دانشنامه
سال:1390 | دوره:- | شماره:81 (ادبیات عرب) |تعداد مقالات:11

عنوان هذه الدراسة القرآن فی تاریخ البیهقی. هذا الکتاب أحد أهم الکتب التاریخیة التی بقیت لنا بالنثر الفارسی العائد إلی العصر المغولی و یعد من روائع الأدب الفارسی. مؤلف هذا الکتاب هو أبوالحسن علی بن زید البیهقی و موضوعه الرئیسی أحداث حیاة حکومة الأمیر مسعود إبن السلطان محمود الغزنوی. أراد الباحث من خلال هذا البحث الدراسه اللغویه لعدد من الایات و أدله الإستناد إلیها. رتبت أسماء الآیات فی هذه الدراسة بناء علی الفهرست الموجود فی القرآن.

هذه الدراسة التی وقعت بین أیدی القاریء الکریم دراسة علی عینیة أبی ذؤیب الهذلی. و الدارسان یهتمان علی تقدیم نبذة محققة من حیاة الشاعر، و علی ضبط الأبیات، و إعراب الکلمات، و اقتناء الأصح فی الترتیب و الحرکات. و یبینان مناسبة القصیدة و یحللان المضمون و الأسلوب لکی تبرز مکانة هذه القصیدة الخالدة الشهیرة بین عیون المراثی و أغر القصائد.هذا المقال الذی یکون نقدا تحلیلیا یدرس الجانب المعنوی و اللفظی فی القصیدة، و یفکک الأجزاء، و یفصل اللوحات الموجودة، و یذکر معالم الجمال فی کل لوحة، و یبین الرسالة التی أنشدت لأجلها القصیدة، کما لایهمل نقد وحدة الموضوع و عناصر الجمال و الصور البیانیة و المحسنات البدیعیة. و کما یتوقع من عنوان الدراسة لم نغص الطرف من عیوب القصیدة و هناتها فی اللفظ و المعنی. نرجو أن نکون المصیبین علی الخیر المنشود.

إن الأدب العربی الحدیث تحسس طریقة إلی الظهور من خلال اتصاله بالآداب الغربیة، و قد برز مجموعة من المثقفین العرب بعد اطلاعهم علی الآداب الغربیة، و ظهرت مجموعة أخری من خلال إلمامها بالثقافة العربیة الأصیلة. و بعد ذلک حصل تداخل و صراع صامت بین الثقافتین الغربیة و العربیة، فبدأ جماعة «عمود الشعر» ینظمون علی النمط التقلیدی، یستمدون مضامینهم و اشکالهم من الشعر العربی القدیم و یتمسکون بصورهم و قوالبهم و معجمهم اللغوی القدیم، فواجههم جماعة الدیوان، و جماعة أبولو، و شعراء المهجر الأمیرکی الشمالی و الجنوبی، بثورة عارمة، علی التقلید فی المضمون و الشکل، و نجح هؤلاء بحکم اطلاعهم علی الآداب الغربیة فی مباشرة بناء أدبی جدید، و تمکنوا إلی حد کبیر من النجاح فی هذا المجال.

سیدمحمدباقر طباطبایی یزدی از علمای بزرگ قرن سیزدهم هجری است. هوش و استعداد خدادادی، کثرت مسافرت، طبع شعری، کثرت و تنوع در تالیفات منظوم و منثور فارسی و عربی، از ویژگی های اوست. نسخه خطی «فیروزجات طوسیه در شرح خطبه رضویه» یکی از آثار مهم اوست. این اثر دارای ارزش های ادبی، فلسفی، کلامی، اخلاقی، سیاسی، و عرفانی است؛ در مقدمه آن شرح عهدنامه مالک اشتر و قسمتی از نامه امام صادق (ع) به نجاشی آمده است. در این اثر که دو دهه پیش از جریانات مشروطه تالیف شده، مولف به روشی ملایم توصیه های مهمی در باب عدالت، مردم داری، تبعیت از مجتهد اعلم، احترام به علما و سادات، و اصلاح امور، به ناصرالدین شاه می نماید و به شرحی عقلی استدلالی از خطبه توحیدیه امام رضا (ع) می پردازد. سبک فیروزجات گاهی علمی و گاهی ادبی فنی است. این نثر آهنگین، آمیخته به آیات، احادیث، اشعار، ضرب المثل ها و حکایات تاریخی جذاب است. تاکنون پژوهشی پیرامون فیروزجات انجام نشده است. مولف در ساختار ظاهری این اثر از سعدی، جامی و نراقی، و در آرا فلسفی کلامی از صدرالمتالهین اثر پذیرفته است.

أحمد الصافی النجفی شاعر عراقی منضال ولد فی العراق. یعد الشاعر بسیرته الشعریة والنضالیة قیمة تراثیة تستحق التأمل والانبهار فی کل حین. کانت حیاته متفردة بنضاله و غربته و سقمه و عذابه و تشرده، و حبسیاته و بسحر کلماته المنطویة علی باطن عمیق قد یخالف و یتجاوز فی الآن ذاته، الکثیر من الشعراء الفحول، قدیما و حدیثا.کان شعر النجفی ولیدة حیاته و فی شعره نظرات انسانیة و اجتماعیة و سیاسیة و وصف للواقع. قد اعتقل لأجل مواضعه السیاسیة ضد الاستعمار عام 1941 و الحرب قائمة علی قدم و ساق بین الحفاء و المحور. و لقد تحدث عن مرارة السجن و عن واقع السجن و عن علة حبسه.روی الصافی فی هذا الشعر قصة نفسه و ما عرض فی هذه الایام التی قضاها بین الجدران الموحشة روایة واقعیة تتشح فیها الحقائق بسربال الخیال. تدور حبسیاته علی السبب الأصیل لدخول الشاعر السجن و هنا یدرک الشاعر ان مشکلته من مشکلة قومه، و بعضها تتعلق بحیاته فی السجن ثم بسجنه فی المستشفی بعد مرضه. و قد عالج هذا المقال حیات الشاعر مع دراسة فی حبسیاته.

دنیا یکی از مهم ترین موضوعاتی است که ابوالعتاهیه شاعر بزرگ زهدسرای عصر عباسی به تبیین ماهیت آن بر اساس آموزه های دینی پرداخته است. در نگاه ایشان، دنیا، مجموعه ای گذرا، متغیر، فریبنده، ناپایدار، خیانت پیشه، سرشار از رنج و گرفتاری و غم و اندوه می باشد. همچنین برای فهم بهتر، آن را به سایه، سراب و امور بی ارزش و خطرناک تشبیه نموده است. در صورتی که انسان بتواند فهم درستی از دنیا داشته باشد و تقوای الهی پیشه کند و بتواند از روزگار عبرت بگیرید می تواند به خیر و سعادت هر دو سرا نائل آید، و برخود لازم می داند که بهترین توشه را همراه خود بردارد و آماده رفتن به سرای باقی باشد و مغلوب زرق و برق زندگی زودگذر و فانی نخواهد شد.

ان المفضلیات هی مجموعة ادبیة قدیمة، و ان لم تکن تضاهی المعلقات العشر شهرة و لکنها لا تقل عنها غناء، جمالا و قدرة. فهی عین المفردات الغریبة، الصناعات الأدبیة، الشواهد النحویة و الصرفیة، القوافی الراقیة اللامعة و الأعلام التی یختص البعض منها بهذا الکتاب القیم فقط.ان المفضل الضبی الذی قد جمع هذه القصائد و قد سمی هذا الکتاب بإسمه هو محمد بن یعلی بن عامر بن سالم الضبی الکوفی، هو راویة علامة بالشعر، الأدب و أیام العرب و ... فهو رأس علماء الأدب الکبار الکوفیین فی القرن الثانی الهجری.هذا الکتاب یحتوی علی ثلاثة طبقات من الشعراء: الجاهلیین، المخضرمین و الإسلامیین. و هم مجموعة نفیسة من الشعراء الذین ملأ صیتهم العصور الزاهرة التی تلتهم و قد نسیناهم فی عصرنا الحاضر.ان التبویب (الترتیب حسب زمن الوفاة) هی احدی الطرق العلمیة السهلة التی ستظهر لنا هؤلاء الفحول علی حقیقتهم الأدبیة و لو بصورة وجیزة فقراءة أذهان و أفکار الشعراء أبسط و رؤیة زوایا عالمهم الغائب أوضح، و سیصل و یحصل الأستاذ و الباحث و الطالب إلی ما یحتاجونه للنظر من هذا المنظار، و بعبارة اخری سنعثر علی آثار ضالتنا فی طیات اشعارهم.ان مفردات هذه القصائد مجموعة نفیسة جدا، فهی هیکل الأشعار و ناقلة الأحداث و القصص و المواضیع المتنوعة المختلفة، و ان التشابیه تمثل محورا عظیما فیها أیضا فمنها الغلیظیة القاسیة و الرقیقة الغیداء بحیث یتطلب دراستها و ستکشف للباحث أمور توصله إلی نتائج أسرع و لو جزئیة و تقریبیة، لأن طیات الأدب مهما درسناها فهی نتائج شخصیة و لیست مشاعر الشاعر نفسه.

ادبیات در قلمرو شعر و شاعری در میان شیعیان از آغاز، جایگاهی بس بلند داشته است. شاید پشتیبانی فرهنگی و تشویق ائمه معصومین (ع) نسبت به شاعران متعهد و همچنین اثربخشی عمیق شعر در روح و روان انسان ها، انگیزه ای شد تا برخی از شاعران تلاش کنند تا با زبان رسای شعر، حقانیت رهبران الهی و حقایق پنهان را به فرهنگ جامعه منتقل سازند، و به دنبال جلب رضایت خدا و اعلام دوستی اهل بیت (ع) و وصول به اجر اخروی باشند نه تکسب. از سوی دیگر عمق فاجعه کربلا و حماسه عاشورا عامل مهمی بود که شعرا و ادبا را تحت تاثیر قرار داد.این مقاله با عنوان «بازتاب حماسه عاشورا در اشعار برخی از شاعران عصر عباسی» در صدد است تا انعکاس آن فاجعه بزرگ را در دیوان چند تن از شعرای پیشتاز مورد بررسی قرار دهد. حاصل آن که شاعران حسینی عصر عباسی، حماسه خونین کربلا را در آیینه شهادت و در سیمای نجابت به هم پیوند دادند، تا کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا تحقق یابد.

شاع فی الشعر العربی المعاصر ظاهرة توظیف التراث و قد بات من أبرز و أهم سمات هذه الفترة. فقد استطاع الشعراء العرب و من خلال استخدامهم التراث، التعبیر عن مفاهیم قد یصعب أحیانا التعبیر عنها بشکل مباشر و صریح کالرفض و التمرد و الحریة أو النصر و الهزیمة. تهدف هذه الدراسة إلی تبیین هذه الظاهرة فی دیوان الشاعر السوری بدوی الجبل الذی لم تتم له دراسة مستقلة خاصة إلا باشارات متناثرة فی طیات الکتب و الدراسات. صنفت ملامح التراث و أشکاله عند الشاعر البدوی تحت أربعة بنود: التراث التاریخی، التراث الدینی، التراث الأدبی، التراث الصوفی.

در این مقاله ابتدا تحلیلی اجمالی بر شخصیت محمدبن عمربن عبدالعزیز معروف به ابن قوطیه ذکر شده و سپس اشعاری از او ترجمه، نقد و بررسی گشته و نیز نظراتی جامع پیرامون هر یک از آثار او و این که در تالیف آثارش از چه کتاب هایی استفاده کرده و چه کسانی بعدا از کتاب های او در نوشته های خود بهره جسته اند، سخن به میان آمده است.ضمنا به وجوه اختلاف در منابع و ماخذ نیز اشاره شده است.

ان بعض الشعراء المعاصرین یستعملون الأساطیر فی أشعارهم و لهم اهداف مختلفة لهذا الاستعمال ان أخوان ثالث یستعمل الأساطیر المختلفة فی اشعاره و تتجلی الأساطیر الوطنیة فی آثاره اکثر من أخری فی هذه المقالة نرید أن نعرف الأسطورة و بعض الأساطیر التی تستعمل فی أشعار اخوان ثالث حتی نعرف أهدافه من استعمال الأساطیر.