Year:2014 | Volume: | Issue: |Papers Count:7

یکی از مباحث مهم کلامی که فقط در کتاب های اصولی از آن بحثی گذرا شده، تعیین مقصود اصلی در واجبات اعتقادی است. در این باره، دو دیدگاه عمده وجود دارد: «معرفت عقلی» و «تدین و اعتقاد ورزی». پیروان هر یک از این دو دیدگاه در صددند تا اثبات کنند یکی از وجوب ها نفسی و دیگری مقدمه یا متولد از آن است. در این مقاله، دلایل دو نظریه بررسی و در نهایت نظریه دوم برگزیده شد.

«علم امام» از مسائلی است که همواره اذهان علما و متفکران شیعی و حتی بسیاری از پیروان ائمه علیهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدین روی، سبب ایجاد پرسش هایی از ائمه اطهار علیهم السلام در این باره شده است. با توجه به پرسش های متعددی که در این زمینه مطرح است، این نوشتار تنها از یک منظر به این مساله می پردازد که آن، علم امام از منظر علمای شیعه است، به این که شعاع این علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر اندیشمندان شیعی در برخی حوزه های بحث علم امام، در بعضی موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ های واحدی دریافت نمی شود و به طور کلی، همه نظریه ها را می توان در سه دیدگاه تقسیم کرد: رویکرد تردید و سکوت، رویکرد محدودیت علم امام، رویکرد احاطه علمی کامل امام به همه چیز.

توسعه فرهنگ رای و قیاس در سده اول، به گونه ای مکمل و جبران کننده فقدان دست رسی به وحی شده بود و دست کم در موارد نبود موضوعی در کتاب و سنت، مسائل از طریق رای و اجتهاد حل می شد. توسعه این روال در نظام فقهی و قضایی رایج موجب شد، افراد بسیاری آن را امری عادی تلقی کنند. این فرهنگ در میان برخی شیعیان عمدتا کوفی که تازه هدایت شده یا بیشتر با جریان عامه در تعامل بودند، تاثیراتی را آشکار کرده بود، و امام صادق (علیه السلام) تلاش کردند شیعیان را از لغزشگاه های این فرهنگ دور کنند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی تاثیر شیعیان کوفه از این فرهنگ در نیمه اول سده دوم بپردازد.

«ایمان» از اساسی ترین مفاهیم اعتقادی اسلام است، که آن را به اعتقاد قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می کنند. مطابق آیات و روایات، ایمان آن گاه محقق می شود که مسبوق به معرفتی باشد. این معرفت هم می تواند اکتسابی باشد و هم فیض و عنایت الهی آن را برای انسان حاصل کند.البته در هر دو صورت، تصدیق آن معرفت (قلبی یا لسانی) در حوزه اختیار انسان تعریف می شود. ایمانی که از این فرآیند حاصل می شود اکتسابی است و زیربنای ایمانی قرار می گیرد که بر اساس تعابیر روایات، آن را «ایمان موهبتی» می نامیم. ایمان موهبتی، ایمانی است که در ورای ایمان مصطلح قرار داشته و بنا بر آیات و روایات، عطیه و نوری است که بر قلب مومن تابانده می شود. نوشتار حاضر بر آن است که به مستندات روایی و قرآنی این نوع از ایمان بپردازد.

زیدیه و امامیه از دیرینه ترین گروه های اسلامی اند. آگاهی از روابط این دو نحله اثرگذار، برای شناخت بهتر تاریخ فکری تشیع ره گشاست. در این نوشتار سعی شده است، تعامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و نیز تقابل این دو گروه در دوره غیبت صغرا تا افول آل بویه (دوره اقتدار تشیع در جهان اسلام) بررسی شود. واکاوی گزارش های تاریخی نشان گر این است که در این دوره، همکاری زیدیان و امامیان در عرصه های گوناگون، روند رو به رشدی داشته است، البته به دلیل اختلاف در برخی از مبانی فکری، هم چنان تمایزگذاری فرقه ای خویش را در قالب مناظره های علمی و ردیه نگاری دنبال کرده اند.

بر اساس روایات پرشمار، «وساطت فیض» یکی از شئون تکوینی امامان علیهم السلام است. مقصود از وساطت فیض، آن است که خداوند به واسطه ایشان نعمت های خاص و عام خود را بر بندگانش فرو می فرستد. در معنایی بالاتر، این عالم و پایداری آن چیزی جز فیض خداوند نیست که خداوند چنین فیضی را به واسطه وجود امامان علیهم السلام انجام می دهد. نگارنده در این پژوهش، با رویکردی نقلی به اثبات این شان و تحلیل آن پرداخته است. اگرچه در نگاه نخست، شان وساطت فیض غالیانه می نماید و ممکن است مورد انکار برخی قرار گیرد، در روایات معتبر و متعددی این شان برای امامان علیهم السلام ثابت شده است.

در احادیث متعدد و معتبری، از اختلاف طینت مومنان و کافران سخن به میان آمده است. بر اساس این احادیث، اختلاف طینت ها در سعادت و شقاوت افراد موثر است. برخی اندیشمندان ظاهر این احادیث را با عدل الهی ناسازگار پنداشته، در صدد توجیه و تاویل آن ها برآمده اند. این مقاله پس از طرح و ارزیابی مهم ترین دیدگاه ها در این زمینه، با استناد به مجموع احادیث طینت و آغاز حدوث عالم نتیجه گرفته است که اختلاف مخلوقات مربوط به ابتدای حدوث عالم نیست، بلکه بر اثر عوارض ناشی از نحوه عملکرد مخلوقات در برابر تکلیف و امتحان الهی رخ داده است و این موضوع با عدل الهی سازگاری تام دارد.