مطالعات ترجمه
سال:1392 | دوره:11 | شماره:43 |تعداد مقالات:19

مترجم شعر باید ویژگی های شعر را خوب بشناسد. این ویژگی ها به وزن و قافیه محدود نمی شود. شعر سپید فاقد چنین جنبه هایی است. منتقدان و ادبیان دارای گرایش ریختگرایی-ساختارگرایی آفرینش شعر را در شکستن هنجارهای زبان متداول می جویند. به عنوان نمونه، از نظر لیچ (1969)، آنچه شعر می آفریند هنجارگریزی های زبانی است. او هشت نوع هنجارگریزی زبانی را برمی شمرد. در شعر، شاید بیشتر از دیگر گونه های ادبی، شکل (ریخت) و محتوا از هم جدایی ناپذیرند و مترجم باید تا آنجا که می تواند این دو را در ترجمه انتقال دهد. هنجارگریزی های زبانی را می توان بیشتر زیرمجموعه شکل و سبک در نظر گرفت. به نظر می رسد تاکنون به موضوع هنجار گریزی در ترجمه شعر توجه کافی نشده است. مطالعه حاضر بر آن است تا با استفاده از نظریات لیچ و بازنگری پژوهش صفوی (1373؛ 1383) در این زمینه به این موضوع بپردازد. بدین منظور، تعدادی از اشعار شاملو به ترجمه کیانوش برگزیده شد تا چگونگی ترجمه هنجارگریزی ها – انتقال یا عدم انتقال، تغییرات احتمالی در انتقال و راهکارها – بررسی شود. بررسی نشان داد که هنجارگریزی های معنایی، تاریخی و واژگانی عناصر مسلط و تعیین کننده سبک شعر شاملوست. با این وجود، در ترجمه تنها هنجارگریزی های معنایی به میزان زیاد انتقال یافته و اکثر موارد هنجارگریزی های واژگانی و تاریخی نادیده گرفته شده است. نتیجه اینکه، این ترجمه از نظر انتقال عناصر سبکی شعر شاملو کاستی های فراوانی دارد.

پژوهش حاضر کوششی است به منظور بررسی رابطه بین سبک های یادگیری تاملی (reflective) و تکانشی (impulsive) و عمکرد دانشجویان برخوردار از این دو سبک در یک آزمون کتبی ترجمه و نیز رابطه بین این دو سبک یادگیری و معیارهای اصلی ارزیابی ترجمه که عبارتند از دقت، سلاست و وضوح. آزمودنی ها در این مطالعه 36 دانشجوی سال دوم کارشناسی رشته مترجمی زبان انگلیسی بودند. ابتدا برای اطمینان از همگن بودن آنها از لحاظ تسلط به زبان انگیسی، یک آزمون تافل از آنها گرفته شد. سپس اصول و روش ترجمه بر اساس کتاب مونا بیکر (1992) با عنوان In Other Words به مدت حدود چهار ماه به آنها آموزش داده شد و در پایان یک آزمون ترجمه عملی از آنها گرفته شد. برای پاسخ به سوالات تحقیق، آزمون دو نمونه مستقل t انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که از حیث توانایی کلی ترجمه، تفاوت معناداری میان عملکرد دانشجویان دارای سبک یادگیری تکانشی و تاملی وجود ندارد. لازم به ذکر است که عملکرد این دو گروه از نظر وضوح و سلاست ترجمه نیز مشابه بود. اما از حیث دقت در ترجمه، عملکرد دانشجویان برخوردار از سبک یادگیری تاملی به میزان قابل ملاحظه ای از عملکرد دانشجویان دارای سبک فکری تکانشی بهتر بود.

ترجمه متون ادبی همواره کاری هنری و حساس محسوب شده و ترجمه رمان به عنوان یک نوع ادبی از این قاعده مستثنی نیست. هر مترجم ادبی سبک خاصی دارد و راهبردهای متفاوتی را در ترجمه به کار می گیرد. تحقیق حاضر با به کارگیری نظریه «تحلیل منفی» آنتوان برمن (1985) الگویی را برای شناسایی راهبردهای بومی سازی/بیگانه سازی به کار گرفته شده در فرایند ترجمه ارائه می دهد. این نظریه متشکل از دوازده «گرایش تغییر دهنده» متن اصلی است که به نحوی در آثار مترجم ظاهر می شوند. طبق این نظریه هر چه تعداد این گرایش ها در ترجمه بیشتر باشد، متن ترجمه بیشتر بومی سازی شده است. یافتن غالب ترین «گرایش تغییر دهنده» توسط مترجم نیز که به سبک او اشاره دارد از جمله اهداف این تحقیق بود. سه رمان مورد تحقیق عبارت بودند از: به سوی فانوس دریایی اثر ویرجینیا وولف، لرد جیم اثر جوزف کنزاد و 1984 نوشته جورج اورول. نتایج نشان داد که ترجمه سه رمان در جهت بومی سازی متن پیش رفته و گرایش تغییر «ساختار جمله» غالب ترین گرایش در ترجمه سه رمان بوده است.

نقد ترجمه را می توان آیینه هنجارهای زبانی ادبیات یک فرهنگ دانست؛ لذا با بررسی تاریخ نقد ترجمه می توان از دیدگاه اهالی آن فرهنگ نسبت به زبان و نمود ابعاد مختلف آن در ترجمه آگاه گردید. با توجه به اینکه نقد ترجمه در ایران، به رغم اندک پژوهش های مستقل درباره آن، به صورت جدی مطرح بوده، پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی بخشی از تاریخ نقد ترجمه در ایران، مبانی سبک شناختی به کار گرفته شده در نقدها را توصیف نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد که بسیاری از مفاهیمی که در دوره جدید مطالعات ترجمه در حوزه سبک شناسی نقد ترجمه مطرح گردیده، در نقدهای نوشته شده به قلم منتقدان ایرانی پیش از انقلاب اسلامی به کار گرفته شده است.

اگرچه بسیاری از نظریه پردازان ترجمه، به شکل سنتی نگاهی منفی نسبت به ترجمه به زبان غیرمادری دارند، اما همچنان این پرسش مطرح است که این ادعاها تا چه حد علمی و مستند هستند. ترجمه به زبان مادری و غیرمادری سال هاست که محل بحث و پرسش ترجمه شناسان بوده است و محور بسیاری از این مباحث بر موضوع مقبولیت و وفاداری در دو جهت (ترجمه به زبان مادری و غیرمادری) دوران می کند. هدف این تحقیق بررسی مقبولیت و امانتداری ترجمه های بومی و غیربومی است. پیکره تحقیق حاضر شامل دو داستان صادق هدایت با نام های بوف کور و سگ ولگرد است که هر کدام یک بار توسط مترجمی بومی و بار دیگر توسط مترجمی غیربومی ترجمه شده اند. جمله های متن اصلی به همراه ترجمه های نظیرشان تفکیک شدند و مورد بررسی قرار گرفتند و در نهایت تغییرات پیدا شده بر اساس چارچوب نظری هنجار اولیه توری (1985) دسته بندی شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مترجمان غیربومی (فارسی زبان) در قیاس با مترجمان بومی (انگلیس زبان) در ترجمه از فارسی به انگلیسی بیشتر به الگوهای زبانی متن اصلی امانتدار بوده اند و کمتر از ساختار متن اصلی منحرف شده اند. این در حالی است که مترجمان بومی در ترجمه از فارسی به انگلیسی به هنجار مقبولیت ترجمه خود بیشتر از مترجمان غیربومی اهمیت داده اند.

بسیاری از کلمات قرآن کریم با «ال» تعریف به کار رفته است و شناخت اقسام گوناگون آن در فهم درست آیات قرآن کریم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا برداشت مترجم و مفسر از نوع آن در کلمات قرآن کریم تاثیر آشکاری در تفاوت فهم و نرجمه آیات الهی برجای می گذارد. مقاله حاضر پس از بررسی «انواع ال» تعریف از دیدگاه دانشمندان علم صرف و نحوه و اندیشمندان علوم بلاغت، با ذکر نمونه هایی از آیات قرآن کریم، تاثیر نوع ال تعریف و برداشت مترجمان و مفسران از آن را در ترجمه ها و تفاسیر قرآن کریم نشان می دهد و یکی از دلایل اختلاف مترجمان را در ترجمه بعضی از آیات قرآن کریم آشکار می سازد.

بازی های ویدئویی دارای ویژگی های خاص برگرفته از جامعه مبدا خود هستند که ممکن است با هنجارهای جامعه مقصدی که در آن محلی سازی می شوند، هم خوانی نداشته باشند. این ویژگی ها در تصاویر و نیز در زبان این گونه بازی ها یافت می شوند. تحقیق حاضر سعی بر یافتن هنجارهای حاکم بر زبان بازیی هایی دارد که برای بازارهای ایران محلی سازی شده اند.هنجارهای حاکم بر ترجمه دارای طبقه بندی های گوناگونی هستند که از میان آنها هنجار آغازین برای طبقه بندی داده های تحقیق حاضر انتخاب شده است. هنجار آغازین به انتخابی عمومی نسبت داده می شود که توسط مترجمان صورت می گیرد. بنابراین، مترجمان می توانند به سمت هنجارهای زبان و فرهنگ مبدا و یا هنجارهای زبان و فرهنگ مقصد گرایش داشته باشند. اگر این گرایش به سمت متن مبدا باشد آنگاه متن مقصد «بسنده» خواهد بود و اگر به سمت متن مقصد باشد آنگاه متن مقصد «مقبول» خواهد بود. پیکره تحقیق حاضر شامل 10000 جمله از 4 بازی ویدئویی انگلیسی همراه با نسخه های فارسی همتای آنان است. پیکره تحقیق با استفاده از چارچوب نظری ارائه شده بررسی شد و این نتیجه حاصل گردید که مترجمان زبان این بازی ها بیشتر به سمت بسنده ترجمه کردن گرایش دارند.

هدف اصلی این پژوهش طراحی تست توانش استاد ترجمه (TTCT) و بررسی روایی سازه این تست بود. برای این منظور، با در نظر گرفتن نظرات و دیدگاه های علمی سه کارشناس بین المللی در حوزه مطالعات ترجمه، تست طراحی شد. پس از اتمام طراحی TTCT، از چهار استاد ترجمه که در دانشگاه های داخلی مشغول به کار هستد دعوت شد تا در جلسات مصاحبه شرکت کنند و ضمن پاسخگویی به سوالات نظر خود را پیرامون آن بیان کنند. روایی سازه این تست به صورت کیفی و با نرم افزار NVivo تایید شد. بر اساس مدلی که از NVivo گرفته شد، چهار حوضه اصلی TTCT شناسایی شد که دو حوزه آن سازه آزاد و دو حوزه دیگر سازه درختی بودند. سازه های آزاد، عبارتند از مهارت های تدریس و دانش تخصصی ترجمه و سازه های درختی عبارتند از روش تدریس و توانش ترجمه ای. در پایان، نتایج پژوهش حاضر در حوزه مطالعات ترجمه مورد بحث قرار گرفت.

مفهوم «بازآفرینی خبری» در یکی از شماره های پیشین فصلنامه مطالعات ترجمه معرفی شد. باز آفرینی خبری در واقع دیدگاهی جدید به ترجمه متون مطبوعاتی ارائه می دهد که در آن مترجم نه تنها باید به اصول ترجمه پایبند باشد، بلکه باید اصول خبر نویسی در مطبوعات و خبرگزاری ها را مد نظر قرار دهد تا محصول تولیدی او توسط مطبوعات و خبرگزاری ها چاپ شود. در مقاله حاضر، عوامل تاثیر گذار بر فرایند بازبینی خبری مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. برای این منظور، نظریه های تاثیر در رسانه همچون نظریه «برجسته سازی»، «چارچوب گذاری» و «پر مخاطب سازی» اخبار معرفی و بررسی می شوند. یافته های این پژوهش مدل جدیدی از تاثیر رسانه بر مترجمان مطبوعات ارائه می دهد. بر اساس این مدل، که در حقیقت مدل توسعه یافته «باز آفرینی خبری» به حساب می آید، عواملی نظیر سیاستگذاری رسانه خبری، ایدئولوژی (و گفتمان) غالب، خطوط قرمز سیاسی و محدودیت های فنی چاپی (همچون کمبود فضای انتشار) عواملی هستند که بر ترجمه متون خبری تاثیر می گذارند.

هرمانز ادعا می کند که قرآن از نظر جهان اسلام ترجمه ناپذیر است. نگارنده مقاله حاضر استدلال می کنند که هرمانز به عنوان فردی از غرب مشکل اتوریته در کتاب مقدس را به شرق (جهان اسلام) فرافکنی کرده است. همان طور که استعمارگر و شرق شناس، شرق را یک کل می انگارند و برای آن خصلت هایی قائل می شوند، هرمانز نیز جهان اسلام را یک کل دیده، برای آن حکم صادر می کند. همانطور که شرق یک که نیست، جهان اسلام نیز از اجزایی تشکیل شده است و نمی توان حکمی کلی درباره نظر افرادی که در این جهان قرار دارند صادر کرد. ازسوی دیگر شواهد تاریخی نشان می دهد مسلمانان از زمان پیامبر (ص) ترجمه قرآن را شروع کرده و تاکنون به آن ادامه داده اند. ترجمه قرآن در اوایل قرن بیستم در امپراتوری عثمانی و پس از فروپاشی آن در مناطق تحت حاکمیت استعمار به موضوعی جنجال برانگیز بدل شد. طرفداران و مخالفان ترجمه قرآن طرف مقابل را به پیروی از خواسته های استعماری متهم می کردند. بررسی شرایط حاکم بر آن دوره نشان می دهد تجددطلبی، فعالیت میسیونرهای مذهبی و ظهور فرقه های جدید که از حمایت استعمار برخوردار بودند از عوامل صدور فتوا له یا علیه ترجمه قرآن بوده است. برخلاف مترجمان پیشین که از علمای برجسته دینی بودند، مترجمان قرآن در این دوره افرادی سکولار، غیر مسلمان و یا از پیروان فرقه قادیانی (مشهور به جاسوسی برای استعمار) بودند. لذا به نظر می رسد مساله فاعلیت در ترجمه در ابعاد خرد (مترجم، ناشر، حامی مالی/سیاسی و. ..) و کلان (موسسات و نهادها) در پذیرش ترجمه از سوی مسلمانان بسیار با اهمیت است.