پژوهش دینی
سال:1389 | دوره:- | شماره:20 |تعداد مقالات:7

در شماره 16 بهار 1387 مجله پژوهش دینی، مقاله مذکور به قلم برادر فاضل، دکتر جعفر نکونام چاپ گردیده و حاصل مقاله ایشان این است که مراد از فتنه عذاب اخروی و آیات متشابه منحصر به آیات قیامت و تاویل این آیات تحقق خارجی آن هاست. و راسخان در علم عبارت از مومنان به کتاب آسمانی و زائغان عبارت از مشرکان مکه است.در نوشته حاضر حاصل بررسی این است که مراد از فتنه، عذاب آخرت و متشابه منحصر در آیات قیامت و تاویل، تحقق خارجی آن ها نیست و زائغان هم مشرکان مکه نیستند بلکه منافقان و برخی از اهل کتاب و دانشمندان سوء و خلفا جور می باشند.

دانشمندان اسلامی از دیرباز به بررسی واژه های قرآن به عنوان زیربنای فهم قرآن پرداخته اند و آثار زیادی به جای گذاشته اند. ضحاک بن مزاحم نیز از جمله مفسرانی است که اساس تفسیر خود را بر شرح و توضیح واژگان پایه ریزی کرده است. بدین ترتیب با تتبع در روایات تفسیری وی می توان به چگونگی تبیین و تفسیر واژگان از نگاه او دست یافت.از آن جا که بخشی از نکات تفسیری ضحاک مربوط به ریشه یابی لغات می باشد ابتدا مباحثی از قبیل وجوه و نظایر، معربات و غرائب به بحث نهاده شده است.البته بافت شناسی و ترکیب یک لغت با سایر الفاظ جهت دیگری است که ضحاک بدان توجه داشته است. از این رو، عناصر و قرائنی که بر معنای واژه اثرگذار است را می توان در اندیشه های تفسیری ضحاک جست و جو کرد.بدیهی است طرح روشمند آرا مفسرانی همچون ضحاک که قریب به عصر نزول می زیسته اند، راه را برای فهم صحیح قرآن هموار می سازد.

در این که در شرایع آسمانی نسخ رخ داده است، چندان اختلافی نیست، اختلاف بر سر این است که هر شریعتی چه چیزی را نسخ کرده است. آیا تمام شرایع گذشته را نسخ کرده یا برخی از احکام آن شرایع را نسخ نموده یا اساسا هر شریعتی ناظر به تمام شرایع گذشته نبوده و بلکه ناظر به سنت هایی بوده است که در قوم پیامبر صاحب شریعت وجود داشته است و آن دسته از سنت هایی را نسخ کرده است که در قوم خودش یا باطل بوده و یا با مصالح و مقتیضات عصرش سازگاری نداشته است.این مقاله در مقام پاسخ به سوالات مذکور است. بررسی ها نشان می دهد، ارسال پیامبران الهی و تشریع شرایع برای اقوام گوناگون، کمابیش متناسب با مصالح و مقتضیات آن اقوام بوده است، اما در مجموع، شریعت ها همواره به سوی تعالی و تکامل بوده اند؛ چنان که شریعت لاحق در مقایسه با شریعت سابق کامل تر جلوه می نماید و این به اقتضای سیر تکاملی بشر با گذشت زمان بوده است.دین اسلام نیز اگر چه به منظور احیا و اصلاح دین حنیف بوده، اما نظر به این که آخرین شریعت را آورده است، نسبت به سایر ادیان الهی کامل تر است. لذا بعد از آمدن اسلام هیچ دین دیگر پذیرفته نیست.

ترجمه به عنوان یکی از ابزارهای اصلی گسترش علم و فرهنگ همواره مورد توجه ملت ها بوده است. نقد ترجمه یکی از ساز و کارهایی است که می تواند کیفیت ترجمه را به طرز چشمگیری ارتقا بخشد. در همین راستا، مقاله حاضر به بررسی و ارزیابی ترجمه انگلیسی کتاب شیعه در اسلام نوشته مرحوم علامه طباطبایی (قدس سره) می پردازد. برای نیل به این هدف ابتدا ماهیت نقد مورد بررسی قرار گرفت و سپس ملاک ها و موازینی برای انجام نقد معرفی گردید. در نهایت بر اساس یکی از چهارچوب های معرفی شده ترجمه فوق مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس بررسی ها و ارزیابی های ارائه شده، این کتاب با موفقیت قابل توجهی ترجمه شده است گرچه خالی از اشکالات اندک نمی باشد.

یکی از راه های درک مفهوم متون تاریخی از جمله نصوص احادیث تفسیر به رای، بررسی دریافت مخاطبان این متون از آنها می باشد. این مقاله قصد دارد با استخراج نوع نگاه مسلمانان سده های نخست به مقوله تفسیر به رای و ارائه یک سیر تاریخی از روند تحول آن، زمینه دستیابی به معنا و مقصود اصلی احادیث تفسیر به رای را هموارتر کند.در سده نخست هجری، صحابه و تابعان هر نوع بیان قرآنی را که بر اساس اثر سلف صالح نباشد تفسیر به رای می دانستند و با اعتقاد به اینکه فعالیت تفسیری آنها بر اساس رای نیست عملا به شکل گسترده ای قرآن را تفسیر کردند. در سده دوم هجری، با تردید در آلوده نبودن میراث تفسیری سده نخست به رای گرایی، جبهه گیری ها و اتهامات آغاز می شود. این روند در سده سوم هجری تقویت می شود. در سده چهارم هجری، نخستین تلاش ها برای ارائه خوانشی جدید از تفسیر به رای شکل می گیرد و پس از مستدل شدن آن در قرن پنجم، در اواخر همین سده خوانش جدید به عنوان یک تلقی جدید از تفسیر به رای در سنت تفسیری جامعه مسلمانان نهادینه می شود.

در این مقاله ابتدا نظر مشهور شیعه مبنی بر اینکه ائمه (ع) از همه چیز خبر دارند مطرح شده و سپس به بحث از یکی از موارد خاص این مساله یعنی علم ائمه (ع) به جزئیات شهادت شان پرداخته شده است.6 دلیل عقلی و نقلی از کتاب «عصای موسی یا درمان بیماری غلو» نوشته نعمت اله صالحی نجف آبادی مبنی بر عدم علم آنها به جزئیات شهادت شان مطرح گردیده و تک تک این دلائل جواب داده شده بعضی از این دلائل شش گانه عبارتند از:1ـ با دلیل عقلی فقط می توان علم امام به مسائل دینی و سیاسی را اثبات کرد نه بیشتر.2ـ آیه 34 سوره لقمان علم هر موجودی غیر از خدا را به زمان مرگش نفی کرده است.3ـ از کلامی در نهج البلاغه نفی علم امام (ع) به زمان مرگش فهمیده می شود.رد نقض این دلایل با شواهد قطعی و معتبر آیات و روایات امکان پذیر است.

دیوان حافظ سرشار از مضامین و اشاره های قرآنی است. حافظ درغزل «بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت ...» عبارت قرآنی «جنات تجری تحتها الانهار» را در مصرع دوم بیت آخر غزل خود به کار برده است. ترکیب «جنات تجری تحتها الانهار» یک بار و «جنات تجری من تحتها الانهار» بیست و هفت بار در سوره های متعدد آمده است. شارحان، تعبیر قرآنی حافظ را گاهی به همه موارد و گاهی به برخی از موارد از جمله: سوره بقره، 25، آل عمران، 15 و 136 و 195 و 198، نسا، 13 و 57، مائده، 12و 85/119، توبه، 72 و 89، بروج، 11 و ... ارجاع داده اند. لکن با توجه به تعابیر، مضامین و معانی مشترک میان ابیات غزل مورد بحث و آیات 82-85 سوره مائده، حافظ در تعبیر قرآنی به آیه 85 این سوره نظر داشته است. زیرا تعابیر و مضامین غزل از قبیل بلبل و برگ خوش رنگ، ناله و فریاد و زاری، جلوه معشوق، ناز و نیاز، خرقه شیخ صنعان (سمعان)، حلقه زنار، چشم حافظ و جنات تجری تحتها الانهار، اشتراکات، هماهنگی ها و همآوایی های زیادی با تعابیر و مضامین آیات مذکور دارد. این مضامین و تعابیر عبارتند از: «اقربهم موده، انا نصاری، قسیسین و رهبان، اذا سمعوا، تری اعینهم تفیض من الدمع، مماعرفوا من الحق، و نطمع ان یدخلنا و نهایتا «جنات تجری من تحتها الانهار». مقاله پیش رو، ضمن اثبات ارجاع عبارت قرآنی حافظ به آیه 85 سوره مائده، الگوپذیری هنرمندانه و شعری حافظ را در غزل مورد بحث از آیات مذکور (82-85) سوره مائده، تحلیل می کند.