نامه فرهنگستان
سال:1390 | دوره:12 | شماره:2 (پیاپی 46) |تعداد مقالات:14

شارل پگی نگارش کلیو را احتمالا از سال 1909 آغاز کرد و در سال 1912 آن را از سرگرفت. اما این اثر تحقیقی، به صورت مکالمه ای بین الاهه تاریخ و روح دوران شرک (چندخدایی)، به سال 1917، پس از مرگ نویسنده چاپ و منتشر شد. در این اثر، تاریخ تجسد ریشخندآمیز روش های مدرن تاریخ نگاری وصف شده است. پگی، در آن، به مناسبت، درباره پیری و آفرینش ادبی و هنری، به خصوص با شرح و بسط درباره اثر منظوم معروف ویکتور هوگو، کیفرها Chatiments، بحث می کند و طردا للباب به قضیه دریفوس اشاره دارد.

ونسان مونتی (27 مه 1913- 27 فوریه 2005)، ایران شناس نامدار فرانسوی، که افریقا و آسیا را درنوردیده و به زندگی در سیر و سفر خو گرفته بود، در نامه های سال 1985 (یک سال پس از آخرین دیدارش از ایران) به بعد خود به ژان مونسلون، از پیری و سستی و از پا افتادگی می نالید. پدرش، شارل مونتی، از مدیران کشوری در مستعمرات افریقائی فرانسه و سال ها در ساحل عاج و سودان مصدر خدمات مهم بود و، پس از بازگشت به فرانسه در سال 1893، مدتی، در مدرسه زبان های زنده شرقی، تدریس زبان سودانی را بر عهده داشت (MONTEil, Charles 1968 p. 610 et suiv.) و علاقه به افریقا و افریقائیان از او به پسرش سرایت کرد. ونسان مونتی بر آن بود که زبان، تاریخ، و خلقیات سه رکن تحقیق اند. یکی از آثار تحقیقی معروف او نیز «امپراتوری های مالی، مطالعه تاریخ و جامعه شناسی سودان» است.

در اثنای آماده سازی این مطلب برای چاپ در نامه فرهنگستان، بانوی نویسنده از میان ما رخت بربست. یادش گرامی.دانشور، سیمین، علم الجمال و جمال در ادب فارسی، بازنگری و تدوین مسعود جعفری، نشر قطره، تهران 1389، 403 صفحه.علم الجمال در ادب فارسی رساله دکتری سیمین دانشور، داستان نویس معاصر است که، پس از شصت سال، به همت پژوهشگر و مترجم کوشنده، مسعود جعفری، بازنگری و آماده انتشار شده است. نقش جعفری در آماده سازی کتاب منحصر به بازخوانی متن نبوده است و او بر همه مراحل ضروری کار، از رفع دشواری ها و ابهام های متن و ویرایش فنی گرفته تا اصلاح منابع و مآخذ و شیوه ضبط اعلام، نظارت داشته است.

در بیتاگر تندبادی برآید ز گنج به خاک افکند نارسیده ترنجاز مقدمه داستان رستم و سهراب شاهنامه واژه گنج را از دیرباز کنج (به ضم کاف)، به معنی «گوشه» خوانده اند و نخستین بار، در فرهنگ لغت فرس اسدی طوسی، این معنی را برای آن آورده اند: «کنج پیغوله بود، گوشه نیز گویند، چنان که فردوسی گفت، اگر تندبادی برآید ز کنج...» (اسدی طوسی، ذیل کنج)، و اخیرا شادروان ماهیار نوابی (¬منابع، ذیل نوابی) واژه را به فتح کاف و صورتی از کنگ در کنگ دژ و بهشت کنگ دانسته است که جایی در سرزمین سغد بوده و بارها در شاهنامه از آن یاد شده است.

تقدیم به استاد محمدرضا شفیعی کدکنیداستان شیخ صنعان بی گمان یکی از زیباترین داستان های منطق الطیر عطار و ادب فارسی است که درون مایه آن را در آثار نویسندگان جهان اسلام به صورت های گوناگون می توان یافت. این درون مایه ریشه در واقعیتی از حیات اجتماعی مسلمانان و رابطه آنان با اقلیت های مذهبی به خصوص مسیحیان دارد. نمونه هایی را در تواریخ می توان نشان داد که مسلمانی دل در گرو زنی مسیحی داشته و گاه می توانسته او را به عقد نکاح خود درآورد. این به ویژه در بلاد فلسطین و شام و عراق و مصر و روم (آسیای صغیر) و نواحی غربی جهان اسلام مثل اندلس بارزتر است که، در آنها، مناسبات اجتماعی مسلمانان و مسیحیان نزدیک تر بوده و زنان کلیسا رو و یا راهبه های مسیحی که بی گمان پوششی، دست کم در سر و رو، متفاوت و احتمالا تا حدودی بازتر از زنان مسلمان داشته اند، می توانستند دل از کف مردان مسلمان ببرند تا آنجا که برخی مردان مسلمان برای وصال آنها گاه حاضر می شدند به دین مسیحی درآیند و رسوائی ارتداد را به جان بپذیرند. نمونه های کاملا تاریخی این پدیده در اوایل قرن پنجم سعد یا سعید وراق (¬فروزانفر، ص 324) و در قرن هشتم بدرالدین محمدبن بکتوت قرندلی (وفات: 735) است که از کاتبان شهیر مصاحف و علوم روزگار خود بوده و در حماه (شهری معروف و قدیمی در شام) دل به دختری مسیحی می بندد و حاضر می شود به امر دختر نقش صلیبی را بر سر خود داغ کند. (عسقلانی، ج 3، ص 369)

سابقه روابط ایرانیان با مردم سواحل شرقی افریقا به روزگار باستان باز می گردد. در عصر اسلامی، با توسعه مناسبات بازرگانی، این روابط جدی تر و گسترده تر شد. با هجرت خاندانی شیرازی به آن خطه، که رفته رفته قدرت حکومتی در بلاد آن منطقه از جمله زنگبار، مومباسا، کلوا (کلوه)، و شانگوایا را به دست گرفت، موجبات پیوستگی فرهنگی و آمیزش نژادی ایرانیان با سواحیلیان، بومیان سواحل کنیا و تانگانیکا و زنگبار، فراهم آمد. همچنین زبان سواحیلی، از ریشه بانتو، متاثر از زبان های عربی و فارسی، در پهنه ای از افریقای شرقی به درجه زبان میانجی (lingua franca) ارتقا یافت.

داستان کوتاه «لاتاری» از شرلی جکسون، که به سال 1948 در مجله نیویورکر چاپ شده است، امروزه داستانی کلاسیک شمرده می شود. این اثر داستانی است واقع گرا با طراحی اسطوره ای و برخی جزءپردازی های مردم شناختی. تمام داستان در میدان دهکده ای کوچک در نیوانگلند روی می دهد و حکایت مراسمی سنتی است که، هر سال در فصل تابستان، نزدیک به جمع آوری، محصول کشاورزی، برگزار می شود. مردم، به پیروزی از اسلافشان، در میدان فراهم می آیند تا مراسم قرعه کشی را برای تعیین قربانی انجام دهند. در این مراسم، قرعه فال به نام خاتم تسی هاچیسن زده می شود که باید به آیین سنتی سنگسار شود. در پایان داستان، اهالی با شور و شوق او را سنگ باران می کنند. بدین سان، کهن الگوی قربانی زنی است که در نقش مادر- همسر ظاهر می شود.داستان، در نمایی گسترده با وصف گرمای مطبوع و گل های شکفته در بستر سبز چمن تر و تازه، آغاز می شود که با پایان تراژیک خود تضاد آشکار دارد.

اسطوره از جهانی با معانی عرفانی پیوند تنگاتنگ دارد. در واقع، برای بیان این معانی، چه بسا اسطوره کارآمدترین وسیله باشد. حتی می توان گفت که اسطوره در مراتب بالا گویی اساسا برای بیان تجربه های باطنی و رازورانه ساخته شده است. مواجید و کرامات صوفیانه خود خصلت اسطوره ای یافته اند و بیش از آنکه بازتاب واقعیت خارجی باشند تجربه های عارفانه وصف ناپذیری هستند که به اسطوره مبدل گشته اند. مکتب تصوف با جهان بینی خود نوع خاصی از ادبیات را پدید آورده و پرورده و، از طریق محاکات تجارب باطنی، اسطوره ساز شده است.

تعبیر سلطانی اثر قاضی اسماعیل بن نظام الملک ابر قوهی از نویسندگان قرن هشتم هجری است.او، در دیباچه تعبیر سلطانی (ابرقوهی 2، برگ1 ر)، پس از حمد خداوند، نام خود و پدرش همچنین عنوان همین اثر و سال تالیف آن (شهور سنه ثلاث و ستین وسبعمائه 763) را آورده است که با آنچه در کشف الظنون حاجی خلیفه (ص 313) آمده مطابقت دارد. وی، در دیباچه اثر دیگرش، تحفه بهایی، لقب خود را غیاث الملک ذکر کرده به این عبارت: «چنین گوید اسمعیل بن نظام الملک الابرقوهی المشتهر بغیاث الملک» (ابرقوهی 1، برگ2 ر). دانش پژوه نیز، ظاهرا به استناد همین عبارت، در فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شماره 2 (سنای سابق)، در معرفی تعبیر سلطانی آورده است: «تعبیر سلطانی از قاضی غیاث الملک اسماعیل بن نظام الملک ابرقوهی مولف تحفه بهایی». منزوی نیز در فهرست نسخه های خطی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (ج 1، ص 56، ذیل مدخل تعبیر سلطانی) از او با عنوان «قاضی صدرالدین اسماعیل بن نظام الملک ابرقوهی» یاد کرده است. ضمنا از لقب پدرش (نظام الملک) می توان احتمال داد که وی از دیوانیان بوده است.

پیشگفتاردر اواخر عهد سامانیان، بر اثر تسلط غلامان ترک نژاد در دستگاه حاکم و بروز اتخلافات میان امرا و وزرا، زمام اداره بخش وسیعی از قلمرو آن دولت از دست آنان بیرون رفت. از جمله البتگین حاجب، سپاه سالار خراسان و از غلامان منصور بن نوح سامانی، بر اثر سعایت امرای دیگر، خراسان را ترک گفت و حکومتی در غزنه تشکیل داد. پس از مرگ البتگین، یکی از غلامانش به نام سبکتکین به جای او نشست و، از این هنگام، حکومت غزنویان از مشرق به مغرب گسترش یافت. پس از مرگ سبکتکین، پسرش محمود از اطاعت امرای آل سامان بیرون آمد و، مقارن همین ایام، امرای آل افراسیاب حکومت سامانی را در ماوراءالنهر برانداختند.

به یاد انوشه روان، منصور شکیدرخت آسوری Draxt t Asurig عنوانی است که جاماسپ آسانا، ویراستار متن های پهلوی، برای یکی از متن های موجود در این مجموعه برگزیده و آن مناظره ای است منظوم میان بز و نخل.(BRUNER 1980, p. 191) این متن، یگانه نمونه مناظره ای فابل (حکایت) در آثار برجامانده از زبان های ایرانی میانه غربی است(Ibid, p. 193) . این متن، با وجود آنکه، در پی نوشت کوتاه منظومه درخت آسوری (بند 54)، آشکارا «سرود» خوانده شده، چون در مجموعه متن های پهلوی و نسخه های خطی به صورت نشر نقل شده بود، کسی گمان نمی برد که اثری منظوم باشد (Ibid, p.192). امیل بنویست نخستین کسی بود که در سال 1930 به منظوم بودن این متن پی برد و، پس از وی، هنینگ در سال 1950 به بررسی این مساله پرداخت (ماهیار نوابی، ص 10). زبان شعری این منظومه ساده و بی پیرایه و صور خیال آن ابتدایی است (تفصلی، 258). این متن، که از دیرباز مورد توجه ایران شناسان بوده، به شکل هایی گوناگون و گاه متناقض تفسیر شده است.

26¬ ساختار 26، صفت + ستاک حال¬ صفت فاعلی مرکبشمار واژه های دارای این ساختار زیاد است، چنان که در پیکره ای که نگارنده فراهم آورده است حدود صد و سی واژه با این ساختار یافت می شود که تقریبا همه آنها صفت فاعلی اند. این صفت های فاعلی، همانند بسیاری از صفت های دیگر، می توانند، در حکم اسم باشند و نقش های آن را بر عهده گیرند.