همایش ملی سامانه های سطوح آبگیر باران
سال:1394 | دوره:4 |تعداد مقالات:66

خشکسالی های اخیر و برداشت بی رویه از حقابه دریاچه ارومیه اثرات منفی متعددی بر وضعیت دریاچه گذاشته است. پایین آمدن سطح آب در اثر تبخیر و کاهش بارش باعث افزایش سطح خشکی و ایجاد راه ارتباطی بین جزایر شده که خشک شدن چشمه ها و کاهش آب شرب، خطر پراکنده شدن و تلفات حیات وحش را در پی خواهد داشت. برای رفع این مشکل پتانسیل های موجود در جزایر برای استحصال آب باران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و سطوح سنگی طبیعی با توجه به وسعت و فراوانی آن به عنوان یکی از گزینه ها انتخاب گردید. سپس بر اساس یک سری از فاکتورها مانند توپوگرافی، نوع سنگ، ضریب رواناب، درصد خاک، پوشش گیاهی، فاصله از جاده و منابع آب، محل مورد نظر در جزیره کبودان برای احداث سامانه سطوح آبگیر باران به منظور تامین نیاز آبی حیات وحش در نظر گرفته شد. بعد از انتخاب محل با توجه به ضریب رواناب سطوح سنگی و حجم آب مورد نیاز، سیستم استحصال آب باران طراحی و به مرحله اجرایی رسید.

برآورد شاخص جریان پایه، همواره یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده و اطلاع از میزان آن نقش مهمی درمدیریت بهینه منابع آب دارد. فرآیند جدا سازی جریان پایه، اغلب با استفاده از داده های جریان روزانه انجام می شود. عدم پوشش کامل داده های روزانه برای کل کشور محدودیت هایی را برای برآورد جریان پایه و شاخص مربوطه ایجاد می کند. در این تحقیق، شاخص جریان پایه با استفاده از جریان روزانه و ماهیانه، به روش های حداقل محلی ، فواصل ثابت ، فواصل متحرک ، فیلتر رقومی برگشتی یک پارامتره ، فیلتر رقومی برگشتی دو پارامتره، و فیلتر رقومی برگشتی لینه و هالک استخراج شد، نتایج با استفاده از معیار های مختلف آماری، از جمله، انحراف معیار، میانگین مطلق خطا، خطای نسبی وسایر آماره های توصیفی تحلیل شد. نتایج نشان داد که حداقل خطای نسبی داده ماهانه نسبت به روزانه، به روش فواصل ثابت و لینه هالک با 10 درصد خطا و حداکثر آن به روش حداقل محلی با 52 درصد خطا تعلق دارد. در جمع بندی کلی روش فواصل ثابت و روش فیلتر رقومی تک پارامتره به دلیل خطای نسبی کم، حداقل میانگین مطلق خطا و ریشه میانگین مربعات خطا به عنوان روش های مناسب برای استخراج جریان پایه با استفاده از داده های ماهانه در غیاب داده های مناسب روزانه، می باشد.

چند سالی است که موضوع کمبود آب به یکی از مهمترین بحران های آتی جهان مبدل شده است. نگاه دولت یازدهم نیز به این امر، برجسته تر از قبل شده تا عوارض دهشتناک آتی در ایران به حداقل برسد. با توجه به گستردگی موضوع و اهمیت آن، پژوهش اخیر به بررسی جایگاه ریزش های جوی در ترجمه ی آقای کریم زمانی از قرآن کریم با عنوان «ترجمه روشنگر» پرداخته است. این ترجمه در یک مجلد 1299 صفحه ای، مشتمل بر توضیحاتی درباره هر آیه، اعم از شأن نزول، واقعه تاریخی آیات، اقوال مفسران و مقایسه آنها با بیست تفسیر معتبر، بیان معانی و ریشه کلمات و در مواقع لزوم مباحث صرفی و نحوی واژگان قرآنی آیات است. همچنین برای درک بهتر ترجمه برخی آیات از اشارات شاعران نیز استفاده شده است. این کتاب بابی نو در قرائت روزانه قرآن برای خواننده باز می کند. ما بر آن شدیم تا با جمع بندی ترجمه آیاتی که به ریزش های جوی اشاره دارد، قدمی هر چند کوچک برای تحقق آینده ای روشن تر برداریم. در این رهگذر آنچه یافتیم، تاکید فراوان قرآن کریم بر اهمیت بی مانند ریزش های جوی در بهبود کیفی و کمی محیط زیست است.

خشکسالی های اخیر و برداشت بی رویه از حقابه دریاچه ارومیه اثرات منفی متعددی بر وضعیت دریاچه گذاشته است. پایین آمدن سطح آب در اثر تبخیر و کاهش بارش باعث افزایش سطح خشکی و ایجاد راه ارتباطی بین جزایر شده که خشک شدن چشمه ها و کاهش آب شرب، خطر پراکنده شدن و تلفات حیات وحش را در پی خواهد داشت. برای رفع این مشکل پتانسیل های موجود در جزایر برای استحصال آب باران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و سطوح سنگی طبیعی با توجه به وسعت و فراوانی آن به عنوان یکی از گزینه ها انتخاب گردید. سپس بر اساس یک سری از فاکتورها مانند توپوگرافی، نوع سنگ، ضریب رواناب، درصد خاک، پوشش گیاهی، فاصله از جاده و منابع آب، محل مورد نظر در جزیره کبودان برای احداث سامانه سطوح آبگیر باران به منظور تامین نیاز آبی حیات وحش در نظر گرفته شد. بعد از انتخاب محل با توجه به ضریب رواناب سطوح سنگی و حجم آب مورد نیاز، سیستم استحصال آب باران طراحی و به مرحله اجرایی رسید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

امروزه تامین آب در کشورهای در حال توسعه یک مسئله حیاتی و مهم به شمار می رود. از آنجا که باران جز پاکترین منابع آب موجود در طبیعت است، چنانچه رواناب حاصل از آن جمع آوری و مورد استفاده قرار بگیردباعث صرفه جویی در مصرف آب و مدیریت بهتر در منابع آب کشور خواهد شد. تعیین و برآورد حجم رواناب، خصوصا در محدوده سطوح آبگیر شهری، از پارامترهای اصلی می باشد که به علت نبود یا کمبود آمار و اطلاعات، برآورد این پارامترها با دقت کافی امکان پذیر نمی باشد. در این تحقیق که در محل ساختمان شماره 2 مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی به اجرا درآمده است با نصب باران نگار و لیمنوگراف در داخل مخزن جمع آوری کننده رواناب ناشی از بارندگی، در مدت اجرای طرح اقدام به ثبت و اندازه گیری مقادیر همزمان بارش و رواناب شده است. با استفاده از تجزیه و تحلیل های آماری مقادیر ضریب رواناب، حجم رواناب ناشی از بارش تعیین گردیده است. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق بیشترین ضریب رواناب مربوط به بهمن ماه 1388 که حدود 73 درصد است و کمترین ضریب رواناب مربوط دی ماه 1388 و آبان ماه 1389 می باشدکه حدود 39 درصد است. همچنین آستانه ظهور جریان در محدوده مورد مطالعه بین 0.2 تا 0.6 میلی متر می باشد.

سدهای زیرزمینی سازه هایی هستند که جریان طبیعی آب های زیرزمینی را مسدود نموده و سبب ایجاد ذخایر آبی در زیرزمین می شوند. در این تحقیق برای انتخاب مناطق مستعد احداث سد زیرزمینی از منطق بولین استفاده گردید. بدین جهت پارامترهای مهم و اساسی که برای احداث سد زیرزمینی موثر می باشند از جمله معیارهای زمین شناسی، کاربری اراضی، شیب، فاصله از جاده، فاصله از گسل، بستر آبرفتی وشماره منحنی انتخاب گردید. سپس با استفاده از منطق بولین به هر یک از لایه ها به مناطقی که جهت احداث سد زیرزمینی مناسب نیستند وزن صفر و به مناطق مستعد احداث سد زیرزمینی عدد یک تعلق گرفت. در نهایت با روی هم قرار گرفتن لایه ها، مناطق مشترکی 5 لایه که دارای وزن یک می باشند مناطق مستعد جهت احداث سد زیرزمینی انتخاب گردید. با توجه به کوهستانی بودن حوزه آبخیز درونگر ملاحظه گردید که مساحت بسیار زیادی از حوزه دارای شیب بالای 5 درصد است و عامل شیب یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده در احداث سد زیرزمینی در حوزه درونگر محسوب شد. پس از ارزیابی های اولیه، 17 منطقه جهت احداث سد زیرزمینی مناسب تشخیص داده شد. بیشترمناطق مستعد انتخاب شده در بستر آبرفتی آبراهه های با رتبه های 3 و 4 مشاهده گردید.

برای اجرای این پژوهش با استفاده از نقشه 50000/1 محدوده حوزه مشخص و به 5 واحد هیدرولوژیکی تقسیم و خصوصیات فیزیوگرافی آنها تعیین گردید. 5 ترانسکت 50 و 25 پلات یک متری به روش تصادفی جهت ارزیابی پوشش گیاهی و برآورد درصد خاک لخت، گونه های گیاهی، درصد سنگ و لاشبرگ انداخته شد. وضعیت فرسایش نیز با پایش میدانی و فاکتورهای مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. شاخص توپوگرافی (TWI) منطقه براساس رابطهIn(a/s)=TWI برآورد و پتانسیل زیر حوزه تعیین و میزان هرزآب نیز مشخص شد. میزان رواناب نیز با استفاده از برداشت های صحرایی و فرمول های تجربی برآورد شد. نتایج نشان می دهد که آثار فرسایش سطحی، شیاری زیاد و قلوه سنگ های درشت در سطح خاک به وضوح دیده می شود. 77، 1، 7 و 15 درصد سطح حوزه را به ترتیب شن، لاشبرگ، پوشش گیاهی و خاک لخت تشکیل می دهد. با بررسی خصوصیات حوزه و برداشت های صحرایی حجم رواناب سالانه آن 9378501 متر مکعب برآورد گردید. سالانه بطور متوسط دو سیلاب در حوزه به وقوع می پیوندد.

در این مطالعه میکروکچمنت های لوزی شکل طراحی و ساخته شد، و ضریب رواناب حوضه ها با استفاده از اندازه گیری های واقعی زمینی در یک دوره سه ساله با استفاده از باران سنج و تانک ذخیره در داخل ناحیه مورد مطالعه ارزیابی شد. نتایج حاصل از ارزیابی ها نشان داد که آب مورد نیاز زیتون در سال 673 میلی متر می باشد. بطور متوسط میزان بارش سالیانه 300 میلیمتر یا بیشتر را با احتمال 80% با دوره بازگشت 1.25 ساله یا هر 5 سال 4 بار می توان انتظار داشت. متوسط نسبت ناحیه حوضه به ناحیه کشت برای سه نوع حوضه مختلف برای سامانه با حوضه عایق شده 1 و برای سامانه با حوضه کوبیده شده 9 و سامانه با حوضه شاهد 11 تخمین زده شد. آزمایش فیزیکی و شیمیایی نمونه های خاک ناحیه مورد مطالعه نشان داد که، خاک محل پروژه دارای بافت سیلتی لوم بوده که بافتی متوسط است و از نظر عمق، خاک منطقه عمیق می باشد و در رابطه با شوری، محدودیت ندارد و از نظر سطح حاصلخیزی لازم است در هنگام کاشت نهال، کوددهی با کودهای ازته و فسفره انجام شود. بالاخره میانگین ضریب رواناب حوضه در دوره مورد مشاهده برای سامانه های فوق به ترتیب 88، 17 و 14 درصد بدست آمد.

مقدار بارش در مناطق خشک و نیمه خشک محدود و دارای پراکنش زمانی و مکانی نامعین می باشد. از طرفی عمده بارش به علت کمبود پوشش گیاهی و شدت زیاد بارش تبدیل به رواناب شده و همان میزان کم بارش نیز توسط تبخیر از دسترس خارج می شود. با استفاده از سیستم های استحصال آب می توان در جهت جمع آوری مستقیم آب باران و کاهش نرخ تبخیر سطحی اقدام نمود. طراحی یک سیستم ذخیره سازی که برای انواع تقاضاها و مناطق مناسب باشد، سخت و دشوار است. به طورکلی بهترین سامانه استحصال و ذخیره سازی برای یک منطقه سیستمی است که دارای کمترین هزینه آب تولیدی، حداقل تلفات نشت و تبخیر، ساخت و حفظ آسان و همچنین امنیت و بهداشت کافی باشد. برای به حداقل رساندن تلفات نشت و تبخیر، حجم ذخیره سازی باید در حداکثر باشد و مساحت سطحی که در معرض هوا قرار می گیرد باید در حداقل ممکن باشد.در این تحقیق به معرفی روش جمع آوری آب باران از سطوح صخره ای و ارائه شرایط و اصول فنی و بهداشتی لازم جهت طراحی و اجرای آن پرداخته شده است.

بارش به عنوان ورودی اصلی حوزه های آبخیز به مولفه های رواناب (بارش مازاد) و تلفات تقسیم می شود. تلفات بارش که شامل مولفه های نفوذ، تبخیر، چالاب و برگاب می گردد، تابع شرایط فیزیکی و هیدرولوژیکی حوضه و نیز شدت و مقدار بارش تغییر می کند. تلفات بارش و نیز بارش مازاد از جمله مولفه های بارش می باشند که در برنامه ریزی های منابع آب و نیز مدیریت حوضه و حقاظت آب و خاک حائز اهمیت بوده و معمولا اطلاعاتی از آنها در دست نیست...

گونه مرتعی Hedysarum koptedaghi گیاهی پایا و از تیره papilionaceae برای ایجاد چراگاه و تولید علوفه در مراتع با متوسط بارندگی 250 میلی متر و بیشتر مناسب بوده و برای مناطق نیمه استپی با زمستان سرد توصیه می شود.کاهش تولید ناشی از تخریب مراتع ازیک طرف، فراهم بودن پتانسیل تولید بیشتر در این گونه مراتع از طرف دیگر و همچنین نیاز روزافزون کشور به محصولات دامی و ضرورت های ناشی از امنیت غدایی کشور، استفاده از روان آب سطحی و بارندگی های فصلی در عرصه منابع طبیعی جهت اصلاح و افزایش تولید در مراتع را ضروری می نماید. یکی از راهکارهای موثر برای افزایش تولید، کشت گونه های پرتولید بومی کشور میباشد. این گونه ها اغلب در مراتع تخریب یافته، از بین رفته و یا اینکه جمعیت آنها به شدت کاهش یافته و گونه های نامطلوبی که کمتر مورد چرای دام قرار می گیرند و یا اینکه چرا نمی شوند جایگزین آنها شده اند. این تحقیق در مراتع ییلاقی ارتفاعات بینالود در سال 1392 اجرا شد. طرح به دو روش بذرکاری، بذرکاری توأم با ذخیره نزولات از طریق احداث بانکت های هلالی به عمق 10 سانتیمتر و دهانه قوس 30 سانتیمتر و دو تاریخ کشت پاییزه و بهاره در قالب طرح پایه آماری اسپلیت پلات با تیمار اصلی دو روش کشت و تیمارهای فرعی دو تاریخ کشت در سه تکرار اجرا شد. نتایج نشان داد که کشت در فصل پاییز و روش بذرکاری توأم با ذخیره نزولات توسط بانکت های هلالی بیشترین استقرار را در عرصه داشته که می توان با این روش به کشت گونه در مراتع تخریب یافته اقدام نمود.

آب انبارها سازه های مفید به جا مانده از دانش سنتی جهت ذخیره و استفاده از آب باران در مناطق گرم وکم باران می باشند و هنوز نیز در بسیاری از نقاط کشور مورد بهره برداری واقع می شود. در این تحقیق وضعیت آب انبارهای موجود در منطقه مورد بررسی قرار گرفت. بررسی نشان داد که ساخت آب انبارها در گذشته در مسیر سیستان به سمت خراسان ساخته شده است و عمدتا کاروان های مسافرتی و زیارتی از آب آن استفاده می نموده اند. ولی با توسعه سیستم آبرسانی کشور و همچنین تغییر زندگی کوچ نشینی، این سازه ها در منطقه مورد استفاده حیات وحش قرار میگرد. با انجام عملیات استحصال آب از سطوح صاف و هدایت آن به داخل آب انبار، سالانه می توان مقدار قابل توجهی از نزولات آسمانی را ذخیره سازی و بطور بهینه برای احیاء پوشش گیاهی مورد استفاده قرار داد. زیرا مهمترین عامل عدم ایجاد پوشش گیاهی در منطقه، نبود رطوبت کافی برای جوانه زنی بذور آنها می باشد. برای حل این محدویت گسترش آب انبارها با استفاده از تجارب گذشتگان، زمینه استقرار نهال های سازگار با خصوصیات اقلیمی منطقه، بویژه تاغ فراهم می گردد. با استقرار این گیاه اکوسیستم منطقه تغییر یافته و شرایط مناسب رویش گیاهان بوته ای منطقه بویژه ترات ایجاد می شود. بنابراین با استفاده از این آب انبارها، راهکار مناسبی برای بوجود آوردن یک اکوسیستم مناسب فراهم می گردد که نقش مهمی در بهبود محیط زیست منطقه ایفاء می نماید.

در مناطق خشک همانند سطح عظیمی از کشور ما، انسان همواره با کمبود آب مواجه بوده و هست. جمع آوری آب بویژه در بهره برداری صحیح از آبهای موجود در مناطق خشک می تواند موثر واقع شود. در کشور ایران که دارای میانگین بارندگی کمتر از یک سوم جهان بوده و از تنوع اقالیم مختلف برخوردار است به طوریکه در مناطق جنوبی کشور از قبیل میناب محل سد احداثی استقلال بارندگی به یک سوم میانگین کشوری میرسد. در تغییر اقلیم کنونی روند بارندگی ها در میناب نیز تغییر یافته و طول دوره خشکسالها افزایش یافته است. سیستم های بهره برداری استاندارد طراحی شده قبلی برای برآورد آب ورودی به مخازن سدها همانند سد استقلال میناب پاسخگو مصارف نبوده است. استفاده از روش های جدیددر افزایش دقت و همچنین پیش بینی رواناب حوزه رودخانه میناب امری کاملا ضروری بهنظر میرسد. برای رسیدن به این هدف استفاده از مدل های فیزیکی و عددی در برآورد و پیش بینی دقیق تراز اهمیت خاصی برخوردار است. لذا از دو مدل SWATو هوش مصنوعی شبکه پیش خور هوش مصنوعی برای برآورد و پیش بینی رواناب استفاده شد. واسنجی، اعتبار سنجی و پیش بینی رواناب با استفاده از لایه های خاک، کاربری اراضی، توپوگرافی و داده های هیدروکلیماتولوژی در مقیاس سالانه و ماهانه انجام شد. مقادیر معیارهای ارزیابی همچون RMSE (میانگین مربعات خطا)، MAE (میانگین خطای مطلق) برای دو مدل در مرحله واسنجی در دوره سالانه برای مدل SWATبرابر با 6.89 و 8.37 و در شبکه پیش خور هوش مصنوعی برابر جریان اب پیش بینی شده در دوره خشک دقت بالاتری با ریشه میانگین مربعات خطای برابر با 0.0086 و 0.717 در فاز اموزش و امتحان نسبت به میانگین مربعات خطا در دوره تر که برابر با 19.1 و 6190 در فاز اموزش و امتحان در دوره مورد مطالعه است برآورد گردیدند. . نتایج حاصل از مقایسه معیار های ارزیابی دو مدل حاکی از آن است که مدل هوش مصنوعی شبکه پیش خور هوش مصنوعی از دقت و کارایی بیشتری نسب به مدل SWAT برخوردار است.

نقصان تولید علوفه ناشی از تخریب مراتع از یک طرف، فراهم بودن پتانسیل تولید بیشتر در این گونه مراتع از طرف دیگر و همچنین نیاز روز افزون کشور به محصولات دامی و ضرورتهای ناشی از امنیت غذایی کشور، انجام اقدامات در راستای افزایش تولید در مراتع را ضروری می نماید. کشت گونه های پرتولید بومی یکی از راهکارهای موثر در افزایش تولید مراتع در کشور محسوب می گردد. بر این اساس بررسی کشت و استقرار گونه ای از گون های بومی علوفه ای با نام علمی Astragalus nigricans در مراتع استپی حوزه آبخیز بند گلستان مشهد مورد توجه قرار گرفت. بدین منظور، نخست نسبت به جمع آوری بذور گونه موردنظر اقدام و پس از تعیین مناسبترین روش جوانه زنی(تیمار خراش دهی)، نسبت به کشت آن با دو روش مرتعکاری (بذرکاری مستقیم) و بذرکاری توأم با ذخیره نزولات در دو تاریخ پاییز و بهار در قالب طرح آماری اسپلیت پلات اقدام گردید. نتایج نشان داد که بین تیمارهای تاریخ کشت اختلاف معنی دار در سطح احتمال 95 درصد وجود دارد ولیکن اختلاف بین تیمارهای روش کاشت و اثرات متقابل آنها معنی دار نمی باشد. جذب و ذخیره سازی رطوبت بیشتر در کشت پاییزه دلیل اصلی موفقیت استقرار گونه نسبت به کشت بهاره بوده و علیرغم افزایش ذخیره رطوبتی خاک در کشت بروش هلالی کوچک، اختلاف میانگین روش های کاشت معنی دار نمی باشد. ریزبودن جثه بذر و احیاناَ مدفون شدن آن در توده خاک ناشی از ریزش دیواره هلالی آبگیر، مانع از جوانه زنی و سبزکرد مناسب شده و بالنتیجه نسبت به روش بذرکاری مستقیم، برتری نشان نداده است.

برآورد حجم رواناب سطحی یکی از شاخص های مهم برنامه ریزان در استحصال آب باران می باشد. هدف اصلی این پژوهش، آزمون کارایی مدل و قابلیت استفاده از آن به عنوان شبیه ساز بیلان آب و رواناب سطحی در حوزهباغان با مساحت 492.6 کیلومترمربع در استان بوشهربا استفاده از مدل ارزیابی آب و خاک SWATو برنامه SUFI2می باشد.اطلاعات ورودیمدل شامل نقشه های توپوگرافی، کاربری اراضی و اطلاعات خاکشناسی و همچنین اطلاعات آب و هواشناسی شامل داده های روزانه بارش، دما، رطوبت نسبی و آبدهی روزانه می باشد.حساسیت پارامتر های مدل براورد و رتبه بندی شد.در این تحقیق برای واسنجی و اعتبار سنجی مدل، از الگوریتم SUFI2 استفاده شد. شبیه سازی مدل برای مدت 8 سال از سال 2001 الی 2008 انجام شد که پنج سال اول آن (2005- 2001) برای واسنجی مدل و سه سال بعدی آن (2008 - 2006) برای صحت سنجی نتایج مدل انتخاب شد.مقادیر شاخص ارزیابی NS در مرحله واسنجی و اعتبارسنجی به ترتیب معادل 0.73 و 0.48 می باشد. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از کارآیی رضایت بخش مدل SWAT در شبیه سازی رواناب در حوزه آبخیز باغان است.بنابر این نتایج حاصل از شبیه سازی نشان می دهد که از مجموع 193 ملیون مترمکعب بارش متوسط سالانه9.4 ملیون متر مکعب آن به جریان سطحی،1.5 ملیون متر مکعب به جریان های زیر زمینی و بخش عمده ای از که74 درصد بارش (36.5 ملیون مترمکعب) را در بر می گیرد از طریق تبخیر و تعرق و 4 در صد شامل تلفات سالیانه حوضه می شود. بنابر این می توان با برنامه ریزی مناسب در حوزه باغان از مازاد این مقدار جریان سطحی که عمده آن در فصول زمستان و بهار از دسترس خارج می شود بهره گیری مناسب بعمل آورد.

به منظور تعیین مناسب ترین روش کشت و استقرار گونه مرتعی اسپرس خراسانی آزمایشی در طی سالهای 1392 تا 1394در حوزه آبخیز بند گلستان انجام گردید. بذور رسیده اسپرس خراسانی پس از جمع آوری از رویشگاه، شکستن خواب بذر و تعین درصد جوانه زنی تا زمان کشت نگهداری شدند. تیمارهای ازمایش شامل تاریخ های مختلف کشت در دو سطح (کشت پائیزه و بهاره) و روش بذرکاری در دو سطح (ایحاد شیار و احداث بانکتهای هلالی) در کرت های به ابعاد 10×5 متر با فاصله 50×50 سانتی متر بودند . آزمایش بصورت اسپلیت پلات درقالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار و طی دو سال انجام گرفت. نتایج نشان دادند درصد استقرار گیاهان درکشت پاییزه سال اول و دوم اجرای طرح به ترتیب با 33.6 و 84 درصد اختلاف معنی داری را با کشت بهاره (4.5 و صفردرصد) نشان دادند . مقایسه روش های مختلف بذر کاری نیز بیانگر عدم تفاوت معنی دار بین دو روش در هر دو سال اجرای طرح بود به طوریکه در سال اول اجرای طرح، درصد استقرار بذور در روش کاشت بدون حفظ رطوبت و حفظ رطوبت به ترتیب 18.4 و 19.7 و در سال دوم 50 و 46.1 درصد حاصل گردید. در تایید نتایج فوق همپوشانی آمار بارندگی در هر دو سال اجرای طرح بیانگر این واقعیت بود که میانگین نزولات پاییزه پس از کشت بذور در سال دوم طرح بیشتر از سال اول و متقابلا میزان نزولات در بهار سال اول بیشتر از سال دوم بود.

از روش های معمول برای برآورد آبدهی در کانال ها و رودخانه ها استفاده از روابط تجربی نظیر معادله مانینگ می باشد. در این روش تعیین ضریب زبری دارای اهمیت ویژه ای است. محقیقن زیادی در خصوص برآورد منطقی آن در شرایط و رودخانه های مختلف تحقیق و پژوهش کرده اند. دراین راستا پژوهشی در رودخانه شاندیز انجام شد و مقاطعی با بستر شنی، جریان یکنواخت و آشفته، بدون موانع و گیاهان و نیز بدون فرم های بستر انتخاب گردید و داده هایی نظیر آبدهی، سرعت جریان، مشخصات مصالح بستر و شرایط هندسی مقطع جریان اندازه گیری شد. با انجام آنالیز ابعادی مشخص گردید عدد فرود جریان و نسبت شعاع هیدرولیکی به D50 می تواند به عنوان پارامتر مهم تعیین این ضریب در نظر گرفته شود. نتایج نشان داد ضریب زبری جریان دارای نسبت عکس با عدد فرود می باشد و نیز دانه بندی مصالح بستر و شعاع هیدرولیکی جریان در محاسبه ضریب زبری موثر است. در نهایت رابطه ای ارائه شد که می تواند با دقتی مناسب ضریب زبری را برای رودخانه مورد مطالعه تخمین بزند.

مقاله حاضر نتیجه بررسی نظرات 49 نفر از کارشناسان دستگاه های اجرایی در زمینه مدیریت آب در استان گلستان در خصوص سامانه های استحصال خانگی آب باران است. جهت گردآوری اطلاعات در تحقیق حاضر از پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه های تهیه شده، با استفاده از نظرات اساتید دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان مورد تجزیه وتحلیل واقع شده اند و طیف وسیعی از نظرات کارشناسان نسبت به اهمیت استحصال آب باران را دربرمی گیرند. اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که استحصال خانگی آب باران جایگاه شایسته ای در میان کارشناسان دستگاه های اجرایی ندارد و همین امر می تواند به کاهش کاربران و عدم ترویج این روش سنتی تامین آب در استان گلستان بیانجامد. نتایج همچنین نشان می دهند که در دید کارشناسان مربوطه، استحصال آب باران اولویت چندانی در مقابله با خطر کم آبی در کوتاه و بلندمدت ندارد اگرچه به بنا به نظرات دریافتی، خطر کم آبی به شدت استان گلستان را تهدید می کند.

امروزه با توجه به افزایش روز افزون جمعیت بشری و کمبود منابع آبی، موضوع استحصال آب باران درکلیه نقاط دنیا مورد توجه جدی قرارگرفته و سرمایه گذاریهای هنگفتی از طرف مجامع بین المللی و دولت های محلی برای توسعه آن به عنوان راه حل مبارزه با خشکی و خشکسالی در حال انجام است. از آنجا که بارندگی ولو به مقدار کم تقریباً در همه جا اتفاق می افتد، قبل از اینکه به شکل تبخیر و سیلاب از دسترس خارج شود و یا در مسیر جریان خود دچار آلودگی گردد، به کمک روش های ذخیره باران، می تواند جمع آوری، هدایت، ذخیره و مورد استفاده قرارگیرد. با این روش می توان صرفنظر از وجود سایر منابع آبی یا دوری و نزدیکی به این منابع، آب مورد نیاز برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت را در نزدیکی همان مجموعه تامین نمود و دیگر مشکلی تحت عنوان کم آبی یا بی آبی وانتقال آب از فواصل دور وجود نخواهد داشت. سطح اراضی زراعی و باغی استان گلستان با حدود 700 هزار هکتار یکی از منابع تامین کننده محصولات استراتژیک کشور می باشد که می توان در صورت تامین آب مورد نیاز برخی از محصولات زراعی و باغی، تولید در واحد سطح بسیاری از محصولات تولید شده را از آنچه که در حال حاضر وحود دارد بیشتر نمود ولی متاسفانه به علت کمبود منابع آبی در حال حاضر این امکان وجود ندارد. احداث سد و یا بندهای های جدید و یا بحث انتقال آب از استان مازندران به گلستان به توجه به هزینه های بسیار زیاد و یا مشکلات زیست محیطی عملاً غیر ممکن می باشد ایجاد سطوع عایق مانند آنچه که در مراتع وجود دارد در بسیاری از اراضی دیم و یا اراضی شیبدار که در حال حاضر به کشت گندم، سویا و یا آفتابگردان اختصاص داده شده است و یا تغییر کاربری داده شده و گونه های مثمره در آن غرص شده است این امکان را به مالکین می دهد که با یک یا دو آبیاری تکمیلی در مواقع کم آبی در افزایش و ارتقاء کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی نقش موثری داشته باشد.

استان گلستان با مساحتی بالغ بر 20 هزار کیلومترمربع، یکی از استان های شمالی ایران می باشد که بعنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی شناخته شده است و سهم زیادی در تولید برخی از محصولات کشاورزی داشته که ارتباط مستقیم با آب و آبیاری سالانه دارد. با توجه تغییر شرایط هیدرولوژیکی و تغییرات اقلیمی که حاصل آن خشکسالی های چند سال اخیر که در استان اتفاق افتاده است شرایطی را ایجاد نموده که بیشترین فشار را بر آب های زیر سطحی وارد شود لذا این تحقیق با هدف شناخت پتانسیل های موجود در استان از جهت شناخت آب های جاری و سیلاب ها و هم شناخت مخازن طبیعی که بتوان هرز آب ها را در آن ذخیره نمود انجام شد . برای رسیدن به هدف فوق، با استفاده از عکسهای هوایی 1:20000، نقشه های تووگرافی 1:25000، تصاویر ماهواره ای لندست و تصاویر گوگل ارت، نقشه های زمین شناسی و همچنین استفاده از آمار دبی روزانه و متوسط ماهانه و سالانه و دبی پیک سیلاب جهت برآورد حداکثر مقدار قابل حصول آب استفاده شده است. نتایج نشان داد که ظرفیت مخروط افکنه های زیرحوزه های مختلف گرگانرود و قره سو بسیار بیشتر از حجم فعلی رواناب و سیلاب های 10 سال اخیر می باشد بطوری که مشاهده می گردد که حجم متوسط سیلاب سالانه 10 سال اخیر در بیشتر زیرحوزه ها به کمتر از 0.1 کل ظرفیت مخروط افکنه می باشد. این نسبت تقریبا در همه زیر حوزه های مورد مطالعه به چشم می خورد. لذا برنامه ریزی برای هدایت تمای هرزآبهای موجود در زیر حوزه های حوزه های آبخیز استان مخصوصا در فصول غیر زراعی امکان پذیر بوده و می تواند از تبعات منفی استفاده بی رویه از آب های زیر سطحس جلوگیری نماید.

بیابان زایی یک پدیده ی جهانی است که بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک و کم آب، تاثیرات مخربی برجای می گذارد. بهمین دلیل است که از گذشته های دور ساکنان بومی این مناطق از روش های تجربی برای استحصال آب و جلوگیری از هدر رفت آب در این مناطق استفاده می نموده اند. ویژگی های مثبت این روش ها باعث شد تا محققانبه فکر احیا و اصلاح سیستم های سنتی برآیند. مطالعه ی پیش رو بررسی اثر سازه ی پیشنهادی میکروکچمنت نگاریم بر روند رطوبتی یک منطقه ی کوچک در دو شیب 4.2% و 22% نسبت به مناطق شاهد می باشد . بررسی نه ماهه ی رطوبت خاک، اختلاف رطوبتی معنی داری را بین مناطق شاهد و چاله های نفوذ نگاریم نشان داد. این اختلاف در فصل پاییز در شیب 4.2%، بطور متوسط 25% می باشد که در شیب 22% به 30% افزایش می یابد. در فصل زمستان، اختلاف در هردو شیب با شاهد 15% و در فصل بهار خاک رطوبت خود را با متوسط اختلاف %10 از دست می دهد.

هدف از اجرای این پژوهش شناسایی پتانسیل آبخوانداری می باشد. برای اجرای این پژوهش محدوده مورد مطالعه بر اساس نقشه های زمین شناسی فیزیوگرافی و لیتولوژی منطقه مشخص گردید و مشخص و میزان هرزآب آن محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که میزان هرزآب های تولیدی این منطقه حدود 111440800 متر مکعب می باشد که معمولا سالانه بطور متوسط با 3-2 سیلاب همراه است. بررسی زمین شناسی منطقه نشان می دهد که واحدهای زمین شناسی حوضه شامل ماتریکس سرپانتینی، مخروط افکنه جوان، پهنه های گراولی، پادگانه ها، سنگ آهک، بیوکلاست نازک لایه، توربیدیتهای آتشفشان آواری، توف و سنگ آهک، آبرفتهای ریز،رسوبات رودخانه ای، سنگ آهک بیوکلاستی، پهنه های گلی، سنگ آهک جریان تلاطمی، بیومیکریت، پادگانه هایی از ماسه و گراول، توربیدیتهای آتشفشان آواری، توف و سنگ آهک، جریان پریدوتیت، نهشته های سیلابی، آبرفتهای سخت نشده، کنگلومرا و آواریهای ریزدانه با سخت شدگی ضعیف، فیلیت، بلوکهای حاوی ماتریکس پلیتی، گلسنگ کربناته و شیل، ماسه سنگ، شیل کربناته، گری وک آتشفشانی، توف، پهنه های تخت بازالت آندزیتی، افیکربنات، مارل، ژیپس قرمز، مقدار جزیی سنگ آهک، جریان آندزیت و دریاچه می باشد. بنابراین با توجه به شیب پایین منطقه و مناسب بودن وضعیت زمین شناسی منطقه، حدود 1000 هکتار از عرصه های این حوضه مستعد انجام عملیات آبخوانداری می باشد که سهم بسزایی در کنترل و بهره برداری از سیلاب منطقه دارد.

به منظور بررسی تاثیر عملیات پخش سیلاب در منطقه جهان آباد شهرستان تربت جام بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی، نمونه برداری از خاک و پوشش گیاهی در دو منطقه پخش سیلاب و منطقه شاهد انجام شد. نتایج این بررسی نشان داد که عملیات پخش سیلاب باعث تغییر در ترکیب پوشش گیاهی در منطقه گردیده و استقرار گونه های جدید و تا حدودی خوشخوراک و همچنین افزایش تولید علوفه گیاهان علفی را نسبت به منطقه شاهد در بر داشته است. کل ترکیب گونه ای منطقه تحت تاثیر پخش سیلاب قرار گرفت، به طوری که درصد تاج پوشش بعضی از گونه های گیاهی با پخش سیلاب همانند: گز، چمن زنده زا، گندمیان و کمای بیابان افزایش یافت. افزایش هدایت الکتریکی، کلسیم و منیزیم، سدیم، نسبت جذبی سدیم و درصد آهک و سیلت و نیز کاهش معنی دار درصد شن از مهمترین نتایج مطالعات خاکشناسی این منطقه بود. کاهش میزان شن و افزایش سیلت باعث تغییر بافت خاک از سبک به سنگین گردید که باعث افزایش رطوبت خاک درعرصه شد. در مقابل، افزایش میزان سدیم و نسبت جذبی سدیم و هدایت الکتریکی سبب افزایش شوری خاک گردید. همچنین دربرخی مناطق عرصه، خاک مستعد فرسایش های بادی شد. بر اساس برآورد انجام شده قبل از پخش سیلاب وضعیت مرتع خیلی فقیر و گرایش آن منفی بود و به این دلیل بهره برداری از مرتع قابل توصیه نبود. لیکن، این بررسی نشان داد با انجام برخی تدابیر مدیریتی، عرصه نه تنها قابلیت چرای سبک بلکه حتی کشت اقتصادی برخی از گونه های دارویی همانند آویشن و نیز پسته کاری را خواهد داشت.

امروزه به دلیل استفاده های بی رویه، وضعیت منابع آبی و خاکی در موقعیت بحرانی به سر می برند. به دلیل وجود آثار درون منطقه ای و برون منطقه ای ناشی از تخریب این منابع، حدود چهل سال است که برای کنترل و مبارزه با این خطرات طرح های آبخیز داری در عرصه های منابع طبیعی به اجرا در می آیند. ولی با وجود چهار دهه کارهای اجرایی هنوز تخریب این منابع ادامه دارد و اقدامات انجام شده در مجموع کم اثر جلوه نموده اند. افزون بر این هنوز اقدامات منسجم و دامنه داری برای ارزیابی و یافتن دلایل عدم موفقیت این طرح ها انجام نشده است. در این تحقیق با اتخاذ روش کیفی و کمی طرح آبخیزداری زیر حوزه کوشک آباد از حوزه آبخیز سد کارده –ایران از مرحله تدوین تا بعد از اجرا با استفاده از روش های بررسی اسناد، مشاهده مستقیم و مصاحبه عمیق و پرسشنامه مورد ارزیابی قرار گرفته است. به منظور جمع بندی نتایج حاصله، عوامل در هفت گروه تقسیم بندی و هر کدام از این عوامل توسط عوامل جزی تری به طور وزنی امتیاز دهی شدند. نتایج حاصله نشان داد که دو عامل وضعیت طرح تهیه شده و عدم ارزیابی اقتصادی به عنوان مهمترین عوامل در عملکرد طرح قلمداد می شوند. همچنین امتیاز نهایی این طرح با توجه به روش فوق 56 می باشد که حاکی از عملکرد متوسط طرح می باشد.

یکی از عوامل مهم و تعیین کننده که در سرلوحه نیازمندی های مادی جوامع بشری قرار گرفته است آب می باشد. که ماده اصلی زندگی موجودات و از جمله انسان را تشکیل می دهد. در سالهای اخیر تلاش هایی در استفاده از تکنولوژی های سازگار با طبیعت در کنترل، تغذیه و مدیریت منابع آب صورت گرفته است که نمونه آن ایجاد سدهای زیرزمینی در مناطق مختلف بوده؛ سدهای زیرزمینی سازه هایی هستند که در مسیر جریان آب زیرزمینی ساخته شده و باعث بالا آمدن و ذخیره آب در مخزن خود می شوند. لذا سدها و مخازن زیرزمینی می توانند گزینه مناسبی جهت کاهش بحران آب باشند. در این تحقیق انواع سد زیرزمینی، کاربرد، معایب و روش های اصلاح آنها، ضوابط مکان یابی سدها، زمان احداث و اثرات زیست محیطی آن مورد بررسی قرار گرفته است. سدهای زیرزمینی با توجه به هزینه های پایین، روش ساخت آسان، ذخیره آب بهداشتی و ... مزایای بسیاری نسبت به سدهای اصلاحی دارند. اجرای سدهای زیرزمینی در مناطق کویری تأثیر منفی بر محیط زیست ندارد زیرا از جریان آب شیرین به محیط های شور کویر جلوگیری می کند و با توجه به آب و هوای خشک و نیمه خشک ایران می تواند روشی مقرون به صرفه و ساده برای استفاده از آب های زیرزمینی باشد.

کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا موجب شکننده شدن شرایط زیستی شده است. بنابراین شناسایی محل های مناسب جهت احداث سیستم های جمع آوری آب باران یک گام مهم در راستای به حداکثر رساندن آب قابل دسترس برای کشاورزی و دیگر مصارف محسوب می شود. با این حال انتخاب محل مناسب برای اجرای تکنولوژی های مختلف سیستم های جمع آوری آب باران در مقیاس بزرگ به دلیل نیاز به داده های زیست محیطی و زیر ساختی، یک چالش بزرگ تلقی می شود. در این تحقیق بیشتر عوامل تاثیر گذار بر نفوذ و ذخیره آب باران در پروفیل خاک در حوزه آبخیز رودسراب شهرستان خوشاب مشخص شده و وارد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) گردید که در این راستا وزن معیارهای شش گانه کاربری اراضی، شیب، نفوذپذیری، بافت خاک، عمق خاک و فاصله از آبراهه با استفاده از ext-AHP نرم افزار Arc GIS9.3 به ترتیب 0.097، 0.2274، 1064.2568، 0.00، 1958.1166، 0.0 بدست آمد. بنابراین نتیجه می شود که اثر نفوذپذیری در منطقه از بقیه عوامل بیشتر بوده و بعد از آن به ترتیب شیب، فاصله از آبراهه، عمق خاک، بافت خاک، کاربری اراضی دارای بیشترین اثر هستند. پس از تعیین وزن هر یک از معیارهای مزبور نقشه پتانسیل ذخیره نزولات جوی جهت جمع آوری آب در محیط GIS به روش ترکیب خطی وزنی تهیه شد. در نهایت نقشه مناطق مناسب استحصال آب باران بدست آمد. سپس با استفاده از روش شکست های طبیعی هیستوگرام در محیط GIS به پنج طبقه خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف، خیلی ضعیف تقسیم شد، که از کل مساحت حوزه آبخیز مورد نظر (8200 هکتار) در مجموع 4243.68 هکتار دارای پتانسیل خیلی خوب، 1389.84 هکتار پتانسیل خوب، 1268.88 هکتار پتانسیل متوسط، 996.78 هکتار پتانسیل ضعیف و 257.32 هکتار دارای پتانسیل خیلی ضعیف برای ذخیره رواناب دارند به طور کلی می توان این طور اظهار کرد که حدود %51.75 از کل حوزه دارای پتانسیل خیلی خوب و حدود %16.95 دارای پتانسیل خوب برای استحصال رواناب است.

بررسی تغییرات پارامترهای اقلیمی نقش کلیدی و اساسی در برنامه ریزی کشاورزی و اصلاح الگوی کشت و مدیریت مصرف آب دارد. مصداقا بر اساس آمار 63 ساله و به صورت ماهانه ایستگاه هواشناسی شاهرود مشتمل بر بارش و دما (حداکثر، حداقل، حداقل مطلق، میانگین)، رطوبت نسبی و ساعات آفتابی، میانگین بارش منطقه 152 میلی متر و متوسط دمای حداکثر و حداقل نیز به ترتیب 2.06 و 8.7 درجه سلسیوس بوده است. نتایج نشان داد که دمای حداکثر نوسانات جدی نداشته اما حداقل دمای مطلق روند افزایشی داشته و همین موضوع سبب افزایش متوسط دما به میزان 2.9 درجه در صد سال و جابجایی فصل رشد از فروردین به اسفند شده است. تغییرات بارش حاکی از کمتر از حد نرمال بودن بارش سالیانه در دوره 20 ساله 50-1330 و تکرار مجدد همین شرایط از سال 1370 به این سو می باشد. روند افزایشی شاخص درجه روز رشد (Growing degree day=GDD) به میزان 2.6-7.4 درجه در سال با توجه به دمای پایه محصولات مختلف زراعی، روند افزایشی ساعات آفتابی و روند نزولی رطوبت نسبی، جملگی موید تغییرات پارامترهای اقلیمی شاهرود است. این تغییرات با افزایش دوره ی رشد محصولات باغی و گیاهان زراعی چند ساله، در افزایش نیاز آبیاری آنها تاثیر خواهد داشت اما در محصولات زراعی یک ساله اثر کمتری دارد. بنابراین تخمین میزان افزایش تقاضا برای نیاز آبیاری محصولات باغی بسیار اهمیت داشته و ضرورت دارد که پیش بینی های لازم برای اصلاح الگوی کشت و چگونگی تامین آن صورت پذیرد. از جمله راهکارها برای تعامل با پدیده های آتی، استحصال و جمع آوری آب باران در شرایط میکرو و ماکرو، کاهش تلفات تبخیر، افزایش سهم تغذیه منابع آب زیرزمینی و بهبود شاخص بهره وری آب است. این موضوع در شرایط گرمسار، سمنان و مشهد نیر حاکم و جاری می باشد.

غییر در استفاده از اراضی و مدیریت آن می تواند فرسایش خاک و رسوبدهی را تحت تاثیر قرار دهد. در این تحقیق، اثر تغییر در استفاده از اراضی در تولید رسوب آبخیز نوژیان در خرم آباد مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها مشخص نمود که تغییر استفاده از اراضی عامل مهمی در رسوبدهی و فرسایش خاک می باشد. به منظور بررسی ارتباط بین تغییر استفاده از زمین و رسوبدهی اقدام به تهیه نقشه های استفاده از اراضی در دوره های زمانی 1335، 1376 و 1382 شد. همچنین، مدل تجربی هیدروفیزیکی به عنوان یک مدل انتخابی مناسب جهت برآورد رسوبدهی، پس از واسنجی مورد استفاده قرار گرفت. به منظور تعیین سهم کاربری های موجود در میزان رسوبدهی از تجزیه و تحلیل روش های آماری استفاده شد و نتایج مشخص کرد که میزان رسوبدهی در دوره زمانی 1376-1335 افزایش داشته و عمده ترین علت آن تبدیل جنگل ها و مراتع منطقه به اراضی زراعی بوده است. همچنین، طی دوره زمانی 1382-1376 میزان رسوبدهی، علی رغم کاهش سطح جنگل ها و مراتع، کاهش داشته که این کاهش ناشی از کم شدن سطح اراضی زراعی و افزایش سطح اراضی با رخساره برون زدگی های سنگی در نتیجه فرسایش بوده است. با این توضیح که اراضی دارای برون زدگی های سنگی چنانچه تحت تاثیر فرسایش طبیعی (ژئولوژیک) قرار گیرند، در بلندمدت در مقایسه با اراضی دارای پوشش خاک ایجاد رسوب می نمایند.

بندسار بعنوان یک سیستم ساده و سنتی استحصال سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک است که با مشارکت آبخیزنشینان در سطح وسیعی از حوزه قابل اجرا بوده و علاوه بر مهار سیلاب و تغذیه آبخوان،کشاورزی سیلابی را در منطقه گسترش می دهد و با رسوبگیری از سیلاب به غنی شدن خاک منجرمی شود.دراین تحقیق ابتدابااستفاده ازنقشه های توپو گرافی و تصاویر ماهواره ای و مقالات موجود اطلاعات کلی منطقه فراهم شد.سپس با بازدید های میدانی اندازه گیری ابعاد بندسار ها و نیز نمونه برداری از خاک داخل بندسار و مناطق شاهد صورت گرفت. همزمان اطلاعات محلی نیز در خصوص نحوه ساخت و نیز کاربری بندسارها گردآوری گردید. با توجه به ساختارو نحوه آبگیری، در این تحقیق بندسارها به سه گروه شامل 1- داخل آبراهه ای2- کنار آبراهه ای و3- دشتی تقسیم شده اند. نوع داخل آبراهه ای اغلب در مناطق کوهستانی دیده می شود و پشته های بلندتری دارد وسطح آبگیری آن نسبت به حجم عملیات خاکی کمتر است. نوع کنار آبراهه ای غالبا در دشت سرهای لخت و آپانداژ دیده میشود و نوع دشتی را عمدتا در دشت سر پوشیده می بینیم. با توجه به ساختار بندسارها میزان کارایی آنها نیز مختلف بوده ومیزان دوام و پایداری متفاوتی را دارا می باشند ولی برای افزایش پایداری و کاهش هزینه های نگهداری هر سه نوع بندسار ذکر شده نیازمند بررسی های بیشتر جهت تنظیم الگوهای علمی به منظور طراحی و ساخت آنها می باشد.

کشور ما در اقلیم خشک و نیمه خشک واقع شده است. بطوریکه میزان متوسط نزولات جوی که در 15 سال اخیر 250 میلیمتر بوده است متاسفانه در 5 سال گذشته 203 میلیمتر بعنی کمتر از یک سوم میزان متوسط جهان کاهش یافته است و شهرستان سبزوار نیز از این فاعده مستثناء نیست چرا که طبق اخربن اخبار منتشر شده از هواشناسی سبزوار این شهرستان به لحاظ میزان بارندگی در وضعیت بسیار نامساعدی قرار دارد بطوریکه از ابتدای سال زراعی که از اول مهرماه سال 92 تا پایان خردادماه 93 است، سبزوار 98.3 میلیمتر بارش داشته که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 35 درصد کاهش داشته و در مقایسه با دوره آماری 30 سال اخیر نیز حدود 48 درصد از میانگین 30 ساله عقب است و این نشان می دهد که شهرستان سبزوار سال کم آبی را پشت سرگذاشته است.علی رغم این کمبود بارندکی در سطح شهرستان بعضی از کشاوزران با جمع اوری همین نزولات اندک اقدام به کشت گیاه دارویی زیره سبز، هندوانه و خربزه نموده و محصول قابل قبولی نیز برداشت نمودند. یقینا این افراد از تجربیات خود استفاده نموده و با تلاش و کوشش ، به این نتیجه رسیده اند . به منظور برای جمع آوری این تجربیات پرسش نامه هایی تهیه و ضمن باز دید از محل بندسارها مطالب بیان شده توسط خبرگان محلی با ضبط ، فیلم و عکس و نوشتن مطالب اقدام شد. نتایج نشان داد که مدیریت سیلاب گیری، سخت کوشی، استفاده از تجربیات نیکان خود از مهمترین عواملی بودند که باعث موفقیت آنها در کارشان بود.

ارزیابی اجتماعی و اقتصادی سیستم های جمع آوری آب باران، که یکی از روش های کارآمد در برطرف نمودن کمبود آب در این بحران کم آبی می باشد، باعث اعمال مدیریت بهتر در به اجرا درآوردن این سیستم ها می شود. در این مطالعه با هدف تعیین محدودیت ها و پتانسیل های اجرای سیستم های استحصال آب باران از سطوح پشت بام در استان گلستان، به ملاحظات اجتماعی و اقتصادی در اجرای این سیستم ها پرداخته شد. بدین منظور با انتخاب و بازدید 12 سایت مختلف بصورت پراکنده در استان، اطلاعات مفیدی از این سایت ها کسب شده و پرسشنامه ای که به این منظور تهیه شده بود به کمک ساکنین سایت ها تکمیل گردید و شبیه سازی سیستم استحصال آب باران در این سایت ها صورت گرفت و به بررسی اجتماعی و اقتصادی سیستم سطوح آبگیر پشت بام موجود و تعیین مشکلات و محدودیت های اجرایی به لحاظ اجتماعی و اقتصادی پرداخته شد. جهت بررسی عملکرد سیستم به لحاظ اقتصادی از ارزش خالص فعلی که یکی از روش های استاندارد ارزیابی طرح های اقتصادی در علم اقتصاد مهندسی است استفاده شد. نتایج محاسبات تحلیل اقتصادی پروژه نشان می دهد که در سایت های مطالعاتی، سیستم استحصال آب باران حتی با وجود نرخ تنزیل 20% پس از 30 سال به توجیه اقتصادی نخواهد رسید. که علت آن در پایین بودن نرخ آب است که با نتایج بدست آمده از جمع بندی پرسشنامه ها مطابقت داشته چراکه میزان رضایت استفاده کنندگان از این سیستم ها زیاد بوده ولی میزان استقبال نسل جدید از این سیستم پایین می باشد و علت اصلی آن در ورود و توسعه شبکه آب شرب شهر و روستا و راحت تر بودن استفاده از آن در مقایسه با سیستم سنتی جمع آوری آب باران و عدم ترویج، آموزش و فرهنگ سازی و همچنین هزینه اولیه اجرای این سیستم ها می باشد.

ایران جزء کشورهای خشک کره زمین می باشد که برای برطرف کردن نیاز آبی ملزم به استفاده از راهکارهای خاصی است. استحصال آب و استفاده از آب باران روشهای مطرح در بهره برداری از آب هایی است که توجه کمتری به آن شده است، استحصال آب باران یکی از شاخص ترین تکنیک های مدیریت بهره برداری از آب باران برای مقابله با کم آبی می باشد که به سرعت در حال توسعه است. مبنای این روش اختصاص سطحی از زمین برای جمع آوری نزولات و سپس ذخیره سازی آن برای استفاده در زمان مورد نیاز می باشد. در واقع سیستم های جمع آوری نزولات جوی روش های مصنوعی جمع آوری و ذخیره آب باران هستند در این پژوهش شهر شیراز برای استحصال آب باران از پشت بام منازل مورد بررسی قرار گرفته است. و با استفاده از داده های بارش ده ساله (2004-2014) میزان پراکنش بارش در ماه های مختلف و میانگین بلند مدت بارش سالیانه 346 میلی متر به دست آمد. با تخمین مساحت پشت بام ها و جمعیت چنین برآورد شد به ازای هر نفر 8650 لیتر صرفه جویی در مصرف آب خواهیم داشت در نتیجه با توجه به میزان آب ذخیره شده و صرفه جویی انجام شده در هزینه ها، وقت و نیروی انسانی بسیار مقرون به صرفه می باشد.

نخل کاری با استفاده از سیلاب از گذشته تاکنون در مناطق جنوبی استان فارس معمول بوده است. در این روش با احداث یک دهانه آبگیر، بخشی از سیلاب آبراهه های اصلی به سوی اراضی حاشیه آن، به منظور سیراب کردن و آبیاری نخل های کاشته شده در این اراضی هدایت می گردد. بررسی ها بیانگر آن است که اگرچه میزان محصول در این روش نخل کاری کمتر از کشت آبی مرسوم می باشد ولی محصول از کیفیت بهتری برخوردار است. علاوه بر تولید محصول، کنترل سیل، حفاظت خاک، تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی و آبخوان ها نیز ازجمله مزایای این شیوه سنتی بهره برداری از سیلاب می باشد. یکی از مناطق نمونه کشت سیلابی نخل در جنوب شرقی فارس در شهر گراش در شهرستان لارستان واقع در 25 کیلومتری شهر لار در طول جغرافیایی 54 درجه و 8 دقیقه شرقی و 27 درجه و 40 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. ارتفاع از سطح دریا در این منطقه 920 متر می باشد. میزان متوسط بارندگی سالانه 238 میلیمتر و در 350 کیلومتری جنوب شرقی شیراز قرار دارد. آبراهه های فصلی گراش با جهت غرب به شرق روان و آب حوضه ای به وسط 140 کیلومتر مربع را جمع آوری و به سمت خروجی حوضه هدایت می کند. بده حد اکثر آبراهه 100 کیلومتر مربع بر ثانیه برآورد شده است. با احداث دهانه آبگیر متوالی در دو طرف این مسیل و هدایت سیلاب به اراضی حاشیه ای نخل های کاشته شده با سیلاب آبیاری می شوند. در این روش ابتدا نواحی اطراف مسیل را با خاک ریزهایی به ارتفاع 1.5 متر محصور می گردد. به این نواحی محصور شده بست گفته می شود. مساحت هر بست با توجه به شیب زمین 100 تا 350 مترمربع متغیر است. چند بست همجوار از طریق راه آب یا دروازه هایی به یکدیگر متصل می گردد. قبل از کاشت سطح بست ها را تسطیح و سپس در آن ها به فاصله 7 تا 10 متر یک نخل کاشته می شود. کشت نخل در فصل بهار کاشته و تا زمان وقوع اولین سیلاب نخل های کاشته شده نیاز به آبیاری دارند ولی بعد از آن نخل ها فقط با سیلاب آبیاری می شوند. محل و چگونگی ابعاد دهانه آبگیر توسط افراد محلی با تجربه تعیین می شود. در طول آبراهه فصلی گراش در چندین نقطه آبگیری انجام می شود، به گونه ای که در محل خروجی حدود 70 درصد از سیلاب کنترل می گردد.

استحصال آب باران از زمان های بسیار گذشته مورد توجه بوده است اما رد پای آب باران مسئله ای است که در جمع آوری آب باران کمتر به آن توجه می شود. این پژوهش در یکی از شهرک های مسکونی جدید در استان همدان به بررسی ردپای آب باران در سقف خانه هایمسکونی با توجه به متوسط بارندگی دراز مدت پرداخته است و پس از تعیین حجم آب خروجی از کل سطح و متوسط هر کدام از بام ها به ارایه پیشنهاد روش استحصال مقدار آب گیرشی توسط سقف خانه ها پرداخته است. با توجه به محاسبات صورت گرفته مساحت 138371.33 مترمربع و متوسط بارندگی درازمدت سالانه 310 میلی متر می باشد. حجم کل آب باران در منطقه مورد مطالعه در طول یک سال برابر است با 42895.11 مترمکعب که این مقدار با توجه به سرانه آب مصرفیدر منطقه ی شهری مورد مطالعه (178 لیتر) برای 240 نفر در یک سال کافی بوده اما با توجه به اینکه آب استحصال یافته قابل شرب نیست، لذا این آب برای 268 نفر در سال به منظور فعالیت های غیر شرب مناسب می باشد. با توجه به بحران آب، نتایج این پژوهش نشان می دهد چنانچه آب مذکور به صورت قطره ای جهت آبیاری فضای سبز صورت گیرد، هیچ یک از خانوارهای ساکن در این شهرک مسکونی نیازی به آبیاری فضای سبز خانه خود از طریق آب شهری را نخواهند داشت.

در پروزه های آبخیز داری اصل بر مشارکت مردم است و طبق قانون سازمان جنگل و مراتع برای اجرا و تخصیص اعتبار به پروژه های آبخیزداری نیاز به مطالعات مقدماتی و تفضیلی دارد واز طرفی سازما نهای دولتی اعتباری برای مطالعات اختصاص نمی دهند و لذا در ابتدا کار روستاییان باید هزینه های مطالعات را پراخت نمایند و این کار به دلایلی مانند وجود خشکسالی های مستمر و کاهش درآمد روستاییان و همچنین مشخص نبودن جواب مطالعات در روستاها بسختی انجام میگیرد. و عملا موفقیتی در این راه براحتی صورت نخواهد گرفت . در طرح ساماندهی روستایی دهستان بلهرات نیشابور از روش تسهیل گری در مشارکت روستاییان استفاده گردید این موفقیت حاصل گردید. تسهیلگری مجموعه روش ها و مهارت هایی است که به آسان تر کردن امور کمک کنند و تسهیلگر کسی است که کارها را ساده تر می کند. تسهیل گری گروهی، فرایندی است که در ان فردی که مورد قبول همه اعضای گروه است و نقشی بی طرف دارد به اعضا کمک می کند تا مشکلات خود را تشخیص دهند، راه حلهای مناسب بیابند و تصمیمات درستی اتخاذ کنند و اثربخشی شان افزایش یابد. در این روش تسهیل گیری که در روستاهای مورد نیاز انجام گرفت در 3 روستا مردم با وجود فقر بسیار زیاد اعتبار مورد نیاز برای مطالعه قنات روستا را متقبل شدند و همچنین در یک روستا نیز مردم هزینه انجام تفضیلی پروژه بند خاکی را پرداخت نمودند.

هر ساله حدود 413 میلیارد مترمکعب آب در اثر نزولات جوی وارد کشور می شود که از این مقدار حدود 283 میلیارد مترمکعب از طریق تبخیر و تعرق دوباره وارد جو می شود. در واقع هدف از اجرای طرح های جمع آوری آب باران استفاده از میزان آبی است که توسط تبخیر و تعرق از دسترس خارج می گردد. جمع آوری آب باران غالبا با هدف تامین آب غیرشرب خانگی، آبیاری فضای سبز خانگی و شهری، آب شرب دام ها و آبیاری باغات به صورت محدود صورت می پذیرد. یکی دیگر از مصارف آب باران جمع آوری شده، تامین آب شرب مورد نیاز حیات وحش است که در کشورهای مختلف تجربه گردیده است. بر اساس اطلاعات موجود در کشور هنوز مطالعات جامعی بر روی استفاده از سطوح آبگیر باران به منظور تامین آب شرب حیات وحش که منتهی به تهیه یک دستورالعمل اجرایی در این زمینه باشد صورت نپذیرفته است. در این راستا طرح «بررسی اثرات خشکسالی بر تنوع زیستی جزایر دریاچه ارومیه و راهکارهای جایگزین تامین منابع آب» با هدف مطالعه و طراحی سطوح آبگیر باران به منظور تامین آب شرب حیات وحش جزایر سه گانه دریاچه ارومیه (کبودان، اسپیر و آرزو) به نحوی که این روش سازگار با محیط زیست بوده و تامین آب آن نسبتا قابل اطمینان و بادوام باشد، و هم چنین بومی سازی الگوهای مطالعه و طراحی سیستم های سطوح آبگیر باران جهت استفاده در سایر مناطق حفاظت شده کشور؛ در اولویت انجام توسط انجمن سیستم های سطوح آبگیر باران ایران قرار گرفت. جهت رسیدن به اهداف این طرح مطالعات در قالب پنج بخش مجزا شامل: مروری بر روش های جمع آوری آب باران بویژه برای حیات وحش، مروری بر اقلیم حوضه دریاچه ارومیه و خرداقلیم و تنوع زیستی جزایر با نگاه ویژه به خشکسالی های حاکم بر منطقه، مکان یابی سیستم های سطوح آبگیر باران مناسب برای جزایر دریاچه ارومیه، طراحی سیستم های سطوح آبگیر باران مناسب برای جزایر دریاچه ارومیه (انتخاب محل اجرا و برآورد مالی)، دستورالعمل تامین آب شرب حیات وحش با تکیه بر استحصال آب باران (جزایر دریاچه ارومیه) برنامه ریزی و انجام پذیرفت. در حال حاضر نیز یک مورد از سامانه های استحصال آب باران طراحی شده در جزیره کبودان واقع در دریاچه ارومیه در حال احداث است. هم چنین از نتایج این مطالعات یک جلد کتاب با همکاری انجمن سطوح آبگیر باران و دفتر حفاظت از تالاب های ایران در حال تهیه می باشد.

سطح قابل توجه ای از دیمزار استان خراسان رضوی تحت پوشش درختکاری با درختان چند منظوره است. ایجاد سطوح آبگیربرای تامین رطوبت مورد نیاز درختان نقش قابل توجه ای در بهبود شرایط زیست محیطی و اقتصادی – اجتماعی روستاهای اطراف خود خواهد داشت. نحوه اجرای سطوح آبگیر در درختکاریهای دو منطقه کاخک گناباد و کوهسرخ کاشمر متفاوت است. در منطقه کاخک گناباد از میان 46 فطعه نمونه آماری بالغ بر 58% سکوبندی اجرا شده بود. در حالی که میزان آن در میان 102 قطعه نمونه منطقه کوهسرخ فقط 5 درصد بود. علت آن تفاوت ژئومورفولوژیکی دو منطقه است.به علت کاهش میزان شیب اراضی در منطقه کوهسرخ و درنتیجه امکان استفاده از تراکتور، شخم در جهت شیب انجام شده بود، به نحوی که میزان آن برابر با 68 درصد کل نمونه های آماری بود. شخم عمود بر جهت شیب دامنه فقط در 25 درصد قطعات نمونه برداری مشاهده گردید.لازم به ذکر است که در 98 درصد نمونه هایی که در آنها سطوح آبگیر ایجاد شده بود، روان آب سطحی به نحو مطلوب به محیط اطراف ریشه منتقل نشده بود. همچنین اصول ذخیره نزولات به علت عدم مالچ پاشی رعایت نشده بود.

تجربه استفاده از آب باران استحصال شده از سطوح آبگیر پشت بام در ساختمان های مسکونی، اداری و عرصه های غیر قابل نفوذ شهری در دنیا سابقه طولانی داشته و طی سال های اخیر نیز ضمن بازطراحی های صورت پذیرفته، نسبت به جزئیات آن از لحاظ فنی، بهداشتی، زیست محیطی و نحوه کاربرد آن تحقیق و مطالعات متعددی صورت پذیرفته است. رواج تدریجی و بازسازی دوباره این سامانه ها در داخل کشور، بیانگر ضرورت تعیین الزامات و ضوابط زیست محیطی و بهداشتی متناسب با شرایط جدید می باشد. بر این اساس مطالعه پیش رو با هدف معرفی تجارب موجود در زمینه ضوابط و ملاحظات زیست محیطی و بهداشتی سیستم های سطوح آبگیر باران با محوریت شرب در منازل مسکونی همراه با برداشت دو نمونه پایلوت در شهرستان آق قلا استان گلستان صورت پذیرفته است. نتایج آنالیزها بیانگر کیفیت فیزیکی و شیمیایی بالای نمونه ها در سطح خوب برای مصرف شرب می باشد که تایید کننده کاربرد این سیستم با هدف شرب توسط مطالعه دیگری در منطقه با 140 نمونه می باشد. این در حالی است که نیاز به تنظیم و تهیه ضوابط و مقررات زیست محیطی و بهداشتی قبل از توسعه این روش ها بر گرفته از تجارب جهانی و منطقه ای ضروری به نظر می رسد.

استان سیستان و بلوچستان به سبب موقعیت اقلیمی و آب و هوایی، شرایط گرم و خشکی دارد که نزولات آسمانی در اغلب نقاط این استان اندک است و به همین دلیل کشاورزی دیم در آن بر اساس شیوه های مرسوم سایر نقاط ایران که دارای بارندگی بالا می‏باشند، مقدور نمی باشد. بر این اساس کشاورزان این منطقه به دنبال راهکارهایی برای حداکثر استفاده از نزولات جوی سالانه بر اساس دانش و تجربه خود بوده‏اند. استفاده از سطوح آبگیر باران به منظور ذخیره آب در خاک در جهت ایجاد نوعی اکوسیستم پایدار به عنوان کشت توام درختان بومی و زراعت دیم محصولات سازگار با استفاده از دانش بومی، سالیان درازی است که در مناطقی از جنوب استان سیستان و بلوچستان مخصوصا در ناحیه دشتیاری چابهار مرسوم است. سامانه دگار و هوتک یکی از روشهای متداول تامین آب با بهره برداری از سیلاب برای کشت محصولات کشاورزی دیم است که این روش از دیرباز در میان کشاورزان منطقه چابهار مرسوم بوده است.

در این تحقیق، برخی از اثرات اقتصادی- اجتماعی پروژه پخش سیلاب کاشمر از دید روستائیان ساکن در منطقه طرح مورد بررسی قرار گرفته است. منطقه مورد پژوهش در محدوده طرح پخش سیلاب برآبخوان بهاریه در شهرستان کاشمر در استان خراسان رضوی می باشد که در فاصله 15 کیلومتری شهر کاشمر واقع شده است. جامعه نمونه این تحقیق شامل سرپرستان 80 خانوار روستایی می باشند که از میان ساکنین دو روستای واقع در حاشیه این طرح (بهاریه و جوردوی) بصورت تصادفی انتخاب شدند. در این تحقیق داده های پژوهش در قالب پرسشنامه ساختار یافته ای تهیه شد و پاسخ سوالات مورد تحلیل قرار گرفت. بمنظور سنجش روایی پرسشنامه از نظرات کارشناسان اجتماعی و مهندسین منابع آب استفاده شده. برای سنجش پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار آن 92 درصد بدست آمد. برای تحلیل داد های آماری این پژوهش از روشهای آماری توصیفی استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که ارزیابی ساکنین روستاهای همجوار از اجرای اثر طرح آبخوانداری در منطقه در کنترل سیل در مجموع مثبت است. نتایج این تحقیق نشان داد که از نظر 80 درصد پاسخگویان اجرای طرح پخش سیلاب بر آبخوان در منطقه در زمینه کنترل و جلوگیری از خسارات سیل به منازل مسکونی، اراضی کشاورزی و باغات و راههای ارتباطی روستا مفید بوده است.

از آن هنگام که برای اولین بار واژه «آبخیز» توسط ج. و. پاول (John Wesley Powell) در سال 1896 تعریف شد بیش از یکصدو سی سال می گذرد و در مقاطع مختلف زمانی، آبخیزداری معانی متفاوتی را تداعی نموده است.اقدامات آبخیزداری علاوه بر کنترل فرسایش و رسوب و حفاظت از منابع آب و خاک تاثیر مستقیمی بر کنترل سیلاب وافزایش ذخیره نزولات می گردد. در این مقاله سعی شده که با مروری بر اقدامات آبخیزداری انجام شده در حوزه آبخیز مشرف به سد شهرچای در شهرستان ارومیه میزان تاثیر عملیات بیولوژیک و مکانیکی بر ذخیره نزولات اسمانی را به صورت کمی بررسی نماید. بطور کلی نتایج این مطالعات بیان میدارند که اقدامات ابخیزداری، یکی از روشهای موثر در مدیریت هیدرولوژیکی حوزه آبخیز می باشد.

قنات یکی از قدیمی ترین شیوه های استحصال آب هست که مجموعه ای از چند میله و یک کوره (کوره های) زیرزمینی است که با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، آب موجود در لایه های آبدار زمین را به کمک نیروی ثقل و بدون کاربرد هیچ نوع انرژی با جریان طبیعی جمع آوری می کند و به سطح زمین می رساند؛ به عبارت دیگر، قنات را می توان نوعی زهکش زیرزمینی دانست که آب جمع آوری شده توسط این زهکش به سطح زمین آورده می شود و به مصرف آبیاری یا شرب می رسد. در سال های اخیر بسیاری از قنات ها به دلیل خشک سالی های طولانی خشک شده و یا دچار کم آبی شده اند. در این میان تلاش هایی برای نجات قنوات صورت گرفته که بیشتر معطوف به مرمت و لایروبی قنوات است. از طرفی وجود سیلاب های مخرب و فرسایش نیز یکی از تهدیدهای جدی برای قنات های مناطق خشک و نیمه خشک است که از دید متولیان مغفول مانده است. در این مطالعه به صورت موردی قنات کلاته ایور مورد بررسی قرارگرفته و ضمن شناسایی مشکلات، راهکارهایی برای مقابله با این مشکلات پیشنهادشده است. تثبیت بستر مسیل های مجاور قنات که سبب زهکش شدن جریان از قنات به سمت مسیل شده و انحراف سیلاب و انتقال ایمن آن از محدوده قنوات به پایین دست برای کنترل فرسایش آبکندی ازجمله راهکارهایی است که پیشنهاد گردیده است.

حفاظت از محیط زیست و سلامت جامعه مستلزم وجود محیط زیستی سالم و منابع آبی پاکیزه می باشد. در کشورمان به دلیل جمعیت در حال رشد، گسترش شهرنشینی، افزایش سرانه مصرف آب و رشد فعالیت های صنعتی، وجود آب تحت تنشی مهیب قرار گرفته است.در چنین شرایطی و با داشتن اقلیمی نیمه خشک و خشک همواره نیازمند تاکید است که استفاده از پروژه های ذخیره منابع آب که مبتنی بر روشهای غیر پیشرفته هستند نمی توانند تنها گزینه بقا و یا موجود در کشور باشند.براین اساس برای کاهش تاثیرات کم آبی، حفاظت از محیط زیست و داشتن اقتصادی مقاوم وجود مدیریت یکپارچه منابع آب ضروری می باشد. یکی از بخش های مدیریت یکپارچه منابع آب، مدیریت رواناب شهری است. مدیریت رواناب شهری در گذشته همواره به دنبال خارج کردن ایمن و سریع جریانهای رواناب از سطح شهر بود اما دیدگاه مدرن بدنبال بازسازی چرخه طبیعی آب است تا بتواند رواناب حاصل را ذخیره، سفره های زیرزمینی را تغذیه و در نهایت استفاده مجدد از این آب برای مصارف شهری فراهم آورد. در این مقاله به بررسی راهکارهای مدیریت رواناب شهری به منظور جلوگیری از آلودگی منابع آب شرب و حفاظت از محیط زیست و اقداماتی برای غلبه بر این بحران پرداخته شده است.

جمع آوری آب باران یک روش و گزینه ای جذاب در مناطقی است که با کمبود آب و به علت دوری از منابع آب و همچنین به علت عدم وجود آب های زیرزمینی و قابل استفاده، مواجه هستند. ایران جزو یکی از مناطق خشک و نیمه خشک دنیاست که از زمان های بسیار قدیم، مردمان آن به خصوص در قسمت های جنوبی که از کمبود آب بیشتری رنج می برند، شیوه های کارآمدی را برای فایق آمدن این مشکل بزرگ پیدا کرده اند. ساخت و توسعه آب انبار و قنات، جمع آوری آب باران و زراعت سیلابی تنها برخی از این روش ها می باشد. در جنوب ایران و منطقه لارستان از یک روش ویژه و کارآمد برای تامین آب به منظور هدف های مختلف مثل نوشیدن، استفاده عادی، و آبیاری نخیلات استفاده می شود. در این منطقه مردم از سال های پیش با بنای آب انبار بر شوری منابع آب های زیرزمینی و کمبود آب فایق آمده اند. آب انبار یک مخزن پوشیده و عایق بندی شده برای تهیه و استفاده از آب شرب می باشد. قسمت های اصلی یک آب انبار شامل مخزن، سقف، دریجه ها، کانال آبگیر، بادگیرها، حوضچه رسوبگیر و مکان های برداشت آب می باشد. دو نوع آب انبار در منطقه لارستان وجود دارد، آب آنبارهای مدور و با سقف گنبدی و آب آنبارهای مستطیلی شکل که قدمت آن به قبل ظهور اسلام برمی گردد. ساخت و ساز آب انبار در منطقه لارستان جزو باورهای مذبی و دینی به حساب می آید و یکی از بهترین سازه ها برای مقابله با کمبود آب و شوری منابع آب زیرزمینی می باشد.

در حوضه های شهری با گسترش شهرنشینی و تغییر کاربری اراضی باعث افزایش سطوح نفوذناپذیر و در نتیجه تولید بیشتر حجم رواناب و افزایش دبی پیک سیلاب می شود. از روش های مدیریت رواناب شهری استفاده از روش توسعه کم (Low Impact Development) می باشد، که برای حفظ یا بازگرداندن شرایط هیدرولوژیکی طبیعی یک حوضه آبریز به حالت پیش از توسعه یافتگی می باشد. در تحقیق پیش رو عملکرد سیستم زهکش مسیل آب وبرق مشهد با مساحت 15.4 کیلومتر مربع در نرم افزار ASSA با سه الگوی زمانی جریان یکنواخت، SCS تیپ دو و بلوک تناوبی ارزیابی شده است. برای کاهش خطا در محاسبات هیدرولوژیکی و هیدرولیک مجاری از سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شده است. با ارزیابی منطقه مورد مطالعه از نقطه نظر موقعیت مکانی، کاهش ریسک، بالا بردن ضریب ایمنی و مقایسه نتایج شبیه سازی شده الگوی بلوک تناوبی با تولید دبی خروجی 42.42 متر مکعب بر ثانیه به عنوان دبی طرح در خروجی حوضه در نظر گرفته شده است. برای تعدیل دبی سیلاب از حوضچه تاخیری بعنوان روش توسعه کم اثر با پیشنهاد سه مخزن در قالب 2 سناریو صورت گرفته است. سناریو اول استفاده از مخزن شماره (1 و 2) و سناریو دوم شامل مخازن (2 و 3) می باشد. مقایسه نتایج شبیه سازی های صورت گرفته نشان داد نتایج سناریو اول، با استفاده از دو مخزن با ابعاد 90×90×4 و 85×85×4 مترمکعب دبی پیک سیلاب خروجی را 36.7 درصد کاهش می دهد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر طرح های پخش سیلاب بر آبخوان در کنترل و کاهش خسارات سیل از دید روستاییان ساکن در حاشیه طرح انجام شده است. از این رو تحقیق حاضر از این لحاظ، پژوهشی کاربردی و از لحاظ کنترل و نظارت از نوع میدانی می باشد. جامعه آماری این تحقیق روستائیان ساکن در حاشیه طرح آبخوان در پنج استان کشور می باشند که در آنها طرح پخش سیلاب بر آبخوان اجرا شده است. جامعه نمونه این تحقیق 400 خانوار می باشند که از بین جامعه آماری پنج استان آذربایجان غربی، خراسان رضوی، بوشهر، یزد و ایلام بصورت تصادفی انتخاب و برای جمع آوری داده های پژوهش مورد سوال قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه بوده است. بمنظور سنجش روایی پرسشنامه از نظرات کارشناسان و صاحبنظران طرح آبخوان و آبخیزداری استفاده شد و برای سنجش پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش از روشهای آماری توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان داد که طرح های پخش سیلاب بر آبخوان تاثیر زیادی در کنترل و جلوگیری از خسارات سیل در مناطق اجرای طرح داشته است که این تاثیر مشخصا در موارد زیر بوده است: 1- کنترل و کاهش خسارات سیل به منازل مسکونی 2- کنترل وکاهش خسارات سیل به اراضی و باغات و 3- کاهش خسارات سیل به راه های ارتباطی. براساس این نتایج 78 درصد مردم تاثیر طرح پخش سیلاب بر آبخوان را در کنترل و کاهش خسارات سیل به منازل مسکونی و اراضی و باغات در حد زیاد و خیلی زیاد موثر می دانند و نیز 69 درصد از مردم طرح پخش سیلاب بر آبخوان را در کاهش خسارات سیل به راه های روستایی موثر و مثبت عنوان کرده اند.

در این تحقیق وضعیت کمی و کیفی آب سطحی و زیرسطحی در بالادست منطقه محمدآباد چلپو کاشمر با هدف بررسی امکان سنجی احداث سد زیرزمینی، مورد بررسی قرار گرفت. بررسیها نشان داد که سه حلقه چاه دستی، چاههای بهره برداری حوزه به شمار میروند. در حوزه 16 دهانه چشمه وجود دارد. یکی از این چشمه ها که پرآبترین چشمه منطقه نیز می باشد (چشمه S16) در واقع زهکش اصلی حوزه به شمار می رود. آبدهی متوسط سالانه این چشمه حدود 12 لیتر در ثانیه است. آب این چشمه در خروجی حوزه و در بستر رودخانه اصلی حوزه در محل ساختگاه سدزیرزمینی، با لوله به روستای محمد آباد چلپو منتقل می شود که در حال حاضر بخش اعظم آب کشاورزی این روستا را تامین می نماید. در حوزه، یک رشته قنات با آبدهی بسیار کم وجود دارد. مجموع تخلیه سالانه منابع آب زیرزمینی حوزه حدود 835704 مترمکعب است. بررسیها نشان داد که حجم مخزن سد زیرزمینی حدودا 262000 مترمکعب است. میزان تخلخل نهشته های آبرفتی در محل مخزن سد زیرزمینی مورد بررسی حدود 40 درصد و مقدار تخلخل مفید حدود 10 درصد است. لذا سد زیرزمینی در هرنوبت آبگیری قابلیت ذخیره حدود 26200 متر مکعب آب زیرسطحی را دارا می باشد. سدزیرزمینی در هر سال قابلیت 15 بار آبگیری را خواهد داشت و قادر به تامین بیش از 133000 مترمکعب آب برای شش ماهه اول سال و بیش از 200000 مترمکعب آب نیز برای شش ماهه دوم سال میباشد. EC آب زیرسطحی برابر با 1.9 دسی زیمنس بر متر و میزان TDS آن برابر با 1216 میلیگرم بر لیتر بوده و برای شرب دام و کشاورزی مناسب است. مطالعه وضعیت کمی و کیفی آب زیرسطحی در ساختگاه سد زیرزمینی پیشنهادی در منطقه محمد آباد نشان داد که با احداث سد زیرزمینی می توان سالانه بیش از 300000 مترمکعب آب مورد نیاز روستا را تامین نمود. این تحقیق نشان داد که در منطقه مورد بررسی، چنانچه سد زیرزمینی احداث شود با استحصال آبهای زیرسطحی می توان بخش قابل توجهی از نیاز آبی باغات بادام، اراضی زعفران و آب شرب دام روستا را تامین نمود.

با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک حاکم در استان هرمزگان و به منظور تامین رطوبت مورد نیاز برای جنگلکاری در بخش منابع طبیعی، یکی از تکنیکها استفاده از سامانه آبگیر لوزی شکل می باشد. تحقیق حاضر که قسمتی از نتایج یک طرح تحقیقاتی در حال اجراست به بررسی اثرات این سامانه و عملکرد آن در جمع آوری میزان نزولات آسمانی از سطح سامانه می پردازد. این طرح در منطقه رودان در ایستگاه تحقیقاتی حوزه معرف و زوجی دهگین در موقعیت جغرافیایی 57o11’40” طول شرقی و 27o44’35” عرض شمالی، به اجرا درآمده است. این ایستگاه، در فاصله 130 کیلومتری شرق بندرعباس، در ارتفاع 476 متری از سطح دریا و میانگین بارندگی سالانه 164 میلیمتر، از توابع شهرستان رودان در استان هرمزگان قرار دارد. در این منطقه مهمترین عامل در استقرار گونه های گیاهی، کمی بارش و نامنظم بودن آن است. بنابراین به منظور فراهم کردن امکان ذخیره سازی درصد بیشتری از نزولات جوی و افزایشرطوبت خاک، از سامانه آبگیر لوزی شکل با پوشش مالچ استفاده به عمل آمد. نهال های 9 ماهه ی تولید شده در نهالستان، از گونه مغیر در چاله هایی به قطر و عمق نیم متر، در آغاز فصل رویش گیاهی در دو تیمار مختلف شامل سامانه آبگیر لوزی شکل و بدون سامانه در سه تکرار غرس گردید. نهال ها در هنگام کاشت آبیاری شدند. شکل و اندازه ی چاله ها و مقدار آب آبیاری و شادابی و سن نهال ها برای همه تیمارها یکسان بود. مقایسه میانگین درصد زنده مانی نهال ها با نرم افزار آماری SASنشان داد که درصد استقرار نهال ها در پایان سال دوم در سامانه آبگیر لوزی شکل نسبت به تیمار بدون سامانه از نظر آماری اختلاف معنی داری با یکدیگر داشتند.

در پهنه کویر ایران با نزولات آسمانی اندک، فقر منابع آب و دشواری های آب و هوای حاکم بر آن، یکی از بهترین و منطقی ترین شیوه ی استحصال آب، قنات است. هنگامی که از زندگی در اراضی خشک و نیمه خشک کشور سخن به میان می آید، بی درنگ کاریز یا قنات در ذهن کاوشگر انسان ترسیم می شود. بر این پایه، قنات را می توان جغرافیایی ترین پدیده اراضی خشک و نیمه خشک کشور ایران دانست. در راستای کاهش هدر رفت بارندگی ها در مناطق خشک میبایست روش های مختلف جمع آوری آب باران را دانست تا بتوان با مهار هرزآ ب ها و تند سیلاب ها در این مناطق به تغذیه سفره های آب زیرزمینی و بهره برداری درست از قنات های خشک شده دست یافت. تغذیه آب های زیرزمینی و آبخوان های کم عمق از طریق استحصال مناسب و مفید آب باران می تواند از اقدامات اجرایی و زیربنایی در راستای احیای قنوات خشک شده در کشور باشد. هدف این مقاله تشریح انواع روش های تغذیه مصنوعی به درون سفره های آب زیرزمینی است تا به جای تخریب شهرها توسط سیل، بتوان این آب ها را به داخل سفره ها تزریق نموده و در هنگام کم آبی یا خشکسالی از آن ها بهره گرفت.

نابودی و تخریب خاک بر اثر بارش و روان آب، یکی از جدی ترین مشکلات زیست محیطی عصر حاضر است که درصد شیب زمین، اصلی ترین فاکتور تاثیرگذار بر میزان رواناب و هدررفت خاک شناخته شده است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر شیب بر ضریب رواناب با استفاده از شبیه ساز باران آزمایشگاهی، با استفاده از خاک های اراضی لسی دیم کاری شده استان گلستان، در شبیه ساز باران پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری انجام شده است. آزمایش ها با طول شیب 6 متر با شدت بارندگی 64 میلی متر بر ساعت و شیب های 6، 12 و 25 درصد انجام شدند که در آزمایش ها طول شیب و شدت باران ثابت اما درصد شیب متغیر انتخاب شد. مدت زمان بارش در هر آزمایش 30 دقیقه در نظر گرفته شد. دبی رواناب و حجم زه آب در هر آزمایش، از مقادیر نمونه هایی که از ابتدا تا پایان آزمایش در مقاطع زمانی مختلف از انتهای فلوم گرفته می شد، محاسبه گردید. در انتها داده های ضریب رواناب، متوسط دبی، زمان شروع رواناب و حجم زه آب بدست آمده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که با افزایش شیب از 6 به 12 درصد زمان شروع رواناب به میزان 16 ثانیه افزایش یافته در حالی که با افزایش شیب از 12 به 25 درصد، زمان شروع رواناب به میزان 18 ثانیه کاهش یافته است. با فزایش شیب، از 6 به 12 درصد، ضریب رواناب به میزان بسیار کمی افزایش یافته است. همچنین با افزایش شیب از 12 به 25 درصد، ضریب رواناب به میزان 1.12 برابر بیش تر شده است. در مجموع می توان بیان کرد که برآورد دقیق میزان رواناب و ضریب آن در استفاده بهینه و مدیریت نزولات جوی در طراحی سطوح آبگیر باران برای ذخیره باران حائز اهمیت است.

امروز بحث ارزیابی یک از ارکان اساسی طرح ها و پروژه ها بوده که در جوامع پیشرفته به عنوان ابزاری در جهت سنجش و میزان اثر گذاری طرح ها و برنامه ها با توجه به اهداف منظور شده قبلی در طرح آن عملیات به شمار می رود. طرح های آبخیزداری هم بالطبع از این قاعده مثتثنی نبوده، علی الخصوص با توجه به اهداف چند منظور گسترده جغرافیایی و اثرات محیطی این طرح چه در حوزه عمل (حوزه آبخیزها) و چه در خارج از حوزه و پایین دست. تاکنون متاسفانه اثرات طرح ها و پروژه های آبخیزداری به شکل هدفمند و کمی با توجه به پارامترهای مهم و اساسی در برگیرنده اهداف مشخص مورد ارزیابی دقیق واقع نگردیده است. هدف از این تحقیق وضعیت اجتماعی واقتصادی ارزیابی عملیات اجرایی آبخیزداری و کنترل سیلاب در محدوده مطالعاتی حوزه آبخیز جهان آباد تربت جام بود. نتایج نشان داد آب چاهها در نتیجه اجرای فعالیتهای پخش سیلاب افزایش یافته و به طور میانگین افت سالیانه از 2/1 متر به 1 متر کاهش پیدا کرده است. با توجه به تغییر منفی گرایش مراتع این محدوده هیچگونه افزایش درآمدی برای دامداران منطقه حاصل نشده است. میزان افزایش محدوده های زراعی حفاظت شده از سیلاب که در بالادست آنها عملیات کنترل فرسایش و رسوب و سیلاب انجام شده است ناچیز بود. همچنین اجرای پروژه بر کاهش خسارت ناشی از سیلاب به جهت در مسیر نبودن آن برای روستاهای بالادست و پایین دست موثر نبود. اجرای پروژه پخش سیلاب به طور مستقیم تاثیری در ایجاد درآمد برای مردم منطقه نداشته است. اما با افزایش ذخیره نزولات موجبات افزایش منابع آبی زیرزمینی شده و در طی سالهای آبگیری تاثیراتی قابل توجه در افزایش منابع آبی منطقه داشته است. مطالعات و تحقیقات صحرایی انجام شده در حوزه و مصاحبه با معتمدین محلی منطقه، نشان داد که در طی سالهای اجرای پروژه جمعیت روستاهای جنگاه و رحیم آباد از مهاجرت فصلی برخوردار بوده و نتایج سرشماری دهه اخیر نشان دهنده افزایش جمعیت هر دو ورستا می باشد. نتایج حاصل از محاسبات در بخش توجیه اقتصادی اجرای پروژه نیز نشان داد که میزان درآمد قابل استحصال در پایان عمر مفید عملیات مکانیکی حدود 0.84 برآورد شده است که رقم مذکور، نتیجه قابل قبولی در توجیه اقتصادی پروژه پخش سیلاب نمی باشد. در مجموع مهمترین اثرات ناشی از اجرای پروژه پخش سیلاب در پایین دست، عبارت بودند از: افزایش ذخیره نزولات و نفوذ رواناب در اثر اجرای پروژه های مختلف مکانیکی و در نتیجه افزایش دبی آب چاهها جهت انجام عملیات کشاورزی و باغداری، کاهش میزان رسوب در پایین دست حوزه و جلوگیری از عریض شدن بستر رودخانه، کاهش تقریبی خطرات ناشی از سیلاب در اثر نفوذ رواناب در پایین دست حوزه و خروجی آن و نهایتا بهبود شرایط اکولوژیکی و اکوسیستم منطقه در پایین دست در اثر افزایش نفوذ رواناب و نیز بالا آمدن سطح سفره های آب زیرزمینی ناشی از اجرای عملیات مکانیکی.

این تحقیق با طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی خرد شده در زمان و مکان با یک تیمار و در سه تکرار در مراتع چاهدر مشهد انجام گردید. تیمار فوق اندازه گیری رطوبت وزنی خاک در روش های ذخیره نزولات (کنتور فارو، هلالی آبگیر و چاله کپه ) است. بر این اساس طی سه فصل رویشی ( اسفند 1393 لغایت خردا 1394) در سه نوبت از خاک محدوده اجرای روشهای ذخیره نزولات و عرصه شاهد نمونه تهیه و در آزمایشگاه رطوبت خاک بدست آمد. تحلیل آماری طرح به روش اندازه گیری های مکرر (repcated measures) انجام شد. پس از پایان اندازه گیری ها، نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین تیمارهای ذخیره نزولات اختلاف معنی داری وجود دارد (P<0.05). روشهای هلالی آبگیر و کنتور فارو با هم اختلاف معنی داری نداشت ولی چاله های کپه کاری با روشهای کنتور فارو و هلالی آبگیر اختلاف معنی داری داشت (P<0.05) و داری محتوای رطوبتی بیشتری بود. به عبارت دیگر این روش در استحصال آب باران در مراتع مورد مطالعه کارایی بیشتری از خود نشان داد.

مساله کمبود منابع و بحران آب یکی از مهمترین چالشهای پیش روی دولتها و یکی از مشکلات اساسی قرن اخیر می باشد که در پارهای موارد زندگی بشررا با تهدیدات جدی مواجهه ساخته است. ایران به عنوان کشوری با اقلیم گرم و خشک و با سرانه متوسط نزولات جوی در حدود 250 میلیمتر که در حدود یک سوم میانگین بارش جهانی می باشد از کشورهای دارای منابع محدود آب به حساب می آید. علاوه براین توزیع نامناسب مکانی و زمانی، عدم توازن بین عرضه و تقاضای آب، کاهش بارندگی و دوره های طولانی خشکسالی،تغییرات اقلیم، استحصال بیش از حد از منابع آبهای زیرمینی، رشد جمعیت، ارتقای سطح بهداشت عمومی، توسعه صنعتی، کشاورزی و گسترش فعالیتهای انسانی، اتلاف بیش از حد آب در شبکه های آبرسانی و مصارف کشاورزی، منابع تجدید پذیر را زیر فشار بیش از توان بازیافت قرار داده است.یافتن راه حلهای مناسب و گزینه های جدید یکی از اهداف کلان دولتها می باشد تا با پیاده کردن آنها اهداف توسعه پایدار، رفع مشکلات کم آبی و حفظ میراث آیندگان از منابع آبی تحقق یابد. از جمله راه حلهای مطرح شده استفاده از پساب تصفیه شده تصفیه خانه های فاضلاب های خانگی و صنعتی می باشد.مطالعات متعدد سودمندی استفاده از پسابهای تصفیه شده تصفیه خانه های فاضلاب را در کشاورزی اثبات نموده است. بازچرخانی آب در صنعت مبتنی بر مدلهای اقتصادی مقایسه ای میان استفاده از منابع آب تازه و پسابهای تصفیه شده می باشد. در نظر گرفتن کلیه جوانب این پروژه ها از اصول اساسی در سیستمهای بازچرخانی آب می باشد. چنانچه مطالعات مربوط به استفاده مجدد از پسابهای تصفیه شده به طور جامع و دقیق انجام پذیرد نه تنها کم به کاهش مشکلات موجود خواهد کرد بلکه منبع درآمدی برای جبران هزینه های تصفیه نیز خواهد بود.

در این تحقیق، کیفیت رواناب حاصل از سازندهای حساس به فرسایش در حوزه آبخیز سد تغذیه ای- ذخیره ای دهن قلعه بردسکن مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد پژوهش در شمال غرب شهرستان بردسکن واقع است. برای انجام پژوهش از یک دستگاه باران ساز قابل استفاده شد. در هر یک از سازندهای حساس به فرسایش، با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران، آزمایش شبیه ساز باران با استفاده از آب مقطر در چندین نقطه بر روی سطح این سازندها انجام شد. رواناب خروجی از پلات هر آزمایش جمع آوری و حجم آن اندازه گیری شد. نمونه رواناب را به خوبی هم زده تا خوب مخلوط شود. بلافاصله دو نمونه همگن و با حجم مشخص از نمونه رواناب مربوط به هر آزمایش تهیه شد. یکی از نمونه ها برای تعیین میزان رسوب و گل آلودگی استفاده شد. رسوب هر نمونه با استفاده از کاغذ صافی جدا شده و پس از خشک شدن در کوره (در دمای 105 درجه و پس از گذشت 24 ساعت) توزین شد. سپس با توجه به نسبت حجم نمونه مورد آزمایش به حجم کل نمونه رواناب ، رسوبدهی نمونه بر حسب گرم بر متر مربع تعیین شد. نمونه دیگر در آزمایشگاه برای تعیین میزان شوری و TDS مورد استفاده قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که میزان گل آلودگی، شوری و میزان کل مواد جامد محلول رواناب در سازندهای مورد مطالعه متغیر بود وبا یکدیگر تفاوت زیادی نشان داد.

در سالهای اخیر، گسترش سامانه های استحصال آب باران به منظور جایگزینی آب مورد استفاده در مصارف غیرآشامیدنی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. افزایش ایمنی تامین آب و کاهش اثرات زیست محیطی ناشی از برداشت بی رویه منابع آب از جمله مزایای این رویکرد به حساب می آید. در تحقیق حاضر پتانسیل سامانه های استحصال آب باران در کاهش مصرف آب آشامیدنی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتیجه بررسی طرح های اجرا شده در نزدیک به 20 کشور حکایت از آن دارد که سامانه های استحصال آب باران به طور متوسط قادر به تامین 50 درصد از آب مورد استفاده در مصارف غیرآشامیدنی می باشند. تحلیل های انجام شده همچنین نشان داد که پتانسیل صرفه جویی سامانه های مذکور به عواملی از قبیل بارندگی سالانه، مساحت آبگیر، ظرفیت ذخیره سازی و تقاضای آب خانگی بستگی دارد. بر اساس مستندات موجود، در بیش از 90 درصد طرح های مورد مطالعه، آب باران در فلاش تانک سرویس های بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد. مصارفی نظیر آبیاری فضای سبز، شست وشوی خودرو، لباس شویی، صنایع، استحمام و کاربردهای تفریحی نیز به ترتیب در 70، 23، 46، 15، 15 و 8 درصد از موارد، تحت پوشش سامانه های آبرسانی دوگانه مبتنی بر استحصال آب باران قرار داشته اند.

امروزه سیستم های استحصال آب باران به عنوان یکی از طرح های کارمد جهت استحصال آب باران و در نتیجه مدیریت کمبود آب شناخته شده است. به این منظور در نظر گرفتن تمامی اجزا و موارد مورد نیاز جهت طراحی و بهینه سازی مخازن آب باران برای به اجرا در آوردن هرچه کارامدتر این سیستم در ساختمان ها دیده می شود. در این مقاله سعی شد در خصوص اجرای سیستم استحصال آب باران از سطوح پشت بام در استان گلستان، در مورد تمام اجزای مهم سازنده سیستم های استحصال آب شامل سه بخش سطح آبگیر، تجهیزات انتقال، منبع ذخیره سازی و کیفیت آب استحصال شده مطالعه جامعی صورت گرفته تا بتوان با حداقل هزینه ی ممکن یک حجم مناسب با حداکثر ذخیره سازی را تعبیه کرد. چراکه یکی از مشکلات اصلی در طراحی یک سیستم مفید و اقتصادی جمع آوری آب باران، تعیین رابطه اندازه سطح جمع آوری با حجم منبع ذخیره می باشد. بدین منظور با انتخاب و بازدید 12 سایت مختلف بصورت پراکنده در استان گلستان، اطلاعات مفیدی از این سایت ها کسب شده و پرسشنامه ای که به این منظور تهیه شده بود به کمک ساکنین سایت ها تکمیل گردید و شبیه سازی سیستم استحصال آب باران در این سایت ها صورت گرفت. براساس نتایج ارائه شده با توجه به اندازه سطح آبگیر هر سایت و تعداد افراد مصرف کننده از آب ذخیره شده، حجم بهینه مخزن که می تواند بیشترین میزان ذخیره سازی آب باران را داشته باشد محاسبه شده و با حجم مخزن های کنونی مورد استفاده در هر سایت مورد مقایسه قرار گرفت. به عنوان مثال در سایت شماره سه در حالیکه در حال حاضر از یک مخزن 66 هزار لیتری استفاده شده است میتوان با یک مخزن 50 هزار لیتری بیشترین میزان ذخیره آب باران را داشت.

اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ به منظور ﺑﺮرسی تاثیر آب نامرئی گوشت گاو و محصولات دامی در حل بحران آب در ﮐﺸﻮرﻫﺎی دﭼﺎر ﺧﺸﮑﺴﺎلی انجام شده است. در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻣﯿﺰان آب نامرئی یا ﻣﺠﺎزی ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻮل به عنوان معیاری برای تصمیم گیری واردات و صادرات محصولات استفاده می گردد. ﻣﯿﺰان ﺑﻬﯿﻨﻪ واردات ﻣﻮاد ﻏﺬایی ﺑﺮای ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرداری آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، زمینهای ﮐﺸﺎورزی و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊﺗ ﻮﻟﯿﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬایی هر ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. بنابراین ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺠﺎرت آب نامرئی ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺰﯾﺖ نسبی و ﻫﻤﮑﺎری ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎ ﺿﺮوری می ﺑﺎﺷﺪ. از آﻧﺠﺎﮐﻪ برای ﺗﻮﻟﯿﺪ محصولات دامی به آب زیادی نیاز می ﺑﺎﺷﺪ، ﻓﻘﺪان آن ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ باعث محدودیت میزان تولید می شود. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ اﻣﺮ می ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ واردات ﻣﻮاد ﻏﺬایی ﺟﺒﺮان ﺷﻮد. اما ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖﻫﺎی ﺳﯿﺎسی، باعث اجتناب از واردات مواد غذایی خواهد شد. با وجود اینکه در سالیان اخیر موفقیت در تولید داخلی غلات ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﻮده است اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ کاهش روزافزون ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، حفظ روند گذشته مقرون به صرفه نمی باشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ نشان میدﻫﺪ ﮐﻪ واردات گوشت گاو و محصولات دامی در اﯾﺮان ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﺠﺎرت آب نامرئی انجام نمی پذیرد. اما باتوجه به شرایط اقلیمی ناچار به مدیرت منابع آب و سیاست واردات و صادرات محصولات کشاورزی و دامی از جمله گوشت گاو با درنظر گرفتن میزان آب نامرئی هر محصول می باشیم. همچنین مشاهده می گردد با تغییر رژیم غذایی از گوشت خواری به گیاهخواری کمک شایانی به مدیریت منابع آب می شود. هم چنین با صرفه جویی آب مصرفی خانوارها و مصرف کم آن این بحران عظیم، مدیریت نمی شود.

ایران به عنوان یکی از کشورهای خشک منطقه خاورمیانه در مقایسه با متوسط جهانی، میزان بارندگی آن کمتر از یک سوم و تبخیر آن حدود سه برابر متوسط جهانی است. در ایران به طور متوسط از هر مترمکعب آب 830 گرم محصول کشاورزی برداشت می شود درحالی که این شاخص در سطح جهان در حدود 2 کیلوگرم به ازای هر مترمکعب می باشد. متوسط آبدهی سالانه برای هر چاه از 200 هزار مترمکعب در دهه 1350 به 70 هزار مترمکعب در دهه 1390 رسیده است و همچنین در طی این دوره تعداد چاه های مورد بهره برداری 14 برابر گشته است. میزان برداشت سالیانه از منابع آب زیرزمینی 5.5 برابر شده است و تعداد دشت های ممنوعه کشور 11 برابر گردیده و هرساله شاهد افت 1 الی 3 متری در تراز سطح آب سفره های زیرزمینی در اغلب دشت ها هستیم.چنانچه مدیریت تامین و مصرف آب با روند فعلی ادامه یابد آینده پرخطری برای منابع آبی کشور رقم خواهد خورد و پیش بینی می شود ایران بین سال های 1415 الی 1425 به بحران آبی مواجه شود.در مقاله حاضر سعی شده است با مطالعه اسنادی جوانب مختلف کنترل بحران و روش های متداول مدیریت منابع آب واستحصال باران و شناخت بهتری از آینده منابع آبی ترسیم شود. عدم وجود ساختار درست مدیریتی در حوزه مدیریت بحران آب و مدیریت یکپارچه منابع آبی سبب شده تا باو جود سرمایه گذاری های کلان دولتی در این بخش و احتمام جدی مسئولین درزمینهٔ کنترل بحران، تاکنون موفقیت چشمگیری حاصل نشود برای مقابله با بحران آب و موفقیت پروژه های کنترل بحران، لازم است اصلاح ساختار مدیریتی موجود از لحاظ مدیریت منابع آبی مورد تجید نظر قرار گیرد و هر تصمیمی در این زمینه مدیریتی از فیلترهای مدیریت بحران عبور نماید و سیاست گذاری های درست و منطقی در این زمینه اتخاذ گردد تا دیگر شاهد دوگانگی هایی از قبیل دریاچه ارومیه نباشیم.

اهمیت پوشش گیاهی در حوزه های آبخیز در امر حفاظت خاک بر کسی پوشیده نیست. یکی از اقدامات اصلی در برنامه های آبخیزداری و حفاظت خاک افزایش پوشش گیاهی در سطح حوزه ها است. پوشش گیاهی باعث کاهش انرژی قطرات باران بر سطح خاک شده درنتیجه میزان فرسایش پاشمانی را کاهش می دهد. علاوه بر این سبب افزایش میزان نفوذپذیری آب در خاک در اثر افزایش نفوذپذیری، کاهش سرعت رواناب، افزایش ماده آلی خاک می شود. در این تحقیق تاثیر پوشش گیاهی در حفاظت خاک از طریق بررسی تاثیر آن بر ضریب رواناب صورت گرفته است. برای این منظور ضریب رواناب در سطح پلات و حوزه مقایسه گردیده است. در سطح پلات که تنها عملیات بیولوژیکی در آن انجام شده است، ضریب رواناب در حوزه نمونه نسبت به حوزه شاهد از 20 تا 55 درصد کاهش داشته است. در سطح حوزه نیز در حوزه نمونه نسبت به شاهد ضریب رواناب در یک واقعه که رواناب قابل وجود داشته، حدود 38 درصد کاهش داشته است.

ثبت دانش بومی استحصال خانگی آب باران، می تواند نه تنها از لحاظ فرهنگی ارزشمند است بلکه در اجرای برنامه های ترویجی با این هدف، بسیار حائز اهمیت باشد. فناوری سبز استحصال آب باران که در طی چندین نسل در میان برخی مردم استان گلستان شکل گرفته است می تواند به الگویی برای ترویج این روش به سایر نقاط استان و کشور بدل گردد. لذا با هدف ثبت دانش بومی و بررسی خصوصیات کلی سیستم های خانگی استحصال آب باران در استان گلستان، اقدام به مطالعه میدانی و مصاحبه با دارندگان این سیستم ها گردید در مجموع، 29 روستا در نقاط مختلف استان جهت تعیین موقعیت کاربران این سیستم ها جستجو شد. دارندگان سیستم استحصال آب باران مورد سوال واقع شده و پاسخ های بدست آمده در مقاله حاضر ارائه شده است. به نظر می رسد عدم توجه به این روش و همچنین ورود شبکه های آبرسانی به شدت بر توسعه و کاربرد این گزینه در میان مردم استان گلستان آسیب وارد آورده است. با توجه به کارایی بالای این گزینه در تامین بخشی از نیاز آبی مردم، توجه مسئولان و دست اندرکاران سبب بهبود شرایط برای پذیرش و استفاده از چنین سیستم هایی در میان مردم استان خواهد گردید.

آب یکی از سه عنصر اصلی حیات جامعه بشری از زمان های قدیم محسوب شده است، اما با افزایش جمعیت و کم شدن منابع آب به عنوان کیمیاترین منبع حیاتی موجودات در جهان مطرح شده است. آب شیرین دارای یک منبع جهانی نمی-باشد بلکه یک منبع منطقه ای محسوب می شود و به اشکال مختلف یافت می شود. یکی از مهم ترین منابع آب، باران است. فرآیند استحصال آب باران پدیده جدید و نوینی نیست چرا که ما فرهنگ سنتی و غنی و پر باری را در این زمینه از تجربیات پیشینیان خود به یادگار داریم. از آنجایی که آب باران می تواند منبع مهم آب شیرین باشد و بسیاری از مشکلات کم آبی را در ایران حل کند و هزینه تامین آب را کاهش دهد در این تحقیق به بررسی روش های استحصال آب باران از پشت بام و تصفیه آن با استفاده از دستگاه رسوبگیر پرداخته شده است.

موضوع کم آبی در اکثر مناطق خشک و نیمه خشک از دیرباز معضل بزرگی به شمار می آمده است. از سالهای دور ساکنین این مناطق به صورت تجربی روش هایی را برای مقابله با کم آبی و ایجاد شرایطی برای ذخیره و نگهداشت آب استفاده می کردند. این روش ها در طی زمان ثابت کردند که در مقیاس کوچک و منطقه ای علاوه بر سادگی ساختار و کم هزینه بودن، کارایی چشم گیری دارند امروزه با پیشرفت روش های نوین استحصال آب، این روش ها مورد توجه قرار گرفته و محققان سعی می کنند با اصلاح و به روز سازی دانش بومی به راهکارهای کارآمد تری در این زمینه دست یابند. مطالعه ای که در ادامه معرفی می شود، بررسی اثر سازه ی پیشنهادی بانکت جذبی بر روند رطوبتی یک منطقه ی کوچک در دو شیب 4.2% و 22% نسبت به مناطق شاهد می باشد . بررسی نه ماهه ی رطوبت خاک، اختلاف رطوبتی معنی داری را بین مناطق شاهد و چاله های نفوذ بانکت نشان داد. اختلاف در فصل پاییز در شیب 4.2%، بطور متوسط 27% می باشد که در شیب 22% به 31% افزایش می یابد. در فصل زمستان، اختلاف در هردو شیب با شاهد 15% و در فصل بهار خاک رطوبت خود را با متوسط اختلاف 12% از دست می دهد.

روش های ذخیره نزولات با هدف اصلی جمع آوری رواناب و کمک به استقرار گیاهان در مرتع اجرا می شود؛ لذا مقایسه کارآیی نسبی آنها می تواند نتایج کاربردی مناسبی برای بخش اجرا فراهم کند. این تحقیق با طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی خرد شده در زمان و مکان با 2 تیمار و در سه تکرار در مراتع چاهدر مشهد انجام گردید . تیمار اول روش های ذخیره نزولات (کنتور فارو، هلالی آبگیر و چاله کپه) و تیمار دوم 3 گونه گیاه مرتعی Krashninkova ceratoides، Agropyron elongatum و Sanguisorba minor جهت کشت در عرصه انتخاب شدند. تحلیل آماری طرح به روش اندازه گیری های مکرر انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین گونه ها از نظر استقرار نهائی و تیمارهای ذخیره نزولات اختلاف معنی داری وجود دارد. برای هر سه گونه بیشترین استقرار در بهار 1393 بود که بتدریج تا بهار 1394 برخی پایه های خشک شدند. گونه برگ نقره ای بیش از دو گونه دیگر مستقر شده بود . از بین روشهای ذخیره نزولات نیز روش کپه کاری بیش از دو رو کنتور فارو و چاله هلالی سبب استقرار گیاهان شده بود. براساس یافتنه های این پژوهش کاشت گیاه برگ نقره ای در چاله های کپه کاری بهترین گزینه برای اصلاح مرتع چاهدر است.

جمع آوری آب باران با هدف تامین آب غیرشرب خانگی، آبیاری باغات و فضای سبز، آب شرب دام و حیات وحش صورت می گیرد. در همین خصوص نصب و راه اندازی سیستم های استحصال آب به عنوان یک منبع مکمل آب برای شرب حیوانات، از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اینکه اجرای طرح های جمع آوری آب باران در مقیاس گسترده نیاز به احداث سطوح آبگیر، مخازن ذخیره سازی و سازه های انتقال دارد، می بایست قبل از اجرا شرایط اقلیمی، فیزیکی، پوشش و حیات وحش، هیدرولوژیکی، زمین شناسی و خاکشناسی منطقه به دقت بررسی و مورد مطالعه واقع شود. سیستم های استحصال آب به منظور تامین آب شرب حیات وحش را می توان به روش های جمع آوری مستقیم آب باران از سطوح طبیعی یا مصنوعی، استحصال آب های زیرسطحی با احداث سدهای زیرسطحی و استفاده از رواناب حاصل از سیلاب بوسیلة انواع سدهای روزمینی تقسیم بندی می شوند. استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی و تحلیل هیدرولوژیکی و در نظر گرفتن موارد لازم می تواند به مکان یابی مناسب آبشخورهای شرب حیات وحش کمک شایانی نماید. برای انتخاب بهترین سامانه جهت تامین آب حیات وحش، بررسی مواردی نظیر منابع آب مورد استفاده توسط حیوانات، تعداد و تنوع گونه های حاضر در منطقه، قدرت جابه جایی و تفاوت های حرکتی گونه های مختلف، الگوهای بارش در منطقه، نوع و عمق خاک، پوشش گیاهی و همچنین گزینه های موجود جهت استحصال، ذخیره سازی و انتقال آب باران ازجمله مواردیست که بایستی مورد بررسی قرار گیرد.

کشتزارهای سیلابی بندسار از گذشته های دور در خراسان توسط کشاورزان ساخته و بهره برداری می شوند بدون آنکه هزینه ای را به دولت تحمیل کنند. اگر چه منافع ساخت بندسار برای بسیاری از مسئولین وکارشناسان روشن است، در عمل این روش سنتی کمتر مورد توجه دستگاه های اجرایی مسئول می باشد و کارهای حمایتی به ندرت مشاهده می شود. برای یافتن چرایی این مسئله پس از مروری بر پیشینه تاریخی بندسار، برخی از مسائل فنی و حقوقی مرتبط با بندسار و موانع توسعه آن در چند بخش مشتمل بر وضعیت حقوقی و قانونی مالکیت بندسارهای موجود، حداکثر مساحت کل بندسار برای یک منطقه، ساخت بندسار در دیمزارها، تبدیل اراضی منابع طبیعی به بندسار و ضرورت تطبیق برنامه های آبخیزداری و مدیریت منابع آب و خاک حوضه بالادست با بندسارهای پایین دست در این مقاله مورد بحث قرار گرفته و تشریح شده است.