صفه
سال:1388 | دوره:19 | شماره:49 |تعداد مقالات:8

به گفته محققان، باغ ارم و تخت و جهان نما و دلگشای شیراز از باغ های قدیمی ایران اند، با سابقه ای دست کم تا پیش از قرن هشتم. این ادعا نشانه اصالت این باغ ها است. اطلاعات و اخبار موجود از وضعیت و ترکیب این باغ ها تاملی موشکافانه تر در طرح آنها را ممکن کرده است. درک معماری این باغ ها، که از قدیمی ترین نمونه های پابرجا در ایران اند، هم در شناخت باغ ایرانی به طور خاص و هم در شناخت معماری این سرزمین، در دوره مهم پیش از قرن هشتم، موثر و مفید است. این مقاله با تکیه بر اطلاعات موجود (متون و نقشه ها)، درباره چگونگی استقرار و طرح معماری و منظره این باغ ها گفتگو و بدین ترتیب برخی وجوه اشتراک و افتراق آنها را بازگو می کند. هدف اصلی نگارنده از عرضه این مقاله نمایش اهمیت دقت و موشکافی در شواهد موجود تاریخی برای دستیابی به درس های ارزنده طراحی معماری است.در این مقاله ضمن معرفی و شناخت چند باغ قدیمی شهر شیراز، تنوع طرح معماری آنها را بررسی می کنیم. انتخاب این باغ ها بر دو اصل عمده استوار بوده است: اولا از کهن ترین باغ ها باشند و ثانیا اطلاعات لازم برای بحث و گفتگو درباره طرح معماری آنها در دسترس باشد. با به این دو شرط، چهار باغ از باغ های قدیمی شیراز را، که اطلاعات کافی برای گفتگو درباره طرح معماری آنها در اختیار بود، برگزیدیم: باغ ارم و باغ تخت و باغ جهان نما و باغ دلگشا. انتخاب این باغ ها با پذیرش این دو فرض است: 1) پذیرش ادعای متون بر این که باغ های ارم و تخت و جهان نما و دلگشا از پیش از قرن هشتم بر جا مانده اند؛ 2) پذیرش اطلاعات موجود و در دسترس شامل اوضاع فعلی باغ ها و عکس ها و نقشه های بر جای مانده و متون توصیفی و آنچه این منابع ترکیب نهایی باغ های معرفی می کنند.

ابراهیم سلطان، نواده تیمور، خوشنویس و کتیبه نگاری توانا بود و از کتیبه هایش در بناهای شیراز بسیار یاد کرده اند. برخی از این کتیبه ها در بناهایی چون دارالصفا و دارالایتام و بقعه ظهیری بوده است که اکنون آگاهی چندانی از آنها در دست نیست. گویا او کتیبه ای هم بر صفه آرمگاه سعدی نگاشته است.سه یادگاری رقمدار از این شاه زاده در کاخ تچر به جا مانده و کمال الدین ایناق نیز یادبودی به نام او بر طاقچه اول ایوان همین کاخ نوشته است. با توجه به تاریخ این کتیبه ها، ابراهیم سلطان در شوال 826 ق از تخت جمشید بازدید کرده است. کتیبه رقمدار و بدون تاریخ او در بقعه علی بن حمزه شیراز متعلق به بنای دیگری است، اما نگارش کتیبه های چوبی این بنا را از او می دانند. بر طاقنمای غربی ضلع شمالی خدایخانه در مسجد جامع عتیق شیراز نیز نوشته ای بدون تاریخ و رقم حک کرده اند که ممکن است فرمان تفویض حکومت فارس از جانب شاهرخ به ابراهیم سلطان و شاید به قلم همو باشد. کتیبه های به جا مانده از ابراهیم سلطان به قلم ثلث است.

در این نوشتار در پی یافتن پیام های هستیم که شاید نقش چلیپا بر روی سفالینه های گذشتگانمان داشته باشد. نقوش روی سفال ها قطعا حاوی پیام هایی است. تکرار نقش چلیپا بر روی سفالینه ها، محقق را بر آن داشت تا به دنبال یافتن سرچشمه این نقش و تاثیر آن در مفاهیم طراحی بناهای آن دوران کنکاش نماید. امید است با این نوشتار قدمی هر چند کوچک در راه شناسایی فرهنگ معماری ایران برداشته شده باشد.

مسکن و کالبد مناسب در روستاها، پس از انقلاب اسلامی، همواره تقاضای مردم و صاحب نظران و دغدغه دولت ها بوده است. بررسی برنامه های توسعه پنج ساله پس از انقلاب موید این تقاضا و نشان دهنده روند رو به رشد و افزایش چشمگیر طرح های بهسازی مسکن و ارتقای محیط کالبدی در روستاهاست.اما در کشور پهناوری مانند ایران که مناطقی گوناگون دارد، با تنوع جغرافیایی و اقلیمی و قومی و اقتصادی و هویت های خاص محلی و منطقه ای، نوع نیازها و کاستی ها متفاوت است. با وجود این تفاوت ها، اطلاعات دقیق درباره خصوصیات کالبدی روستاها وجود ندارد و، حداقل تا زمان حاضر، برنامه های منطقه ای تدوین نشده است. از این رو سال هاست برنامه بهسازی کالبدی روستاهای کشور از الگویی یکسان تبعیت کرده و تفاوت بین استان ها محدود به تعداد طرح ها و میزان اعتبارات است. ساختار متمرکز نظام برنامه ریزی توسعه و قوانین آن نیز در این رویه بی اثر نبوده و مانع حرکت به سوی محلی گرایی و منطقه ای کردن سیاست ها شده است.

در روش های جدید ارزیابی دستاوردهای دانشجویی، به ویژه پروژه های طراحی معماری، نظر دانشجویان، چه طراح و چه دیگران، بسیار مهم است. استفاده از شواهد مکتوب هم، برای ارزیابی دانشجویان، از نکات خاص ارزشیابی است. به کارگیری رایانه و افزایش همکاری و همفکری بین دانشجویان در مسیر یادگیری و پیشرفت آنان بسیار موثر است. شاید بتوان به دسته بندی قابل قبولی از عوامل اصلی موثر بر ارزشیابی و داوری پروژه های طراحی معماری دست یافت.اگر دانشجویان معیارها را تنظیم کنند، نظر آنها به سمت اهداف مشخصی متمرکز می شود. در این روش دانشجو قادر است بر طبیعت و شکل ارزیابی اثر گذارد. در همین زمان دانشجویان باید الزامات اهداف ویژه را برآورده کند (ارزیابی مشترک). با وضوح یافتن معیارها دانشجویان هم دوره قادرند که در گفتگوها سهیم باشند (ارزیابی همتایان) و با نگاه انتقادی به معیارها و ضوابط و ارزش های مشخصی بنگرند که در تنظیم آنها موثر بوده اند و از راه این تحلیل انتقادی به منتقدانی توانا تبدیل شوند و همان گونه به معیارهایی بنگرند که از اهداف ویژه آموزش مشتق می شود. از نکات مهم این روش محور قرار دادن دانشجوست در عرضه معیارها و ارزیابی آموزشی.

در کشور ایران به سبب مشکلات منابع انرژی فسیلی (محدودیت و آلودگی های زیست محیطی)، محدودیت های برق رسانی، لزوم استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، و وجود منبع عظیم انرژی خورشیدی در سرتاسر ایران و ضرورت حداکثر بهره برداری از این انرژی، امروزه یکی از بهترین راه ها به کارگیری سیستم های فتوولتائیک به صورت «ساختمان های یکپارچه با فتوولتائیک» است. نمونه های بسیاری از این رویکرد را در کشورهای مختلف می توان دید که رشدی چشمگیر داشته و همچنان رو به پیشرفت است.معماران و طراحانی که در پی طراحی ساختمان های بی آی پی وی هستند، باید طریقه ترکیب فتوولتائیک ها با بنا و مسایلی را که در طراحی باید به آنها توجه شود و به طور کلی شیوه های طراحی بی آی پی وی را بدانند؛ اینکه فرایند طراحی بی آی پی وی را چگونه آغاز کنند، در طی این فرایند چگونه عمل کنند، و به پرسش هایی که در این زمینه پیش می آید چگونه پاسخ درست و مناسب دهند.در این مقاله، شیوه های طراحی ساختمان های یکپارچه با فتوولتائیک از قبیل تعیین جهت وشیب فتوولتائیک ها، سایه اندازی ها، هماهنگی با سیستم های غیر فعال خورشیدی، تهویه سیستم، ترکیب فتوولتائیک ها با ساختمان و تاثیراتی که بر یکدیگر می گذارند، تاثیر فرم پلان و شیب دیوار نمای ساختمان بر نیروی سیستم فتوولتائیک، تعیین نوع و توان سیستم، هماهنگی میان معمار و دیگر مهندسان دست اندر کار ساختمان و به طور کلی مسایلی که در طول فرایند طراحی ساختمان یکپارچه با فتوولتائیک مطرح می شود، بررسی و در هر زمینه پیشنهادها و راهکارهایی عرضه شده است.

برنامه ریزی فعالیت های گردشگری به چارچوب کلی نسبت میان انسان و طبیعت می پردازد. در این زمینه محیط های طبیعی و انسانی، و قابلیت ها و استعدادهای آنها، از جمله عواملی است که ارزیابی می شود و هر یک به صورتی نسبی نقش خود را در توسعه و رونق این فعالیت نشان می دهد. هر یک از توان ها و منابع زیست محیطی که با فراغت انسان در رابطه است، به فعالیت های گردشگری شکلی متفاوت می بخشد و موجب تنوع فعالیت ها و منابع گوناگون گردشگری می شود. شرایط اقتصادی و بینش فرهنگی – اجتماعی مردم نیز با توجه به تسهیلات و امکانات و تاسیسات گردشگری موجود، زمینه های لازم را برای انجام فعالیت های گردشگری ایجاد می کند؛ چنان که هر یک از گروه های انسانی در جوامع مختلف، شیوه های متفاوتی از فعالیت های گردشگری را، چه به صورت انفرادی و چه در شکلی سازمان یافته، بر می گزینند. از آنجا که با بهره برداری از قابلیت های گردشگری هر منطقه می توان برای توسعه آن منطقه زمینه ای پویا و فعال فراهم کرد، تحلیل این قابلیت ها و پیش نهادن راهکارهایی برای توسعه گردشگری اهمیتی ویژه دارد.

امروزه توجه به ظرفیت های توسعه ای درون مناطق شهری را به عنوان سیاست نوین و عملی ای در حوزه برنامه ریزی شهری پذیرفته اند. این توجه به ویژه با گسترش مفهوم توسعه پایدار شهری که در آن بهره گیری موثر و پایدار از ظرفیت های توسعه ای رهاشده درون مناطق شهری (به صورت بافت های ناکارآمد و موسوم به فرسوده) را توصیه می کند؛ اهمیت مضاعف پیدا کرده است. مقاله حاضر به طرح الگویی برای شناسایی ظرفیت های توسعه محله ای و چگونگی سنجش سهم هر یک از ظرفیت ها، برای دستیابی به توسعه پایدار شهری می پردازد. در این مقاله پس از طرح کلیات و بیان الگوهای معاصر رایج در امر مداخله در محلات، به شناسایی ظرفیت های توسعه ای موجود در محلات، رابطه الگوهای رفتاری با ظرفیت های قابل استفاده و بارگذاری مجدد آن پرداخته می شود. نتایج مطالعه نشان داد که در محله کلکته چی (که از محلات قدیم تبریز است) امکان ظرفیت های سکونتی برای بالغ بر 40 درصد افزایش جمعیت به نسبت وضع موجود، صرفا از طریق ظرفیت های در زیرساخت های موجود و فضاهای رهاشده در محله وجود دارد. این بدان معناست که از طریق بازیافت این فضای رهاشده، می توان سهم موثری از جمعیت متقاضی را در این محله اسکان داد. نتیجه این فرایند بهبود الگوی اسکان شهری و تقویت پایداری در نظام توسعه شهری خواهد شد.