نوآوری های آموزشی
سال:1383 | دوره:3 | شماره:7 |تعداد مقالات:8

پژوهش در تعلیم و تربیت رویکردی نظام یافته درباره وجوه گوناگون تدریس، یادگیری، تربیت و تحصیل است. هدف از این پژوهشها کشف الگوهای عمل تعلیم و تربیتی، نوآوری و بهبود نظریه ها، برای تبیین این الگوها و به کارگیری دانش مبتنی بر پژوهش به منظور ایجاد و اعتباربخشی روشهای بهبود فعالیتهای تعلیم و تربیتی است. این پژوهشها همواره مواجه با مسایل فلسفی بسیار مهم درباره ماهیت واقعیتهای زندگی انسان و دستیابی به بهترین ابزارهای کسب دانش در این امور هستند. دانشمندان، از گذشته های دور تاکنون، جایگاههای متفاوتی را درهر یک از موارد فوق به خود اختصاص داده، رویکردهای گوناگون را در بررسی واقعیتهای زندگی انسان و مسایل تعلیم و تربیت پیشه خود ساخته اند.

این تحقیق به منظور بررسی رابطه سطح خلاقیت و پنج عامل بزرگ شخصیتی دانش آموزان دبیرستانهای نظری و پیش دانشگاهی انجام گرفته است. نمونه مورد مطالعه شامل 250 دانش آموز دختر و پسر بوده که به طور تصادفی از پایه های سوم دبیرستانهای نظری و مراکز آموزش پیش دانشگاهی تهران انتخاب شده اند. برای اندازه گیری سطح خلاقیت از آزمون تورنس (بخش کلامی) و برای اندازه گیری خصایص شخصیتی از آزمون استاندارد شده ایرانی پنج عامل بزرگ شخصیت استفاده شده است. نتایج زیر پس از جمع آوری و تجزیه و تحلیل آماری داده ها به دست آمده است: پسران از نظر خلاقیت بر دختران برتری دارند. گرایش به روان نژندی در میان دختران بیش از پسران است. میان عاملهای شخصیتی برونگرایی (E)، وجدان (C)، و انعطافپذیری (O) و خلاقیت رابطه مثبت وجود دارد. میان عامل شخصیتی توافق پذیری و گرایش به روان نژندی با خلاقیت رابطه معنادار مشاهده نشد.

فرآیند و طرح «جهانی شدن» که از اواخر جنگ جهانی دوم، با عنوانهای گوناگون در کشورهای پیشرفته صنعتی غرب ظهور کرده با گذشت زمان، سرعت و دامنه بیشتری یافته است، به گونه ای که از دهه 1990 به یکی از چالشهای اساسی بشری مبدل شده و بر نظام ارزشی و هویت مردم و به ویژه نوجوانان و جوانان، تاثیری عمیق گذاشته است. نظام ارزشی یا مجموعه کیفیتهای مطلوب و درونی در ساختار روان شناختی فرد، به عنوان اساسی ترین لایه های شخصیت و هویت جوانان، شکل دهنده پایه های نظام نگرشی و رفتاری آنان است. مطالعات جدید درباره نظام ارزشی را که روان شناسان اجتماعی غرب صورت داده اند الزاما نمی تواند بدون توجه به مطالعات ملی در سایر فرهنگها، از جمله در فرهنگ ایرانی، مورد پذیرش قرار گیرد. همچنین، از آنجا که ارزشهای فرهنگ آنگلو – امریکن، با عنوان ارزشهای جهانی، به همه جای دنیا و از جمله کشور ما رسوخ می کند، جا دارد که نظام ارزشی دانش آموزان نوجوان ایرانی و تاثیر جهانی شدن بر این ارزشها مورد مطالعه قرار گیرد. مبنای نظری اصلی نظام ارزشی مورد بحث ما آن است که اساسیترین ارزشهای فرهنگ ایرانی – اسلامی را در مقابل ارزشهای مخالف آن قرار دهیم و، با توجه به مطالعات انجام شده در این زمینه و پس از دستیابی به یک نظام ارزشی فراگیر، دریابیم که نوجوانان دانش آموز ایرانی، بر حسب نزدیکی یا دوری از فرهنگ اصیل ملی خود چه جایگاهی دارند. برای ساختن مقیاس سنجش نظام ارزشی نیز سعی کرده ایم با بهره گیری از مطالعات و مقیاس سازیهای روان سنجی، ابزار بومی مناسبی تهیه و این مقیاس را روایی یابی کنیم. بر این اساس، در بخش اول پژوهشی با عنوان «بررسی تاثیر نحوه نگرش دانش آموزان دبیرستانی و پیش دانشگاهی ایران به جهانی شدن و تاثیر آن بر ارزشها و هویت دینی و ملی آنان» که در حال اجرای آن هستیم، ابزاری برای سنجش نظام ارزشی ساخته ایم. روایی یابی این مقیاس، اولا با استفاده از نظر متخصصان روی یکایک گویه های آن، ثانیا با اجرای مقیاس روی یک نمونه آزمایشی 568 نفری از دانش آموزان دبیرستانی و پیش دانشگاهی و با مطالعات تحلیل عاملی روی نتایج حاصله، صورت گرفته است. در این مقیاس، ده ترجیح در نظام ارزشی و نیز محتوا و شدت جهت گیری ارزشی در ده مقوله ارزشهای فردی، ارزشهای خانوادگی، ارزشهای اقتصادی، ارزشهای سیاسی، ارزشهای اجتماعی، ارزشهای هنری، ارزشهای علمی و نظری، ارزشهای دینی، ارزشهای ملی، و ارزشهای جهانی شدن مشخص شده است. در این مقاله، پس از توضیح و تبیین مفاهیم جهانی شدن و نظام ارزشی، مقیاسی را که برای «سنجش نظام ارزشی» ساخته ایم، ارائه کرده، نتیجه مطالعات روایی یابی و پایایی این مقیاس را توضیح داده ایم.

آغاز گاه تحولات روزافزون بشر در حوزه های گوناگون «انقلابهای صنعتی» سالهای اول قرن هفدهم است. اندیشه مدرنیته نیز در همین دوران شکل می گیرد. مهمترین ویژگی اندیشه مدرنیته «اومانیسم» است. غرب، خاستگاه این تمدن نوین بوده است. اندیشه مدرن تدریجا به دیگر سرزمینهای غیر غربی گسترش یافت. اسلام در حکم یکی از تمدنهای غیر غربی خواه ناخواه می باید با این تمدن نوین مواجه می شد. از بدو مواجهه مسلمانان با تمدن نوین غرب به طور پراکنده تلاشهایی در این جهت صورت گرفته است. نخستین تلاشهای سازمان یافته در حوزه تعلیم و تربیت در سال 1977 با برگزاری کنفرانس «تعلیم و تربیت مسلمانان» در شهر مکه آغاز شد. تفکر «اسلامی سازی علوم» نیز در همین کنفرانس مطرح و بعدها دنبال شد. با گذشت سالها از این رویداد، حتی مدعیان این تفکر نیز از روند تحقق مطلوب آن اظهار رضایت نمی کنند. چرایی عدم تحقق مطلوب این نظر و به تبع آن تعلیم و تربیت وجه مسئله خیز مقاله حاضر است. رویکردهایی که مسلمانان برای اسلامی سازی علوم در نظر گرفته اند، عبارتند از: استنباطی، سنت گرایانه، تغییر پارادایم و تغییر پیش فرض. هر کدام از این رویکردها دلالتهایی را برای تعلیم و تربیت در بردارد و در جهت تحقق مطلوب خود نیازمند توجه به سه حوزه انتقادی، معرفت شناسانه، دین شناسانه و تربیتی است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش راهبردهای خودتنظیمی دانش آموزان دبستان در حل مسایل ریاضی (معمولی و غیرمعمولی) است. جامعه مورد مطالعه این پژوهش، دانش آموزان کلاس چهارم دبستان شهرستان فسا بوده که از این جامعه 36 نفر از دانش آموزان کلاس چهارم دبستانهای دخترانه و پسرانه به طور هدفمند انتخاب شدند. داده های این پژوهش از انجام تکالیف ریاضی، مشاهده عملکرد آزمودنیها ضمن انجام دادن تکالیف ریاضی و مصاحبه دانش آموزان گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل و تعبیر و تفسیر یافته ها نشان داد که راهبردهای خودتنظیمی در حل مسایل معمولی ریاضی نقشی قابل توجه ندارند. در حالی که این راهبردها نقشی مهم و قابل توجه در حل مسایل غیرمعمولی ایفا می کنند.

مقاله حاضر به پیشینه تدوین برنامه ها و تالیف کتابهای درسی مدارس و دبیرستانهای کشور اشاره ای گذرا دارد. آنگاه درباره مفهوم نظریه های برنامه درسی، عناصر آن و طبقه بندیهایی که صاحبنظران معاصر غربی از نظریه های برنامه درسی به عمل آورده اند، به بحث می پردازد. در ضمن یادآور می شود که این نظریه های برنامه درسی از دیدگاههای فلسفی، روانشناختی و جامعه شناختی متداول در غرب نشات گرفته اند و راهنمای عمل برنامه ریزان درسی این جوامع هستند. مقاله سپس بر ضرورت تدوین نظریه برنامه درسی بومی به عنوان راهنمای عمل برنامه ریزان و مولفان کتابهای درسی کشور تاکید می کند و مشکلات ناشی از نبود چنین نظریه ای را در گذشته متذکر می شود. آنگاه با ذکر شواهد و مثالهایی، استدلال می کند که با رجوع به جهان بینی اسلامی و ادبیات تعلیم و تربیت مسلمانان می توان به استخراج و استنباط عناصر نظریه برنامه درسی برای آموزش و پرورش دست یازید و به تدوین نظریه ای بومی در حوزه برنامه درسی همت گماشت.

یکی از اهداف و نیازهای مبرم نظام آموزشی هر کشور، برنامه ریزی، تدوین، تغییر و روزآمد کردن کتابهای درسی است. برنامه ریزی و تدوین کتابهای روزآمد سبب می شود دانش آموزان با سیر و تحول پیشرفت جهان و کشورمان همگام شوند، برای دستیابی به این مهم، دفتر برنامه ریزی و تالیف کتابهای درسی، گروه تعلیمات دینی و قرآن، مبادرت به تدوین کتاب «هدیه های آسمان» و «کتاب کار» آن کرده است. نویسندگان این مقاله، با توجه به اینکه کتابهای مذکور جدیدالتالیف اند، به تحلیل محتوایی آنها با روش تجزیه و تحلیل «ویلیام رومی» پرداخته اند. در این تجزیه و تحلیل به تحلیل محتوایی متن، پرسشها و تصاویر کتابها از طریق میزان ضریب درگیری دانش آموزان با کتابها پرداخته شده است. آنچه از تحلیل محتوایی کتاب تعلیمات دینی (چاپ 1380) و کتاب هدیه های آسمان و کتاب کار (چاپ سال 1381) پایه دوم ابتدایی به دست آمده، حاکی از این است که ضریب درگیری دانش آموزان با متن و تصاویر در کتاب تعلیمات دینی و کتاب هدیه های آسمان و کتاب کار پایین است و منجر به درگیری دانش آموزان و تصاویر نمی شود، اما ضریب درگیری 1.1 در پرسشها بیانگر این امر است که کتاب هدیه های آسمان موجب درگیری بیشتر دانش آموزان شده، در حالی که کتاب قبلی در این زمینه ضعیف است. به طور کلی، ضریب درگیری دانش آموزان با محتوای کتاب تعلیمات دینی 0.41 و با کتاب هدیه های آسمان و کتاب کار 1.2 است. نتیجه اینکه کتاب جدید موجب درگیری بیشتر دانش آموزان با محتوا شده و کتاب قبلی ضریب درگیری پایینی داشته است.