مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)
سال:1394 | دوره:17 | شماره:67 |تعداد مقالات:8

زنان معلول از جمله گروه های خاص اجتماعی هستند که به دلیل نقص جسمانی ممکن است به طور مضاعف از فرصت ها و امکانات اجتماعی بی بهره باشند. نحوه تعامل این قشر خاص از زنان جامعه با افراد سالم یکی از موارد مهمی است که بایستی به آن پرداخت. درک این تعاملات و فهم مشکلات زندگی اجتماعی آنها در عرصه میان فردی و نهادی می تواند به فهم جایگاهشان در جامعه، نحوه سازگاری آنان با اجتماع و تشریح مشکلات زندگی روزمره آنان یاری رساند. این مطالعه به لحاظ روش شناسی با رویکرد کیفی و با روش گروه مرکز در میان زنان معلول جسمی حرکتی شهر بوکان، شهری کردنشین در استان آذربایجان غربی، انجام شده است. نتایج حاکی است که زنان معلول در زندگی اجتماعی خود با مسائلی همچون دوگانگی تعاملی و محرومی تهای مضاعف روبه رو هستند و در این عرصه از یک سو توانسته اند به نوعی تعریف جدید از خود دست یابند و از سوی دیگر به نوعی خودتقویتی جمعی و مقاومت فعال اقدام کنند.

با توجه به زمینه های متنوع قومی- فرهنگی جامعه ایران، تغییرات جمعیتی دهه های اخیر و ضرورت اتخاذ سیاستی مشخص در زمینه باروری و آهنگ رشد جمعیت در آینده، آگاهی و شناخت از رفتار، ایده آل ها و تمایلات فرزندآوری گروه های قومی و تعیین کننده های آن نقش مهمی در درک پویایی جمعیت و روندهای آن خواهد داشت. هدف این مقاله آگاهی از ایده آل های باروری زنان کرد شاغل و غیرشاغل شهر سنندج و عوامل تعیین کننده آن است. داده ها با استفاده از پیمایشی که در تیرماه 1393 روی 525 زن شاغل و غیرشاغل انجام شد، جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است. یافته ها نشان می دهد که 73.8 و 69.7 درصد از زنان شاغل و غیرشاغل به ترتیب 2 فرزندو تنها 10.9 و 15.8 درصد از آنها 3 فرزند را برای یک خانواده در شرایط کنونی ایده آل می دانند. تحلیل ها نشان داد که متغیرهای مستقل بررسی شده سهم تعیین کننده تری (33.5 درصد در مقابل 6.2 درصد) در تبیین ایده آل های باروری زنان غیرشاغل در مقایسه با زنان شاغل دارند. این بررسی نشان داد که تقدیرگرایی در رفتار باروری و نگرش نسبت به هزینه فرزندان تاثیر معنی داری در ایده آل های باروری بین زنان شاغل و غیرشاغل دارد. علاوه بر این، در بین زنان غیرشاغل متغیر پای بندی به ارزش های خانواده بزرگ تاثیر مستقیم و معناداری در ایده آل های باروری داشته است. در مجموع، نتایج موید آن است که نوعی هم گرایی در نگرش ها و رفتارهای جمعیتی در میان زیرگروه های مختلف با زمینه های متنوع قومی فرهنگی در ایران رخ داده است. بنابراین، سیاست گذاری در موضوع فرزندآوری باید معطوف به زمینه ها و عوامل باروری پایین در لایه های مختلف اجتماعی باشد.

در این مقاله ویژگی ها و تعیین کننده های مهاجرت مستقل زنان بر حسب مقصدهای عمده مهاجرتی تحلیل شده است. حجم نمونه شامل 14394 نفر زن است که از نمونه دو درصدی سرشماری سال 1390 به صورت تصادفی انتخاب شده اند. بر اساس نتایج به دست آمده الگوهای سنتی مهاجرت - که بیشتر مردگزین بوده و زنان به تبعیت از مردان مهاجرت می کردند - در حال تغییر است و به تدریج نوعی الگوی زنانه شدن مهاجرت در ایران در حال تکوین است. در این تحقیق دو الگوی مهاجرتی برای زنان شناسایی شد، یکی زنان مستقلی که از مهاجرت به عنوان یک استراتژی توسعه حرف های و فردی استفاده می کنند. این گروه از زنان مهاجر، تحصیل کرده و متخصص اند و بیشتر آنها محل اقامت قبلی شان نقاط شهری و مقصد مهاجرتشان پایتخت و شهرهای بزرگ است. الگوی دیگر، زنان مهاجری هستند که از مهاجرت به عنوان یک استراتژی بقاء استفاده می کنند. این گروه بیشتر به دلیل بیکاری، فوت همسر و یا طلاق مهاجرت می کنند و مستعد آسیب های اجتماعی متعددی هستند که اتخاذ سیاست های حمایتی برای این گروه در برنامه ریزی های شهری امری الزامی و ضروری است.

افزایش روزافزون طلاق در ایران از یک سو و آسیب زا بودن این پدیده اجتماعی از سوی دیگر، پژوهشگران را به کنکاش در مورد عوامل موثر در طلاق ترغیب کرده است، به گونه ای که برخی به مطالعه متغیرهای جمعیت شناختی نظیر سن، تحصیلات، باروری و غیره پرداخته و گروهی نیز عوامل جامع هشناختی نظیر تغییرات کمی و کیفی در ساختار خانواده، شهرنشینی، توسعه انسانی و غیره را مطرح کرده اند. مقاله حاضر ضمن ترکیب این دو رویکرد، با استفاده از روش تحلیل ثانویه به بررسی عوامل اجتماعی موثر در نرخ طلاق در سال 1390 در سطح استا نهای کشور می پردازد. بر اساس نتایج، شهرنشینی، باسوادی زنان، سهم زنان با تحصیلات عالی و اشتغال زنان (به صورت مستقیم) و هسته ای شدن خانوارها و کاهش باروری (به صورت معکوس) از جمله متغیرهای موثر در طلاق شناخته شده اند. نتایج تحلیل رگرسیونی حاکی از آن است که 59 درصد تغییرات نرخ طلاق را متغیرهای پیش بینی کننده همچون نرخ شهرنشینی، بعد خانوار، نرخ باروری و نرخ باسوادی زنان تبیین می کند. این به آن معنی است که بسیاری از متغیرهای سطوح خرد و میانی در سطح کلان نیز امکان مفهوم سازی و تحلیل دارند.

زنان، جمعیت مغفولی هستند که رفتارها و نگرش های آنها در بیشتر مطالعات مد نظر قرار نمی گیرد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تئوری زمین های و از طریق مصاحبه عمیق در تلاش است تا به شناسایی رفتارها و نگرش های اقتصادی زنان شاغل و غیرشاغل همدانی بپردازد. در این پژوهش 30 زن بر اساس نمونه گیری هدفمند بر پایه دسترس پذیری مصاحبه شدند. داده ها بر اساس کدگذاری استراوس و کوربین مطالعه شد. تحلیل داده های پژوهش و مدل پارادایمی ساخته شده نشان می دهد زنان شاغل پول را رافع نیاز و زنان غیرشاغل آن را وسیله رفاه در نظر می گیرند، ولی هر دو گروه نگاه ابزاری به پول دارند. هر دو گروه برای مدیریت بهینه مصرف پول به پس انداز روی می آورند، ولی پس انداز گروه زنان شاغل از سر الزام اقتصادی است. همچنین مدیریت بهینه خرید در هر دو گروه مشترک است با اینکه مکانیسم های دو گروه با هم تفاوت دارد. هر دو گروه زنان وابستگی مالی جنسیتی دارند با این وجود وابستگی مالی زنان شاغل کامل نیست و از مردان تنها برای رفع نگرانی های ناشی از ناامنی جنسیتی اقتصادی بهره می گیرند. هر دو گروه بخشی از درآمد خود را در امور خیرخواهانه استفاده می کنند، اما زنان غیرشاغل در امور کم هزینه تر این کار را انجام می دهند. وجه غالب نگرش اقتصادی در زنان شاغل تلاش گرایی برای زنان غیرشاغل تقدیرگرایی است. ناامنی جنسیتی اقتصادی و بی اعتمادی به روابط اقتصادی در هر دو گروه وجود دارد. در زنان غیرشاغل نداشتن پول به طرد اجتماعی آنها منجر می شود. با این اوصاف، مقوله هسته ای در این پژوهش «جامعه پذیری انتظارات اقتصادی» نام گذاری شد.

یکی از دغدغه های کنونی زنان، به ویژه تحصیل کرده ها، تضاد میان شغل و خانواده است. آنها فکر می کنند اگر متاهل شده و صاحب فرزند شوند دیگر نمی توانند به پیشرفت شغلی برسند. پرسش اصلی این تحقیق آن است که آیا در تجربه واقعی خانواده ها تاهل و داشتن فرزند بیشتر مانع پیشرفت شغلی می شود؟ آیا این موضوع یک گزاره جهان شمول است که در جوامع مختلف وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش با استفاده از روش فراتحلیل 55 تحقیق تجربی در کشورهای مختلف در خصوص رابطه وضعیت زناشویی و تعداد فرزندان از یک طرف و موفقیت شغلی از طرف دیگر مورد تحلیل قرار گرفتند. دو رویکرد نظری کلی در این باره مطرح شده است. 1) رویکرد فشار نقشها، که معتقد است نقش های خانوادگی و شغلی بر همدیگر فشار می آورند به طوری که ایفای یکی از آنها بر کیفیت ایفای دیگری اثر منفی می گذارد. 2) رویکرد هم افزایی نقش ها، معتقد است که نقش های خانوادگی و شغلی همدیگر را تقویت می کنند، به طوری که منابع و موفقیت های بدست آمده در یکی، موجب موفقیت در دیگری می شود. 3) رویکرد مکانیسم های تاثیر نقش ها، معتقد است که ایفای نقش های خانوادگی از طریق علل تقویت کننده و تضعیف کننده بر روی شغل هم آثار مثبت دارد و هم آثار منفی. با این رویکرد تقویت عوامل مثبت و تضعیف عوامل منفی موجب تاثیر مثبت خانواده بر شغل می شود. نتیجه فراتحلیل تحقیقات تجربی آن است که هیچ گزاره عامی را در این باره نمی توان گفت، در برخی شرایط افزایش تعداد فرزندان و تاهل بر روی موفقیت شغلی تاثیر منفی، در برخی شرایط تاثیر مثبت و در برخی شرایط تاثیر معناداری ندارد. به عبارت دیگر تعداد فرزندان و تاهل در شرایط مختلف، تاثیرات متفاوتی بر موفقیت شغلی می گذارد. این به معنای آن است که در برخی شرایط عوامل مثبت برجسته می شوند و در برخی شرایط عوامل منفی. بنابراین می توان گفت رویکرد مکانیسم های تاثیر نقشها از میان رویکردهای دیگر به واقعیت نزدیک تر است.