نامه فرهنگستان
سال:1389 | دوره:11 | شماره:1 (پیاپی 41) |تعداد مقالات:15

زنده که بودم هراس مرگ و امید راحتم بود و خواب راحت نهحالا همه راحتم همه خواب بی منت هیچ امید و هراس مرگیروز جمعه 10 اردیبهشت 1389 علی محمد حق شناس، بزرگ مردی که سرش در زبان شناسی بود و دلش در ادبیات می تپید، از میان ما رفت تا در دل طبیعت کلاردشت آرام گیرد.علی محمد حق شناس در 14 اردیبهشت 1319 در شهر جهرم در استان فارس دیده به جهان گشود. پدرش تاجر بود و مادرش از خانواده باغ دار. بیشترین تاثیر را در تکوین شخصیتش عموی روحانی اش، آقا سیدابراهیم حق شناس، داشت به طوری که خودش معتقد بود اگر در زندگی سمت و سوی درستی را دنبال کرده از برکت راهنمایی های او بوده است. تا پایان سیکل اول را در جهرم درس خوانده بود و بعد به شیراز رفته بود که دیپلم ادبی بگیرد.

استاد من به صلابت کوهی بود با وقار و متانتی تحسین برانگیز؛ نجابت و عصمتی وصف ناپذیر و فطری و سرشتی داشت و مصداق واقعی تفسیری بود از عصمت که با نقل این بیت از حافظ بیان می فرمود:چون طهارت نبود کعبه و بتخانه یکی است نبود خیر در آن خانه که عصمت نبوداستاد می فرمود: «مفهوم واقعی عصمت این است که انسان همیشه زمام اخلاق را در پندار و گفتار و کردار خود در دست داشته باشد» و تاکید می کرد که «علم آنقدر اهمیت ندارد که تعمق و اخلاق دارد». او معتقد بود که «لجام گسیختگی هرگز نشاط آور نیست».

14-3 ایران شناسی آیینی و ملل و نحلدر این مبحث، شهر و روستا، دقیق تر بگوییم، روستا و شهرهای کوچک و متوسط و بزرگ را باید از یکدیگر جدا و هر یک را با وسایل سنجش خاص آنها مطالعه کرد. در روستا مطالعه میدانی و مصاحبه با اهالی باید مدنظر باشد، حال آنکه در شهرهای کوچک و متوسط، هرچند مطالعه میدانی دارای اهمیت بسیار به نظر می رسد، روش های دیگر از جمله بررسی اسناد و مدارک محفوظ در مراکز اسناد توصیه می شود. در شهرهای بزرگ و کلان شهرها، آنچه در مطبوعات و نوشته ها به ویژه داستان ها و نظایر آنها آمده است مهم است. مراسم مذهبی همچنین شعایر آیینی ناآشکار آن را در گوشه و کنار روستاها می توان سراغ گرفت.

در تاریخ بیهقی – آنجا که سلطان مسعود، پس از فتح ری، از مرگ پدر و بر تخت نشستن برادر خویش با خبر می گردد – بر آن می شود که از وفاداری مردم این شهر مطمئن گردد سپس به سمت غزنین روانه شود و تاج و تخت را از آن خود سازد. لذا با لحنی درآمیخته با وعد و وعید و بیم و امید با آنان سخن می گوید:و اکنون اینجا شحنه ای می گماریم به اندک مایه مردم، آزمایش را، تا خود از شما چه اثر ظاهر شود. اگر طاعتی ببینیم بی ریا و شبهت، در برابر آن عدلی کنیم و نیکوداشتی که از آن تمام تر نباشد. و پس، اگر به خلاف آن باشد، از ما دریافتی ببینند فراخور آن و نزدیک خدای عزوجل معذور باشیم که شما کرده باشید. (بیهقی، ص 22)

1. مباحث نظریدر عروض فارسی، هر الگوی وزنی به بخش های کوچک تری به نام رکن تقسیم می شود و، با تکرار یک رکن یا تناوب چند رکن، ضرباهنگ (ریتم) خاصی پیدا می کند. از طرفی، در هر مصرع، هرچند ترتیب امتداد هجاهای الگوی وزنی رعایت می شود، لزومی ندارد که مقاطع رکن ها و مقاطع واژه ها بر هم منطبق شوند (خانلری، ص 99). این تفاوت موسیقی درونی شعر را تحت تاثیر قرار می دهد (پورنامدرایان، ص 100).

پس از نظامی، داستان سرای نامی و آفریننده پنج گنج، شاعران بسیاری، به پیروی از این شاهکار ادب فارسی، مثنوی ها و حتی خمسه هایی سرودند که بعضی از آنان مقامی شایسته در عرصه شعر داستانی فارسی احراز کردند. میرزا جعفربیک آصف خان قزوینی متخلص به «جعفری»، شاعر و سیاست پیشه ایرانی اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری یکی از اینان است.

مقوله بندی پدیده ها بر اساس کمیت یکی از ابزارهای شناخت است. اعداد واحدهای شناختی محاسبه کمیت اند. انگشت های دست و پا ابتدایی ترین وسیله محاسبه بوده اند. از این رو، پایه واژگانی شمارش در بیشتر زبان ها اعداد 5 و 10 و 20 است(GvozdAnovic 2006, p. 736) . به جز بعضی زبان های بومیان استرالیا، که در آنها نظام اعداد وجود ندارد و تمایزهای کمی با صور دستوری بیان می شود، اغلب زبان ها نظام عددی دارند. این نظام ها، بر اثر پیشرفت های علم ستاره شناسی و هندسه و به اقتضای نیاز در محاسبات تقویم نگاری و مبادلات تجاری، به تدریج پدید آمده اند(Ibid, p. 737) . اعداد ترکیبی و پیچیده را معمولا با عمل جمع و گاهی ضرب می سازند. نشان دادن اعداد مرکب با تفریق هم داشته ایم اما نادر است.

نمونه ادبیات تاجیک تذکره گونه ای است که به همت صدرالدین عینی (1878-1954)، ادیب معروف و پایه گذار ادبیات نوین تاجیکی، به سال 1925 در سمرقند تالیف شد و به خط فارسی (مسکو 1926) به چاپ رسید.این کتاب با پیشگفتار کوتاه ابوالقاسم لاهوتی، شاعر معروف ایرانی، و «سرسخن» خود مولف آغاز می شود و شامل برگزیده اشعار و بعضا آثار منثور 221 تن شاعر و ادیب دانشمند مناطق آسیای میانه از قرن چهارم هجری تا نیمه اول قرن بیستم میلادی است.

مصطفی بن عبداله قسطنطینی، مشهور به حاجی خلیفه و کاتب چلبی، مورخ و کتاب شناس برجسته قرن یازدهم هجری، از نامی ترین محققان سرزمین عثمانی (ترکیه امروزی) است، که آثار بسیار داشته و به دو زبان ترکی و فارسی نیکو شعر می گفته است اما بیشتر به جهت تالیف بسیار ارزشمندش، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، شهرت دارد.

آنان که با کتاب و قلم به عنوان مشغله اصلی سروکار دارند سه دسته اند: نوآوران، پژوهشگران و پخته خواران.نوآوران کسانی هستند که اساسا از دل و مغز خود شروع می کنند و تراوش قلبی و اندوخته های ذهنی خویش را به قلم می آورند. اینان البته متاثر از دیده ها و شنیده ها و خوانده های خودند منتها این دست تجربه ها مستقیما در آثار قلمی آنها منعکس نمی شود بلکه اصل آنچه به بیان آنها در می آید حله ای است تنیده زدل و بافته زجان یا ثمره مطالعات آفاقی و انفسی آنها که به صورت آفرینش های نو جلوه گر می شود.

در تاریخ 25 ربیع الاول سال 1286، برابر با 5 ژوئیه 1869، میرزا حبیب اصفهانی، ادیب و آزاداندیش ایرانی مقیم قسطنطنیه، ازMisanthrope ، اثر مولیر، ترجمه ای منظوم به زبان فارسی با عنوان گزارش مردم گریز پدید آورد که در چایخانه تصویرالافکار همان شهر چاپ و منتشر شد (ملک پور، ج 1، ص 318). اینکه گفته شده است این ترجمه ابتدا در روزنامه اختر، که از سال 1292 ق / 1875 به مدیریت محمدطاهر اختر در استانبول انتشار می یافت، چاپ شده است دور از ذهن می نماید (همان جا). تقریبا پنجاه و پنج سال بعد، ادوارد براون، در تاریخ ادبی ایران (1924)، از این ترجمه منظوم یاد و به تبدیل اسامی چهره های نمایشی آن به نام های ایرانی اشاره کرد.

سرزمین بلخ امروزه استان کم وسعتی است در شمال افغانستان به فاصله 22 کیلومتری مزارشریف و 643 کیلومتری کابل و رود جیحون (آمودریا) از شمال شرقی آن می گذرد. این سرزمین کهن سال، تاریخی دیرینه دارد که آغاز آن در غبار زمان ناپیداست. از بلخ، هم در اوستا (وندیداد، فرگرد نخست) یاد شده است هم در کتیبه های داریوش .(KENT 1953, p. 199) (DB, DPe, DNa, DSe) گزارش ها و یافته های تاریخی و زبان شناسی مربوط به دوره های هخامنشی و پس از آن، در شناخت زبان و تاریخ و فرهنگ سرزمین بلخ امیدهای تازه ای پدید آورده و پژوهشگران را به تلاش گسترده ای در مطالعه و بررسی این یافته ها برانگیخته است.

این مجموعه حاوی دست نوشته های سغدی مسیحی است که به دست دومین و سومین هیات آلمانی اعزامی به بولاییق، واقع در ده کیلومتری شمال تورفان چین، به ترتیب در سال های 1904-1905 و 1905-1907، در خرابه های صومعه مسیحیان نستوری کشف شده اند و با عنوان مجموعه های برلین در شهر برلین نگاهداری می شوند.(Sims-WilliAMS 1990, p. 545)

شعر چیست؟در بررسی هر قطعه شعر، دو عنصر همواره لازم وجود دارد که شعریت آن را تحقق می بخشد: مجموعه ای از تصاویر؛ و احساسی که به این تصاویر روح می بخشد. تصاویر از انواع گوناگون اند: اشخاص، اشیا، حرکات و سکنات، سخنان، که در همه آنها دم مسیحایی احساس دمیده شده است. این احساس به همان اندازه از آن شاعر است که از آن ما، احساسی انسانی سرشار از خاطره های گوناگون قرین عصمت کودکانه و نزهت قدسی، یاد زخم های روحی، حسرت ها، حزن و غم، ماتم، شادی و چه و چه، چیزی که به عبارات منطقی بیان نمی شود و تنها شعر به شیوه خود می تواند آن را تماما منتقل سازد.

ساختار 12، اسم + ال + صفتهمچنان که در شرح ساختار 4 گفتیم، - ال - در واژه های مرکب نقش صورت ساز دارد (طباطبایی 2، ص 148-149؛ صادقی 1، ص 130-131). واژه های دارای این ساختار، به خلاف شماری از واژه های دارای ساختار اسم + ال + اسم، که بر ساخته فارسی زبانان اند، غالبا از زبان عربی به وام گرفته شده اند، مانند سوق الجیشی، محرم الحرام، بیت المقدس، حجرالاسود، حبل المتین. نحوه تلفظ این واژه ها همان است که در شرح ساختار 4 (طباطبایی 2، همان جا) آوردیم و نقش - ال - هم در آن، همراه با آخرین حرف مضموم واژه قبل، همانند نقش نشانه اضافه است با این تفاوت که در اینجا جزء آغازین موصوف است و جزء دوم صفت؛ بنابراین، کل واژه مرکب اسم است.