پژوهش کشاورزی
سال:1387 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:13

شوری خاک و آب یکی از مهم ترین مشکلاتی است که فراروی بخش کشاورزی ایران قرار دارد. مصرف کودهای شیمیایی به ویژه کودهای فسفردار در چنین خاک هایی ممکن است به بهبود کمیت و کیفیت فرآورده های کشاورزی منجر شود. به همین منظور، اثرات فسفر و شوری بر میزان رشد، غلظت عناصر غذایی، و کارایی مصرف آب گیاه کلزا (Brassica napus L.) مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل پنج سطح آب شور ]آب غیر شور (EC=0.3 dS/m) صفر، 3، 6، 9 و 12 دسی زیمنس بر متر[ و چهار سطح فسفر (صفر، 20، 40 و 80 میلی گرم در کیلو گرم خاک از منبع (KH2PO4 بود. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش شوری، وزن خشک و عملکرد دانه کلزا به طور معنی داری کاهش می یابد. لیکن در شوری های مورد مطالعه، کاربرد فسفر تا سطح 20 و 40 میلی گرم در کیلوگرم خاک به ترتیب سبب افزایش دانه و عملکرد ماده خشک کلزا گردید. افزایش شوری موجب افزایش غلظت کلراید، سدیم، بور و فسفر و کاهش غلظت کلسیم، پتاسیم و نیتروژن گردید. اما مصرف فسفر توانست غلظت کلراید در ماده خشک را به طور معنی داری کاهش دهد. با افزایش شوری، ابتدا کارایی مصرف آب برای تولید دانه کلزا افزایش و سپس کاهش یافت. در مقادیر زیاد به کارگیری فسفر، کارایی مصرف آب کاهش یافت.

به منظور بررسی اثر طول دوره کنترل علف های هرز بر قابلیت جذب و مصرف نور و برخی خصوصیات کانوپی سیب زمینی بذری و تجاری آزمایشی در سال 1385 در دانشکده کشاورزی همدان به اجرا در آمد. محل اجرای آزمایش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان بود. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل تراکم بوته سیب زمینی رقم آگریا در دو سطح 5.33 (تراکم مطلوب مزارع تجاری) و 6.66 (تراکم مطلوب مزارع بذری) بوته در متر مربع و کنترل علف های هرز در هفت سطح بود. بدین صورت که در پنج تیمار علف های هرز به ترتیب تا 10، 20، 30، 40 و 50 روز بعد از سبز شدن حذف شدند و پس از آن تا انتهای دوره به آن ها اجازه رشد داده شد. و دو تیمار تداخل کامل و کنترل کامل علف های هرز نیز به عنوان شاهد منظور شد. هر کرت آزمایشی شامل 4 ردیف کاشت به فاصله 75 سانتی متر بود. به منظور تعیین درصد جذب نور، در هر تیمار از 10 روز پس از سبز شدن سیب زمینی، اندازه گیری نور بالا و پائین کانوپی سیب زمینی شروع شد و به فاصله 10 روز یک بار، طی 8 مرحله تکرار شد. هم زمان با اندازه گیری جذب نور، از سیب زمینی و علف های هرز نمونه برداری صورت گرفت و شاخص سطح برگ و وزن خشک علف های هرز تعیین شد. نتایج نشان داد که با افزایش دوره کنترل علف های هرز، شاخص سطح برگ، درصد جذب نور، تعداد شاخه های فرعی سیب زمینی در واحد سطح و ضریب خاموشی نور و کارائی مصرف نور سیب زمینی افزایش و وزن خشک علف های هرز کاهش یافت. اثر دوره کنترل علف های هرز بر صفات مزبور در تراکم سیب زمینی تجاری (5.33 بوته در متر مربع) بیشتر از تراکم بذری (6.66 بوته در متر مربع) بود.

در این تحقیق، انرژی قابل متابولیسم کنجاله های سویا، کلزا و آفتاب گردان جمع آوری شده از کارخانه های روغن کشی در کشور با استفاده از خروس های بالغ در قالب طرح کاملا تصادفی و در 4 تکرار (یک قطعه در هر تکرار) تعیین گردید. تعداد هشت نمونه کنجاله سویا، چهار نمونه کنجاله کلزا و چهار نمونه کنجاله آفتاب گردان حاصله از کارخانه های مختلف با روش خوراک دادن اختیاری (Conventional Addition Method) به خروس های بالغ تغذیه شد. مقدار انرژی قابل متابولیسم در کنجاله های سویا یا کنجاله های کلزا و کنجاله های آفتاب گردان محصول کارخانه های مختلف تفاوت معنی داری نشان داد (.(P<0.05 میانگین مقدار انرژی خام، ماده خشک، پروتئین خام، الیاف خام، عصاره بدون ازت، خاکستر خام و چربی خام کنجاله های متفاوت محصولات کارخانه های مختلف کشور به ترتیب 4635.78 کیلوکالری در کیلوگرم، 93.25، 45.11، 7.0، 32.87، 6.93 و 1.34 درصد برای کنجاله سویا، 4281 کیلوکالری در کیلوگرم، 93.93، 31.81، 25.0، 29.55، 8.07 و 0.50 درصد برای کنجاله آفتابگردان و کنجاله کلزا 4647.39 کیلوکالری در کیلوگرم، 94.46، 39.58، 14.7، 28.44، 7.2 و 3.53 درصد بود. میانگین انرژی قابل متابولیسم ظاهری و حقیقی تصحیح شده برای ازت در کنجاله های سویا، کلزا و آفتابگردان به ترتیب 2465.12، 2465.53، 2630.93 و 2631.01، 2058.07، 2058.58، 2177.72 و 2177.94، 1426.80، 1426.87، 1587.32 و 1587.46 کیلوکالری در کیلوگرم بود. نتایج آزمایش نشان داد که ترکیبات شیمیایی و مقدار انرژی قابل متابولیسم کنجاله های سویا، کلزا و آفتابگردان حاصل از کارخانجات متفاوت کشور تحت تاثیر ترکیبات شیمیایی، واریته های متفاوت و عمل آوری در کارخانه روغن کشی است.

استفاده از عناصر ریزمغذی یکی از راه های افزایش خصوصیات کمی و کیفی عملکرد در گندم می باشد. این بررسی به منظور مطالعه تاثیر مصرف کودهای حاوی آهن و روی در بهبود صفات کمی و کیفی سه رقم گندم آبی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مغان در سال زراعی 87-1386 اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. فاکتور اول شامل سه رقم گندم (مغان-3، آرتا و تجن) و فاکتور دوم شامل محلول پاشی با آهن و روی با غلظت سه در هزار و عدم محلول پاشی (در دو سطح) بود. در این بررسی ارتفاع بوته، تعداد خوشه در هر بوته، تعداد دانه در خوشه اصلی، وزن هزاردانه، تولید کل هر بوته (بیوماس هوائی)، عملکرد دانه، میزان کل پروتئین، آهن و روی در دانه مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین ارقام از لحاظ صفات عملکرد دانه، میزان روی، آهن و منگنز در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار وجود داشته است. اثر محلول پاشی با آهن و روی نیز بر عملکرد دانه، تعداد پنجه، تعداد پنجه بارور، میزان پروتئین، روی، آهن و منگنز دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. اثر متقابل رقم×محلول پاشی نیز بر روی عملکرد دانه، میزان روی، آهن و منگنز در سطح احتمال یک درصد معنی دار گردید. در بین ارقام مورد مطالعه، رقم آرتا با 8310 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را داشت. هم چنین محلول پاشی با عناصر ریزمغذی آهن و روی میانگین عملکرد دانه ارقام گندم را 12 درصد افزایش داد.

اگر چه مطالعات متعددی پیرامون تاثیر آهن بر رشد و عملکرد گیاهان مختلف انجام شده است، اطلاعات کمی درباره تاثیر این عنصر بر عملکرد و مقدار روغن دانه آفتابگردان (Helianthus annuus L.) به ویژه در شرایط شور-سدیمی وجود دارد. در پژوهش حاضر تاثیر مصرف خاکی سکوسترن آهن (در دو سطح 10 و 20 کیلوگرم در هکتار) و تغذیه برگی سولفات آهن (غلظت 5 در هزار طی دو نوبت در مرحله 10 برگی و غنچه دهی) بر رشد، عملکرد و مقدار روغن دانه بررسی شد. یک تیمار شاهد (بدون کود دهی آهن) نیز در نظر گرفته شد. این آزمایش مزرعه ای در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های 82-1380 اجرا شد. نتایج تجزیه مرکب دو ساله این پژوهش نشان داد که مصرف خاکی 20 کیلوگرم کلات آهن در هکتار، سبب افزایش معنی دار (در سطح پنج درصد) ماده خشک شاخسار و عملکرد دانه در مقایسه با شاهد شد. در مقابل، تغذیه برگی آهن تاثیر معنی داری بر وزن خشک شاخسار و عملکرد دانه نداشت. هم چنین درصد روغن دانه تحت تاثیر تغذیه برگی سولفات آهن قرار نگرفت. به علاوه، در روش مصرف خاکی، افزایش مقدار سکوسترن آهن از 10 به 20 کیلوگرم در هکتار، تاثیر مثبت و معنی داری بر درصد روغن دانه داشت. با مصرف خاکی 20 کیلوگرم سکوسترن آهن در هکتار، قطر طبق و وزن هزار دانه افزایش، ولی ارتفاع گیاه کاهش یافت. در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد که مصرف خاکی 20 کیلوگرم سکوسترن آهن در هکتار تاثیر مثبت و معنی داری بر عملکرد و نیز مقدار روغن دانه آفتابگردان در خاک شور-سدیمی داشت.

وقتی مساله پیوستگی اجزا در یک سیستم زمین نما و خاک مد نظر باشد، باید مطالعات بر طبق سطوح مقیاس سلسله مراتبی بررسی گردد. داده های حاصل از سیستم زمین نما و خاک ارتباط مستقیمی با اطلاعات مکانی دارد، به همین دلیل تجزیه خصوصیات زمین به طور روز افزونی با سیستم اطلاعات جغرافیایی هم پوشانی حاصل کرده است. مدل تجزیه رقومی زمین از مدل رقومی ارتفاع مشتق شده است. شاخص های مدل تجزیه رقومی زمین برای مطالعه سطوح ژئومرفیک و لندفرم ها در یک ردیف پستی و بلندی به خدمت گرفته شده است. محدوده ای به مساحت 278 هکتار در منطقه سد خاکی آیج، شرق شهرستان جونقان، استان چهارمحال و بختیاری در کشور ایران مورد بررسی قرار گرفت. برخی خصوصیات سطوح ژئومرفیک با استفاده از دور کاوی و روش های مدل سازی رقومی زمین، هم چون درون یابی و تسهیم کردن، اندازه گیری شد. سپس شاخص های رقومی خاکی مانند شاخص قدرت جریان روان آب، شاخص انتقال رسوب، و شاخص خیسی از مدل رقومی ارتفاع برای شش برش عرضی یا توالی های محدوده مورد مطالعه به دست آمد. در هر موقعیت مکانی که شاخص قدرت جریان روان آب افزایش داشت، سرعت و حجم سیل آب بالا بود، به طوری که شاخص انتقال رسوب فزونی گرفت، و شاخص خیسی به حداقل خود رسید. برای همه توالی ها به استثنا توالی 4، شاخص قدرت جریان روان آب با شاخص انتقال رسوب همبستگی نزدیکی برقرار کرد. در توالی 4، شاخص خیسی هماهنگ با شاخص انتقال رسوب یک سیر صعودی را دنبال نمود. بنابراین تجمع رسوب و نفوذ آب، مسبب توسعه بیشتر خاک ها در توالی 4 شد. در توالی 1، 2، 3، 5 و 6 شاخص قدرت جریان روان آب و انتقال رسوب هماهنگ افزایش پیدا کرد، شاخص خیسی کاهش یافت، و سبب توسعه کمتر خاک ها شد. درصد شیب، نفوذ آب و حجم رسوبات از مهم ترین عوامل اثرگذار بر روی پیکربندی زمین نما و لندفرم در محدوه مورد مطالعه می باشد. هدف از این تحقیق، مطالعه مقدماتی تجزیه زمین نما به روش های تحلیلی و ترکیبی بوده، به طوری که شناسایی خاک ها برای ارزیابی تناسب اراضی واقع گرا شود.

اجرای خاک ورزی با روش های متفاوت و تراکتورهای مختلف به دلیل درجه متفاوت به هم خوردگی فیزیکی موجب ایجاد تغییر می گردد. هدف از این پژوهش بررسی تغییرات ایجاد شده در برخی از ویژگی های فیزیکی خاک ناشی از کابرد خاک ورزی کوتاه مدت با تراکتورهای متفاوت روی یک خاک لوم شنی (fine loamy, mixed, mesic Calcixerollic Xerochrepts) در همدان بود. کاربرد دو سیستم خاک ورزی حفاظتی و رایج (گاوآهن قلمی (CP) و گاوآهن برگردان دار (MP) و سه تراکتور جان دیر (J)، رومانی (R) و مسی فرگوسن (MF) با استفاده از طرح فاکتوریل کرت های خرد شده در سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. از خاک مکان های تردد (TZ) و بدون تردد (RZ) در چهار لایه تا عمق 30 سانتی متری در آخر فصل رشد گندم برای مقایسه تخلخل کل (TP)، منافذ درشت (Macro-P)، منافذ ریز (Micro-P) و هدایت هیدرولیکی اشباع (Ks) نمونه برداری شد. نتایج نشان داد که گاوآهن برگردان دار به طور معنی داری TP و Macro-P را افزایش داد. خاک ورزی و نوع تراکتور،TP را در RZ تحت تاثیر قرار دادند. در CP ترتیب TP برای تراکتورهای متفاوت به صورت R<J<MF در تمام لایه های خاک بود، ولی چنین ترتیبی برای MP مشاهده نگردید. در حالی که اثرات تیمارهای خاک ورزی بر Macro-P در هر دو مکان TZ و RZ معنی دار گردید، اما تغییرات در درون TZ چشم گیر نبود. نیز به طور معنی داری در درون Micro-P TZ تحت تاثیر قرار گرفت. Ks  و Macro-P برای سیستم CP نسبت به MP در TZ بیشتر بودند، در حالی که Micro-P در CP کاهش یافت. نتایج این پژوهش نشان داد که اجرای سیستم خاک ورزی حفاظتی با تراکتور MF اثرات مفیدی بر ویژگی های فیزیکی خاک مورد مطالعه داشت.

محل تلاقی رودخانه ها از اجزا مهم مورفولوژیکی سیستم های رودخانه ای می باشد. جریان ورودی از شاخه فرعی باعث تغییرات شدید الگوی جریان، به وجود آمدن پدیده فرسایش و رسوب گذاری که در نهایت باعث تشدید فرسایش سواحل شده و مشکلاتی را برای کشتیرانی، پل ها و ابنیه مجاور ایجاد می نماید. علی رغم این، به خاطر وجود جریان های سه بعدی و حرکت رسوب، مطالعات سیستماتیکی برای شناخت کامل مکانیزم این پدیده ها به ندرت انجام شده است. در پژوهش حاضر ابتدا با استفاده از آنالیز ابعادی روابط بی بعد کلی استخراج و سپس با ساخت مدل فیزیکی، تاثیر یکی از مهم ترین پارامترها یعنی زاویه تلاقی (q) که تاکنون خیلی کم مورد مطالعه قرار گرفته است، بررسی گردید. در این پژوهش تعداد سه زاویه تلاقی 60، 75 و 90 درجه تحت شرایط هیدرولیکی مختلفی مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج آزمایش های انجام شده نشان داد که با افزایش زاویه اتصال حداکثر عمق چاله فرسایش و ارتفاع تپه رسوب گذاری افزایش می یابد. با به کار بردن داده های حاصل از این پژوهش، تاثیر هر یک از پارامترهای بی بعد بر مقدار فرسایش و رسوب گذاری بررسی و نهایتا روابطی برای تخمین این پدیده ها استخراج و ارایه گردیده است.

کم آبیاری، انتخاب یک راهبرد بهینه و برتر برای استفاده از آب و تولید محصول تحت شرایط کمبود و یا بالابودن قیمت آب است. طی پژوهش حاضر اثرات کم آبیاری بر توابع تولید و هزینه گیاه ذرت از رقم سینگل کراس 704 مورد بررسی قرار گرفته است. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 13 تیمار و 3 تکرار انجام شد. تیمارها نسبت به درصد نیاز آبی گیاه با افزایش های ده درصدی از صفر تا 120 درصد نیاز آبی انجام گرفت. تابع تولید به صورت یک منحنی درجه دوم و تابع هزینه به صورت یک معادله خطی به دست آمد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که آبیاری کامل (100 درصد نیاز آبی معادل 4.82 سانتی متر عمق آبیاری در واحد سطح) بیش ترین عملکرد محصول در واحد سطح (به میزان 77360 کیلوگرم در هکتار) را به همراه دارد. از کشت ذرت بدون آبیاری تا 30 درصد نیاز آبی گیاه، تنها ضرر و زیان مالی نصیب زارع می گردد. علاوه بر آن بیش ترین درآمد ناخالص، مربوط به تیمار با 100 درصد نیاز آبی گیاه، و بیش ترین درآمد خالص مربوط به تیمار با کاهش 10 درصدی در مصرف آب نسبت به حالت آبیاری کامل می باشد. بالاترین درآمد ناخالص و خالص «به ازای واحد آب مصرفی» نیز به ترتیب مربوط به تیمار با کاهش 50 درصدی و تیمار با کاهش 30 درصدی است. در کل نتایج این پژوهش نشان می دهد که آبیاری بیش از نیاز آبی گیاه علاوه بر افزایش هزینه، کاهش محصول را نیز در پی خواهد داشت، و نیز بیش ترین درآمد خالص «در حالت محدودیت منابع آب» و افزایش سطح زیر کشت، در تیمار بدون کاهش مصرف آب به دست می آید.

خشک سالی یکی از عوامل مهم محدودکننده تولید در جهان است و کاربرد روش های به نژادی یک راه کار اساسی در تولید ارقام متحمل و سازگار به تنش خشکی می باشد. به منظور محاسبه ضرایب همبستگی و تجزیه علیت برخی صفات مرتبط با عملکرد 15 لاین لوبیا چیتی در شرایط بدون تنش و تنش خشکی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی کرج در سال 1383 کشت شدند. در شرایط بدون تنش هر هفت روز و در شرایط تنش کم آبی هر 10 روز یک بار عمل آبیاری صورت گرفت. در این پژوهش برخی صفات مانند خصوصیات فیزیولوژیکی (روز تا گلدهی، دوره پرشدن و رسیدگی دانه)، مرفولوژی دانه (طول، عرض و قطر دانه) و کمیت دانه (تعداد دانه و غلاف در بوته، وزن صددانه و غلاف) ارزیابی شد. در مدل رگرسیون گام به گام با دو صفت، مناسب ترین مدل هر دو محیط ارائه شد و ضریب همبستگی فنوتیپی صفات مرتبط با مدل و تجزیه علیت محاسبه شد. در مدل رگرسیونی وزن غلاف در هر دو محیط اولین صفت تعیین کننده با بیش ترین ضریب تبیین (R2=0.919) بود به طوری که بیش از 90 درصد روی عملکرد موثر بوده و سهم دومین صفت در دو شرایط غیر تنش و تنش خشکی کم تر از 10 درصد بود. نتایج حاصل از همبستگی ساده فنوتیپی نشان داد وزن غلاف در هر دو شرایط آبیاری بیش ترین همبستگی را با عملکرد دانه در سطح یک درصد دارد (r=0.95) و نتیجه این تجزیه موید مدل رگرسیونی است. نتایج تجزیه علیت روی عملکرد در شرایط بدون تنش نشان داد که بیش ترین مقدار اثر مستقیم به ترتیب از طریق صفات وزن غلاف در بوته (1.035) و تاریخ 50 درصد گلدهی (0.201-) می باشد. نتایج حاصل از تجزیه علیت در شرایط تنش خشکی نشان داد که بیش ترین اثر مستقیم از طریق وزن غلاف (0.902) و تعداد دانه در غلاف (0.159) اعمال گردیده است. نتایج نشان داد که جهت برنامه های اصلاحی با هدف افزایش عملکرد در ارقام لوبیا چیتی، بهتر است گزینش بر اساس صفت وزن غلاف انجام گردد. هم چنین نتیجه گیری شد که درصد پروتئین در ژنوتیپ های لوبیا چیتی تحت تنش آبی، تغییر چشم گیری ندارد.

میزان و تعداد دسته های تخم پروانه مینوز Cemiostoma aceris (Fuchs) (Lyonetiidae: Lepidoptera) روی دو میزبان پده Populus euphratica Olivier و بید سنجدی Salix elaeagnus Scop در جلگه ای اطراف شهرستان شوشتر (خوزستان) مورد مطالعه قرار گرفت. اندازه گیری سطح برگی که یک لارو تا زمان شفیره شدن مصرف می کند در شرایط آزمایشگاهی برای هر میزبان گیاهی انجام شد. بر اساس نتایج حاصله پروانه های ماده دسته های تخم خود را در تعداد متغیر روی دو میزبان می گذارند. اندازه دسته های تخم بستگی به اندازه سطح برگ میزبان آن ها دارد، یعنی ماده ها تعداد تخم خود را در هر دسته، متناسب با میزبانی که در منطقه است، تغییر می دهند. وابستگی مثبت اما ضعیفی بین تعداد تخم هر دسته و سطح برگ در هر میزبان وجود داشت. اندازه دسته تخم مورد انتظار، ناشی از میزان سطح برگ مصرف شده به وسیله لارو تا مرحله شفیرگی بود. پروانه های ماده به طور معنی داری، دسته های تخم کوچک تری با توجه به این که هر برگ چه تعداد لارو را می تواند از نظر غذایی تامین کند، روی برگ های هر دو میزبان گذاشتند. متوسط دسته های تخم روی پده (0.07±4.74) دو برابر میانگین آن ها روی بید سنجدی (0.03±2.22) بود. در این مقاله چگونگی تنظیم دسته های تخم توسط پروانه های ماده مینوز، متناسب با منبع تغذیه ای خود، بحث شده است.