مطالعات برنامه درسی
سال:1391 | دوره:7 | شماره:27 |تعداد مقالات:8

مقاله درباره آزمون های واژگانی و چگونگی ساخت و استانداردسازی آنهاست. در ابتدا، زبان و سطوح آن و به ویژه سطح معنایی زبان، مهارت های چهارگانه زبانی و روش های آزمودن آنها، تفاوت گفتار خودانگیخته و برانگیخته و تقلیدی در آزمودن زبان و یک آزمون زبانی استاندارد در زبان فارسی معرفی و بررسی شده اند. سپس آزمون های واژگانی ساخته شده و بکار رفته در طرح «شناسایی واژگان پایه فارسی کودکان ایرانی در دوره ابتدایی» تشریح شده اند. آنگاه با بیان نظری مراحل ساخت و استانداردسازی آزمون، آزمون های مذکور از این منظر نقد و بررسی شده اند و کارهای لازم برای تبدیل آنها به آزمون های استاندارد و رسمی واژگان فارسی بحث و پیشنهاد شده است.

هدف این مقاله معرفی «طبقه بندی چندگانه موضوعی واژگان پایه فارسی» است. این طبقه بندی، ابتکاری است برای کاربرد مطلوب واژگان پایه به ویژه در تالیف کتاب های درسی و آموزش دانش آموزان ابتدایی به کمک واژه هایی به زبان فارسی و آشنا در همه مناطق ایران، و با هدف یاری رساندن به ارتقاء کیفیت آموزش در یک نظام آموزشی متمرکز انجام گرفته است. در این طبقه بندی، واژه ها در برخی موارد در بیش از یک طبقه قرار گرفته اند. علاوه بر معنای فرهنگنامه ای، معنای استعاری نیز در تخصیص واژه ها به موضوعات مورد نظر قرار گرفته است. از سوی دیگر می توان گفت هر موضوع زمینه و بافتی است برای کاربردی تازه و نیز معنایی دیگر به واژه می بخشد. موضوعات انتخاب شده، خود می توانند موضوع آموزش نیز باشند. در این مقاله ضمن بحث درباره مبانی، معیارها و چگونگی این طبقه بندی و معرفی موضوع های 24 گانه آن، همه «واژگان پایه» پایه اول و در مواردی واژگان پایه اول تا پنجم در جدول های واژگانی ارائه شده اند و ویژگی واژگانی هر موضوع به تناسب توضیح داده می شود. در پایان به کاربردها و مزیت های آموزشی این طبقه بندی اشاره شده است.

مقاله حاضر به تحلیل واژگانی کتاب ریاضی پایه اول (1389) می پردازد. در عین حال نظری هم به واژه های کتاب جدیدالتالیف (1390) داشته است. در آغاز با اشاره به نقش زبان در آموزش و برنامه درسی، اهمیت واژه های مورد استفاده در متون آموزشی را نشان می دهد و در ادامه چند طبقه بندی مختلف از واژه های متون آموزشی ریاضی را معرفی می کند. ازجمله طبقه بندی های استفاده شده طبقه بندی ارل است که واژه های ریاضی را به سه دسته عمومی و فنی و تخصصی تقسیم می کند. طبقه بندی دیگر طبقه بندی فریدمان از مساله های ریاضی است. روش پژوهش نوعی تحلیل محتواست. برای این منظور از بین واژه های مساله های ریاضی اسامی عام انتخاب شدند. سپس حوزه های معنایی آنها شناسایی شد و با واژگان پایه و واژه های کتاب فارسی «بخوانیم»مقایسه شد و تناسب و عدم تناسب آنها سنجیده شد و با استفاده از واژه های پایه، واژه دیگری پیشنهاد شد. در پایان مدل واژگانی کتاب و مدل پیشنهادی ارائه شده است.

یکی از مسایل مهمی که نویسندگان و مولفان کتاب های کودکان و نوجوانان باید بدان توجه کافی داشته باشند، به کارگیری واژه های متناسب با دامنه واژگانی این گروه سنی است، چرا که در صورت به کارگیری واژه های نامناسب و نامانوس در آثار تهیه شده برای دانش آموزان این رده سنی آنها در به دست آوردن مهارت های زبانی وغیر زبانی با مشکلات متعددی مواجه می شوند. این مساله زمانی نمود بیشتری پیدا می کند که در کتاب های درسی، واژگان به کار رفته تناسب لازم را با پایه تحصیلی مورد نظر نداشته باشند. یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین مجموعه کتب درسی، کتاب های بخوانیم و بنویسیم دوره ابتدایی به ویژه پایه اول ابتدایی است. این مقاله بر آن است تا با مطالعه و بررسی کلمات به کار رفته در کتاب های بخوانیم و بنویسیم پایه اول ابتدایی و مقایسه آن با واژگان پایه تعیین شده توسط نعمت زاده (1384) و (1387) میزان بهره گیری از واژگان پایه را در این کتاب ها رصد کند و در نتیجه میزان تطابق واژه های موجود در این کتاب ها و فهرست واژگان پایه نعمت زاده و همکاران را تعیین کند. نتایج این بررسی نمایانگر این بود که تنها 91 واژه از واژگان پایه در میان 708 کلمه موجود در کتابهای بخوانیم و بنویسیم پایه اول دیده می شود که تعداد قابل توجهی به نظر نمیرسد، اما از منظری دیگر وقتی حضور 66.42 درصدی (نسبت 91 به 137 (واژگان پایه پربسامد) را ملاحظه می کنیم در می یابیم که حدود دو سوم از واژگان پایه پر بسامد تعیین شده در طرح نعمت زاده (1384 و 1387) در کتاب های مورد نظر به کار رفته است که میزان درخور توجهی است.

هدف اصلی مقاله حاضر جلب توجه متخصصین زبان فارسی به اهمیت برنامه درسی در چشم انداز آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان و تجزیه و تحلیل فرایند برنامه ریزی و سیاستگزاری آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان در قالب رهیافت های طراحی برنامه درسی است. بر همین مبنا، سوال مقاله حاضر این است که فرایند آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان تا چه حد از اسلوب علمی طراحی برنام ه درسی تبعیت می کند. برای این منظور، ابتدا و در بخش مبانی نظری، تفاوت بین روش تدریس و طراحی برنامه درسی نشان داده شده و روش های تدریس و برنامه های درسی بر پایه نظریه های زبانی توصیف گردیده اند. سپس سیر تکوین برنامه های درسی توضیح داده شده و جهت گیری های غالب در این زمینه تعیین گردیده و مراحل طراحی یک طراحی برنامه درسی استاندارد نیز بحث شده است. در بخش پایانی مقاله نیز، ضمن برشمردن عوامل موثر در طراحی برنامه درسی مناسب و متناسب، چند پیشنهاد کاربردی برای به سامان نمودن فرایند تدوین منابع آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان ارائه گردیده است.

انتظار می رود واژگان پایه دبستان به عنوان واژه های بنیادی و اصلی دوره دبستان در کتاب های درسی، داستان و فرهنگ های ویژه این سنین به کار رود. از این رو در پژوهش حاضر کاربرد این واژگان (با تعداد 137 واژه) در سه فرهنگ دبستانی (کودک) به عنوان پیکره مورد سنجش قرار گرفت. در این بررسی، علاوه بر ذکر ویژگی های این سه فرهنگ، از معیارهای نظری که در مباحث واژگانی و فرهنگ نویسی مطرح هستند بهره گرفته شد. در نهایت مشاهده شد که در بیشتر موارد می توان واژه های پایه دبستانی را در فرهنگ ها یافت. همچنین بر اساس معیارهایی که خاستگاه واژه شناسی و فرهنگ نویسی دارند می توان صحت ادعاهای موجود در این حوزه ها را اثبات نمود. به منظور محک زدن این معیارها از مباحث علمی متفاوتی مانند هم معنایی، بسامد، تعریف، جایگزین پذیری استفاده شد.

یکی از مفاهیم مشترک زبانی و تربیتی در آموزش های اولیه کودکان، واژگان پایه است. یکی از اضلاع اصلی ساده نویسی واژگان پایه است که به مثابه ابزار مهمی برای نویسندگان کتاب های آموزشی و درسی است. در دهه های اخیر توجه مربیان و پژوهشگران به این امر چنان بوده که حدود ده اثر شکل گرفته است. در این مقاله ضمن اشاره به مفاهیم نظری و معرفی کتاب های واژگان پایه، سه اثر مهم تر (فرهنگ کودکان سخن، فرهنگ دبستانی و واژگان نوشتاری کودکان) و را با طرح واژگان پایه دکتر شهین نعمت زاده و همکاران (1384) مقایسه می کنیم. این مقایسه در راستای سه محور مقوله واژگانی، وجود کلمات مرکب و واژگان پنج مقوله معنایی «خانواده»، «اعضای بدن»، «حیوانات»، «فصل ها» و «دین و مذهب» است. سعی نویسندگان این است تا با مبانی علمی و بر اساس طرحی پژوهشی که در مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در دست اجراست، نشان دهند مبانی علمی هریک چه بوده و روایی علمی و نظری و کاربردی کدام یک بیشتر است.

این کتاب دارای چهار بخش است، بخش اول با عنوان «یادآوری و حق شناسی» داستان فعالیت های پژوهشی واژگان پایه را از آغاز تا تدوین کتاب روایت می کند و نقش افراد بسیاری را که در این پژوهش به شکل های مختلف همکاری داشته اند یادآوری می کند.