کنگره ملی بررسی اندیشه های فرهنگی اجتماعی حضرت امام خمینی (ره)
سال:1389 | دوره:1 |تعداد مقالات:69

در دورانی که نظام اومانیستی مبتنی بر آموزه های تحریف شده مسیحیت می کوشد با پشتوانه ناتوی فرهنگی حقوق و کرامت گمشده بشریت را برای او به ارمغان آورد، حرکت نظام مند فقیهی مردم مدار برای نشان دادن غایت حقوق شهروندی و کرامت انسانی با تکیه بر نظام وحیانی که بر اساس آن از کرامت انسانی و حقوق شهروندی مساوی دفاع می کند بسیار پر اهمیت شمرده می شود.در این مقاله سعی شده است با برشمردن دیدگاه های نظری و سیره زمامداری امام خمینی (ره) در مواجهه با حقوق شهروندی و کرامت انسانی با استفاده از روش تحلیل محتوا، عمق اصول فکری بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در این زمینه تبیین شود.

در طول تاریخ همواره به موازات شکل گیری حرکت های اصلاحی، دو جریان افراط و تفریط نیز به عنوان آفات اجتناب ناپذیر آن به وجود آمده اند. شناخت این دو جریان و جداسازی آن ها از اصل حرکت اصلاحی و چگونگی برخورد با آن ها امری بسیار پیچیده است که نیازمند تیزبینی و قدرت مدیریتی بالایی است. تا آن جا که علت شکست بسیاری از حرکت های اصلاحی کنار آمدن رهبران آن حرکت با یکی از این دو جریان و ممزوج شدن این جریان ها در مسیر مبارزات اصلاحی بوده است. امام خمینی (ره) با بهره گیری از پشتوانه عظیم اسلام و قرآن و توانایی های خاص شخصیتی شان همچون شجاعت، صراحت، دقت و ژرف نگری، ... در تمام طول مبارزات مجدانه در مقابل این دو جریان انحرافی ایستادند. بر اثر همین ایستادگی، چهره مبارزه و انقلاب، چهره ای کاملا شفاف و مجزا از تمام خطوط انحرافی، بر پایه های ناب اسلام و مردم شکل گرفت. این مقاله که مبنای آن، روش کتابخانه ای و بررسی سیره، آثار و سخنان امام خمینی (ره) بوده است، در پی شناسایی اصول و روش های چگونگی برخورد ایشان با دو جریان افراط و تفریط است تا از این طریق بتوان روش های کلی مواجهه با این جریانات را در دوران حاضر به دست آورد. لازم به ذکر است که بررسی دو جریان افراط و تفریط در سیره عملی امام (ره) شامل بخش های متعددی است (اقتصادی، اجتماعی سیاسی، اخلاقی و...) که رویکرد مقاله حاضر به این بحث از منظر اجتماعی- سیاسی می باشد.

اهداف: 1- بررسی کامل فرمان هشت ماده ای امام خمینی (ره) و شرح عبارات آن 2- تعیین میزان تطابق یا عدم تطابق آن با قانون اساسی و قوانین مصوبه بعدی 3- مطابقت آن با قانون 15 ماده ای احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی (مصوب 16/2/83) و استخراج موارد تطابق آنروش: روش کار در این مقاله که در 9 فصل تنظیم گردیده، چنین است که در هشت فصل ابتدایی به ترتیب موارد هشت گانه این فرمان در هر فصل مورد بررسی قرار گرفته و: 1- ابتدا به شرح عبارات به کار رفته در هر ماده پرداخته شده، 2- تطابق مواد قانون اساسی (مصوب سال 68) با عبارات مندرج در همان ماده مورد مطالعه قرار داده شده است. 3- عبارات آن ماده با برخی قوانین مصوبه جاری کشور از جمله ق.م.ا، ق.آ.د.ک، ق.آ.د.م، و... تطبیق داده شده و به موارد عدم تطابق در صورت وجود اشاره شده است.یافته ها و نتیجه گیری: در هر مورد یافته ها در بطن مطالب ارائه و نتیجه گیری اعلام شده است.

هدف مقاله حاضر بررسی عقلانیت و جایگاه آن در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) به عنوان فقیهی اصولی است که با بهره گیری از «منهج اجتهاد» و «مرجعیت»، توانست نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران را بنیان گذارد. ایشان با استناد به براهین عقلی و اتکال به استدلال کلامی به اثبات نظریه ولایت فقیه به عنوان هسته مرکزی تئوری حکومت اسلامی (شیعی) پرداخت.بنابراین بررسی عقلانیت و جایگاه آن در دستگاه نظری و منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) مساله اصلی این پژوهش است و از آن جا که مفاهیمی چون «عقل»، «حکومت اسلامی» و «ولایت فقیه و حدود اختیارات آن» ذیل مباحث کلان دین از جمله نبوت و امامت می آید، بدین منظور از روش کلامی استفاده شده است.حضرت امام خمینی (ره)، ضمن اعتقاد به صلاحیت عقل، جهت فهم و ادراک نصوص دینی، توانایی استنباط و استخراج تکالیف دینی از متون دین را دارد. درنتیجه ایشان معتقدند که عقل همچنان که به عنوان «ابزار شناخت» می تواند راهگشای فهم و ادراک باشد، می تواند خود نیز به عنوان «منبع» معرفتی مهم در کنار کتاب و سنت قرار گیرد.

امروزه با گسترش فناوری اطلاعات و ابزارهای رسانه ای همانند رادیو، تلویزیون، اینترنت، ماهواره ها و مطبوعات و از سوی دیگر توسعه دانشگاه ها و مراکز علمی در کشور، تقریبا تمامی اطلاعات مربوط به تحلیل حوادث و رویدادهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در اختیار مردم قرار گرفته است؛ به گونه ای که به راحتی می توانند درباره مسائل گوناگون اظهارنظر کنند. بی شک دستیابی سهل الوصول به اطلاعات، بحث و مجادله و از همه مهمتر اختلاف نظر درباره رویدادها و نتایج آن را در بین مردم به دنبال خواهد داشت. از طرف دیگر کسب دانش و طی کردن مراحل و مدارج علمی در بین افراد موجب شده است تا هر یک طبق مطالعات و تحقیقات خویش اندیشه ای را در ذهن بپرورانند. در چنین شرایطی پیدایش پدیده نقد و اختلاف سلیقه و نظر امری بدیهی و آشکار به شمار می رود.پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز اختلاف نظرهای فکری و سیاسی میان بانیان و حامیان انقلاب به تدریج شکل گرفت که در پایان دهه اول انقلاب و آستانه انتخابات مجلس سوم به اوج خود رسید و انشعاب در جامعه روحانیت را به دنبال داشت؛ به طوری که آقای محمد علی انصاری با ارسال نامه ای به امام در این زمینه، نگرانی هایش را از این وضع ابراز می دارد. امام(ره) طی پاسخ به نامه مذکور توصیه های بی نظیری در زمینه اخلاق نقد و به عبارتی اختلاف و برادری بیان نمود که به «تحکیم برادری» موسوم شد.مقاله حاضر سعی دارد به بررسی جایگاه نقد و اخلاق آن در اندیشه امام خمینی(ره) بپردازد؛ امری که بی تردید راهگشای بسیاری از مسائل کنونی است.

با عنایت به اهمیت گفتمان امام خمینی(ره) در جهان معاصر و تحول ساز بودن آن، این مقاله در تلاش است تا با استفاده از نظریه و روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه به صورت منظم و روشمند، ابعاد و اجزاء این گفتمان را شناسایی و مورد تحلیل قرار دهد. در راستای هدف فوق، این مقاله با بررسی متون امام خمینی در تلاش برای پاسخگویی به سوال اصلی زیر شکل می گیرد:«از منظر تحلیل گفتمان، ابعاد و اجزاء اصلی گفتمان امام خمینی کدامند؟»در پاسخ به سوال فوق، اهم نتایج حاصله از این مقاله عبارت اند از:1- این گفتمان سعی دارد با تفسیر جدید و همه جانبه نگر از اسلام به همه ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، معنایی متفاوت از اسلام سنتی و سایر گفتمان ها اعطا کند.2- در این گفتمان اسلام به مثابه یک دین کامل پنداشته می شود که سیاست از آن جدا نیست.3- نقطه کانونی این گفتمان «اسلام» با معنایی متفاوت و جدید است.4- دال برتر این گفتمان «مسلمان» با معنایی جدید و متفاوت می باشد.5- دال های تهی این گفتمان، عبارت اند از: استقلال، آزادی، قانون و عدالت.6- این گفتمان، دارای دقایق متعددی است که برخی از مهم ترین آن ها عبارت اند از: آزادی، عدالت، اجتهاد، امامت، انقلاب، ایمان، ترقی، پیشرفت، قانون، شهادت، وحدت، حکومت و ولایت.

بسیاری تصور کرده اند، حمایت از حریم خصوصی، محصول کنوانسیون های حقوق بشری و خاستگاه آن از غرب است، در حالی که با بررسی روایات ناظر به حریم خصوصی، بطلان این دیدگاه محرز می شود.اصطلاح حریم خصوصی (الحیاه الخاصه یا الخصوصیه) در آیات و روایات به کار نرفته است؛ اما روایات متعددی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد که می توان با تبیین آنها دیدگاه اسلام در مورد حریم خصوصی را بیان کرد. از این روایات می توان به عنوان مبانی روایی فرمان هشت ماده ای امام خمینی (ره) در خصوص لزوم حمایت از حریم خصوصی شهروندان و منع تجاوز به آن از سوی کارگزاران نام برد.این روایات را می توان در چند دسته بندی کلی مورد بررسی قرار داد: افشاء سر، ممنوعیت تجسس و تحسس، ممنوعیت ورود به منازل بدون استیذان و همچنین تصرف بدون اذن، ممنوعیت استراق سمع و بصر، ممنوعیت غیبت و ممنوعیت هتک ستر.

با دقت در اندیشه محققین، فقها و حقوقدانان در مورد نسبت احکام دینی با عنصر «مصلحت»، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد که برای یافتن رأی درست باید مطالعه ای درون دینی را آغاز کرد. تحقیق در آیات قرآن و سنت پیامبر(صلی الله علیه و آله) و دیدگاه امام خمینی (ره) نشان می دهد که عنصر مصلحت هم در تبلیغ و هم در تشریع احکام نقش داشته است. بدین معنا که نسبت احکام دین با «مصلحت» و انگیزه های آن در حکومت اسلامی تبیین های مختلفی را برمی تابد. به نظر می رسد هر جا مصلحتی از مصالح رعایت شده و به سبب آن، حکم تغییر یافته یا تخصیص خورده و...، آن حکم رازآلود نبوده است. به عبارت دیگر، رازآلود بودنِ یک حکم، با تغییر یافتن آن به خاطر مصلحت ناسازگار است. لذا در این مقال نظریات در باب مصلحت در حکومت داری و جعل احکام و جایگاه مصلحت در حوزه نگاه دینی و اندیشه های امام خمینی مورد مداقه و بررسی قرار خواهد گرفت و اینکه توسل به عنوان مصلحت تحت عنوان احکام اولیه توجیه می گردد یا در قالب احکام ثانویه و مصداق عینی آن در حکومت اسلامی که وظیفه تعیین مصلحت را دارد، یعنی محدوده عملکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام در جمهوری اسلامی ایران، مورد تبیین قرار خواهد گرفت.

این مقاله قصد دارد رفتار کارگزاران را از دیدگاه قرآن، عترت و اندیشه های حضرت امام (ره) مورد بررسی و مطابقت قرار دهد.این مقاله، هر چند کوتاه و مختصر، راه آشنایی و شناخت رفتار صحیح کارگزاران را بیان نموده است و به جرات می توان گفت که اهمیت رفتار کارگزاران و تاثیر بسیار آن در سازندگی جوامع انسانی و پیشرفت جوامع بشری، امروز، بیش از هر زمان به اثبات رسیده است.

عنصر مصلحت به عنوان یکی از مفاهیمی که همواره مورد مناقشه قرار گرفته و می گیرد، مورد نقدها و تفاسیر گوناگونی قرار گرفته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و لزوم تدوین قوانینی مبتنی برمذهب شیعه و قانون اساسی که بتواند تداوم نظام جمهوری اسلامی ایران را تضمین نماید شرایطی ایجاد شد که در پاره ای از موارد، به ویژه در مواردی که قانون بر اساس مصلحت نظام وضع می شد بین شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی اختلافاتی پیش می آمد. در چنین شرایطی امام خمینی برای حل چنین مشکلاتی دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را صادر فرمودند. با داشتن شناختی حداقلی از کارویژه این نهاد این سوال تداعی می گردد، امام خمینی که همواره بر اجرای احکام و قوانین مصرحه در اسلام تاکید داشتند با استناد بر چه اصلی دستور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را که در شرایطی حتی حکم به تعطیلی موقت برخی احکام ثابت و پایدار اسلام می دهد صادر فرمودند؟در این پژوهش با تاکید بر آنکه عقلانیت همواره جزء لاینفکی از سیره امام خمینی بوده است، تشکیل نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام را نتیجه آن عقلانیت دانسته و با تاکید بر آنکه مصلحت سنجی همواره جزء لاینفکی از اسلام اصیل چه در دوران پیامبر (ص) و چه در دوران علی (ع) و به تبع در سیره حضرت امام بوده است بر اهمیت روزافزون عامل عقلانیت در اداره امور جامعه تاکید ورزیده و ریشه بسیاری از مشکلات فعلی جامعه ایرانی را در به حاشیه رانده شدن عقلانیت در بسیاری از امور دانسته ایم.

خرافه گرایی، تحجر و جمودگرایی از مهم ترین موضوعاتی است که امام خمینی (ره)، همواره از آنها گله داشته و چه بسا دردمندانه از کسانی که افکار خشک و بسته ای دارند شکوه نموده اند. در این مقاله سعی شده است که به تبیین سیره نظری و عملی امام خمینی (ره) درباره خرافه گرایی، تحجر و جمودگرایی به عنوان پیچیده ترین عوامل بازدارنده تحولات مثبت و سازنده پرداخته شود و مواضع این بزرگوار به روش توصیفی- کتابخانه ای مورد بررسی قرار بگیرد. با توجه به گستردگی موضوع، نمونه هایی از موارد مذکور که به عنوان آفت ها و آسیب های جدی معرفتی و رفتاری برای انقلاب اسلامی به شمار می رود از ناحیه های مختلف مانند (روحانیت، حوزه های علمیه، دانشگاه ها و ...) به بحث گذارده شده و شیوه برخورد و نظرات امام خمینی (ره) در مورد آنها ارائه گردیده است. امام خمینی (ره) همه عمر با خرافه گرایی، تحجر و جمودگرایی جنگید و یکی از احیاگران اسلام ناب محمدی (ص) بود.هشدار های امام (ره) در جهت اصلاح افکار و اندیشه ها در تمامی زمان ها بسیار تاثیرگذار و توجه به آنها لازم و ضروری می باشد.

در این نوشتار تلاش بر این است تا با بهره گیری از توصیه های حضرت امام علی (ع) به عنوان امام معصوم و حاکم اسلامی به کارگزاران خود در سراسر بلاد اسلامی، و بیانات ماندگار امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار و معمار انقلاب اسلامی به مسئولین کشور، در مجموعه ارزشمند «صحیفه نور» ایشان، وظایف عام حکومت اسلامی را در چهار بعد، 1. برنامه ریزی صحیح 2. تنظیم عادلانه مسائل اقتصادی 3. توجه کامل به امر آموزش 4. توجه به امر پرورش و تهذیب اخلاق و مبارزه با مفاسد اخلاقی، مورد بررسی قرار گیرد.در ادامه مقاله اخلاق کارگزاران حکومت اسلامی از منظر امام خمینی (ره) را مورد توجه قرار خواهیم داد و بیانات و سفارشهای گرانقدر ایشان را به مسئولین به مناسبتهای مختلف یادآور خواهیم شد. نکاتی ارزشمند مانند اینکه: ویژگی حاکم اسلامی چیست؟ کار و خدمت کارگزاران برای خداوند باشد؛ کارگزار حکومت اسلامی باید به مردم محبت بورزد و زندگی خود را هم سطح زندگی سایر مردم و یا به تعبیری طبقه مستضعف جامعه تنظیم کند؛ یا این که کارگزاران حکومت باید مردمی باشند و نیز اینکه دقت مسئولین در انتخاب و نظارت بر کار کارکنان خود امری بسیار حایز اهمیت است. در پایان به عنوان نتیجه گیری نکاتی را مطرح خواهیم کرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی جایگاه عقل و عقل ورزی به عنوان ابزار شناخت و منبع معرفتی مهم و مبنایی در اندیشه تربیتی امام خمینی (ره) می باشد.از این رو در پژوهش حاضر برآنیم تا با بررسی مفهوم عقل و عقل ورزی، مشخص کنیم که آیا عقل در حوزه نظر، در اندیشه تربیتی امام از چه جایگاهی برخوردار است؟ و اگر از جایگاهی برخوردار است در حوزه عمل چگونه به کار می آید؟در پژوهش حاضر، با توجه به استفاده از اطلاعاتی که در متن سخنرانی ها و بیانات امام خمینی (ره) مطرح شده روش تحقیق، توصیفی کیفی است و روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات، روش کتابخانه ای است، که با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک، صورت گرفته است.در نتایج پژوهش مطرح می شود که از منظر امام، انسان برای عقل ورزی، به دو عنصر علم نافع و عمل صالح نیاز دارد، که محصول آن، مطابقت و عدم تنافی علم و عمل در آدمی و درنتیجه برخورداری، از وحدت شخصیت است.امام، مکتسبات عقل انسان ها، را از دین و آیین آنها متاثر می دانند؛ لذا معتقدند، مکتسبات عقل انسان مسلمان از معارف اسلامی اکتسابی وی در سه بعد عقیدتی، عاطفی و عملی تاثیر می پذیرد. امام در تربیت عقلانی از روش هایی با عنوان تزکیه نفس و تعلیم حکمت نام می برند که به ترتیب، روشی برای تربیت عقل عملی و عقل نظری است؛ و در نهایت تاکید دارند که این دو مکمل و ملازم یکدیگرند و تربیت صحیح، بدون آن ها محقق نمی شود.

انسان بنا بر فطرت خود، قلمروی را محدوده خصوصیِ خویش می داند و در آن پناه می گیرد و در این پناهگاه است که زندگی برای وی میسر می گردد و انسانیت معنا و مفهوم می یابد؛ شخصیت و آبرو، ناموس، خانه، محل کار و اموال از آن جمله اند.اسلام برای انسان و حریم خصوصی افراد احترام خاصی را قائل شده است. حتی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در اصل 23، تفتیش عقاید را ممنوع دانسته و اعلام نموده است هیچ کس را به صرف داشتن عقیده ای نمی توان مورد تعرض قرار داد.در اندیشه فقهی حضرت امام (ره) حتی ولی فقیه در حوزه خصوصی افراد مجاز به مداخله نیست و دخالت خودسرانه در این حوزه از اسباب اسقاط ولایت محسوب می گردد؛ هرچند اگر حریم خصوصی در تزاحم با مصلحت عمومی قرار گیرد، مصالح جمعی بر آن مقدم می شود، لیکن، اصل، بر عدم مداخله حکومت در حوزه خصوصی است.افزون بر این، در کلام امام خمینی (ره)، سخنان دیگری نیز می توان یافت که بر حفظ حریم خصوصی افراد تاکید شده است. حضرت امام (ره) در فرمان 8 ماده ای 24 آذر 1361 خطاب به برخی ارگان های اجرایی، درباره عدم دخالت در حوزه خصوصی شهروندان به مواردی تصریح می کند که تبلور اندیشه ایشان در این موارد است. ایشان به کارگزاران حکومتی دستور می دهند که با توجه به لزوم اسلامی نمودن تمام ارگان های دولتی و جانشینی احکام الهی در نظام اسلامی به جای احکام طاغوتی، از هرگونه مداخله خودسرانه در مناسبات شخصی افراد پرهیز نموده و در رسیدگی به صلاحیت متصدیان امور، ملاک را حال فعلی اشخاص قرار داده و از تجسس پیرامون گذشته افراد خودداری گردد.نوشته حاضر در پی تبیین اندیشه های امام «ره» در مورد حمایت از حریم خصوصی شهروندان است.

دین مبین اسلام دینی مبتنی بر اخلاق و رعایت حقوق انسان ها است. در این میان با توجه به مبانی دینی، حکومت به عنوان قدرت برتر در یک جامعه انسانی طبیعتا دارای وظایفی در قبال آحاد افراد جامعه است. تاکیدهای پیامبر گرامی اسلام (ص)، امیر المومنین (ع) و سایر ائمه نشان دهنده این موضوع است که نه تنها قدرت حکومت، راهی برای کسب منافع حاکمان نیست که هرگونه تخلف و تعرض به حریم افراد جامعه مستوجب شدیدترین برخوردها است.فرمان 8 ماده ای حضرت امام در کم تر از 3 سال از پیروزی انقلاب اسلامی نشان دهنده نگرانی های آن عالم آگاه و اهتمام ایشان به عدم تضییع حقوق مردم است. آنچه مسلم است امام خمینی (ره) با توجه به تسلط به مبانی دینی، فرمان 8 ماده ای را با تاکید بر دستورات دینی صادر نموده اند و به خوبی نیز می توان از نحوه بیان ایشان در این فرمان به دست آورد که ایشان در مقام بیان حکم شرعی بوده اند و نه اینکه تنها از جایگاه حاکم دستوراتی را ابلاغ نموده باشند.در مجموع، فرمان 8 ماده ای را می توان به چند موضوع کلی تقسیم نمود که در این مقاله به بندهای 4 تا 7 این فرمان پرداخته خواهد شد که به حریم خصوصی و حیطه دخالت دولت اختصاص دارد.این مقاله خواهد کوشید با نگاهی به قرآن کریم و منابع روایی، مبانی دینی این فرمان را تبیین نماید.

امام خمینی (ره) به عنوان یکی از وارثان خط انبیا و اولیای الهی، چهره ای است که باید بخش عظیمی از موفقیت های او را در شخصیت عملی و اخلاقی او جستجو کرد. امام (ره) در مسئله شناخت اخلاق و فطرت همچون یک فیلسوف عقل گرا می اندیشید. ایشان نه تنها توانایی اخلاق و فطرت را در این زمینه می پذیرفتند، بلکه اخلاق را یک نوع مکتب عقلی و اندیشه ای برای انسان می دانستند؛ زیرا در نظر اول اخلاق با احساسات و عواطف شکل می گیرد و در نظر دوم تفکر توأم با فطرت در به وجود آمدن اخلاق نقش مهمی ایفا می کند و در نظر سوم، رفتار بر اساس تحت تاثیر قرار گرفتن محیط به عنوان اخلاق فردی در جامعه مورد نظر قرار می گیرد. امام (ره) به وحی و عقل به عنوان دو راهنما که در کنار فطرت می توانند عامل هدایت و حمایت انسان در یک جامعه سالم باشد نگاه می کرد. همچنین امام (ره) وضعیت قابل قبول برای یک جامعه سالم را زمانی می داند که مردم آن جامعه به «انسانی اسلامی» تبدیل شوند و برای تبدیل شدن به انسان های اسلامی و برای رسیدن به چنین جامعه ای، بایستی سه بعد اسلامی شدن عقاید، اسلامی شدن اخلاق و اسلامی شدن عمل پدید آید؛ زیرا که این ها ابعاد و ویژگی های یک جامعه سالم محسوب می شوند، که با بریدن از جامعه نمی توان به آن ها دست یافت. این نوشتار درصدد است تا با مدنظر قرار دادن هدف مقاله یعنی «بررسی نقش اخلاق، فطرت و جامعه سالم از دیدگاه امام خمینی (ره)» آثار امام (ره) را در بعد اخلاقی و نقش آن در جامعه را بررسی و تبیین نماید.

در مقاله حاضر که به روش کتابخانه ای تدوین شده است، نوشدگی(مدرنیته) در اندیشه و عمل امام خمینی(ره)، از دو منظر مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش اول، اندیشه ها و گفتارهای نوینی که مختص به خود امام بوده است بررسی شده که مهمترین آن ها عبارت اند از: 1- بازاحیای دو مفهوم استضعاف و استکبار توسط امام. 2- گوشزد کردن خطر اسرائیل برای جهان اسلام. 3- بیان فلسفه حج 4- توضیح مفهوم قوم گرایی و ملی گرایی.در بخش دوم مقاله، مواضع امام در قبال تمدن جدید مورد بررسی قرار گرفته است. از آن جایی که موضع امام نسبت به تمدن جدید یک موضع پذیرا همراه با نقد و انتخاب است، بنابراین ابتدا معیارهای نقد و انتخاب امام نسبت به تمدن جدید شناسایی شده است؛ سپس به استخراج آراء امام نسبت به اهداف این تمدن جدید پرداخته شده که مهم ترین این اهداف عبارت اند از: 1- دموکراسی. در حوزه دموکراسی امام به عنوان یک متفکر اسلامی، اسلام را موافق با دموکراسی می داند و خود نیز آن را می پذیرد؛ اما برای آن دو شرط اساسی را لازم می داند و آن این که از یک طرف حکومت باید بر مبنای قوانین و تعالیم اسلام باشد و از طرف دیگر مورد خواست و تایید اکثریت مردم باشد. 2- آزادی: آزادی یکی از مفاهیمی است که امروزه مدرنیته بر آن تاکید دارد. در این مقاله سعی شده که تعریف نوین مفهوم آزادی(آزادی در حکومت اسلامی، آزادی بیان، آزادی احزاب و آزادی مطبوعات) در اندیشه و عمل امام مورد بررسی قرار گیرد. 3- برابری: سومین مفهوم مورد تاکید مدرنیته، مفهوم برابری است. از نظر امام همه انسان ها اعم از زن و مرد، سیاه و سفید با هم برابرند و ملاک برتری آنان تقوا و پاکی است.از بررسی آثار امام خمینی این طور استنباط و نتیجه گیری می شود که ایشان خود را نسبت به تغییرات و پیشرفت های صورت گرفته در سراسر دنیا پذیرا نشان می داد ولی در عین حال منتقد و انتخاب گر بود.

سیاست ورزی عین توجه به دنیا و جدی گرفتن آن است و زهدورزی دل از دنیا برکشیدن. جمع این دو چگونه میسر است. امام خمینی (ره) به عنوان یک دین شناس اسلامی از جهت نظری در جمع این دو چه می کرد؟ از جنبه عملی تا آن جا که شخص ایشان مطرح است چگونه به این جمع می رسیدند؟ اما ایشان به عنوان یک رهبر دینی و سیاسی کار بزرگی را باید انجام می داد و آن تربیت انسان هایی است که بتوانند هم سیاست ورزی را جدی بگیرند، که به طور معمول مواجه شدن با تحسین ها و امکانات مادی است و هم زاهدانه به دنیا بنگرند که لازمه دینداری است.امام در بخش اول که بخش نظری است با مشکل چندانی مواجه نیست و تنها باید دیگر دین شناسان را به آن توجه دهد. در بخش دوم هم با توجه به بهره بردن از محضر بزرگان عرفان و اخلاق در زندگی فردی، کار نسبتا سهلی در پیش داشتند. اما در بخش سوم یعنی رهبری دیگران که سیاست و زهد را در کنار هم قرار دهند، امام می دانست که کار مشکلی در برابر اوست. امام برای رسیدن به این مقصود چند کار انجام می داد، اول تذکر مدام به مسائل معنوی، دوم نشان دادن آثار دنیاگرایی و سوم زندگی شخصی ایشان که در معرض دید دیگران بود و چهارم ارائه الگوهای دینی که این دو را در وجود خویش جمع کرده بودند.

یکی از ابزارهای لازم برای ثبات جامعه ارزش های اخلاقی است که به نظر می رسد در حال حاضر به طور جدی مورد توجه قرار نمی گیرد. مقاله حاضر با تامل در آثار و بیانات حضرت امام (ره) به بررسی نقش اخلاق در ثبات جامعه می پردازد. نگارنده در این مقاله با سه سوال اصلی روبرو است؟ 1- آیا به طور کلی اخلاق در ثبات جامعه نقش دارد؟ 2- آیا از نظر حضرت امام (ره) اخلاق در ثبات شخصیت افراد جامعه نقش دارد؟ 3- حضرت امام (ره) چه رهنمودهایی برای تربیت انسان های مهذب در جامعه اسلامی داده اند؟ نتایج به دست آمده حکایت از این دارند که اخلاق انسان هایی را می سازد که هم در عرصه های مختلف دارای اعتدال اند و هم جامعه را با رفتار و گفتارشان به سمت پرهیز از هر گونه افراط و تفریط هدایت می کنند. حضرت امام (ره) تاکید داشتند که رعایت اخلاق و تهذیب نفس باعث می شود که انسان ها به ثبات شخصیتی و اجتماعی برسند. از نظر ایشان انسان موجودی است که با تعلیم و تربیت رشد می کند و تحصیل علم توأم با تهذیب نفس و اخلاق، انسان را به مقام انسانیت می رساند. انسان ساخته شده جامعه را می سازد و به ثبات می رساند.حضرت امام (ره) برای گسترش اخلاق و ثبات جامعه رهنمودهایی را به چهار نهاد تربیتی متذکر شده اند که عبارت اند از: 1- متخلق شدن حاکمان به اخلاق الهی. 2- مهذب شدن پدران و مادران از هوا و هوس و احساس مسئولیت آن ها برای تربیت فرزندان 3- رعایت اخلاق الهی و انسانی توسط مدارس، دانشگاه ها و حوزه های علمیه. 4- عدم پخش برنامه های فاسد کننده اخلاق جامعه توسط صدا و سیما.حضرت امام (ره) به شانزده روش تربیتی چون امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت، تلقین و تکرار، دعا، محبت و رحمت، تقویت ایمان قلبی برای ترک گناه، اصلاح خود قبل از اصلاح دیگران، تعریف از خود جهت هدایت دیگران، تعلیم از دشمن جهت کشف عیوب خود، توصیه و سفارش، تفکر، مشارطه، مراقبه و محاسبه، ضبط خیال و روش الگویی «معرفی امامان و رفتار آن ها به عنوان الگو و اسوه» اشاره نموده اند.

اخلاق، مجموعه ای از اعمال و حرکات ما را شامل می شود که به علت کثرت تکرار در رفتار ما به صورت ملکه درآمده و این موضوع در آموزه های دینی به ویژه برای طالب علم از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و بر آن تاکید بسیار شده است. در این مقاله تلاش شده است دیدگاه های حضرت امام خمینی(ره) به عنوان کسی که پایه های انقلاب را بر اساس مبانی و موازین اسلام بنا نهاده است و در همه زمینه ها بنیان نظری و عملی مورد انتظار در یک جامعه اسلامی را بیان کرده است در خصوص ضرورت تحصیل، نقش محصل در طی فرآیند تحصیل در حوزه فردی و اجتماعی، هدف تحصیل و نقش محصل پس از پایان تحصیل در جامعه اسلامی را ارائه و نسبت به معرفی مصادیق اسلامی برای هر یک اقدام نماید. شکی نیست که این موضوع در زمانی که دانش، فرآیندها، شرایط و ملزومات کسب آن برای فراگیران به حداکثر تعالی تدریجی خود رسیده است از اهمیت و نیز پیچیدگی هایی برخوردار خواهد بود؛ چرا که این تعالی بدون هدف، اسباب کمرنگ شدن اخلاق را برای دانشجویان به ویژه دانشجویان مغرب زمین فراهم می آورد؛ و این جاست که پرداختن به موضوع اخلاق دانشجویی به عنوان یکی از اصلی ترین راه های هدایت بشری در جهت نیل به اهداف عالیه انسانی و بالطبع اسلامی اهمیت پیدا کرده و اندیشه های بزرگ مردی چون امام خمینی(ره) در این خصوص راهگشا و نجات بخش خواهد بود.

وقوع انقلاب در هر جامعه ای همراه با تحولات بنیادین و تغییرات سریع در آن جامعه است. انقلاب اسلامی نیز با پیروزی خود ساختارها، ارزش ها و تعاریف جدیدی از موضوعات و مفاهیم را عرضه کرد. یکی از این موضوعات مهم، مفهوم آزادی و حقوق بشر به طور اعم و حریم خصوصی و عمومی شهروندان به طور خاص بود. امام خمینی (س) به عنوان رهبر این انقلاب مردمی در مصاحبه ها و سخنرانی های خود، بارها به این موضوعات اشاره کرده اند و به طور کلی در اندیشه و سیره ایشان موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. فرمان هشت ماده ای که ایشان در سال 1361 خطاب به مسئولین اجرایی و قضایی صادر فرمودند، صریح ترین دیدگاه ایشان در خصوص موازین این موضوع حیاتی برای جامعه و عموم مردم است.در این پژوهش نیز هدف آن است که با بررسی سیره امام خمینی (س) و به خصوص تامل درباره فرمان هشت ماده ای ایشان به شناخت بیشتری از ابعاد و حوزه شمول این فرمان دست یابیم.روش مطالعه این پژوهش کتابخانه ای و اسنادی است و با رجوع به منابع موجود و تحلیل و بررسی آنها مطالعه ای طولی در خصوص آرا و اندیشه های امام خمینی (س) در طی دوران حیات ایشان انجام شده است.

در این پژوهش برآنیم تا دو مقوله نوشدگی و نحوه برخورد با افراط و تفریط در دیدگاه امام خمینی را بررسی کنیم. اما از آن جا که هر یک از این موضوعات گستره وسیعی را در برمی گیرد و اصولا برخورد با افراط یا تفریط در هر موضعی روشی خاص را می طلبد و بنابراین بدون تخصصی تر شدن بحث نتیجه لازم به دست نخواهد آمد، تصمیم گرفتیم این بحث را قدری جزیی تر کرده، آن دو موضوع را در اندیشه های امام خمینی در باب وحدت امت اسلامی مورد تحلیل قرار دهیم. در واقع ما در این نوشتار تلاش می کنیم آراء نو و تازه امام در باب مساله وحدت که مساله ای مبتلابه در مناسبات جهان اسلام امروز ما است را تبیین کنیم و همچنین در ادامه برخورد امام در برابر مواضع افراطی که در مواجهه با این مقوله در جامعه شکل گرفت را شرح دهیم. ما در این پژوهش از روش کتابخانه ای مبتنی بر گردآوری آراء و اندیشه ها و تحلیل آن مطالب و استخراج مستلزمات آن ها، استفاده کرده ایم. در پایان نیز به این نتیجه دست یافته ایم که روش امام در نوشدگی و دگراندیشی در زمینه وحدت و همچنین نوع برخورد با افراط هایی که در مورد این مقوله رخ می دهد می تواند به یک الگو در بین علمای مسلمان عالم اسلامی تبدیل گردد.

در این مقاله ضمن ارائه تعریف از طرد اجتماعی و جذب اجتماعی به عنوان مقولات عمدتا جامعه شناختی، و تا حدودی تبیین شرایط اجتماعی و فرهنگی و سیاسی دوران مبارزات امام خمینی (ره) علیه رژیم پهلوی در دهه های 1340 و 1350، تلاش شده است تا شناخت و نقش آفرینی امام خمینی (ره) در این خصوص و البته با تمرکز بر حوزه طرد و جذب اجتماعی و سیاسی جوانان، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این مقاله تحقیقی از نوع کتابخانه ای و اسنادی بوده و متدولوژی آن توصیفی- تحلیلی انتخاب شده است. به منظور انسجام و شفافیت تحقیق، مباحث نیز در دو قسمت تحت عناوین ذیل دسته بندی شده است:1- شرایط حاصل از حکمرانی ناشایست هیات حاکمه پهلوی (شامل: 1- طرد اجتماعی ناشی از بی عدالتی و فساد اجتماعی، سیاست گریزی ناشی از استبداد، خفقان و وابستگی سیاسی)2- مواضع و راهبردهای امام (ره) قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (شامل: 1) جذب اجتماعی جوانان با التزام به تغییر رویکردها، سیاست ها و اقدامات 2) جذب سیاسی جوانان با التزام به ترویج آزادی، مردم سالاری و استقلال سیاسی).

امام خمینی (ره) اولین فقیه شیعی است که در دوران غیبت امام معصوم (ع) موفق به ایجاد حکومت اسلامی بر مبنای آموزه های فقه شیعه گردید. نوآوری اساسی امام خمینی در عرصه عمل سیاسی، اقدام برای بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی است.بنابراین امام خمینی سعی نمود با توجه به آموزه های مذهب تشیع و بحران سیاسی که ایران عصر پهلوی با آن مواجه بود، جنبه های گوناگون حکومت را با فقه شیعه سازگار نماید. پژوهش حاضر تلاشی است برای تحقیق در مورد جنبه های مختلف نوآوری در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره).بدیهی است که امام خمینی در دوران جوانی و در آغاز طلبگی، برخلاف رویکرد مرسوم، نسبت به مسائل سیاسی و فعالیت های اجتماعی حساس بودند.در دوران پختگی علمی به تدریس علوم عقلی در حوزه پرداختند. نوآوری سیاسی ایشان نقد رژیم پهلوی اول می باشد.مبارزه امام از آغاز دهه 40 خورشیدی علیه رژیم استبدادی مسلح آن هم از پایگاه دین و حوزه یک نوآوری مبارزاتی سیاسی در حوزه علمیه بود.تقریر کتاب حکومت اسلامی و صورت بندی نظریه ولایت فقیه مهمترین جنبه نوآوری در اندیشه سیاسی امام خمینی است.شکوفایی نهال جمهوری اسلامی در نتیجه انقلاب اسلامی دستاورد بزرگ اندیشه های نوآورانه امام خمینی (ره) می باشد.نهادینه نمودن قاعده فقهی مصلحت در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز از دیگر جنبه های نوآورانه اندیشه سیاسی امام خمینی است. مقاله پیش رو به تبیین وجوه نوآوری در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) پرداخته و دستاورد حاصل از آن یعنی انقلاب اسلامی را تبیین می نماید.

افراط به معنای از حد و اندازه تجاوز کردن، زیاده روی نمودن و تفریط به معنای کوتاهی و اظهار عجز کردن در کاری است. آنچه که بین این دو قرار می گیرد، یعنی میانه روی به معنای حد وسط کاری را در پیش گرفتن است. در رویکردها و حوزه های مختلف زندگی اجتماعی از جمله در حوزه دین، بعضی گروه ها و افراد با گرایش و دیدگاه افراطی و برخی با گرایش و دیدگاه تفریطی عمل می نمایند. «در حوزه فلسفه و معرفت شناختی و فهم دینی دو دیدگاه به طور عمده در طول تاریخ در تعارض و تقابل بوده و هستند. عده ای دیدگاه فردگرایانه به دین داشته و رسالت و تکالیف دینی را محدود به احکام فردی و عبادی می دانند و بر این باورند که کلیه احکام و مبانی عملی دین جنبه فردیت و منافع فردی و شخصی دارد و در نهایت یک نگاه حداقلی به دین دارند. از یک سو خاستگاه فکری این جریان را می توان در قالب متحجرین ریشه یابی کرد. و از سوی دیگر جریان رویکرد حداقل دینی را افراد متجدد و روشنفکرمآب تشکیل می دهند که به مدل اندیشه های سکولار گرایش پیدا کرده اند. اما نگاه دوم، یعنی دیدگاه جمع گرایانه و حداکثر دینی بر این باور است که احکام و مبانی عملی اسلام دارای دو بعد فردی و اجتماعی بوده و برای همه ابعاد نیازهای انسان اعم از بعد مادی و معنوی متناسب با مقتضیات زمان دارای برنامه می باشد و به طور متعادل همه نیازهای مادی و روحی انسان را در بر می گیرد.» (مزروعی، بی تا).در باب دوری از افراط و تفریط در هر امری، به ویژه در امر دین و دینداری سخن ها رفته است. برای درک عمیق اعتدال و میانه روی در دینداری بهترین الگویی که بتوان سرلوحه عمل قرار داد، اندیشه ها و عملکرد امام خمینی (ره) می باشد. چرا که اندیشه، گفتار و اعمال ایشان ملهم از آیات قرآن و سیره ائمه (ع) بود و خط مشی های او را برنامه های دینی تنظیم می نمود.در این تحقیق برآنیم به این پرسش ها پاسخ دهیم:1- چه گروه ها و افرادی به سمت افراط و تفریط در دین رفته اند؟2- اعتدال از نظر امام (ره) چیست؟3- امام (ره) چه نظر و برخوردی با این گرایش ها داشته اند؟در این مقاله سعی شده است که رویکرد و نحوه مواجهه امام (ره) با افراط ها و تفریط ها که در قالب بیانات و رهنمودها به مناسبت های مختلف بیان شده، همچنین انتقاد از برخی جموداندیشان و متحجرین و مقدس نمایان، سیره صبر و مدارای ایشان در برابر برخی مخالفت ها و کارشکنی ها و... بررسی شود.روش مطالعه در این مقاله به صورت اسنادی می باشد.امام خمینی (ره) با هوشیاری منحصر به فرد، با درک عمیق از دین، با استفاده از معارف دست اول آن (قرآن و اهل بیت)، همچنین با توجه به تجارب گذشته، با درک نیازها و تحولات جامعه و در شرایط مناسب تاریخی، در جهت پیوند فرهنگ و تفکر جامعه معاصر با فرهنگ و تفکر گذشته و تاریخی، به احیای دیانت اسلام راستین در وجوه سیاسی و اجتماعی، فردی و جمعی، دنیوی و اخروی، مادی و معنوی، همت گماشتند و احیاگر بزرگ اسلام در عصر حاضر شدند. ایشان افراط و تفریط را مذموم و عدالت که حد وسط این دو است را از امهات فضایل می دانند. (امام خمینی، 1386 ب، ص 147).

مساله عدالت و تحقق آن در جامعه بشری از ضروریات اولیه حیات اجتماعی است، که نه تنها عامل رشد، توسعه، رفاه و امنیت در جامعه بلکه عامل وحدت و یکپارچگی آن نیز هست. حضرت امام خمینی(ره)، به عنوان تاثیرگذارترین شخصیت سیاسی- معنوی ایران معاصر و بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران همواره به مساله عدالت و عدالت خواهی در شئون مختلف توجه ویژه داشته، به حدی که به اعتقاد برخی اندیشمندان «عدالت» محوری ترین مساله در منظومه گفتاری و رفتاری ایشان بوده است. همچنین طی سال های اخیر، یکی از مسائل مورد توجه محققان، کلام حضرت امام(ره) و میزان تاثیر و نفوذ پیام های آن بر مردم ایران و بسیاری از مسلمانان جهان بوده است که در این راستا تحقیقات خوبی، اما اندک صورت پذیرفته است. در این مقاله ضمن بررسی منتخبی از گفتارهای حضرت امام خمینی، عدالت محوری ایشان از منظری نوین مورد تحلیل قرار می گیرد.

با ظهور دولت فروزنده انقلاب اسلامی و حیات سیاسی برگرفته از آن، رهیافتی نو در اندیشه و عمل مسلمانان آغاز گشت که دربردارنده بازگشتی جدید به شناخت اسلامی و عقلانیت و سیاست دینی است. مظهری از عنوان مهم دولت دینی که تحقق کامل آن در آینده ای روشن به دست بزرگی از نسل پاکان به ظهور خواهد رسید. در پژوهش حاضر، شاخص های دولت دینی از منظر امام خمینی (ره)، مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر، به صورت نظری و با روش تحلیل محتوا انجام شده است. همچنین، جهت گردآوری داده ها، بیانات ارزشمند رهبر فقید انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)، حکومت قانون الهی است. ایشان، الهی بودن، استقلال، عدم وابستگی، آزادی، مردمی بودن و عدالت را مهم ترین شاخص های دولت دینی دانسته و با تاکید بر اصل عدالت و برابری- به عنوان والاترین آرمان انسانی- به احیاء تفکر عدالت خواهی، محرومیت زدایی و حمایت از مستضعفان پرداخته اند. عدم پذیرش شکاف شدید طبقاتی و توجه به محرومین و مستضعفین به عنوان محورهای اساسی در اندیشه های معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) در زمینه عدالت می تواند مبنایی برای تدوین منطقی و منسجم یک نظریه عدالت را فراهم آورد. نظریه ای که در هر صورت متمایز از انواع غربی و شرقی آن است و می تواند جایگاه خاص خود را در بین نظریه های عدالت مشخص سازد و مهمتر این که مبنای حرکت، برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های کلان اقتصادی در نظام جمهوری اسلامی قرار گیرد.

با توجه به ماهیت فرهنگی انقلاب اسلامی ایران، بالطبع فرهنگ و مهندسی آن با رویکرد ایجابی و با نظر به آرمان های فرهنگی انقلاب، در مرکز توجه نظام برآمده از این انقلاب، قرار می گیرد. اما این تنها رویکرد به مهندسی فرهنگی در ایران بعد از انقلاب نبوده است. بلکه در کنار رویکرد ایجابی، رویکرد سلبی به مهندسی فرهنگی نیز حاضر بوده است. این مقاله به بررسی و تبیین مبانی نظری دو رویکرد سلبی و ایجابی به مهندسی فرهنگی در ایران بعد از انقلاب پرداخته است و در این خصوص نوع نگاه این دو رویکرد به مهندسی فرهنگی، انسان و نقش و وظیفه دولت در حوزه فرهنگ و نتیجه دخالت آن بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که اگر چه این دو رویکرد با یکدیگر تشابهاتی دارند، ولی به لحاظ تعریفی که از فرهنگ و مهندسی فرهنگی، انسان، نقش دولت در حوزه فرهنگ و نتیجه دخالت آن در مهندسی فرهنگی جامعه ارائه می کنند با یکدیگر اختلاف مبنایی دارند. ضمن این که رویکرد سلبی به مهندسی فرهنگی بیشتر در محافل آکادمیک کشور بروز و ظهور داشته است؛ ولی آنچه از ابتدای انقلاب تاکنون فرصت اجرا پیدا کرده است رویکرد ایجابی به مهندسی فرهنگی بوده است.

تربیت اخلاقی فرآیند زمینه سازی و به کارگیری شیوه هایی برای شکوفاسازی، تقویت و ایجاد صفات، رفتارها و آداب اخلاقی و اصلاح و از بین بردن صفات، رفتارها و آداب غیراخلاقی در خود انسان یا دیگری است. بدون تردید اصلاح و تهذیب نفس در سعادت فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی انسان نقش به سزایی دارد؛ به طوری که اگر انسان تمامی علوم را تحصیل کند و همه نیروهای طبیعت را به تسخیر خویش درآورد، اما از تسخیر درون و تسلط بر نفس خود ناتوان باشد، از رسیدن به سعادت و نیل به کمال باز خواهد ماند. از این رو، تربیت روحی و اخلاقی و در یک کلام «برنامه انسان سازی» برای هر جامعه ای امری به غایت حیاتی و جدی است.در این میان، همه کسانی که با زندگی حضرت امام خمینی(ره) آشنایی دارند بر این نکته واقف اند که ایشان قبل از این که یک سیاستمدار و انقلابی قاطع باشد، یک مربی بزرگ و معلمی نمونه بود که توانست با دریافتی عمیق از اصول و مبانی اخلاق و تربیت الهی، خویشتن را در میدان سخت مجاهده با نفس و تزکیه دائمی بیازماید و مراحل آن را در عالی ترین سطوح طی کند.در این مقاله آنچه مورد نظر قرار گرفته، بررسی روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه امام خمینی(ره) بوده و نتیجه کلی این که روش تربیتی ای، واقعی و حقیقی است که انسان را در جهت کمال سوق داده و در راستای تحقق فضائل اخلاقی و اجتناب از رذائل اخلاقی هدایت نماید.

در پژوهش حاضر تبیین ماهیت تعلیم و تربیت، اخلاق، ویژگی ها، اصول، روش ها و مصادیق عینی آن با نگاهی تحلیلی و کاربردی از منظر امام خمینی(ره) مورد بررسی قرار گرفته است. روش انجام پژوهش، تحلیل اسنادی بوده، به منظور گردآوری داده های لازم برای پاسخگویی به سوال های پژوهش، همه اسناد و مدارک موجود و مرتبط با موضوع حاضر با استفاده از فرم گردآوری داده ها، جمع آوری و با شیوه کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. عمده ترین یافته های پژوهش عبارت اند از:1- برخی از عمده ترین مبانی و دیدگاه های اخلاقی- تربیتی امام خمینی(ره) شامل انسان به عنوان موضوع تربیت از جایگاه بس والا برخوردار است. نشانه های خداوند است که هر یک به نحوی انسان را به سوی کمال و تهذیب و تربیت فرا می خواند. شکوفایی و سرافرازی و استقلال مملکت در سایه تربیت و تزکیه صحیح شهروندان می باشد (صحیفه امام، ج 15، ص245). انسان با توجه به سه حوزه اندیشه، اخلاق و عمل، دارای سه مقام است و در هر یک از این مقامات باید، تربیت مخصوص به آن را فرا گیرد و عمل مربوط به آن را به جا آورد (امام خمینی، 1383ب، ص386). تعلیم با تربیت توام و همزمان می باشد. انسان ها نخست باید تربیت شوند و سپس به تخصص و تعلیم رو آورند. علم بدون تربیت و اخلاق مضر است(صحیفه امام، ج19، ص325). اولین گام هر اصلاحی، خود انسان است. اگر چنان چه خود انسان تربیت نشود، نمی تواند دیگران را تربیت کند(همان، ج15، ص491).2- برخی از عمده ترین ویژگی ها و اصول اخلاقی-تربیتی امام خمینی(ره) شامل: خدامحوری، جامعیت، مهذب بودن مربی، الهی بودن تعلیم و تربیت، اراده فردی، و پیمودن مراحل می باشد. همه اصول و خط مشی های آن عارف فرزانه برگرفته از معارف ارزشمند اسلام و سیره و روش پیشوایان معصوم می باشد. اصول فوق تار و پود نظام تربیتی امام خمینی(ره) را تشکیل می دهد و وجود هریک از آن ها ضروری و اجتناب ناپذیر است، به گونه ای که اگر محقق نشود به اساس تعلیم و تربیت مورد نظر خدشه وارد می شود.3- برخی از عمده ترین روش هایی که از دیرباز برای تهذیب، خودسازی و تربیت انسان وجود داشته شامل سه روش زیر است: الف) حکیمان یونان ؛ که بر مصالح دنیوی و مقبولیت نزد مردم بنا شده است. ب) روش پیامبران؛ مبنای مکتب اخلاقی و تربیتی پیامبران الهی، پاداش و جزای اخروی است(توبه ،آیه111). ج) روش قرآن؛ زیربنای روش قرآنی همان توحید کامل و خالص اسلام است، اگر چه قرآن از روش دوم نیز سود جسته است(طباطبایی، ج1، ص358).4- برخی از عمده ترین روش های اخلاقی، تربیتی و مصادیق عینی آن از منظر امام خمینی(ره) شامل این موارد است: الف) روش های عملی ب) الگودهی ج) تشویق و تکریم د) تلقین و تکرار ه) دعا و مناجات. امام در صحنه تعلیم و تربیت فردی و اجتماعی نیز مانند دیگر صحنه ها، از بهترین روش ها و ابزار های مشروع و مفید استفاده کردند. امام با بهره گیری از روش های قرآنی و سنت معصومین توانستند در سطح گسترده و جهانی، تحولی عمیق و پایدار در اندیشه، عمل و اخلاق مسلمانان ایجاد کنند.

سرمایه اجتماعی(social capital) را می توان مجموعه ای از عناصر نظیر اعتمادجمعی، هنجارها و شبکه ها دانست که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک جامعه شده و در قالب آن همکاری تسهیل می گردد. شناخت سرمایه اجتماعی از عوامل مهم تغییرات اجتماعی محسوب می شود و نحوه بهره برداری از آن می تواند رهبران جامعه را در نیل به اهداف خود یاری رساند. به حرکت درآوردن سرمایه های اجتماعی متروک، مولفه ای مثبت در راه تجمیع نیروها و تقویت همکاری ها است و در فرآیند ایجاد تغییرات سیاسی- اجتماعی نقش قابل توجهی دارد. این نکته در انقلاب ها که خود از مصادیق مهم این گونه تغییرات هستند جایگاه برجسته ای می یابد. چرا که انقلاب ها نیازمند مشارکت، آگاهی و اعتمادند و این همه جز به توانمندی رهبران انقلابی در شناخت سرمایه اجتماعی و استفاده بهینه از آن میسر نمی شود. در این نوشتار پس از تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن، با نگاهی استنباطی و مبتنی بر سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی (ره) به بررسی رابطه رهبری ایشان و سرمایه اجتماعی در جریان انقلاب اسلامی ایران و تحولات پس از آن می پردازیم. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که تاثیر ایشان در ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی در جریان انقلاب اسلامی و تحولات پس از آن چگونه بود؟در پاسخ به این سوال به اثبات این فرضیه خواهیم پرداخت که امام خمینی با بهره گیری بهینه از عناصر و نهادهای مذهبی، توانست سه مولفه اعتماد، انسجام و مشارکت را تقویت کرده و درنتیجه موفق شد سرمایه اجتماعی جامعه ایران را به طرزی مطلوب و در راستای شکل گیری نظام جمهوری اسلامی ایران تقویت و مدیریت نماید.

موضوع نوشتار حاضر «بررسی جایگاه اخلاق در اندیشه و عمل حضرت امام خمینی(ره)» می باشد. یکی از مسائل بسیار مهم در زندگی هر بشری، اخلاق و ابعاد آن می باشد. با پیشرفت علم و صنعت، نیاز بشر به اخلاق افزایش می یابد و پس از علم الهی، هیچ علمی از نظر اهمیت و ضرورت همپای علم اخلاق نیست.در این میان حضرت امام خمینی(ره) از جمله شخصیت هایی است که به عنوان نمونه و الگوی اخلاق، همواره در راه اعتلای سیره اخلاقی اسلام گام برداشته و با نصایح و رفتارهای عملی خود افراد را به درستکاری و فضائل اخلاقی دعوت و آنها را از رذائل اخلاقی نهی نموده است. ایشان با استناد به آیات نورانی قرآن کریم و توجه به برخی از ویژگی های انسان از قبیل دوبعدی بودن انسان، مقدمات سه گانه نفس و انعطاف پذیری انسان، معتقد است چون اخلاق مبتنی بر دین است پس معیار، باید عدالت باشد تا بتواند آدمی را به سعادت و کمالی که خدا برایش رقم زده، برساند. امام (قدس سره) هدف بعثت انبیا را تربیت انسان دانسته و اخلاق فردی را بر اخلاق جمعی مقدم می داند. ایشان در حیطه عمل و رفتار نیز دارای خصوصیات بارز اخلاقی از قبیل قاطعیت، بصیرت، مردم دوستی، نظم، آینده نگری و... بوده و همواره با عمل خود توانسته الگوی مناسبی برای دیگران و حتی جهانیان باشد.نگارنده تلاش دارد با روش کتابخوانی و فیش برداری به بررسی مختصری از ویژگی های اخلاقی امام(ره) پرداخته و نظرات او را پیرامون اخلاق و جایگاه آن مورد تبیین قرار دهد و در پایان راهکارهایی را در جهت اجرای سیره اخلاقی امام(ره) مطرح سازد.

در این نوشتار بررسی می شود که آیا از دیدگاه امام خمینی(ره)، نهادها می توانند در ایجاد و حفظ امنیت نقشی داشته باشند؟ در این راستا، مفهوم امنیت و سپس نقش برخی از نهادها در تامین و حفظ امنیت مطرح می شود. مانند: 1- حکومت؛ امام بر لزوم تشکیل حکومت به منظور حفظ نظام جامعه و برقراری امنیت عمومی تاکید دارد. 2- خانواده؛ والدین می توانند اعتماد به نفس، روحیه خودکفایی، متحد و مستقل بودن را از طفولیت در بچه ها ایجاد کنند. چرا که جوانی که دارای اعتماد به نفس و روحیه خودکفایی باشد و بداند اتحاد چه اثراتی دارد، مسلما چنین فردی می تواند امنیت خود و جامعه را به نحو مطلوبی تامین کند. 3- تعلیم و تربیت؛ مسوولین آموزش و پرورش باید به لحاظ تربیتی طوری برنامه ریزی کنند که به جای یادگیری های ساکن و راکد، به آموزش و پرورش های متنوع، پویا و عمل گرایانه توجه شده و کودکان، بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی و از جمله، نکات مربوط به امنیت را حداقل یک بار در دوران تحصیل با نظارت معلمان تجربه کنند. همچنین رسانه های گروهی که نقش مهمی در زمینه تعلیم و تربیت دارند می توانند با ارائه برنامه ها و مطالب آموزنده و علمی، سطح افکار عمومی را بالا برده و مردم را به حقوق و وظایف شان آگاه کنند و باعث تقویت روحیه امنیت خواهی در مردم باشند. 4- دین؛ اسلام برای تمام ابعاد زندگی برنامه دارد و برای آرامش و امنیت انسان ها راهکارهایی را ارائه کرده است.

بی شک تعلیم و تربیت یکی از رشته هایی است که از دیرباز اندیشمندان بی شماری در خصوص آن مطالعه داشته اند. اساس این علم ارزشمند چنان است که حتی به حوزه دین نیز سرایت کرده و مطالبی را به خود اختصاص داده است. دین اسلام که به مساله انسان شناسی اهمیت ویژه ای دارد، نسبت به این مساله بی تفاوت نبوده و در جای جای کلام وحی و سنت به این مهم توجه خاصی مبذول داشته است.یکی از اندیشمندانی که به حق در این مساله، رویکردی دینی داشته است، امام خمینی (1280-1368) است. ایشان با تعمق در این مساله، چنان به بحث نشسته و نظرات نابی را ارائه کرده که گویی، اندیشمندی است که سالیان دراز به تعمق در مباحث تربیتی پرداخته است. در این پژوهش قصد داریم ضمن این که رویکرد امام خمینی(ره) را به این مهم به نظاره بنشینیم، مبانی نظری آن را نیز بررسی نماییم. پژوهش حاضر به صورت کیفی و از نوع مروری و کتابخانه ای است و به این نتیجه انجامید که تنها در سایه مکتب تربیتی اسلام است که انسان به خودسازی و سعادت و به ساحل آرامش نائل خواهد آمد، و این امر تنها در صورتی محقق می شود که تزکیه مقدم بر تعلیم در سرلوحه برنامه های تربیتی قرار گیرد.

آزادی موضوع و مقوله مهمی است که همواره حساسیت برانگیز بوده است. در ایران نیز به ویژه بعد از سقوط رژیم شاه و روی کار آمدن جمهوری اسلامی ایران، بحث ها و نظریات مختلفی پیرامون آن شکل گرفته است.امام خمینی(ره) در دوران عمر پربرکت خویش، همواره در کسوت فردی آگاه، ناظر بر سیر تحولات اجتماعی و سیاسی در ایران بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان فعالیت در حوزه اجتماعی را آزاد اعلام کردند؛ مشروط بر آنکه این فعالیت ها به زیان مردم، مملکت و اسلام نباشد.در این نوشتار، سعی شده است که با استفاده از بیانات و دیدگاه های حضرت امام، حدود این آزادی مشخص شده و نشان داده شود که امام(ره) با فعالیت های آزادی منشانه مخالفتی نداشته اند؛ به شرطی که این فعالیت ها در چارچوب نظام و مبتنی بر ولایت فقیه باشد.

وقتی عملی مکررا انجام شود، به تدریج در روح انسان اثر می گذارد و منشا پیداش صفتی پایدارـ ملکه- می شود. علم اخلاق سرآغاز تمام علوم است و فضائل آن باید در علوم منعکس گردد. با توجه به مضمون روایات ذکر شده در رابطه با طالبان علم، به مقام جویندگان علم پی می بریم که در حین تحصیل باید اصول اخلاق را رعایت کنند. امام خمینی(ره) همواره در هنگام تشکیل کلاس ها، طلبه ها را نصیحت می کردند و آن ها را تشویق به پرورش فضایل اخلاقی می کردند. همچنان از آن ها می خواستند که تحصیل علم را با کمال جدیت و اعتماد به نفس و به دور از غرب گرایی ادامه دهند.در این مقاله بر آنیم که با مراجعه به آرا و اندیشه های امام خمینی(ره) که در منابع مرتبط منعکس شده است به بررسی اخلاق دانشجویی در اندیشه های امام راحل بپردازیم.

فرهنگ یکی از واژه های پرکاربرد است که در شاخه های مختلف علوم انسانی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جا که فرهنگ به عنوان روح جامعه تلقی می شود، لذا سیاستمداران و رهبران و صاحب نظرانی که با حکومت و مردم در ارتباط هستند و برای پیشبرد اهداف نظام به برنامه ریزی طرح های مختلف اقدام می نمایند، می بایست به آن توجه ویژه داشته باشند.از جمله اشخاصی که مقوله فرهنگ در اندیشه و تفکرشان از جایگاه خاصی برخورداراست، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی (ره) می باشند. ایشان به لزوم تغییر و تحول در فرهنگ استعماری و وابسته رژیم پهلوی تاکید بسیار داشتند. لذا نویسنده مقاله بر آن است تا با مراجعه به متن بیانات امام خمینی (ره) در سال های قبل و بعد از انقلاب که در صحیفه امام گردآوری شده است و با روش تحلیل محتوا، به بررسی جایگاه فرهنگ از دیدگاه امام خمینی (ره) به عنوان رهبر و معمار انقلاب اسلامی ایران بپردازد.در این مقاله ضمن بیان نظرات و سخنان امام خمینی در خصوص فرهنگ، در پی پاسخ به این سوال ها خواهیم بود: فرهنگ از دیدگاه امام خمینی دارای چه جایگاهی می باشد؟ و ایشان اساسا جهت ایجاد تحول فرهنگی در جامعه چه راهکارهایی ارائه داده اند؟ و برای پاسخ به این سوالات به بیان تعریف فرهنگ و انواع آن از نگاه امام خمینی (ره)، اهمیت ایجاد تحول در فرهنگ، مسوولین متصدی ایجاد تحول در فرهنگ خواهیم پرداخت.

در پژوهش حاضر به بررسی رسالت تربیت دینی اجتماعی دانشگاه از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتوی بوده؛ به علاوه برای گردآوری داده های لازم، برای پاسخ دهی به سوال های پژوهش، تمامی مکتوبات، سخنرانی ها، بیانیه ها، فرامین، توصیه ها و آثار حضرت امام خمینی (ره) با استفاده از فرم فهرست وارسی محقق ساخته دو مرحله ای باز و بدون پیش سازمان یافتگی، تحلیل و یافته ها به شیوه کیفی تحلیل شده است.عمده ترین یافته های پژوهش عبارت اند از:در مجموع عبارات ذکر شده توسط حضرت امام خمینی (ره) در خصوص دانشگاه، هفتاد و نه مرتبه آن ها در خصوص اقسام و اشکال متعدد رسالت تربیت دینی- اجتماعی دانشگاه بوده که پس از طبقه بندی بر اساس فصول مشترک، نهایتا بیست و شش مولفه رسالت تربیت دینی- اجتماعی، شامل زمینه هایی چون: تلاش دانشگاه برای تربیت انسان هایی موثر در استقلال، وحدت، انسجام و توسعه کشور، تقدم بخشی به رشد تزکیه و تهذیب بر تعلیم و آموزش، تلاش عملی برای رشد احساس تعهد دانشجویان نسبت به ارزش های دینی و انقلابی، تلاش دانشگاه برای تربیت انسان هایی خلاق، خودرهبر، خودمدیر و خودفراگیر، تلاش دانشگاه در اشاعه و تحکیم فرهنگ احترام به دانایان و... استخراج شده است.

امام خمینی «ره» در فرمانی که در 24 آذر 1361 خطاب به قوه قضائیه و دیگر ارگان های اجرایی در مورد اسلامی شدن قوانین و عملکرد ها صادر نمودند، به عدم دخالت در حوزه خصوصی و امنیت شهروندان و آزادی های شخصی و فردی آن ها به ویژه امنیت قضایی اشاره نمودند که گویای دیدگاه و اندیشه ایشان در مناسبات بین امنیت و آزادی به عنوان دو رکن اساسی تشکیل دهنده دو حوزه عمومی و خصوصی است.ایشان خطاب به دولتمردان و قوه قضائیه، عضویت شهروندی را در محدوده حاکمیت ملی دانسته و با تاکید بر حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی، خواهان امنیت در حوزه خصوصی افرد به دلیل لزوم اسلامی نمودن احکام طاغوتی شدند.ایشان درباره حقوق مردم در حوزه خصوصی که به خود شهروندان بستگی دارد، نقش دولت را صرفا تامین امنیت و عدم مداخله در این حوزه ها دانسته و حوزه های خصوصی را همان عرصه آزادی فردی دانستند که باید از سوی دولت محافظت شود. ایشان اهمیت این بعد از امنیت را به گونه ای دانستند که آن را ناظر به امنیت ملی و نظامی می دانند و تامین این امنیت و برخورداری از آزادی را منوط به تحقق عدالت می دانند. امنیت مدنظر ایشان، باید علاوه بر ابعاد روانی و فیزیکی، به صورت شخصی در حوزه خصوصی و به صورت عمومی، اجتماعی و ملی برای رسیدن به تحقق حقوق شهروندی اجرا گردد. لذا در این مقاله به دلیل داشتن بار ایدئولوژیکی سعی شده که به تدوین چارچوب ادراکی حضرت امام «ره» با تاکید بر طرح هشت ماده ای در قالب گفتمان انتقادی فرکلاف پرداخته شود.

اسلام و سایر مشترکات، از مسلمانان کشورهای قدرتمندی می سازد که مطلوب کشورهای قدرت طلب دنیا نمی باشد؛ از این رو، ابرقدرت ها برای تداوم سروری خود، سعی در از بین بردن اتحاد بین مسلمانان دارند. تحقق اهداف بلند اتحاد مسلمانان با توجه به ویژگی ها و مشترکات خاص آنها، در راس مقولات ارزشمند سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در اندیشه امام خمینی(ره) قرار دارد. از این رو، تفکر بسیجی و اشاعه آن، به عنوان بهترین راهکار پیشنهادی از اندیشه امام در تحقق این اصل، صادر گردیده است. زیرا بسیج نیرویی است مسلمان و تربیت یافته دینی، با ماهیت و کارآیی هایی نظیر: نیروی نظامی فراگیر، مملو بودن از باور ناب اسلامی، حلال مشکلات ملت ها، عامل وحدت و اقتدار و مانع از اختلاف، کلان اندیشی، مثبت اندیشی، همگرا کننده جوامع، ایجاد فضای سالم و بدون بغض، پرهیز از جزءنگری، ایجاد اقتدار و... .از این رو، با ابزارها و ترفندهای بسیاری این اتحاد را نشانه گرفته اند. برای رسیدن به اتحاد و انسجام ملی و اسلامی، تفکر بسیجی با توجه به ماهیت همگرایی، آرمانی و سایر قابلیت ها، بهترین راهکار معرفی می گردد که باید این تفکر تاریخی- اسلامی در سراسر جهان اسلام ساری و جاری شود تا اهداف کلان و بزرگ جهان اسلام محقق گردد.

خداوند به همه بندگان رحمت خویش را افاضه فرموده است و وسایل رفاه و بندگی را به آنها عطا کرده است تا بندگانش در دنیا و آخرت به سعادت برسند. حضرت امام تربیت یافته مکتب اسلام ناب بوده اند و کلامشان آیینه ای از معارف الهی می باشد. این مقاله، به مطالعه و بررسی جایگاه اخلاق، ارزش های اخلاقی، ایمان، تقوا و همچنین شیوه های هدایت و تربیت اخلاقی و موانع آنها پرداخته است.روش مقاله: روش مطالعه مقاله به صورت توصیفی - کتابخانه ای با فیش برداری انجام گرفته است.هدف مقاله: بیان و شناسایی نقش اخلاق در ثبات جامعه می باشد که با ارائه دیدگاه امام خمینی درباره این موضوع در جهت اصلاح مفاسد اجتماعی برای نسل جوان، اثربخش و مفید خواهد بود.یافته ها: از آنجا که تهذیب و تربیت اخلاقی بر فکر، رفتار، اخلاق و فرهنگ افراد جامعه تاثیرگذاراست، از این رو این مقاله به تبیین و توضیح جایگاه ارزش های اخلاقی، جایگاه هدایت و تربیت اخلاقی، و شیوه های هدایت و تربیت اخلاقی از دیدگاه امام خمینی می پردازد. در این راستا به شیوه هایی چون تحصیل علمی همراه با تهذیب اخلاقی، تعهد به ارزش های اخلاقی، اخوت و برادری (مدارا) و وحدت اشاره دارد و نیز به مطالعه و بررسی موانع هدایت و تربیت اخلاقی، شاملِ تزلزل ایمان، رذایل اخلاقی، مربیان غیرمتعهد و وابسته به افکار بیگانه، تبلیغات شرق و غرب و بیگانه پرداخته است.بنابراین انسان اگر به خودش واگذاشته شود، در بند شهوات و نیازهای مادی اسیر خواهد شد و هر گونه نظام تربیتی و سیاسی از پرورش ابعاد معنوی آن ناتوان خواهد بود. اساس همه چیز معنویت است و با اصلاح و پرورش این بعد درانسان همه مشکلات دیگر حل خواهد شد. امام خمینی (ره) بر این باور است که معضل جهان امروز معضل اخلاقی است و اگر حل نشود جهان در سراشیبی سقوط پیش خواهد رفت. از این رو مقصد اسلام و مقصد همه انبیا این است که آدم ها را تربیت کنند. تزلزل ایمان، وجود رذایل اخلاقی در جامعه موجب مفاسد بسیار می گردد و پیامد آن آسیب های زیادی را بر جامعه وارد می سازد و رذایلی چون حب نفس، حب جاه و جلال، شهرت و ریاست در مملکت شایع می گردد و سبب تفرقه بین مسلمانان خواهد شد.

در نوشته حاضر، رابطه آزادی و امنیت از دیدگاه امام خمینی(ره) بررسی شده است. از این رو سه دیدگاه مطرح شده است: تقدم امنیت بر آزادی، تقدم آزادی بر امنیت و تعامل آزادی و امنیت. نگارنده، مدعی است که از دیدگاه امام، در جمع بین آزادی های مشروع و امنیت هیچ تعارض و تضادی وجود ندارد. و در واقع بین آن دو یک رابطه تعاملی برقرار است.در نسبت میان آزادی و امنیت توجه به این مساله حائز اهمیت است که امنیت برای خدمت به جامعه و تامین و تضمین آزادی است و برای نهادینه ساختن تعامل آزادی و امنیت لازم است مجموعه قوانینی وضع و به اجرا گذارده شود تا با تامین امنیت در همه سطوح، بر این مساله نظارت و تامین آزادی را به طور مداوم ضمانت نماید.با توجه به آثار و بیانات حضرت امام خمینی(ره)، می توان گفت که، نهادها می توانند در تنظیم این تعامل موثر باشند. مثلا: نهادهایی چون خانواده و تعلیم و تربیت می توانند کودکان را از همان دوران کودکی طوری تربیت کنند که خواهان تحقق آزادی و امنیت باشند و نهادی چون حکومت می تواند با اجرا کردن قوانین اساسی و قوانین اسلامی در جامعه و نظارت برآن و از طریق به کارگیری راهکارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و...، زمینه را برای ایجاد توامان آزادی و امنیت در جامعه فراهم کند.

بررسی نظریات امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار انقلاب اسلامی در ایران، بدان جهت که شخصیت اصلی و محوری انقلاب اسلامی بوده اند، همیشه برای محققان عرصه اجتماعی و سیاسی قابل توجه بوده است. در نوشتار پیش رو سعی بر آن است در ابتدا با گذری کوتاه بر مبانی حکومت اسلامی از نظرگاه امام خمینی (ره) به صفات کارگزاران و مسئولان نظام اسلامی پرداخته شود. مهمترین خصوصیاتی که می توان برای یک مسئول و کارگزار از دید امام خمینی (ره) برشمرد، شامل: تقوی و تزکیه نفس، ساده زیستی، توکل به خدا و اعتماد به نفس، تعهد به موازین و معیارهای اسلامی، استقامت و بردباری در مشکلات، اشاعه معنویت و اقامه عدالت، مردمی بودن، عمل گرایی و پرهیز از شعارگرایی، انتقادپذیری و زائل کردن خوی خودخواهی، پرهیز از قدرت طلبی، قانون گرایی و پیروی از ولایت فقیه است. برخی از این موارد چون اقامه عدل، نقش محوری را در نظام اسلامی دارا است.

هدف: احترام به حریم و امور خصوصی دیگران از توصیه های آیین اسلام است. با آن که انسان، پرسشگر و نقاد آفریده شده است و این ویژگی ستون اصلی شخصیت فرهنگی او را تشکیل می دهد و ابزاری است در جهت تکامل فرد و جامعه، اما این خوی مثبت، در محدوده خاصی بار منفی می یابد و باید محدود گردد.روش مطالعه: این مقاله بر اساس مبانی نظری اسلام و همراه با مطالعات تطبیقی حریم خصوصی با تاکید بر فرمان هشت ماده ای حضرت امام خمینی (ره) و تحلیلی می باشد.یافته ها: هر چند اصطلاح حریم خصوصی در آیات قران و روایات اسلامی استعمال نشده، لکن از حریم خصوصی در قالب احاله به حقوق و آزادی های دیگر نظیر حق مالکیت، منع تجسس، منع خیانت در امانت، اشاعه فحشاء و... حمایت شده است. در بحث ممنوعیت تجسس، دو منظر مورد توجه خواهد بود: نخست از جهت روش های تجسس و دوم از نظر اهداف و اغراضی که فرد مرتکب از تجسس تعقیب می کند.نتیجه: با توجه به اینکه حرمت تجسس یک حرمت انشایی و جعلی است که شارع مقدس با ملاحظه ملاکات اولیه، حرمت را برای عنوان تجسس جعل کرده است و حکم انشایی تا به مرحله فعلیت نرسد قابل تنجیز نیست، لذا می توان گفت برخی از موارد حرمت تجسس مقتضی فعلیت ندارند.

در این مقاله، نویسنده با مطالعات اسنادی و کتابخانه ای درصدد است، با تعریف مفهوم «خود»، «هویت»، «شخصیت» و شناسایی عوامل موثر در ایجاد و تثبیت آن ها بیان کند که چگونه رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) با استفاده از عوامل و روش های تاثیرگذار توانسته است در تربیت و هدایت جوانان مستقل و دارای هویت ملی و مذهبی گام برداشته و مقوم تربیت مذهبی ای باشد که از خانه آغاز شده، در مدرسه و اجتماع استمرار یافته و طی مراحل رشد در نوجوانی و جوانی تثبیت شده است؛ تا جایی که او را به مقابله با استثمارگران، استعمارگران و مستبدین تاریخ وادار می سازد و انقلاب و تداوم آن را در برابر سلطه بیگانه تضمین می نماید.

فرهنگ به مثابه گنجینه انباشته بشری، حافظه جمعی، معرفت مشترک، روش زندگی، و الگوهای مشترک فکری رفتاری تلقی می شود که افکار، اخلاق، احساس، هنر، آزادی، عدالت، مذهب، جهان بینی، علم، قوانین، آداب و رسوم، عادات، توانایی ها و ناتوانی های ما را رنگ و کیفیت خاص می بخشد. عناصر اساسی فرهنگ عبارت اند از: باورها، ارزش ها، هنجارها، نمادها و فن آوری های مادی و اجتماعی که مبنای کارکردهای بنیادینی چون: تامین نیازهای اولیه و ثانویه انسانی، امنیت بخشی به زندگی اجتماعی و تداوم آن، تضمین بقا و تداوم تاریخی جامعه، ایجاد ارتباطات جمعی و احساس تعلق جمعی، تکوین هویت اجتماعی، ایجاد و حفظ همبستگی اجتماعی و... نظایر آن می باشد که اهمیت بالایی نزد متفکران اجتماعی خصوصا جامعه شناسان دارد.هدف از این مقاله، تاملی کوتاه درباره مفهوم، اهمیت، جایگاه و نقش بنیادین فرهنگ در اصلاح جامعه در اندیشه امام خمینی (ره) است. به همین منظور ابتدا مروری نظری بر مفهوم فرهنگ از دیدگاه جامعه شناسی شده، سپس تلاش گردیده شاخص های فرهنگ استعماری و استقلال فرهنگی و نقش بنیادین فرهنگ در انحراف و بدبختی و نیز در اصلاح و خوشبختی جامعه بر اساس رویکرد و دیدگاه امام خمینی (ره) ارائه شود.

یکی از دغدغه های متفکران اجتماعی آن است که در بین حوزه های زندگی جمعی، کدام یک بر دیگری تقدم دارد و تاثیر پایه ای بر جای می گذارد. عده ای مقوله فرهنگ و عده ای سیاست و بعضی اقتصاد را پایه ای تر می دانند. تشخیص درست این مساله باعث می شود که سیاست ورزان در برنامه ریزی خود دچار خطای فاحش نشوند. هرچند به طور قاطع نمی توان متفکری را یافت که به تاثیر یک طرفه جنبه ای از زندگی اجتماعی بر دیگر جنبه ها معتقد باشد اما مشهور آن است که مارکس و انگلس در بخش اقتصاد محوران و روسو و ماکیاولی در سیاست و قانون محوران و کسانی مانند ماکس وبر در بخش فرهنگ محوران قرار دارند. امام خمینی (ره) را می توان فرهنگ محور تلقی کرد. نتیجه این که هر چند حوزه های زندگی جمعی دارای تاثیر متقابلی هستند، اما به دلایلی می توان فرهنگ یا تفکر و باورهای مردم و سیاست مداران را دارای نقش محوری در تغییرات و تحولات دانست. در این نوشته با توصیف کلی از نظرات مختلف در این باب به تبیین و توجیه نظر امام (ره) پرداختیم.

نوشتار حاضر در پی پاسخگویی به این سوال اساسی است که منظومه کلامی ـ معرفتی امام خمینی چه بازتاب و تاثیری بر مناسبات اخلاق و سیاست در اندیشه ایشان داشته است؟ این مقاله بر آن است که از طریق کندوکاو در منظومه کلامی حضرت امام (ره)، در جستجوی پاسخ بر آمده و به فرضیه اش دست یابد. بر اساس هرمنوتیک کلامی و جامعه شناختی معرفتی امام (ره)، اخلاق و سیاست نسبتی وثیق پیدا می کنند.مناسبات دوسویه و ژرف اخلاق و سیاست در اندیشه حضرت امام هم از منظر نظریه امامت قابل اثبات و بررسی است و هم از منظر نظریه ولایت فقیه. در نظریه امامت، اخلاق و سیاست دست کم در دو مسئله اساسی با هم در تناسب قرار می گیرند: یکی در مسئله ویژگی های امام است؛ زیرا حضرت امام (ره) قانون دانی را که همان افضلیت علمی می باشد و نیز عدالت داشتن را که در نظر ایشان همان برخورداری از کمال اعتقادی، اخلاقی و سیاسی می باشد از ویژگی های بارز «امام» می داند. مسأله دوم در شئون و کارویژه هایی است که ایشان برای «امام» قایل می شود.نتیجه مستقیم این مسئله آن است که اخلاق و سیاست در افق واحد قرار می گیرند. آن حضرت کارویژه های «امام» را نیز علاوه بر آن که اعتقادی و عبادی می داند اخلاقی و سیاسی نیز فرض می کند که باز هم رابطه معنادار و دوسویه ای میان اخلاق و سیاست برقرار می شود. رابطه وثیق اخلاق و سیاست در عناصری چون اراده و عدل تحت تاثیر نگرش کلامی حضرت امام به تجلی نهایی خود می رسد. زیرا در این نگرش، سیاست اخلاقی همان قوت اراده و مالکیت نفس است. بدین ترتیب اخلاقی شدن سیاست در گرو ساخت انسان و جامعه ای با اراده متمرکز است. سیاست اخلاق زدا به انسان و جوامع مسلوب الاراده بازگشت پیدا می کند.از سویی دیگر بارزترین مصداق حسن و قبح در نگرش کلامی حضرت امام عدل و ظلم است. حضرت امام آن جا که از عدل و عدالت سخن به میان می آورد آن ها را سرسلسله همه فضیلت ها در خداوند، هستی و جوامع فرض می کند و آن گاه که از ظلم یاد می کند آن را ریشه همه رذیلت ها درنظر می گیرد. از دیدگاه امام (ره) سیاست صحیح سیاستی است که واجد همه خوبی ها و عاری از هرگونه زشتی ها و پلیدی هاست؛ چنان چه سیاست شیطانی آمیخته با هر گونه منکرات و پلشتی ها و به دور از هرگونه خوبی ها و زیبایی ها می باشد.

این مقاله در مقام پاسخ گویی به این سوال اساسی است که نگرش عرفانی حضرت امام (ره)، چه تاثیری بر مناسبات اخلاق و سیاست در اندیشه ایشان داشته است؟ در تلاش برای پاسخ گویی همه جانبه به سوال مذکور نخست به مبانی عرفانی امام خمینی عطف توجه می شود و سپس تاثیر این مبانی در تعامل و مناسبات دوسویه متغیرهای اخلاق و سیاست تبیین می گردد. با توجه به عناصر و شاخصه های عرفان حضرت امام که در این مقاله به شرح و تحلیل آن ها پرداخته خواهد شد، می توان به این مسئله دست یافت که در نگاه عرفانی ایشان اخلاق و سیاست سویه هایی از یک حقیقت بوده و میان آن دو همبستگی بهینه و به سامان برقرار است.اگر هرمنوتیک را تفسیر معنا بدانیم عرفان امام نوعی هرمنوتیک از معنای اخلاق و سیاست خواهد بود که در آن این دو متغیر در عالم معنا به گونه روشنی با یکدیگر اندماج پیدا می کنند. از این منظر، قدرت از امهات صفات الهی است و بندگان خدا باید آن را در جامعه منعکس کنند. قدرت اگر توأم با اخلاق و فضایل باشد مایه کمال و اگر عاری از فضایل اخلاقی باشد رهزن و مانع رسیدن به کمال خواهد بود. مانع کمال در نگاه عرفانی امام (ره)، یا درونی است که همان خوی استکباری است یا بیرونی است که همان نظم استکباری می باشد. اخلاق مستکبری در اندیشه ایشان اگر چه ریشه در نفس آدمیان دارد و ریشه آن حب نفس است، لکن هنگامی که این حالت درونی به صحنه اجتماع برمی گردد و بروز و ظهور جامعه شناختی به خود می گیرد گروه بندی های مشخصی را در جامعه به وجود می آورد.زهد، ولایت انسان کامل و بعثت نیز مفاهیمی صرفا عرفانی ـ اخلاقی نیستند؛ بلکه وجود جامعه شناختی نیز دارند. زهد در نگرش امام خمینی دارای سه عنصر اساسی است: آزادگی، شجاعت و مسئولیت پذیری اجتماعی. این سه عنصر همان اندازه که عرفانی هستند اخلاقی و سیاسی نیز می باشند. بعثت در عرفان امام همان گونه که کارکرد سیاسی پیدا می کند کارکرد اخلاقی نیز دارد و بالاخره رابطه ماهوی و عینی اخلاق و سیاست در اندیشه عرفانی حضرت امام (ره)، در ولایت انسان کامل به تجلی نهایی خود می رسد، زیرا ولایت انسان کامل ادامه و استمرار ولایت خداوند در زمین است. انسان کامل در اعمال ولایت براساس تولی و تبری عمل می کند نه حب و بغض شخصی. تولی و تبری در عین این که عرفانی می باشند اخلاقی و سیاسی نیز هستند.

یکی از نوآوری های امام خمینی (ره) در فقه اسلام شیعی، مفهوم مصلحت می باشد. مصلحت را شیخ مفید در فقه امامیه پی نهاد، شهید اول با بررسی آن در قواعد فقهی بدان تعمیم بخشید و آن را روش مند ساخت و صاحب جواهر رابطه ولایت فقیه و مصلحت را نمایاند و امام خمینی در آن طرحی جامع در انداخت و آن را به صورت یک نظریه درآورد. مصلحت به این معنا از مهمترین ضوابط احکام حکومتی است و رهبران جامعه باید در تصمیم گیری های خود به آن توجه کنند. هرگاه مصلحت ها با هم متزاحم شوند و یا حکم حکومتی در بردارنده مصلحت با احکام شرعی ناسازگار باشد، باید مصلحت مهم و یا حکم مهم را در آستان اهم قربانی کرد. بنابراین، امام خمینی، به عنوان یک اصولی دارای ابتکار، تاملاتی را در این نظریه پردازی مطرح ساخت و سعی نمود که با واقع گرایی بیشتری با این مساله برخورد نماید. حال در این مقاله کوشش گردیده که ابعاد این مساله از حوزه نگاه امام راحل مورد تدقیق و بررسی قرار گیرد.

«بررسی همسرداری حضرت امام خمینی (ره) با رویکرد نوگرایی در اندیشه و عمل»، موضوع این مقاله است. هدف از این مطالعه، بیان مسائل و مبانی رفتاری- اخلاقی آداب همسرداری در سیره حضرت امام (ره) است؛ به گونه ای که منتهی به ارائه یک شناخت قوی و مستحکم از همسرداری ایشان که دارای نوگرایی در اندیشه و عمل است، گردد.این مطالعه مروری، سیری بر اسناد موجود در زمینه همسرداری در سیره حضرت امام (ره)، با تکیه بر منابع اصیل اسلامی است. با مراجعه به منابع خاطرات و سیره آن بزرگوار و خاطرات فرزندان و نوه ها و دیگر نزدیکان ایشان سعی گردید الگوی آداب همسرداری اسلامی در سیره و آموزه های آن حضرت با رویکرد نوگرایی در اندیشه و عمل را تبیین نماید.نتایج این تحقیق نشان می دهد از دیدگاه حضرت امام (ره)، همسر مناسب برای هر فرد کسی است که هم فکر و هم کفو وی باشد. اندیشه حضرت امام (ره) در زمینه همسرداری دارای نوگرایی است. امام (ره) با توجه به شناختی که نسبت به زن داشت و به گوهری وجودی زن پی برده بود، شخصیت زن را تکریم کرده و به همسر خود ارج می نهاد. امام خواهان همسری فعال و اصولگرا بود؛ یعنی همسری که قرآن را به عنوان یک اصل در جای جای زندگی خویش به کار گیرد. برخورد ایشان با همسرشان به خوبی نشان دهنده این جمله آن حضرت است که می فرمایند: قرآن کریم انسان ساز است و زنان نیز انسان ساز هستند.

فرهنگ هر ملتی نشانه هویت و استقلال اوست. کسب و حفظ استقلال فرهنگی و فکری نشانه حیات و قدرت یک جامعه است. ویرانی و انهدام یک فرهنگ، ویرانی یک ملت است. از دیدگاه امام خمینی (ره)، فرهنگ اساس سعادت یا شقاوت یک ملت است و رستگاری هر جامعه از راه اصلاح و احیاء فرهنگی امکان پذیر است.مقاله حاضر به دنبال یافتن الگو و روش های فرهنگ سازی یی است که توانست جامعه ایرانی اسلامی را از قهقراهای فرهنگی سربلند بیرون آورد. در این مقاله که با روش مطالعه اسناد مدارکی (کتابخانه ای) به بررسی سیره، آثار و سخنان امام (ره) پرداخته است. ابتدا اصول مورد تاکید ایشان در ایجاد و اصلاح فرهنگ، استخراج شده، سپس شیوه اجرای آن ها با ذکر مصادیقی در سیره عملی شان ذکر شده است. البته از نقش مدیریت فرهنگی ایشان نیز نباید غافل شد. این شیوه خاص فرهنگ سازی امام (ره) الگویی از تحول فرهنگی در پرتو تعهد فرهنگی را به جهان امروز عرضه نمود.

تامل بر فرهنگ سیاسی امام خمینی(ره) و بسط آن در شرایط حاضر ضرورتی غیرقابل انکار می باشد؛ زیرا از جهتی الگوی پیشنهادی امام(ره) از حکومت اسلامی تحت عنوان جمهوری اسلامی، در مقابل مدعیان دموکراسی و مردم سالاری در جهان امروز، نسخه ای بدیع است که بین آسمان و زمین پیوندی معقول و میسور زده و از جهت داخلی نیز توجه به فرهنگ سیاسی امام، نیازی غیرقابل اغماض است. امام در فرهنگ اندیشه سیاسی خود همزمان از مردم سالاری و حکومت دینی دفاع و بین این دو قطب، وحدت و آشتی برقرار می کرد.نویسنده در این نوشتار بر آن است که با استفاده از روش کتابخانه ای موارد ذیل را مورد بحث قرار دهد:1- مفهوم سیاست و ارتباط آن با دین در فرهنگ سیاسی امام خمینی(ره)2- ضرورت حکومت3- ماهیت و خصوصیت حکومت اسلامی4- مفاهیم اساسی موثر بر تعامل مردم و حکومت در اندیشه امام.

هدف این مقاله کنکاش برای پی بردن به جایگاه مصلحت نظام در اندیشه حکومتی امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی است. روش اتخاذ شده در این تحقیق توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای و استفاده از اسناد مکتوب می باشد.امام خمینی (ره)، معتقد بودند که ولی فقیه با دارا بودن اختیارات حکومتی پیامبر اکرم (ص)، اختیار صدور حکم حکومتی را دارد. از آن جا که ملاک صدور حکم حکومتی توجه به مصلحت جامعه است، بنابراین مصلحت جامعه و مصلحت نظام در دیدگاه امام (ره) از جایگاه مهمی برخوردار است. از دیدگاه ایشان توان تشخیص مصلحت از اهم ویژگی های رهبری است و لکن می توان در بررسی و تشخیص مصلحت از کارشناسان ذی ربط استفاده نمود.با عنایت به جایگاه مهم مصلحت نظام در اندیشه حکومتی امام خمینی (ره)، ایشان با تاکید بر لزوم توجه به مصلحت نظام از سوی مقامات نظام و آحاد مردم، خود بیش و پیش از همه به این امر عنایت داشتند و حیاتی ترین تصمیمات دوران رهبری خویش را با توجه به مصلحت نظام اتخاذ نمودند. از جمله موارد بارز در این خصوص می توان به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، پذیرش قطعنامه 598 و کنار گذاشتن قائم مقام رهبری، توسط ایشان اشاره نمود.با توجه به این مطالب می توان نتیجه گیری نمود که بدون شناخت جایگاه مصلحت در اندیشه حکومتی امام خمینی(ره) نمی توان به برداشت درستی نسبت به تصمیمات حکومتی امام (ره) و به عبارتی حقیقت تصمیمات سیاسی ـ حکومتی ایشان نایل شد.

بی تردید اولین قدم در راه اصلاح یک جامعه، اصلاح فرهنگی آن است. نقش فرهنگ چنان برجسته و حیاتی است که بی اغراق می توان آن را حیات دهنده یک جامعه نامید؛ به گونه ای که پیشرفت در همه ابعاد اقتصادی، سیاسی و صنعتی بدون توجه به بعد فرهنگی نمی تواند موجبات تعالی جامعه را فراهم سازد و آن را به سوی اضمحلال سوق می دهد. از این روست که حضرت امام خمینی (ره) اساس سعادت یا شقاوت یک ملت را از فرهنگ می دانستند. از منظر آن فقیه عالی قدر، فرهنگ سازنده و پیشرو در حوزه های فردی و اجتماعی، سبب هدایت انسان ها، جامعه و تربیت الهی هر دو خواهد شد. این چنین فرهنگ مطلوبی از یک نظام تربیتی فعال و روزآمد برخوردار بوده و دچار جمود و تحجر نمی گردد. از این روست که ایشان معتقد بودند: «بزرگ ترین تحولی که باید بشود بایستی در فرهنگ باشد» تا بتواند اصلی ترین نقش خود را که تربیت انسان صالح و پیش زمینه ای برای خودباوری است به درستی ایفا کند. از آن جا که فرهنگ سرچشمه همه حسن و قبح ها و کامیابی ها و ناکامی هاست و هویت یک جامعه را شکل می دهد بسیار حساس و عنصری اساسی است و به فرموده حضرت امام (ره) بی جهت و من باب اتفاق نیست که استعمارگران هجمه فرهنگی را در سرلوحه اهداف پلید خود قرار داده اند. در این میان دانشگاه نقشی خطیر در شکل دهی فرهنگ بر عهده دارد؛ چرا که مامن فرهنگ سازی است؛ فرهنگی که ملت را به سوی ایده آل ها و آرمان ها رهنمون شده و بسترساز حرکت به سوی مطلوب هاست و دانشگاه به مثابه موتور محرکه ای است برای توسعه جوامع تا از این طریق احساس توانمندی، شایستگی و خودباوری فرهنگی را به کالبد جامعه تزریق نماید. اهمیت دانشگاه به اندازه ای است که حضرت امام (ره) آن را بعد از جنگ تحمیلی، مهم ترین موضوع و مساله نظام می دانستند.در این مقاله «رسالت و نقش دانشگاه در قبال فرهنگ و فرهنگ سازی از منظر امام خمینی (ره)» مورد بررسی قرار گرفته و از پرتو آرای اندیشمندانه بنیانگذار انقلاب، رسالت هایی به شرح ذیل در راستای کیفیت بخشی به کارکرد فرهنگی این نهاد مقدس استنباط گردید:انسان سازی.توسعه وحدت فکری و عملی حوزه و دانشگاه.تضارب آرا در محیط های دانشگاهی، زمینه ساز رشد و اعتلای فرهنگی.پالایش کتب دانشگاهی از افکار القاکننده فرهنگ منحط غربی.نیل به خودباوری فرهنگی از طریق تربیت متخصصان مستقل.همنوایی با سایر مراکز علمی جهان اسلام و اتحاد تمامی دانشجویان مسلمان.جهانی کردن فرهنگ اسلامی.امید که با بهره گیری اصولی موارد ذکرشده که برگرفته از تفکرات عالمانه آن بزرگ معمار انقلاب که سیراب از مشرب های گونه گون عقلی، نقلی و شهودی بوده، گامی بنیادی در اعتلای فرهنگی این مرز و بوم برداریم.

از دیدگاه امام راحل(ره) دانشگاه به جهت نقش ویژه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود، همواره از اهم امور و مبدا همه تحولات جامعه است. اصلاحات اجتماعی تابعی از اصلاحات دانشگاه است و آن قدر برای دانشگاه اهمیت قائل هستند که در کلامشان، این نهاد اجتماعی با سرنوشت انقلاب و اسلام پیوند ناگسستنی دارد.با بررسی رهنمودهای حضرت امام(ره) در زمینه شناخت دیدگاه ایشان در خصوص دانشگاه و نقش دانشگاهیان در تحولات اجتماعی به این نتیجه می رسیم که از دید امام خمینی(ره) دانشگاهیان قشر آگاهی هستند که می توانند در اجتماع نقش موثری ایفا نمایند. در این راستا دانشگاهیان برای اینکه بتوانند نقش خود را کامل نمایند باید در کنار سایر اقشار اجتماعی و مردم باشند.امام خمینی(ره) برای دانشگاه، دانشگاهیان و دانشجویان، پیام ها و سخنان مبسوطی بیان فرموده اند که اگر با دقت و از ابعاد گوناگون تجزیه و تحلیل شوند، راه نجات یک ملت و کشور مشخص و در صورت عمل به آن رهنمودها، این امر محقق می شود. همچنین اندیشه های حضرت امام(ره) نشان می دهد که در میان اقشار مختلف اجتماعی برای دانشگاه و دانشگاهیان جایگاه ممتازی قائل بودند و همواره تاکید داشتند که با قشر ممتاز دیگر یعنی روحانیون در ارتباط باشند تا بتوانند در تحولات اجتماعی، نقش محوری ایفا نمایند.بر اساس اندیشه های حضرت امام(ره) می توان گفت که دانشگاه در نظر امام(ره) به عنوان یک کارخانه انسان سازی بسیار مهم تلقی شده و معتقد بودند که اگر دانشجویان بتوانند در دانشگاه، علم و ایمان را با یکدیگر همراه سازند، می توانند به عنوان یک قشر تحصیلکرده، فرآیند روشنگری اجتماعی را به دست گیرند. به عبارت دیگر یک دانشگاهی از نظر امام(ره) عامل روشنگری اجتماعی است و زمانی می تواند موفق باشد که بتواند آگاهی و توانایی های خود را در مسیر تحقق ارزش های الهی به کار گیرد.مقاله حاضر سعی دارد دیدگاه های امام خمینی(ره) در مورد نقش دانشگاه را در جامعه با روش تحلیلی و کتابخانه ای و با توجه به مولفه هایی چون ضرورت انقلاب فرهنگی و توجه عملی به رشد آن و رمز موفقیت پرورش یافتگان دانشگاه با استفاده از منابع معتبر، ضمن مرور مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بررسی قرار دهد. نویسنده امید دارد تا با ارائه دیدگاه هایی از امام راحل قدمی هرچند کوچک در یادآوری آن آرمان های بزرگ بردارد و افق آینده را روشن نماید.

در این پژوهش از منظری جدید به بررسی اندیشه های تربیتی دو مربی بزرگ معاصر پرداخته می شود که با وجود اختلاف زمانی و مکانی، دارای وجوه اشتراک بسیاری در زمینه تعلیم و تربیت می باشند. یکی از تاثیرگذارترین افرادی که در چند دهه پیش توانسته با رویکردی تربیتی، باعث ایجاد یک انقلاب سیاسی بزرگ شود امام خمینی(ره) است. اندیشه های سیاسی امام خمینی(ره) آمیخته با آرمان های تربیتی است و وی با تلفیق تربیت و سیاست توانسته است بار دیگر نقش به سزای دین و معنویت را به جهان دین گریز امروز یادآور شود. از سویی دیگر، یکی از پرنفوذ ترین اندیشمندان معاصر در زمینه تعلیم و تربیت معاصر، پائولو فریره، مربی و فیلسوف شهیر برزیلی می باشد که وی نیز با تلفیق مساله تربیت با سیاست، و ارائه راهکارهای تازه به مساله آموزش و پرورش، رویکرد جدیدی را در اندیشه های تربیتی به وجود آورده است. نگاه مشترک امام خمینی (ره) و پائولو فریره، به مساله تربیت سیاسی، تلاش برای مبارزه با نظام ظلم و آموزش استعماری، تاکید بر آموزش ستمدیدگان و احیاء حقوق مادی و معنوی آنان، تربیت به مثابه انسان سازی و رهایی بخشی، آموزش مردم گرا، تربیت انتقادی و در نهایت لزوم توجه به آموزش معلمانی متعهد و انقلابی، در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. روش مطالعه در این پژوهش مطالعه کتابخانه ای به صورت تحقیق مروری می باشد. در این مقاله تلاش می شود تا با نگرشی تحلیلی- توصیفی، به بررسی و تطبیق اندیشه های های سیاسی-تربیتی حضرت امام خمینی(ره) با پائولو فریره پرداخته شود.

هدف: هدف این تحقیق شناخت و بررسی اندیشه های امام خمینی (ره) در مورد زن و جایگاه او و ابزارهای به کار گرفته شده در فرهنگ سازی از سوی امام (ره) است.روش تحقیق: طرح مقاله حاضر به روش توصیف و تبیین اندیشه های امام، سخنرانی های امام (ره) و مصاحبه ها و خاطراتی است که مرتبطین با امام (ره) در مورد ایشان نقل کرده اند.یافته ها: امام (ره) راه رسیدن زن به نقطه مطلوب موجودیت و انسانیت از لحاظ فردی و اجتماعی را فرهنگ سازی می دانستند. امام بیشتر بر فرهنگ سازی در این دو زمینه تاکید داشتند: 1- تلاش برای رسیدن زن به حق انسانی و حقیقی خود. 2- شکوفایی استعداد های او که بتواند به صورت انسان نسبتا کامل در جامعه ظهور کند. ایشان اندیشه های خود را هم در زمینه نظری و عملی به منصه ظهور رسانده اند. در عمل طرز برخورد ایشان با خانواده، به خصوص همسر خود و در زمینه نظری تعریفات و سخنرانی هایی که ایشان در مورد زن وجایگاه او در مناسبت های مختلف ایراد فرمودند در این زمینه قابل استناد است.نتیجه گیری: به طور کلی در نگاه و اندیشه ایشان زن دارای شخصیت و مقامی قرآنی است و برای رسیدن به این مقام، ایشان فعالیت های زیادی در زمینه الگوسازی و فعال کردن جامعه زنان انجام دادند و تلاش های ایشان ثمرات مبارکی در پی داشته است.

تصمیم گیری، حساس ترین بخش هر سازمان است؛ به طوری که سایمون آن را معادل مدیریت دانسته است و بدون شک تصمیم گیری نقش اساسی در شرایط حال و آینده سازمان خواهد داشت. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه و بررسی الگوهای تصمیم گیری و تفکر سیستمی امام خمینی(ره) است. روش تحقیق با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات انجام شده، و تبیین الگوهای تصمیم گیری امام و انطباق آن با الگوهای رایج و ارائه مدلی مبتنی بر تفکر خدا کنترلی در تصمیم گیری، به صورت مطالعات مروری انجام پذیرفته است.

هر انقلابی لاجرم تغییر و تحولاتی را به دنبال خواهد داشت که این تغییرات بر اساس رویکرد جدیدی که بر آن جامعه حاکم خواهد شد، در نهادهای سیاسی و اجتماعی و حقوقی آن اجتماع تاثیرگذار خواهد بود. انقلاب اسلامی ایران نیز از این قاعده کلی مستثنی نبوده و تغییراتی را به وجود آورد که تاثیر شگرف آن را در نهادهای مختلف سیاسی و اجتماعی و حقوقی شاهد بوده و هستیم. مهم ترین مرحله تغییرات مرحله گذر از یک سیستم حقوقی به یک سیستم حقوقی جدید است که اگر این تغییر با دقت و مطالعه انجام نشود، ممکن است زیان های جبران ناپذیری را متوجه وضع جدید کند. انقلاب اسلامی ایران بنا به فرهنگ استکبارستیزی آن توجه بسیار زیادی را طلب می نمود تا از این مرحله با سرافرازی عبور کند. وضعیت جدید کشور و ضرورت اصلاح سیستم اداری و قانونگذاری و ناکارآمد بودن قوانین و مقررات نظام سیاسی گذشته در وهله نخست نوعی نابسامانی سیاسی اجتماعی را به وجود آورد و این وضعیت خطراتی را متوجه اصل نظام نوپا نموده بود که حضرت امام خمینی با تدبیر پیامبرگونه خود وارد صحنه شده و با فرمانی همه مسئولین را متوجه ضروریاتی نمود. این فرمان که در 8 بند تنظیم شده بود، از این جهت به آن فرمان 8 ماده ای گفته شد. این فرمان از جهات مختلف قابل بحث و بررسی است و نکات ارزشمندی دارد که با تطبیق آن با شرع مقدس و موازین حقوق عرفی، زوایای مختلف آن قابل کشف و تبیین می باشد. در این فرمان قواعد حاکم بر مبانی حقوق اسلامی و اصول مسلم قانونگذاری از جمله اصل قانونی بودن جرم و مجازات، اصل تفکیک قوا، قاعده فقهی حرمت مال مسلمان و حرمت عرض مسلمین مورد تاکید قرار گرفته است. به طور کلی این فرمان شامل چند محور بسیار مهم است که باید از نظر موازین حقوقی مورد بررسی قرار گیرد؛ از جمله ضرورت اصلاح سیستم اداری و در رأس آن سیستم قضایی کشور، اصل قانونی بودن جرم و مجازات، حرمت جان و مال و آبروی مسلمانان، جلوگیری از هتک حرمت افراد و منع از دستگیری ها و بازدداشت های غیر قانونی و... را مورد تاکید قرار می دهد. در این تحقیق برآنیم تا موازین فقهی و حقوقی این فرمان تاریخی را مورد بررسی قرار دهیم.

انسان در میان مخلوقات خداوند، اشرف آنان است؛ مقام «خلیفه اللهی» از آن انسان است. انسان از نظر اکتسابی توانایی هایی دارد که می تواند از فرشتگان هم بالاتر رود. فصل ممیزه انسان از دیگر مخلوقات در قوه ادراک و نیروی عقل است. قوه ادراکه است که انسان را می تواند به «اعلی علیین» و یا «اسفل سافلین» ببرد. اگر نیروی ادراکی انسان گرفته شود دیگر اشرف مخلوقات نیست و نوعی حیوان خواهد بود. بروز و رواج خرافه، تحجر و تقدس مآبی در جامعه ناشی از ضعف عقل و علم و دانش است. جامعه ای که «پخته خوار» و «خیالاتی» است، دیگر دنبال دانایی گرایی و علم نمی رود. عقل و جهل دو جنبه مقابل یکدیگرند؛ رشد قوه عقلانی بر مبانی صحیح، رشد فضیلت ها و علم و دانش را می آورد؛ غلبه جهل هم، جمود و خرافه را در پی دارد. جمود، کندروی و تعبیرات ظاهرگرایانه و سطحی را رواج می دهد و فرد جامدالفکر از هرچه نو است متنفر است. جمودگرا مرتجع است و علیه «پیشرفت زمان» مبارزه می کند. در مقابل این طرز تفکر، تجددگرایی است که تعبیرات روشنفکرمآبانه و زمان گرا دارد که نوعی جهالت است و زمان را معیار می گیرد و با «سنت» مقابله می کند. در این میان، مصلح است که علیه «انحراف زمان» مبارزه می کند. حضرت امام خمینی (ره) مصلحی بود که با تکیه بر اصول اسلام و با درک زمان و نیز با تکیه بر اصول اخلاقی و تهذیب نفس و با شجاعت خاص خود، حکومت اسلامی را تشکیل داد و تعالیم اسلامی را در جامعه پیاده کرد. در تفکر امام، خرافه، جمود، تحجر، تقدس، تجدد، سیاست ماکیاولیستی و... راهی نداشت. امام می فرمود: [باید] حصارهای جهل و خرافه را شکسته تا به سرچشمه زلال اسلام ناب محمدی (ص) برسیم.ویژگی های افراد خرافه و جمودگرا، متحجر و... را از نظر امام می توان به شرح زیر بیان کرد:مقدس مآب، دورو (منافق)، ترسو و بزدل، عزلت نشین و گوشه گیر، جاهل متنسک و عالم متهتک، دور از مبارزه و جهاد، ظاهرگرا و سطحی نگر، روشنفکرمآب، عدم توجه به نقش زمان و مکان در اجتهاد، عدم تحمل مخالفان و انتقادناپذیری، رفاه طلب، تجمل گرا و راحت طلب، قرار دادن فرع به جای اصل، جزم گرا و مطلق اندیش، علم ستیز، بی سواد و بی عمق، جزئی نگر و کوته بین.

طرح مسالهوحدت اجتماعی و یکپارچگی آحاد جامعه از آرمان های دیرینه همه مصلحان و مکاتب بشری بوده اما تحقق آن، مستلزم پیمودن راهی دور و دراز و پر فراز و نشیب است. جوامعی به سلامت آن راه را پیموده و به جلالت در منزلگاه وحدت نشسته اند و جوامعی نیز در کوران حوادث از شاهراه اتحاد به کوره راه های تفرقه و تشتت خزیده اند.وحدت اگر چه شجره مبارکی است که میوه هایی بس شیرین و باطراوت به بار می آورد که از آن کام هر تلخ کامی شیرین می شود، اما سخن در این مقال آثار و ثمرات میمون و خجسته آن نیست که بر هر صاحب معرفتی روشن است؛ بلکه آن چه جای کنکاش و اندیشه دارد این است که چرا بزرگانی بسیار و مکاتبی بی شمار در تحقق وحدت عملی در میان آحاد جامعه خود این چنین ناموفق بوده اند؟ چرا رنگ، نژاد، زبان و ملیت مردمان، اتحاد را برای آنان به ارمغان نیاورده است؟ چرا اشتراک در طبقات اجتماعی باعث همدلی و یکرنگی آنان نمی شود؟ آنان کدام راه را اشتباه پیموده اند و کدام اصل را به عنوان محور اتحاد، به خطا برگزیده اند؟به راستی بنیان اتحاد مومنان در جوامع دینی بر چه اساس و محوری نهاده شده است که پیامبران و اولیاء(ع) این چنین در این وادی خطیر کامیاب و موفق جلوه کرده اند؟و در نهایت این که، امام خمینی که خود سالکی در طریق همان بزرگان بود، چگونه و با کدام اکسیر، تفرق و جدایی امتی را به اتحاد و همدلی، و ناهماهنگی و تشتت آنان را به یکپارچگی و یکدلی مبدل ساخت؟واکاوی این پرسش ها و تتبع مشفقانه در آن ها، برای امروز ما چاره ساز و برای آینده فرزندان مان کارساز خواهد بود.

با توجه به نگاه امام خمینی(ره) به مقوله آزادی که هدف والای ایشان در رهبری انقلاب اسلامی بود، درمی یابیم که ایشان به هرگونه آزادی در جامعه اسلامی با توجه به حدود و شرایطی معتقد بوده اند. ایشان ابتدا معتقد به ایجاد فضای سالم برای آزادی اندیشه در جامعه می باشند؛ همچنین معتقد به آزادی های فردی و سیاسی، آزادی اندیشه و بیان، آزادی احزاب و اجتماعات و آزادی عقیده و مذهب می باشند. البته این نوع آزادی ها را دارای حدود و شرایطی می داند.در مقاله مورد نظر سعی برآن است که این مقوله را در اندیشه امام خمینی(ره) مورد بررسی قرار دهیم. در این پژوهش به این نتیجه می رسیم که امام خمینی(ره) در واقع درصدد بوده که نوعی فهم درست از آزادی را در جامعه اسلامی بیان کند. روش پژوهش در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای می باشد.

نظریه پردازان مدیریت و سازمان، قرن بیست و یکم را قرن رهبری برای سازمان می دانند. محققان مدیریت اعتقاد دارند که رهبری عامل اصلی موفقیت سازمان و جامعه است. در خصوص رهبری رویکردهای گوناگونی وجود دارد. یکی از این رویکردها که به تازگی مورد توجه صاحب نظران حوزه مدیریت قرار گرفته «رهبری خدمتگزار» است. هدف این رویکرد ایجاد بهبودهایی در رهبری سازمان ها و جوامع می باشد. رهبران موثر مشتاق خدمتگزاری هستند. آنان دارای ویژگی هایی همچون همدلی، دوراندیشی، گوش دادن موثر و... می باشند. در بین همه رهبران بزرگ شاید کم تر کسی مانند امام خمینی (ره) را بتوان نام برد که نمونه عملی یک رهبر خدمتگزار باشد.هدف پژوهش حاضر تعیین مولفه های رهبری خدمتگزار از دیدگاه اندیشمندان غربی، جستجوی این ویژگی ها در گفتار و رفتار حضرت امام خمینی (ره) و طراحی مدل رهبری خدمتگزار بر اساس الگوی عملی رفتار و گفتار ایشان بوده است. این پژوهش از نوع تطبیقی بوده که در آن ویژگی های رهبری خدمتگزار از دیدگاه اندیشمندان گوناگون با دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) مورد مقایسه قرار گرفته است.یافته های پژوهش نشان می دهد که حضرت امام (ره) نه تنها ویژگی های چنین رویکرد رهبری را همواره به سایر مدیران و رهبران توصیه نموده اند بلکه خود دارای این ویژگی ها بوده اند. سایر یافته های این پژوهش حاکی از آن است که حضرت امام (ره) به غیر از ویژگی های رهبری خدمتگزار که از سوی اندیشمندان غربی مطرح شده است، دارای ویژگی های دیگری همچون ساده زیستی، اعتماد به نفس، صبر و استقامت، اشاعه معنویت، عدالت، نفوذ بر قلوب، خوش برخوردی، دوستی و برادری، اعتراف به اشتباه و... می باشند. شاید بتوان گفت که یکی از دلایل انتخاب موضوع حاضر، افزون بر علاقه وافر نگارنده و تعهد وی نسبت به اندیشه الهی امام راحل، بازشناسی آن در حوزه سبک رهبری و معرفی مدلی اسلامی از شیوه رهبری با تکیه بر رهبری ایشان که خود نمونه عملی یک رهبر خدمتگزار بوده اند، به جامعه باشد. این رویکرد جدید در رهبری می تواند از زوایای مختلف نقطه تبادل افکار و بررسی علمی محققان قرار گیرد.

در این نوشتار، ابتدا به تحلیل مفهوم آزادی از دیدگاه امام خمینی(ره)، پرداخته می شود. در این راستا، نگارنده به تبیین دیدگاه امام، درباره فاعل، مانع و هدف آزادی می پردازد. در ادامه نقش برخی از نهادها را در تامین و حفظ آزادی، بیان می کند:1- حکومت (البته حکومتی می تواند آزادی های مشروع و قانونی را تامین و حفظ کند که قانونگرا، عدالت محور، و... باشد.2- خانواده؛ خانواده ها برای ایجاد حس آزادی خواهی فرزندان بایستی از دوران طفولیت، اعتماد به نفس را در آنان ایجاد و تقویت کنند و آنان را افرادی مهذب و با ایمان و مستقل بار بیاورند؛ در این صورت است که آنان هیچ گاه زیر سلطه اجانب نخواهند رفت و در راه آزادی کشور خود حتی جان خود را فدا می کنند.3- تعلیم و تربیت؛ فرزندان ما باید از طریق نهادهایی چون مدرسه، دانشگاه و رسانه های گروهی بیاموزند که آزادند و در عین حال یاد بگیرند و تکرار و تمرین کنند. آزادی را حداقل یکبار در دوران تحصیل در جامعه با نظارت معلمان و اساتید تجربه کنند، مثلا برای تحقق آزادی سیاسی، تجمعات قانونی را تمرین کنند. و البته اگر همه عوامل موثر در تعلیم و تربیت در راستای هم و به صورت مکمل در یک برنامه عمل کنند، محصول آن تقویت روحیه آزادی طلبی و تولید فرهنگ در این راستا خواهد بود.4- دین؛ اسلام برای تمام زوایای زندگی دستوراتی دارد. از جمله مسائلی که به آن توجه کرده، آزادی انسان ها است.

مجموعه گزاره هایی که ذیل عنوان کلی تعالیم اسلامی واقع می گردند از سه گانه های اخلاق، احکام و اعتقاد فراتر نیستند؛ به عبارتی گزاره های دینی یا از اخلاق سخن می گویند یا در مقام بیان احکام شرعی هستند و یا ناظر به اصول و فروع عقاید.بدین ترتیب اخلاق که یک رکن از تثلیث مذکور است از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فلسفه اخلاق از سنخ مباحثی است که همواره تفکر فیلسوفان و اندیشه متکلمان را به خود مشغول داشته و مجالی برای رویارویی آراء و دیدگاه های متفاوت بوده است.این مقاله به بیان مبانی نظری اخلاق در نظام اندیشه حضرت امام خمینی(ره)، می پردازد.حضرت امام چه ملاک و معیاری برای ارزش گذاری افعال بیان می نمایند؟ طبق کدامین میزان اموری را نیک و پسندیده و قابل ستایش و بعضی را ناپسند و مذموم معرفی می نمایند؟ابتدا به نظرات مشهور در این باب اشاره می شود که از آن جمله است: لذت گرایی، سود عمومی، امر و نهی الهی و حسن و قبح عقلی. دو رای اخیر به ترتیب نظر مختار اشاعره و معتزله در این باب است. در این مقاله ضمن اشاره مختصری به این رویکردها و صاحب نظران این عرصه ها به تبیین مفصل دیدگاه حضرت امام با نظر به مبانی فلسفه ایشان می پردازیم.در نظر معظم له انسان به سبب روح ملکوتی و اقتضاء فطرت الهی اش عاشق کمال مطلق است که عشق به مطلق کمال را به همراه دارد و در نتیجه گریز از نقص مطلق و لازمه آن یعنی مطلق نقص دارد و چنین میل و انزجاری است که مبدا سنجش پسندها و ناپسندهای آدمی است. بدین ترتیب انسان، خوداگاه یا ناخوداگاه در پی وصول به قرب حضرت رب العالمین است که یگانه مطلوب فطرت های بشری است.در این نگرش کلیه اعمال جوارحی و جوانحی انسان اگر او را در نیل به این هدف والا مساعدت نماید از ارزش برخوردار است و حسن اخلاقی دارد و اگر بعد او را از این مطلوب، موجب شود متصف به قبح اخلاقی می گردد. حسن فاعلی در این زمینه از اهمیت به سزایی برخوردار است با این توضیح که حسن فعلی، شرط لازم برای ارزشمندی افعال است و برای تمام و کمال بودن این ارزشمندی حسن فاعلی نیز نیاز است؛ بدین معنا که اگر افعال و اعمال آدمی به قصد وصول به قرب حضرت خداوندی و کسب رضای حضرتش انجام پذیرد افعال و اعمال به ظاهر خرد و کوچک او ارزش های کلان می یابند.اشاره به محاسن و مزایای این نظریه که از آن جمله است الزام آور بودن در مقام عمل، مطلق و دائمی بودن اخلاق، و توجه به همه جوانب وجودی انسان، پایان بخش این نوشتار است.

موضوع رابطه زیبایی گرایی و عرفان از موضوعات پرمناقشه در تاریخ است. برخی مکاتب عرفانی، حقیقت و زیبایی را در دو سوی متضاد می دانند. به تعبیر آنان زیبایی گرایی و والایی گرایی نمی تواند با هم جمع گردد. این نگرش با عرفان انفسی و نگرش رهبانیت سازگارتر است و در مقابل نگرش آفاقی دیگری است که بین این دو تضاد نمی بیند و این دو را مکمل هم می داند. این عرفان به اجتماع، حکومت، طبیعت، مردم و... نگرشی معنوی داشته و به آنها متمایل است.فیلسوفان و عارفان جدید و قدیم تلاش های گسترده ای برای پیوند این دو نموده اند. از فیلسوفان نوین غرب، کانت برای این کار تلاش ویژه ای نموده است.امام خمینی رویکردی بسیار ناب و ارزشمند در ترکیب این دو گرایش دارند. ایشان با توجه به آنکه بنیانگذار نظام و انقلاب اسلامی بوده اند، در دستورالعمل های ویژه خود مبنی بر ساخت مساجد با عظمت و هویت آفرین برای تمدن اسلامی بر معیارهای بنیادین سادگی و نفی تجمل تاکید نمودند.این دستورالعمل را بر اساس کتب اخلاقی ایشان در مورد خانه هم می توان مشاهده نمود. به نظر می رسد معیارهای مورد تاکید ایشان چندان توسط نهادهای سیاستگذار و مجری مربوطه درک نشده و دنبال نگردید و حال آنکه برخی معماران و هنرمندان ارزش گرای جهان تاکیدات ایشان را بهتر فهمیده دنبال کردند. شاید بتوان زیبایی شناسی تنزیهی ایشان را مهمترین داروی بازگشت ما به هویت اصیل معماری و شهرسازی اسلامی دانست.

این مقاله با عنوان اخلاق کارگزاران در اندیشه حضرت امام خمینی (ره) با هدف بررسی اجمالی ویژگی های مکتب اخلاقی آن حضرت و سپس مرور دیدگاههای ایشان درباره اخلاق کارگزاران نظام اسلامی بر اساس ویژگی های یاد شده تدوین شده است. برای شناخت دیدگاه های نظری حضرت امام خمینی (ره) در زمینه اخلاق کارگزاران نظام اسلامی، باید ابتدا از مقیاس ها و معیارهایی سخن گفت که آن ها نیز اخلاقی هستند. معیارهایی مانند تقوی، اخلاص، زهد، بی علاقگی به دنیا، عبادت، سرشک شوق برای خدا در نیمه شب تار از دیدگان فرو ریختن، در جستجوی گمنامی بودن و ....روش مطالعه در این تحقیق از طریق بررسی کتابخانه ای تمامی سخنان و مکتوبات ایشان به ویژه در دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است و یافته های زیر قابل اشاره اند:تزکیه و تقوی، جلب رضای خدا، ساده زیستی، اعتماد به نفس، صبر و استقامت، تعهد به موازین اسلامی، اشاعه معنویت و اقامه عدالت، رعایت عدالت و امانت، انجام تکلیف، مردم داری، خدمتگزاری، تواضع در مقابل مردم، برخورد خوب با مردم، خضوع در مقابل قانون، انجام وظیفه و عدم دخالت در کارهای دیگر، اهمیت به بیت المال و پرهیز از کم کاری، اهمیت به محتوی و عمل، عبرت پذیری، انتقاد و انتقادپذیری، اعتراف به اشتباه، دقت عمل در رفتار خود و افراد تحت امر، ارائه کارها به مردم، پرهیز از قدرت طلبی و حب مال، حفظ آبروی نظام و جمهوری اسلامی.اهمیت اخلاق کارگزاران از دیدگاه امام خمینی (ره) آن جا معلوم می شود که رمز موفقیت های اجتماعی و خدمات سیاسی را در آراستگی به فضایل اخلاقی می دانند. از این رو به دولتمردان و دست اندرکاران مدیریت جامعه توصیه می کند که ایجاد محیطی سالم و معطر به ارزش های تربیتی را سرلوحه کار خویش سازند تا در پرتو برکاتش خود بهره مند گردند.

در عصر حاضر، نام بلند امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، نامی جاوید و ماندنی است. ایشان با اندیشه های فرازمانی و تلاش های صادقانه خود، مسیر تاریخ را دگرگون کرده است.حضرت امام (ره) انسان کاملی بوده که علم و عمل را به هم آمیخته و با نگاهی هدفمند و غایتمدار، میان اخلاق و سیاست تعامل برقرار نموده است.این نوشتار، ابتدا با طرح این سوال که آیا اصولا بین اخلاق و سیاست می توان رابطه ای فرض کرد و تعاملی برقرار ساخت؟ پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه و عمل حضرت امام خمینی (ره) را مورد کاوش قرار داده و با طرح مبانی نظری اخلاق و سیاست از منظر حضرت امام (ره) به پیشینه تاریخی بحث تعامل اخلاق و سیاست و رویکردهای موجود در این مسئله نیز اشاره کرده است.امام (ره) با اهتمام ویژه به اخلاق، تقریبا به همه مقولات اجتماعی ـ سیاسی ،از منظر اخلاقی می نگریست. ایشان معتقد بود نه تنها مصالح اخروی اقتضا می کند که سیاستمدار به اخلاق پایبند باشد بلکه عقل عملی و سیاسی نیز تقید به اخلاق را از او می خواهد. ایشان با الهام از آموزه های اسلامی از همان آغاز مبارزه و به ویژه از 15 خرداد 42 در درس های اخلاقی خویش، راه های مبارزه با استبداد را نیز تعلیم می داد و معتقد بود که احکام سیاسی و اخلاقی اسلام از یکدیگر جدا نیست و هماهنگی اخلاق و سیاست لازمه راه اندازی حکومت اسلامی است.هر چند وجود شخصیت کم نظیر حضرت امام خود مهم ترین و بارزترین گواه تعامل اخلاق و سیاست است، در عین حال، فرضیه پژوهش حاضر این است که از منظر امام خمینی (ره) اخلاق، تعیین کننده حدود و کنش سیاسی است و از سوی دیگر، سیاست، فراهم آورنده تعالی اخلاقی برای جامعه است.