پژوهشهای نهج البلاغه
سال:1396 | دوره:16 | شماره:52 |تعداد مقالات:7

توحید اساس دعوت تمام انبیاء است، هر انسانی باید خدای یکتا را بپرستد و آرامش واقعی در سایه ایمان به حق میسور است. هر چند در طول تاریخ در این زمینه پژوهش هایی انجام شده است اما با عنایت به اینکه حقیقت توحید همچنان از اسراری فاش نشده است و سبب شک بسیاری از دانشمندان در طول اعصار در مساله خداشناسی به جهت تصور غلط از آن می باشد. برخلاف نظر بعضی متفکرین، رجوع به کتاب خدا، به تنهایی، برای تبیین این حقیقت کافی نیست، لذا در این مجموعه سعی شده است ضرورت رجوع به مباحث توحیدی نهج البلاغه به منظور کشف حقایق آن و تکمیل مباحث توحیدی قرآن مورد بررسی قرارگیرد. در این نوشتار کوشش می شود اهمیت توحید با نگاه به آیات و روایات اثبات شود و تاکید گردد با امتناع معرفت اکتناهی و احاطی به ذات اقدس، معرفت اله تعطیل نیست و با توجه به جایگاه رفیع نهج البلاغه و راز حقایق توحید جز با رجوع به آن آشکار نخواهد شد.

ابن ابی الحدید و ابن میثم دو شارح مشهور نهج البلاغه در قرن هفتم هستند. ابن ابی الحدید بر اساس دیدگاه معتزلی خود معتقد است که عمل در مفهوم ایمان وارد می شود اما ابن میثم بر اساس دیدگاه امامیه معتقد است که عمل جزو آثار ایمان است و در معنای آن وارد نمی شود. بنابر این با مقایسه شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید با شرح نهج البلاغه ابن میثم پیرامون موضوع ایمان مشخص می گردد که دیدگاه کلامی این دو عالم تاثیر زیادی در شرح کلام امام (ع) گذاشته است. ابن میثم تنها طبق دیدگاهش کلام حضرت را تشریح کرده است اما اثربخشی ابن ابی الحدید از مکتبش گاهی به قدری زیاد است که دیدگاهش را بهترین دیدگاه معرفی می کند. بر این اساس در این نوشتار تلاش شده تا اطلاعات اجمالی از زندگی ابن ابی الحدید و ابن میثم و ویژگی شرح نهج البلاغه هر دو داده شود، سپس مصادیق مختلف تاثیرات دیدگاه آنان در مورد مفهوم ایمان در شرح نهج البلاغه بررسی شود.

فقر از مهم ترین معضلات اجتماعی اقتصادی است که پیامدهای ناهنجار و گسترده آن سبب شده است صاحب نظران حوزه های مختلف، برای ریشه کن کردن آن، سیاست های گوناگونی را پیشنهاد و اجرا کنند. نخستین گام این سیاست ها، شناسایی افراد فقیر است که بدون تعیین حد فقر میسر نیست. حد فقر نیز متاثر از رویکردهای متفاوت در سنجش فقر و شاخص های آن است. پژوهش حاضر به روش توصیف و تحلیل محتوا، به تبیین و بررسی تطبیقی دیدگاه امیرمومنان علی (ع) درباره حد فقر و عوامل موثر بر آن پرداخته است. بر اساس یافته های پژوهش، حد فقر از دیدگاه امام علی (ع)، «کفاف» است که بر مبنای نیاز، در حیطه مصرف و در محدوده میانه روی و اعتدال، تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله ویژگی های جسمی و روحی، جایگاه حقیقی و حقوقی و غیره، قرار دارد. بدین ترتیب بر خلاف خط فقر مطلق و نسبی مرسوم در ادبیات اقتصادی، یک میزان همگانی ندارد، بلکه مفهومی شخصی، سیال و نسبی است.

سبک شناسی لایه ای، یکی از شیوه های بررسی آثار ادبی به شمار می رود. در این روش متن به لایه هایی تقسیم شده، با بررسی لایه های آن، به مطالعه و بررسی متن پرداخته می شود. آواها و واژه های به کار گرفته شده در یک متن از لایه های مهم در فصاحت و شیوایی آن به شمار می رود. نهج البلاغه دارای سبک ادبی و کلامی شیوا و بلیغ است که واکاوی و بررسی لایه های سبکی موجود در این کتاب ارزشمند می تواند از مفاهیم والا و نهفته و زیبایی های موجود در آن پرده بردارد. خطبه 221 نهج البلاغه با محوریت اخلاقی به بیان برحذر داشتن از غفلت، شرح حال گذشتگان، احوال مردگان و عبرت از آنان می پردازد. مقاله حاضر به بررسی دو لایه آوایی و واژگانی به شیوه توصیفی تحلیلی در خطبه مذکور پرداخته است. موسیقی و آهنگ ناشی از تکرار آواها و سجع و جناس موجود در خطبه در لایه آوایی بر زیبایی محتوایی متن افزوده است و استفاده از واژه های مترادف و متضاد و تلفیقی از واژگان انتزاعی و عینی هم سو با مضامین خطبه و همچنین بسامد بالای جمع مکسر کثرت، از ویژگی های بارز در لایه واژگانی است.

فرمایش های امام علی (ع) در نامه های نهج البلاغه با اسلوب های تعلیل فراوان همراه است و مترجمان اغلب از واژگانی محدود در مقابل این تنوع تعلیلی استفاده می کنند و گاه برای جلوگیری از تکرار این واژگان محدود، تنها برخی از تعلیل ها را منعکس می سازند. از آنجا که تعلیل از شیوه های اقناع مخاطب است، ضرورت دارد برابری تعلیلی نامه ها وترجمه ها تا حد امکان رعایت شده و از تکرار واژگان محدود پرهیز گردد، این مقاله به روش توصیفی تحلیلی ضمن بررسی ترجمه های آقایان جوینی، کاشانی، فیض الاسلام، امامی و آشتیانی، شهیدی و دشتی دریافته است که برابری تعلیلی در ترجمه های قدیمی تر بیشتر از ترجمه های جدید است و مترجمان جدید اسلوب های تعلیل را تا آنجا منعکس ساخته اند که ساختار کلی کلام دستخوش تکرار واژگان تعلیلی قرار نگیرد، حال آنکه تنوع واژگان تعلیلی زبان فارسی و مفید تعلیل بودن معادل های فارسی برخی اسلوب های تعلیل عربی، خود می تواند برابری تعلیلی متن مبدا و مقصد را هرچه بیشتر فراهم نماید.

یکی از آثار ارزشمند در زمینه علم وادب، ترجمه شرح نهج البلاغه اثر شیخ عزالدین بن جعفر بن شمس الدین آملی فقیه و محقق شیعی قرن دهم هجری است. در این مقاله اهمیت این اثر ارزشمند از منظر گوناگون بررسی می شود. این کتاب ترجمه ای است از شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی، البته نه فقط ترجمه تحت اللفظی که به شیوه مترجمان خوش ذوق و با قریحه گاهی موارد با تلخیص مطالب شرح و گاه با افزودنی هایی بر آن همراه است. در ترجمه شرح نهج البلاغه بیانات امیرمومنان (ع) از منظر گوناگون ازجمله فنون صناعت و بلاغت ادبی بررسی می شود. استعارات، کنایات و تشبیهات کلام مولا به زبانی شیوا تبیین میگردد، 51 فضیلت امیرمومنان (ع) شرح داده می شود، سپس خطبه سید رضی تبیین و خطبه های امیر بیان یکی پس از دیگر زینت بخش کتاب می گردد. از این کتاب نسخه های چندانی به جا نمانده است. این مقاله که برگرفته از رساله دکتری در تصحیح اثر مزبور است گزارشی از روش تصحیح این اثر در این رساله و ویژگی های سبک شناسی ترجمه شرح نهج البلاغه ارائه می گردد.

یکی از مجموعه هایی که نزدیک به هزار حکمت از حکمت های امیرمومنان (ع) در آن جمع آوری شده است، بخش «الحکم المنسوبه الی امیرالمومنین (ع)» در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید است که شارح معتزلی، آن را در پایان شرح خود به عنوان تتمه ای بر حکمت های امام علی (ع) در نهج البلاغه قرار داده است. وی این حکمت ها را بدون آنکه منابع آن را یادآور شود، آورده است. این مقاله در صدد شناسایی منابع حکم منسوبه است. در این پژوهش بیش از نیمی از منابع این حکمت ها بدین شرح شناسایی شده است: نهج البلاغه %2.4، الکافی %2.9، تحف العقول 5%، الخصال %1.9، غرر الحکم و درر الحکم %10.2، کنز الفوائد %2.8، تنبیه الخواطر %4.4، عیون الحکم و المواعظ %10.8، البیان و التبیین %4.7، مجمع الامثال %3.3، شعب الایمان %3.3، عیون الاخبار %6.5، ربیع الابرار %13.4، التذکره الحمدونیه %14.8، تاریخ مدینه دمشق %4.5.