صفه
سال:1385 | دوره:15 | شماره:43 |تعداد مقالات:10

مهندسی ارزش روشی ساختارمند برای حل مشکلات و محدودیت های مدیریتی و مهندسی مطرح در پروژه هاست. در این روش با سازمان دهی کار گروه های تخصصی و نگرش نو و خلاقانه به رویکردهای اجرایی مطرح در پروژه ها، به شناسایی و حذف هزینه های غیرضروری پرداخته می شود. هزینه هایی که نقشی در کیفیت، عملکرد و سایر مشخصات اساسی محصول/ خدمات ندارد. مقاله حاضر نتیجه پژوهشی درباره کاربرد مهندسی ارزش در کشور است. در این مقاله تلاش ما بر شناسایی ضرورت ها، موانع و مشکلات موجود در فرایند اجرای مهندسی ارزش در پروژه های عمرانی کشور متمرکز شده است. هدف این مقاله بررسی امکان به کارگیری این روش در پروژه های عمرانی کشور است، به نحوی که بتوان برخی از مشکلات و ضعف های اجرایی پروژه ها را مرتفع کرد. بدیهی است که اجرای روش مهندسی ارزش، مشابه هر روش دیگری، نیازمند بسترهایی است. شناسایی آنها و ارایه راهکارهای اجرایی متناسب با قوانین و مقررات کشور از اهداف ثانویه این مقاله به حساب می آید.در این مقاله پس از مرور اجمالی مفاهیم اولیه و فرایند اجرای مهندسی ارزش، جایگاه و کاربرد آن در پروژه های عمرانی کشور تشریح و ضرورت ها، موانع اجرایی و راهکارهای به کارگیری مهندسی ارزش در کشور بررسی می شود. داده ها و مبانی اطلاعاتی این پژوهش شامل آمار و اطلاعات منتشره در خصوص عملکرد پروژه های عمرانی کشور و مصاحبه های صورت گرفته با کارشناسان و مدیران صنعت ساخت و استادان دانشگاه هاست. بر اساس نتایج حاصل، با به کارگیری مهندسی ارزش در پروژه ها ضمن افزایش اثربخشی منابع می توان از تصویب و اجرای پروژه های غیرصحیح جلوگیری کرد. روش های طراحی و اجرا را بهبود بخشید و همچنین، مشکلات و موانع حین اجرای پروژه را از طریق مهندسی ارزش حل و فصل کرد. عمده مشکلات به کارگیری مهندسی ارزش در پروژه ها عبارت است از: نبود بسترهای قانونی لازم برای اجرای مهندسی ارزش در پروژه های کشور، ضعف دانش و پذیرش مهندسی ارزش در بخش های اجرایی پروژه های کشور و نبود فرهنگ کار گروهی در پروژه ها.

در قرن گذشته نظریه پردازان شهرسازی توجه زیادی به مفهوم محله داشته اند و بحث های زیادی در این زمینه در گرفته است. آنچه در این مقاله بیشتر مدنظر است، نه صرفا توجه به محله و مفهوم آن، بلکه نوع توجه به الگوی محله در قرن گذشته است که موجب ناکارآمدی بسیاری از طرح های شهری معاصر شده است. در بسیاری از طرح های شهری مفهوم محله در ابعاد کالبدی و جمعیتی جست و جو می شد، در حالی که با دقت در محلات قدیمی و ماهیت محلات مسکونی در می یابیم، آنچه موجب شکل گیری محلات می شود نه ابعاد کالبدی و جمعیتی آنها، بلکه مسایلی از قبیل پیوندهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قومی، اقتصادی یا عواملی از قبیل بستر طبیعی شهر است. تعریف مرزهای خشک و انعطاف پذیر و همچنین بی توجهی به ارتباط محله یا شهر، پایه انتقادات عمده و در مواردی تردیدهای اساسی به نظریه های محله بوده است. دست یابی به سامانه ای منعطف، که در عین ایجاد روابط محکم و استوار محله را از طریق محورهای روان به سایر نقاط و محله های شهر مرتبط کند، در احیای مفهوم محله در بستر شهرهای امروز موثر خواهد بود. به این ترتیب حق ساکنان برای انتخاب تسهیلات محترم شمرده می شود و به مواردی نظیر دست رسی راحت شهری یا پاسخ به افت و خیز تقاضای خدمات شهری، پاسخ مناسبی خواهد داد. در این مقاله سعی می شود ضمن در نظر گرفتن برخی نظریه های معاصر محله، در جمع بندی کلی، الگویی مناسب برای رفع مشکلات و باز زنده سازی محلات امروز ارایه شود.

تاریخ فناوری حمل و نقل حاکی از کاربرد فزاینده نیروی غیرزنده عمدتا با اشاعه وسایل نقلیه موتوری شخصی است که با سوخت فسیلی به حرکت درمی آیند. با نگاهی عمیق تر، این واقعیت هشدار می دهد که انسان در سیر تاریخ چرخ وسایل موتوری را جایگزین مهم ترین عضو حرکتی خود یعنی پا و شهرهای معاصر توان حرکت بدون اتکا بر وسیله نقلیه را از انسان صلب کرده اند. این مقاله علاوه بر بررسی سابقه موتوریسم به عواقب و هزینه های سنگین انسانی و محیطی روند مذکور می پردازد.

نوشتار حاضر در پی تعیین دقیق مرزبندی بین مفهوم شهرسازی مشارکتی با سایر انواع مشارکت و نیز ارزیابی تجربیات ایرانی شهرسازی مشارکتی است. برای تمایز مفهومی شهرسازی مشارکتی با مفاهیم مشابه، از سه معیار، سطح قدرت و اختیار، مقیاس فعالیت، و قلمرو فعالیت استفاده شده است. همچنین بر اساس معیارهای هشت گانه ارزیابی طرح های مشارکتی که عبارت اند از: 1) نیت اصلی برنامه ریزان، 2) دامنه مشارکت، 3) نگاه به مشارکت، 4) نظر خواهی از شهروندان 5) حق اعتراض به طرح، 6) نظارت شهروندان، 7) جریان اطلاعات، 8) پشتوانه فکری، سه گونه طرح مشارکتی عمده تحت عناوین: الف) طرح های مشارکتی شعاری، ب) طرح های مشارکتی محدود، و ج) طرح های مشارکتی واقعی مشخص و بر این اساس شش تجربه شهرسازی مشارکتی داخلی، ارزیابی شد. نتایج ارزیابی مذکور نشان داد که در سه مورد تجربیات موجود در زمره طرح های مشارکتی شعاری و در سه مورد دیگر در دسته طرح های مشارکتی محدود جای می گیرند.

سیر طراحی شهری و معماری سنتی ایرانی همواره در جهت هماهنگی با طبیعت، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و ساختن بناهایی با کمترین مصرف انرژی بوده است. اما بررسی معماری چند دهه اخیر نشان می دهد که تقلید از معماری مدرن غرب، علاوه بر ناهمخوانی و ناسازگاری منطقی با رفتار و عادات مردم، برخلاف معماری هماهنگ و همساز با اقلیم گذشته، به ایجاد ساختمان های "انرژی ضایع کن" منجر شده است. افزایش مصرف چه بسا بیهوده انرژی های فسیلی در بناهای امروزی مشکلات بسیاری را سبب می شود و ضرورت استفاده بهینه از انرژی های تجدیدپذیر را بیش از پیش نمایان می کند.خانه مورد مطالعه در این مقاله در بهمن ماه سال 1379 به مالکیت نگارنده با هدف صرفه جویی در انرژی و استفاده امروزی از روش های همساز با اقلیم گذشته به بهره برداری رسید تا ضمن برآوردن نیازهای عملکردی و خواسته های مورد پسند روز، تلاشی باشد در جهت راه یابی به الگوهای جدید ساخت مسکن ویلایی با هدف صرفه جویی در انرژی های فسیلی. ایده های «جذب مستقیم» با استقرار حداکثر بازشوها به سمت جنوب شرق، «جذب غیرمستقیم» با استفاده از دو دیوار «ترومبی» به منظور صرفه جویی در گرمایش، استفاده از کوران طبیعی، ایجاد برودت تبخیری از طریق حوضچه واقع در حیاط گودشده سمت شمال غربی و انتقال هوای خنک به بخش اصلی خانه به کمک مکش دریچه بالایی دیوار ترومپی چارچوب نظری این تحقیق را شکل داده است.نتایج ارزیابی دوره پنج ساله استفاده نشان می دهد که طراحی عوامل کنترل کننده سیستم های جذب مستقیم و جذب غیرمستقیم (بازشوها، دریچه ها، هواکش ها، پرده ها و ...) برای تضمین استفاده مکرر روزانه و فصلی مستلزم بیشترین توجه است و در غیر اینصورت خود ممکن است تاثیرات منفی در ایجاد گرمایش یا سرمایش به روش «خودبه خودی» داشته باشد.نتایج تحقیق در قالب پروژه تحقیقاتی با عنوان "بهینه سازی مصرف انرژی در خانه های مسکونی" (مناطق خشک و بیابانی) در سال 1382 به پژوهشکده مناطق خشک و بیابانی دانشگاه یزد ارایه شد. فرضیه های تحقیق (30 درصد صرفه جویی گرمایشی، 50 درصد صرفه جویی سرمایشی و 70 درصد صرفه جویی آب گرم مصرفی) با نتایجی بهتر (36 درصد صرفه جویی گرمایشی، 44 درصد صرفه جویی کلی گرمایشی با احتساب گرمایش مورد نیاز آب گرم کن و 48 درصد صرفه جویی سرمایشی) در گزارش فوق به اثبات رسید.در این مقاله مشکلات طراحی، اجرا، عملکرد و زندگی در خانه خورشیدی به همراه مروری بر ویژگی ها و نتایج طرح توضیح داده می شود و در نهایت پیشنهادهای اصلاحی به منظور افزایش میزان صرفه جویی گرمایشی و سرمایشی و رفع بعضی کاستی های طرح در قالب بخش مهمی از فرایند طراحی (ارزیابی پس از استفاده) ارایه می شود.

معماری و شهرسازی ایران سابقه ای دیرینه و چند هزار ساله دارد، اما نوشته و کتاب در این حوزه کم و محدود است. نبود فرهنگ مکتوب و مصور سبب شده است که بسیاری از آثار و بناها و شهرها به وجود بیایند و از بین بروند و از آن گاه حتی نامی باقی نماند یا صرفا نامی باقی باشد و هیچ تصوری در ذهن نقش نبندد. از همین روست که هر گونه کتاب و مدرکی که حاوی توصیفی از بناهای معماری و بافت های شهری یا سایر حوزه های مرتبط با زندگی شهری یا کاربرد معمارانه باشد، حایر اهمیت است.مرکز تحقیقات و اسناد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی به همین دلیل تصمیم گرفت کتاب های نایاب و کمیابی را در حوزه معماری و شهرسازی که حاوی اطلاعات بسیار ذی قیمت در این رشته باشند به صورت دیسک فشرده (سی دی) در اختیار همگان قرار دهد. این کار گرچه به نظر آسان می رسد در عمل باید مراحل گوناگون و دشواری را طی کند که متضمن صرف هزینه، نیروی متخصص و زمان است.

مقاله حاضر با تکیه بر مفهوم کلی ارزیابی آموزشی به مثابه حلقه ای مهم در فرایند آموزش و به خصوص آموزش عالی، در جست و جوی نزدیک شدن به سازوکارهای عملی ارزش یابی پروژه های طراحی معماری به مثابه محوری ترین دروس در فرایند آموزش آکادمیک معماری است. بدین ترتیب مقاله در جست و جوی راهی برای دستیابی به چارچوبی مفهومی برای ارزیابی توان علمی و حرفه ای دانشجویان، عوامل تاثیرگذار بر ارزیابی پروژه های طراحی معماری را در چند محور اصلی به دست می دهد. بر این اساس تاکید مقاله بر تدابیر کلی در ارزیابی، موارد ارزیابی و در نهایت ارزیابی کنندگان به مثابه سه ضلع مثلث ارزش یابی پروژه های طراحی معماری است.در این مقاله با تاکید بر سه مرحله اصلی در ارزش یابی، نکاتی چند در مورد ارزیابی طرح و دانشجو بررسی و در نهایت موارد و محورهایی مطرح می شود که نقشی کلیدی در روند ارزیابی پروژه های طراحی معماری دارند. علاوه بر این، سعی می شود با دخالت دادن دیگر شاخص های علمی معتبر همچون معدل کل و میانگین نمرات دروس عملی سنجه معتبرتری برای ارزیابی نهایی دانشجو ارایه شود تا با ارزش یابی جامع و فراگیری امکان معرفی عملکرد تحصیلی دانشجو از طریق دانشنامه فارغ التحصیلی با درجه صحت بالاتری فراهم شود.

با انقلاب صنعتی و تخصصی شدن علوم و جداشدن معماری از سازه، دیگر نه معمار از دانش فنی و سازه ای کافی و نه مهندس محاسب از دانش معماری مناسب برخوردار است. و گاه حتی امکان برقراری گفت و گویی سازنده میان آن دو نیز میسر نمی شود. به همین دلیل تلاش هایی برای کم کردن این فاصله و امکان درک متقابل نیازها و خواسته ها و الزامات کار صورت گرفته است. یکی از عمده ترین مسایل، آموزش معماران و دانشجویان معماری است. نظریه های موجود در یادگیری اشاره به آن دارند که برای رسیدن به مرحله به کارگیری آموخته ها، نیاز به بهره گیری از روش ها و ابزارهای مناسبی است تا با مشارکت حس های گوناگون در یادگیری، امکان درک حضوری و ملموس مفاهیم فراهم شود.پژوهش هایی در برخی از دانشگاه های جهان برای دست یابی به چنین هدفی انجام پذیرفته است تا با استفاده از ماکت سازی، مدل سازی نیمه واقعی، نرم افزارها و فضای چندرسانه ای و دیگر ابزارها و نیز به کارگیری محتوایی متناسب با رشته معماری به آموزش دروس ایستایی به دانشجویان اقدام شود. با توجه به آنکه آموزش درس ایستایی با محتوا و روشی همانند رشته عمران، یعنی با استفاده از فرمول ها و محاسبات و مباحث صرفا نظری، عامل سرخوردگی و دل زدگی دانشجویان معماری شده و توفیق چندانی در آموزش سازه در ایران و جهان نداشته است، با توجه به محدودیت های موجود در کشور، در این مقاله بهره گیری از طبیعت برای آموزش سازه مدنظر قرار می گیرد.طبیعت همیشه سرچشمه ای است برای آموختن و تاکنون در زمینه های گوناگون، از طبیعت برای الهام گرفتن و ایده یابی استفاده شده است. در این پژوهش از طبیعت برای آموزش مفاهیم ایستایی به دانشجویان بهره گرفته شد و نتایج به دست آمده نشان داد که بدین ترتیب یادگیری دانشجویان معماری افزایش می یابد. اکثر گروه های موثر در رشته معماری اعم از مدرسان رشته معماری، معماران حرفه ای، مهندسان عمران و دانشجویان معماری در این مورد توافق داشتند.