پژوهشنامه حمل و نقل
سال:1387 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

تصادف با وسیله نقلیه از جمله مسایلی است که همگان به طور مستقیم یا غیر مستقیم با آن رو به رو هستند. بر اساس ارزیابی های به عمل آمده، بیش از 75 درصد از تصادفات جاده ای در کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار رخ می دهد، در حالی که این گونه کشورها تنها 32 درصد از وسایل نقلیه موتوری را در اختیار دارند. هزینه های ناشی از تصادفات بیان کننده بخش بزرگی از کل هزینه های ترافیکی هستند که بر اقتصاد یک کشور تحمیل می شود. هزینه های تصادفات از بخش های مختلفی تشکیل می شوند که یک قسمت عمده آن هزینه آسیب به وسایل نقلیه است. در این تحقیق برای اولین بار کلیه اطلاعات موجود کشور از حیث نوع و نحوه تصادف وسایل نقلیه بررسی و گردآوری و مشخص شد که اطلاعات موجود برای محاسبه هزینه تصادفات کافی نیست. بنابراین از دو مجموعه مهم و مرتبط با تصادفات جاده ای یعنی راهنمایی و رانندگی و شرکت بیمه ایران کمک گرفته شد و تعداد نسبتا زیادی از پرونده های تصادفات موجود در این دو سازمان مورد تحلیل قرار گرفتند. بر اساس این تحلیل ها سهم هر یک از وسایل نقلیه در تصادفات و نیز شدت آسیب به وسایل نقلیه در تصادفات جاده ای تعیین شد. سپس با بررسی و تعیین نرخ های خرید و فروش وسایل نقلیه در ایران و نیز آمار تصادفات راهنمایی و رانندگی هزینه خسارت به وسایل نقلیه بر اساس شاخص های سال 1383 مورد محاسبه قرار گرفت. این محاسبه دقیق ترین محاسبه ای است که تاکنون در مورد هزینه آسیب به وسایل نقلیه در تصادفات ایران انجام گرفته است. نتیجه این بررسی نشان داد که در سال 1383 بیش از شش هزار میلیارد ریال از این طریق به اقتصاد کشور زیان وارد شده است. این صدمه اقتصادی بیش از 0.5 درصد تولید ناخالص ملی و بیش از کل بودجه راهسازی و راهداری کشور در سال مزبور بوده است.

موضوع میانگین سر فاصله زمانی اعزام قطارها یکی از مهم ترین شاخص های اثر گذار بر زمان انتظار مسافران است. برای ایجاد تناسب منطقی در خدمات دهی سیستم های همگانی باید نرخ سرویس گیری مسافران از سیستم با نرخ ورود آنها هماهنگ شود. در این مقاله بر مبنای شاخص های شناسایی شده اثرگذار بر زمان انتظار مسافران در محیط مطالعات موردی شبکه مترو تهران، اقدام به بررسی های میدانی و آمارگیری از حجم مسافران ورودی، زمان پیاده روی از محل ورود به ایستگاه تا روی سکو، زمان انتظار برای سوار شدن به قطار، فاصله بین ورود قطارها به ایستگاه و غیره.... از سیستم مترو شده است و سپس با توجه به فرآیند مدل سازی شاخص ها، نحوه عملکرد و بهره برداری سیستم مترو تهران برای دوره زمانی 6 الی 10 صبح (اوج صبحگاهی یک روز میان هفته) شبیه سازی شده و در ادامه با مقایسه داده های حاصل از عملیات میدانی آمارگیری و خروجی های شبیه سازی، اقدام به تعیین اعتبار مدل و بررسی صحت مدل شده است.با توجه به مدل شبیه سازی طراحی شده و انجام فرآیندهای مدل سازی شاخص ها و کالیبراسیون آن، رابطه ریاضی بین زمان انتظار مسافران در ایستگاه ها با سر فاصله زمانی اعزام بین قطارها در شرایط مختلف به تعداد خطوط مترو و به تفکیک مسیرهای رفت و برگشت به دست آمد. بر مبنای فرآیندهای اعتبارسنجی، حداقل انطباق خروجی های مدل شبیه سازی با نمونه برداری آماری انجام شده با دقت 95% حاصل شد و نسبت زمان انتظار به سر فاصله زمانی قطارها به طور میانگین برای طول دوره زمانی شبیه سازی در کل شبکه به میزان 0.6 مشخص شد.

ایمنی یکی از اصلی ترین وجوه عملکرد در کلیه صنایع و بخش های خدماتی است که به رغم اولویت بسیار بالا تاکنون یک الگوی جامع برای ارزیابی، برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر آن در داخل کشور مورد قبول و اجرا قرار نگرفته است. در این مقاله، با توجه به این مهم ابتدا یک مدل سیستماتیک ارزیابی ریسک با نام «مهندسی ایمنی» ارایه و تشریح شده است و سپس در یک گذرگاه همسطح راه آهن به شکل عملیاتی مورد استفاده قرار گرفته است تا اولویت و اهمیت کار به شکل عینی و عملیاتی قابل لمس شده و مورد مقایسه قرار گیرد. پیاده سازی مدل بیانگر وجود ریشه های گوناگون برای مشکلات ایمنی و تنوع ماهیت و جنس آنها بوده و الزام همسان سازی این متغیرها با جنس های متفاوت، از جمله موارد فنی، مسایل ارگونومیکی، خطاهای انسانی و... به کمک شاخص ریسک را به عنوان مبنای عملکرد در مهندسی ایمنی نشان می دهد. بر اساس نتایج به دست آمده محاسبات ریسک به خوبی توانسته است پوشش مناسبی را برای همسان سازی آثار هر یک از مولفه ها در یک قالب منسجم فراهم آورد و همچنین به کمک آن امکان ارزیابی اثر هر یک از مولفه ها بر ریسک کل و سنجش تغییر در میزان آن بر کاهش ریسک نیز فراهم شود. در پایان به کمک این الگو ایده ها و پیشنهاداتی برای رفع معایب پیشنهاد شده و بر اساس سنجش و تحلیل های اقتصادی گزینه بهینه پیشنهاد شده است.

در شرایط عادی، بررسی رفتار دینامیکی اجزای خط آهن با مدلسازی ریل به صورت تیر ممتد بر روی تکیه گاههای گسسته ارتجاعی صورت می گیرد. در عمل، گاهی به دلیل مشکلات بستر یا لایه بالاست ، تکیه گاههای تراورس به خوبی عمل نکرده و اصطلاحا تراورس به حالت آزاد باقی می ماند. در این مقاله، مدل ریاضی خط آهن با داشتن تعدادی تراورس آویزان توسعه داده شده است. بر اساس این مدل، معادلات حرکت سیستم خط ـ قطار با در نظر گرفتن غیرخطی بودن تماس چرخ ـ ریل تشکیل و با استفاده از روش انتگرال گیری عددی در حوزه زمانی حل شده اند. واکنش دینامیکی اجزای خط با منبع تحریک ناهمواری های موجی شکل مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج مطالعات نشان داده اند که ارتعاشات بالا در تراورس های آویزان، افزایشی در نیروهای تماسی چرخ ـ ریل به وجود آورده، به طوری که برای ناهمواری های موجی شکل با دامنه 0.4 و طول موج 240 میلیمتر در روی ریل (اندازه گیری شده در راه آهن ناحیه شمال شرق) در قسمت تراورس های آویزان، افزایشی در حدود 25.5% در نیروی تماسی (برای قطارهای با سرعت (160km/h و 74٪ در تغییر مکان قائم ریل ایجاد می کند. همچنین نتایج محاسبات نشان دادند که عدم وجود یک تراورس در خط به صورت یک منبع تحریک برای تعامل دینامیکی خط قطار عمل کرده و باعث نامنظمی در ارتعاشات (شتاب ارتعاشی، سرعت ارتعاشی) اجزا روسازی خط آهن می شود.

دیوارهای حایل از جمله ابنیه فنی هستند که در شبکه های حمل و نقل جاده ای و ریلی کاربرد گسترده ای دارند. برای سالهای متمادی از دیوارهای حایل غیرمسلح استفاده می شد. هرچند طراحی این دیوارها ساده و مصالح آن نیز در دسترس هستند اما عملکرد این دیوارها محدود است. به این علت، احداث دیوارهای خاک مسلح توسعه پیدا کرد و با توجه به قابلیت های فراوان ژئوسنتتیک ها (خصوصا تسلیح کنندگی و زهکشی)، طراحی و اجرای این نوع دیوار خاک مسلح به طور روزافزون گسترش یافت و امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امکان سنجی اجرای این گونه دیوارها فرصتی است تا این دیوارها را مورد ارزیابی های فنی و اقتصادی و تحلیل اعتمادپذیری قرار داده و تاثیرپذیری از محیط را بر روی آنها بررسی کنیم. تحلیل های اعتمادپذیری نشان دادند که دیوار خاک مسلح با ژئوسنتتیک از اعتمادپذیری بیشتری برخوردار بوده و نسبت به تغییر پارامترها حساسیت کمتری دارد. در این مقاله همچنین به ارزیابی اقتصادی دیوارهای حایل خاک مسلح و متعارف نیز پرداخته شده و در آن هزینه احداث انواع دیوارها با یکدیگر مقایسه شده اند. نتایج به دست آمده از ارزیابی ها نشان دادند که احداث دیوار خاک مسلح تا ارتفاع 6 متر گران تر از دیوار حایل وزنی با مصالح سنگی است. اما در ارتفاع بیش از 6 متر، دیوار خاک مسلح کمترین هزینه ساخت را دارد. نهایتا در مطالعه ای موردی مربوط به جاده ویژه گلستان امکان سنجی احداث این گونه سازه ها مورد بررسی قرار گرفت. برای انجام این مطالعه، پس از بازرسی منطقه و جمع آوری داده های طراحی، دیوار خاک مسلح با ژئوسنتتیک طراحی شده و با توجه به تحلیل های اعتمادپذیری، اقتصادی و تاثیر محیط، اجرای این نوع دیوار حایل امکان سنجی شد. نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که با وجود آن که از نظر هزینه احداث دیوار خاک مسلح در امتداد جاده ویژه گلستان مقرون به صرفه و قابلیت اعتمادپذیری آن نیز قابل قبول است، اما به دلیل آسیب پذیری دیوار خاک مسلح ژئوگریدی با پوشش ژئوبلوک در برابر جریان های سیلابی، که غالبا سنگ های بزرگی را همراه خود جابجا می کنند، در تصمیم گیری ها، احداث این نوع دیوار حایل کنار گذاشته شد.

در سالهای اخیر، افزایش تقاضای فرودگاه ها سبب ایجاد مسایلی از جمله ایجاد تاخیرهای زیاد و اتلاف هزینه های اقتصادی شده است. بنابراین ارایه راهکارهای مناسب برای جلوگیری از این مساله و استفاده بهینه از باندهای موجود، بهترین روش برای استفاده کامل از منابع موجود است. مدیریت عملیاتی باندها ابزار مناسبی برای افزایش کارآیی باندهای موجود است که به عنوان نقاط گلوگاهی در بسیاری از فرودگاه ها مطرح هستند. از مهم ترین وظایف مدیریت عملیاتی باندها، می توان به مدیریت ترکیب باندها، مدیریت تخصیص باندها و برنامه ریزی عملیاتی باندها اشاره کرد.در این تحقیق، الگویی برای تلفیق برنامه ریزی عملیاتی و مدیریت تخصیص باندها ارایه شده است که تاکنون به صورت جدا از یکدیگر در نظر گرفته می شدند. الگوی یاد شده بر اساس ترکیب معین باندها ارایه شده است که معمولا برای هر زمانی از طول سال، مشخص است. برای تحلیل مدل از روش زمان بندی و تئوری توالی عملیات استفاده شده است که روش مناسبی برای این تلفیق است. در این روش، از مدل ماشین های موازی استفاده شده است. نهایتا با الگوی مذکور مشخص می شود که الگوی مذکور در چه زمانی، از کدام باند و برای چه عملیاتی استفاده شود تا حداکثر ظرفیت سیستم باندها به کار گرفته شود.

مقدار ظرفیت و تاخیر در تقاطع ها بخش مهمی از ارزیابی عملکرد شبکه های خیابانی است که معمولا در ساماندهی تقاطع ها و همچنین در مدل های تخصیص ترافیک کاربرد فراوان دارند. کنترل و ارزیابی مقادیر ظرفیت و تاخیر در تقاطع های بدون چراغ به دلیل وابستگی شدید این پارامترها به نوع رفتار رانندگان و نحوه رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی سخت و دشوار است. اصولا مدل های تعیین ظرفیت و تاخیر تقاطع های بدون چراغ بر پایه سه روش عمده تقسیم بندی می شوند: ا) مدل های وابسته به سرفاصله عبوری قابل قبول رانندگان که در کشورهای آمریکایی و اروپایی مورد استفاده قرار می گیرند. 2) مدل های رگرسیون تجربی که بر پایه پردازش داده های میدانی تقاطع ها استوار بوده که به طور عمده در مرکز تحقیقات کشور انگلستان ارایه شده است. 3) مدل های تداخلی که بر پایه تداخل حرکات عبور کننده از تقاطع، بنیان نهاده شده و در کشورهایی همانند اندونزی و آلمان ارایه شده اند. هدف از این تحقیق ارزیابی جدیدترین الگوریتم ساخته شده در کشور آمریکا (HCM2000)، بر پایه نوع رفتار رانندگان در پذیرش فواصل عبوری قابل قبول است که بر اساس اطلاعات گردآوری شده از چند تقاطع بدون چراغ راهنمایی شهر تهران به منظور تخمین مقادیر ظرفیت و تاخیردر تقاطع های بدون چراغ شهر تهران کالیبره شده است.

ارزیابی دینامیکی سازه برای مقاصد مختلفی از جمله تشخیص و برآورد خسارت مورداستفاده قرار می گیرد. در مهندسی عمران، ارزیابی خسارت پل ها به عنوان سازه های استراتژیک مورد توجه است. در بررسی دینامیکی سازه های بزرگی مانند پل ها، روش و چگونگی تحریک، یکی از جنبه های مهم است. کلیه روش های تحریک برای این سازه ها می توانند به دو گروه عمده تحریک محیطی و تحریک ناشی از نیروهای وارد شده توسط وسایل تحریک به سازه تقسیم شوند. بر خلاف روش تحریک توسط نیروهای وارده که در نقطه مشخصی از سازه اعمال می شود و قابل اندازه گیری است، میزان نیروی وارده در روش تحریک محیطی مستقیما قابل اندازه گیری نیست. به این دلیل در عمده تحلیل های مودال از تحریک سازه توسط اعمال ضربه استفاده می شود. بنابراین تحقیق و ساخت چکش های مناسب برای تحریک این سازه ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مقاله، مراحل طراحی و ساخت دو نوع چکش برای تحریک سازه های تیر و دال بتنی و پل ها به جهت ارزیابی خسارت سازه ای ارایه شده است. نتایج به دست آمده از آزمایش های مودال انجام گرفته به کمک این چکش ها ارایه می شود همچنین نتایج آزمایش ها بر روی نمونه های معرفی شده با نتایج مدل تحلیلی تطبیق داده شده و صحت آنها مورد تایید واقع شده است.