مدیریت شهری
سال:1387 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:11

توسعه پایدار شهری، به معنای تحقق یافتن آرزوها و برآورده ساختن نیازهای اساسی تمامی اقشار جامعه می باشد. در این میان، معلولان نیز از سهمی برابر با دیگر شهروندان برخوردار می باشند. پارک ها و فضاهای سبز شهری همواره به منزله مامنی برای تمامی اعضای جامعه در ارتباط با گذران ساعاتی فارغ از هیاهوی زندگی و مشکلات عدیده آن می باشد. مقاله حاضر با هدف ارتقای کاربری های این گونه فضاها، به ویژه برای معلولان جسمی و حرکتی، تدوین گردیده است. بدین منظور ابتدا پارک لاله به عنوان یکی از بزرگ ترین و قدیمی ترین پارک های شهری تهران انتخاب گردیده و سپس با در نظر گرفتن معیارها و ضوابط موجود در کشور در زمینه بهره مندی معلولان از امکانات و تسهیلات شهری، اقدام به ارزیابی و بررسی مقایسه ای گردیده است. در این میان، از دستگاه کمپاس براتون (Brunton) با قابلیت امتداد یابی و آزیموت سنجی به منظور تعیین شیب استفاده گردید. معیارهای انتخابی از طریق فن دلفی و در 30 دسته جداگانه طبقه بندی گردیدند (کالبدی و خدماتی). نتایج حاصل شده بیانگر آن است که پارک لاله از لحاظ دارا بودن شرایط لازم برای استفاده معلولان در وضعیت متوسطی به سر می برد. به طوری که تنها 30 درصد از معیارهای انتخابی در پارک لاله رعایت شده اند. عمده مشکلات موجود در پارک در زمینه تسهیلات و خدمات موجود می باشد. سرویس های بهداشتی، تلفن عمومی، مسیرهای اتصال و آبخوری ها از طراحی و کاربری مناسبی برخوردار نمی باشند. از نکات مثبت موجود در پارک نیز می توان به شیب مناسب در اکثر قسمت های پارک و همچنین رعایت ارگونومی در طراحی مبلمان شهری و نصب جدول در حاشیه محورها اشاره داشت.

قرار گرفتن در فضای مدرن و افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، شهرها را به کانون تجمع های زیستی و فعالیت های مختلف و متنوع تبدیل کرده و آنها را با کمبود فضاهای سبز عمومی روبرو نموده است. این در حالی است که با گذر از فضای مدرنیته و قرار گرفتن در جهان پست مدرن و به وجود آمدن حس نوستالژیک در این فضا، نیاز شهروندان را برای گذران اوقات فراغت افزایش داده و بازگشت به فضاهای سبز در شهرهای مدرن را باعث شده است که این خود آثار اجتماعی، روانی و فرهنگی زیادی را بر شهرنشینان واقع در این فضاها بر جای می گذارد. در این مقاله که بر اساس روش تحقیقی توصیفی - تحلیلی (با تاکید بر تحلیل ثانویه) تهیه گشته، سعی بر آن شده است که ضمن بیان اهمیت فضای سبز در شهرهای مدرن امروزی و تحلیل آثار اجتماعی، فرهنگی و روانی ناشی از گسترش این فضاها، توصیه ها و راهکارهایی در جهت بهبود عملکرد مدیریت شهری در ارتباط با ارتقای آثار اجتماعی، فرهنگی و روانی فضاهای سبز شهری در کلانشهرها ارایه شود. یافته های این مقاله بیانگر آن است که:- فضاهای سبز در شهرها صرف نظر از بازده اکولوژیک، دارای آثار و تبعات مطلوب بسیاری در زمینه های اجتماعی و روانشاختی هستند؛ اما این فضاها در صورت عمکرد ضعیف مدیریت شهری می تواند زمینه ساز برخی از کارکردهای نامطلوب باشد.- ارتقای بهره وری فضاهای سبز می بایست بیش از ارتقای اکولوژیک آنها مورد توجه مدیریت شهری و به تبع مدیریت پار ک ها و فضاهای سبز شهرداری ها قرار گیرد.- فضاهای سبز شهری و مدیریت شهری هر دو بر یکدیگر تاثیر می گذارند، به طوری که می توان گفت فضای سبز شهری بدون مدیریت فعال و پایدار شهری عملکرد و کارکرد مطلوبی نخواهد داشت.

این مقاله مروری است بر مفهوم تراکم ساختمانی و بررسی اسناد و ضوابط و مقررات مصوب در این باره، طی سال های گذشته در تهران. اگرچه موضوع و مصادیق تراکم بارها و به شکل های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، به نظر می رسد در آستانه تصویب و ابلاغ طرح جامع سوم تهران که می تواند مقطعی سرنوشت ساز باشد، نیاز به بازنگری در تعریف و نحوه به کارگیری این مفهوم در طرح ها و سیاستگذاری های شهرسازانه وجود دارد؛ زیرا اگر این بار نیز با دیدگاه های قبلی و بدون درکی صحیح و قانونمند شده از تاثیر تراکم ساختمانی (به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای شهرسازی)، بر بعد کالبدی مسکن و مالا کیفیت محیطی و تعاملات اجتماعی، به این موضوع پرداخته شود، مشکلات ناشی از آن همچنان و احتمالا بیش از قبل، گریبانگیر شهرها خواهد بود. به همین دلیل است که باید نگاهی به راه آمده تا این مقطع و برهه حساس داشت. مهمترین دستاورد قرن حاضر در توسعه شهری، توجه به حقوق شهروندی و زوایای کیفی در این باره است. تسلط نگرش کمی به توسعه، طی دوران متمادی در سطوح متفاوت برنامه ریزی و مدیریت شهری از یک سو و فقدان دستور کار قانونی و رسمی در امر توسعه شهری از سوی دیگر، از جمله مهمترین عوامل عقب ماندگی کلانشهر تهران و فاصله روزافزون آن از شاخص های جهانی توسعه شهری است. مداخله غیرمتخصصانه، مانند فروش مازاد تراکم و ساخت و سازهای بی رویه و بدون برنامه بخصوص در بخش مسکن، در سطح کلانشهر تهران، و البته سایر شهرهای بزرگ ایران، که بدون توجه به تنوع و تفاوت در اراضی شهری و صرفا برای کسب درآمد شهرداری و تامین سود معدودی سرمایه گذار رخ داده است، موجب تنزل کیفیت محیط شهری و ناپایداری در زمینه ایمنی، سلامت و رفاه شهروندان و عرصه های زیست محیطی شده است.طی این مقاله ابتدا به تعریف اجمالی تراکم ساختمانی و تعاریف و مفاهیم مرتبط با آن پرداخته شده است. سپس به عنوان نمونه ای از یک طرح برنامه ریزی شده، آیین نامه منطقه بندی در نیویورک معرفی و طی مقایسه تطبیقی با قوانین و مقررات مصوب تهران در زمینه تراکم ساختمانی مسکن، نتیجه ای در رابطه با لزوم تدوین قوانین و مقررات متناسب و معیارهای موثر بر آن حاصل خواهد گردید.

ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) می تواند به عنوان ابزاری برای شناخت، بررسی و مقایسه اثرات گزینه های مختلف توسعه شهری در خدمت برنامه ریزان و مدیران توسعه شهری باشد. روش ارزیابی اثرات مناسب این نوع توسعه که خود شامل انواع فعالیت ها می باشد، ماتریس اثرات متقابل ایرانی شده لئوپولد است که اثر هر نوع فعالیت را بر اجزای مختلف محیط طبیعی می سنجد و به آن عددی بین 5- (خیلی بد یا مخرب) تا 5+ (خیلی خوب یا مفید) اختصاص می دهد. مهمترین اثرات منفی شهر جدید پردیس در مرحله ساخت، با توجه به موقعیت و ویژگی های محیط طبیعی آن تغییر شکل طبیعی زمین، تغییر مرفولوژی دره ها و برهم زدن نظم طبیعی سیستم هیدرولوژی، تخریب پوشش گیاهی و زیستگاه های جانوری و قطع مسیرهای مهاجرتی حیات وحش می باشد. در مرحله اسکان جمعیت نیز مهمترین اثرات، شامل افزایش تراز صوتی منطقه، تولید و دفع مواد زاید جامد، تولید و دفع فاضلاب، تاثیر بر رژیم سیلابی منطقه، تغییر رفتارهای تغذیه ای و مهاجرتی حیات وحش می باشد. مهمترین راه حلها در زمینه کاهش مشکلات اشاره شده در مرحله ساخت، تبعیت از شکل طبیعی زمین و حداقل تغییر در نیمرخ طول و عرضی دره ها، پرهیز از آماده سازی بیش از حد لازم اراضی قبل از رسیدن به حد تعیین شده تراکم در فازهای موجود و جلوگیری از طولانی شدن مراحل اجرای پروژه و در مرحله اسکان جمعیت مدیریت ترافیک، دفع صحیح مواد زاید جامد، توسعه شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب، حفظ مسیرهای مهاجرتی حیات وحش به شکل طبیعی آن، ایجاد و توسعه فضای سبز شهری و ایجاد کمربند سبز جنگلی در اطراف شهر به منظور محدود کردن و مهار توسعه غیرمجاز می باشد.

موقوفات در تاسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر فراوانی داشته و توانسته اند در دوره های مختلف تاریخ، منشا حرکت های موثری باشند. پیوستگی وقف با اسلام و به عبارتی پشتوانه های دینی آن باعث می شود، که توجه شایانی از سوی جامعه نسبت به آن به عمل آید. در تاریخ، مدارس علمیه، مساجد، تکایا، حسینیه ها و حتی کاروانسراها، حمام ها و بازارچه های بسیاری دیده می شود، که محصول وقف هستند. بی تردید هر یک از این نهادها و مراکز در شکل گیری نظام فکری و علمی جامعه، نقش حایز اهمیتی داشته اند امروزه نیز وقف، خود را به شکل های گوناگونی چون تاسیس مدارس، اهدای کتاب به کتابخانه ها و تاسیس مراکز علمی و تحقیقی نشان می دهد. طبیعی است مطالعه و پژوهش در این زمینه می تواند راهنمای مناسبی برای گسترش فرهنگ وقف و سوق دادن امکانات جامعه به سوی فراهم آوردن بسترهای مناسب آموزشی، تحقیقی و نظایر آن باشد.در پژوهش حاضر درباره نتایج و آثار وقف به صورت واقعی و عینی بحث می شود. این پژوهش که در قالب مطالعه توصیفی و گذشته نگر صورت پذیرفته است، بیانگر آن است که در شهری مانند اصفهان، وقف تا چه اندازه توانسته تاثیرگذار باشد. بدیهی است که بپذیریم موقعیت تمامی شهرهای ایران به دلیل حضور و نفوذ بینش دینی با این مفهوم دینی گره خورده و در نتیجه در هر شهری می توان آثاری از وقف را در تاسیس و اداره مساجد، مدارس، بیمارستان ها و مواردی از این دست مشاهده نمود.

یادگیری، بخش مرکزی زندگی هر فرد است. حتی زمانی که به آن فکر نمی کنیم نیز اتفاق می افتد؛ با این تفکر که رفتار در خلا رخ نمی دهد؛ لذا راه های گوناگون رفتار، مرتبط با محیط کالبدی است. محیط های یادگیری از عناصری تشکیل خواهند شد که در کنار هم معنا دار می شوند. ویژگی ها و کیفیت های هر کدام از این عناصر در شکل گیری رفتارهای مختلف موثر می باشند. فیلسوف ژان پیاژه، بر توانایی کودک در درک جهان به طور فعال تاکید بسیار می کند و معتقد است که کودکان به طور انفعالی اطلاعات را جذب نمی کنند، بلکه آنچه را که در دنیای پیرامون خود می بینند، می شنوند و احساس می کنند، سپس انتخاب و تفسیر می نمایند.معماری، هنری است که ما را در بر گرفته است و انسان ها بیش از آنکه بر فضا تاثیر بگذارند، از آن تاثیر می پذیرند.آموزش و به تبع آن محیط های آموزشی بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی جوامع به عهده دارند. لازمه اصلاح کالبد آموزش و پرورش، ایجاد فضاهای مرتبط با فعالیت دانش آموزان است؛ فضاهایی که دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان می باشد که تحقق این امر از طریق طراحی جزییات فضاها با توجه به الگوهای رفتاری کودکان امکان پذیر می گردد. محققان روانشناسی محیط، با مطالعه الگوهای رفتاری کودکان در محیط های آموزشی به مواردی موثر، از قبیل اندازه مدرسه، نورپردازی و ... که نقش عمده ای در افزایش یادگیری دارند، برخورده اند که در جریان مقاله، به بررسی دقیق تر آنها پرداخته خواهد شد. جهت آگاهی بیشتر از وضعیت عمومی مدارس کشور به مقایسه نمونه ای از آنها و مدارس مطلوب ساخته شده، خواهیم پرداخت که برای اخذ اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و از مقاله های منتشر شده در سایت های معتبر درباره دیدگاه نوین طراحی محیط های اموزشی بالاخص مقطع ابتدایی که از اهمیت ویژه ای در آموزش برخوردارند، استفاده شده است.

امروزه فضاهای زیستی انسان دچار دو پارگی ها و آشفتگی های ناشی از رشد رسانه ها و مظاهر تمدن عصر ارتباطات گردیده است. مقیاس انسانی شهرها و در پی آن رضایت شهروندی، تنها زمانی می تواند ایجاد شود که انسان فارغ از ظواهر و نمودهای شهری نوین در موقعیتی چهره به چهره با دیگران به تعامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیستی رسیده باشد. اصل محصوریت در فضاهای سکونتی، یکی از ابعاد این روند قلمداد می شود؛ که در سایه تعریف و فهم آن در جوامع فرهنگی مختلف، می توان به وجوه رضایت مندی شهروندی ساکنان دست یافت.تحقیق حاضر با تکیه بر مطالعات میدانی و اسنادی به بررسی یافته هایی در سکونت گاه های سنتی ایران و نمونه های کشورهای دیگر پرداخته و به دسته بندی الگوهای به کار رفته در این مجموعه های سکونتی اقدام نموده است. می توان از تجزیه و تحلیل مطالب به این نتیجه رسید که فضاهای پیرامونی مورد نظر می بایست قابلیت برآوردن خواسته های ساکنان، قابلیت کنترل و قابلیت نظارت بصری بر فعالیت کودکان و ایجاد امنیت در محیط عمومی را داشته باشند.