تربیت اسلامی
سال:1388 | دوره:4 | شماره:9 |تعداد مقالات:7

چکیده عربی: أجریت هذه الدراسة لتبیان مکانة العقل و العقلانیة فی سیرة الامام الحسین (ع) خلال واقعة عاشوراء باُسلوب تحلیلی - وصفی. و تبین کذلک أن واقعة عاشوراء مع أنها علی مرالتاریخ ینظر إلیها بأنها انتفاضة عسکریة و ملحمیة فلها وجهة تربویة و قامت علی أساس العقل و الفکر. و یمکن رؤیة أصل العقلانیة و الفکر بوضوح فی عمل و أداء الامام الحسین (ع). و فی هذه الواقعة تشکلت عملیة تربویة فی سیاق صحوة العقل و الفکر فی الامة الاسلامیة. و إن التربیة العقلانیة للمتربین (أصحاب الامام و مخاطبیه) هو اُنموذج جلی فی هذا المجال. چکیده فارسی: پژوهش حاضر، با هدف تبیین جایگاه خرد و خردورزی در سیره امام حسین (ع) در جریان واقعه عاشورا با شیوه تحلیلی ـ توصیفی صورت گرفته است. در واقع با وجود آنکه واقعه عاشورا در قالب قیامی نظامی و حماسی در تاریخ مطرح است، رویکردی تربیتی است که بر مبنای خرد و اندیشه شکل گرفته است و اصل تعقل و اندیشه در عملکرد امام حسین به روشنی قابل مشاهده است. این جریان تربیتی که در راستای بیداری خرد و اندیشه امت اسلام شکل گرفته است، تربیت عقلانی متربیان (یاران امام و مخاطبان) نمود بارزی دارد.

چکیده عربی: فی المجتمع المعاصر یجب أن تواکب عملیة التحولات الحدیثة و تتقدم الی الامام بما یتناسب مع هذه التحولات لکی تتمکن من تلبیة متطلبات مخاطبیها. و هذا ما یجعل من استحداث أسالیب التربیة الدینیة. و الطریقة المتعبة فی هذا البحث هی الاستدلال بالمصادر الروائیة و العلمیة. و قد سعینا لأن نستعین بهذه المصادر فی بحث وجوب الحداثة فی التربیة الدینیة من منظار الاُسس الدینیة و الفلسفیة و العلمیة. و تشیر من الجوانب الدینیة و الفلسفیة و العلمیة. و وفق هذه الاُسس فمن الضروری الاهتمام أکثر فأکثر بمسألة الحداثة فی التربیة الدینیة. چکیده فارسی: در جامعه معاصر، فرآیند تربیت دینی نیز باید همگام و متناسب با تغییرات روز پیش رود تا بتواند جوابگوی نیاز مخاطبان خود باشد. این امر، بازنگری، تجدیدنظر و نوآوری در شیوه ها و روش های تربیت دینی را ضروری می نماید. هدف از تدوین این مقاله، بررسی دلایلی است که وجود نوآوری در روش های تربیت دینی را ثابت می کند. روش پژوهش در قالب مطالعه موردی با استناد به منابع روایی و علمی است و تلاش شده تا با استفاده از این منابع، ضرورت نوآوری در تربیت دینی از منظر مبانی دینی، فلسفی و علمی مورد بررسی قرار بگیرد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که نوآوری در تربیت دینی به لحاظ دینی، فلسفی و علمی مورد تاکید است و بر اساس این مبانی، لازم است که به بحث نوآوری در تربیت دینی بیشتر توجه شود.

چکیده عربی: تسعی هذه الدراسة لبحث الغایة من التربیة العقائدیة علی أساس التعالیم الاسلامیة. و الاسلوب الذی اتبعتة هذه الدراسة فی بحثها هو الاسلوب التحلیلی و الاستنباطی. و علیه فقد بحثت أولاً مفهوم العقیدة و الإیمان و العلاقة فیما بینهما و من ثم حللت ماهیة الایمان و عناصرها علی أساس التعالیم الاسلامیة. و کذلک حللت النظریات التی بینها العلماء المسلمون و التی تفسر و تشرح تلک التعالیم و قامت الدراسة تبیین مراتب و درجات تلک النظریات و فی النهایة تم استنباط و شرح نتائجها فی تبیان الغایة من التربیة العقائدیة.أظهرت هذه الدراسة أن الایمان یرادف العقیدة فی المعنی. إن ماهیة الإیمان الذی یرادف العقیدة فی المعنی لیس سوی التصدیق و القبول القلبی، و لهذا التصدیق و القبول القلبی ثلاث عناصر هی: المعرفة، القبول القلبی، و المحبة. و للایمان مراتب و درجات نشأت من قوة و ضعف تلک العناصر. أن مراتب درجات الایمان غیرمحدودة. و علی هذه الأساس فإن الغایة من التربیة العقائدیة لها ثلاث عناصر هی: تربیة المعرفة، تربیة القبول القلبی، و تربیة المحبة القلبیة. و یجب الاهتمام بجمیع هذه العناصر الثلاث معاً فی التربیة العقائدیة. لأن للنظرة الاحادیة تبعات ضارة. و بالطبع فمن الممکن أن تحظی احدی هذه العناصر باهتمام أقل أو أکثر و ذلک بحسب مراحل التربیة. ولکن بالنهایة یجب أن تحظی جمیع هذه العناصر بالاهتمام.و کذلک فالغایة من التربیة العقائدیة لها مراتب متعددة. و علیه ففی التربیة العقائدیة یجب أن یکون دوماً الحصول علی مرتبة و درجة من الإیمان کفایة محددة ذات برامج تتناسب معها و مکتوبة. و بالإضافة الی هذا یجب الالتفات الی أن التربیة العقائدیة لا تتنهی من خلال تنفیذ برنامج تربوی ما. چکیده فارسی: این مقاله درصدد است که هدف تربیت اعتقادی را بر اساس آموزه های اسلامی بررسی کند. روش تحقیق این پژوهش روش تحلیلی و استنباطی است؛ بدین صورت که ابتدا مفهوم عقیده و ایمان و رابطه آن دو بررسی شده و سپس چیستی ایمان و مولفه های آن بر اساس آموزه های اسلامی و نظریاتی که دانشمندان مسلمان در تفسیر و تبیین آن آموزه ها بیان کرده اند، تحلیل شده و مراتب و درجه های آن مشخص گردیده و در پایان، نتایج آن در تبیین هدف تربیت اعتقادی استنباط و تشریح شده است.این پژوهش نشان می دهد که ایمان در یک معنا مترادف با عقیده است. ماهیت ایمان در معنایی که مترادف با عقیده است، چیزی جز تصدیق و پذیرش قلبی نیست و همین تصدیق و پذیرش قلبی، سه مولفه دارد: شناخت، پذیرش قلبی و محبت. ایمان مراتب و درجاتی دارد که ناشی از شدت و ضعف مولفه های آن است. بر این اساس، هدف تربیت اعتقادی نیز سه مولفه دارد: پرورش شناخت، پرورش پذیرش قلبی و پرورش محبت قلبی. در تربیت اعتقادی باید به همه این سه مولفه با هم توجه شود، چرا که یک جانبه نگری آثار زیان باری بر جای خواهد گذاشت. البته ممکن است بر حسب مراحل تربیت، یکی از این مولفه ها بیشتر یا کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ اما در نهایت باید همه این مولفه ها مورد توجه قرار گیرد. همچنین هدف تربیت اعتقادی، امری دارای مراتب است، بنابراین، در تربیت اعتقادی همیشه باید دستیابی به مرتبه و درجه ای از ایمان به عنوان هدف تعیین و برنامه ها متناسب با آن تدوین شود. علاوه بر این، باید توجه داشت که تربیت اعتقادی با اجرای یک برنامه تربیتی به اتمام نمی رسد.

چکیده عربی: یمکن الاستفادة من الأسالیب المختلفة للتربیة الدینیة داخل الاُسرة. مسألة أیاً من هذه الأسالیب هی مفیدة و مؤثرة هی مسألة یمکن التحقیق فیها و بحثها علی أساس الدراسات العلمیة. ولکن مسألة أی هذه الأسالیب هی تجوز شرعاً فهی مسألة فقیهة یمکن أن تحل البحث و التحقیق فی المصادر الاسلامیة. ولقد قدمت هذه الدراسة من المنظار الفقهی رؤیتین فی جواز الاستفادة من «الاکراه» لتقیید أعضاء الاُسرة و إلزامهم بمراعاة المعابیر الأخلاقیة و الشرعیة. و اللبنة النظریة لهذه هی حدود الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر و علی أساس هذا الأمر فحسب حللت هذه الدراسة هذا الموضوع. و إن هذه الدراسة بنقدها و ثائق النظریة القائلة بشرعیة الاکراه داخل الاُسرة تؤکد علی أن مسؤلیة «حفظ الأیمان و الاخلاق» الهامة ضمن إطار الاُسرة یجب أن تُطبق بالأسالیب القاسمیة و الخشنة. فإن هذة الأسالیب بغض النظر عن اُنها غیر مفیدة و مؤثرة فمن الناحیة الفقیهة لایمکن الدفاع عن شرعیتها. چکیده فارسی: برای تربیت دینی در محیط خانواده، از شیوه های گوناگونی می توان استفاده کرد، اما اینکه کدام یک از این شیوه ها «مفید» و «موثر» است، مساله ای است که بر اساس مطالعات تجربی قابل تحقیق و بررسی است، ولی اینکه کدام یک از آنها شرعا «جایز» است. مساله ای «فقهی» بوده و بر اساس تحقیق در منابع اسلامی، قابل پاسخ است. این مقاله از نگاه فقهی، به طرح دو دیدگاه در جواز استفاده از «اجبار» برای مقید کردن اعضای خانواده به رعایت موازین اخلاقی و شرعی پرداخته است. مبنای نظری این مقاله، قلمرو امر به معروف و نهی از منکر است و صرفا بر اساس این مبنا، به تحلیل موضوع پرداخته شده است. این مقاله با نقد مستندهای نظریه ای که اجبار را در محیط خانواده، مشروع می داند، تاکید می کند که مسوولیت مهم «حفظ ایمان و اخلاق» در خانواده را با روش های قهرآمیز و خشونت بار «نباید» دنبال کرد، این شیوه ها با صرف نظر از اینکه مفید و موثر نیست، از نظر فقهی نیز نمی توان از مشروعیت آنها دفاع کرد.

چکیده عربی: کانت التربیة إحدی أهم مسائل المجتمعات الاسلامیة التی تدور حولها بحوث کثیرة. إن التبیان الدقیق للتربیة و معرفة العوامل و الموانع المؤثرة فیها هو من أهم المسائل المتعلقة بالدین و التربیة. و قد تمحورت هذه الدراسة حول هذا الموضوع و هی بصدد بحث هذا السؤال و هو: ما هی العوامل الموثرة فی التربیة الدینیة؟ و ما هی الموانع التی تواجهها التربیة الدینیة؟ و لهذا فقد بحثتا أولاً مفهوم و معنی التربیة و التربیة الدینیة و من ثم بحثنا و حللنا و بینا العوامل و الموانع المؤثرة فی التربیة الدینیة علی أساس أحادیث الامام علی (ع).إن هذه الدراسة من الدراسات الأساسیة التی استفادت من الاسلوب الوصفی - التحلیلی. و هی من خلال دراستها و بحثها النصوص الکاملة لنهج البلاغة تسعی لتبیان العوامل و الموانع المؤثرة فی التربیة الدینیة علی أساس أحادیث الامام علی (ع) فی نهج البلاغة. چکیده فارسی: تربیت دینی یکی از اساسی ترین مسایل جوامع اسلامی است که بحث های فراوانی دارد. تبیین دقیق تربیت دینی و شناسایی عوامل و موانع تاثیرگذار در آن از مهم ترین مسایل مربوط به حوزه دین و تربیت است. مقاله حاضر، با محور قرار دادن این موضوع، در صدد بررسی این سوال است که در تربیت دینی چه عواملی موثر است؟ و چه موانع اساسی بر سر راه تربیت دینی وجود دارد؟ به همین منظور، ابتدا مفهوم تربیت و تربیت دینی مورد بررسی قرار گرفته و سپس عوامل و موانع موثر در تربیت دینی بر مبنای سخنان حضرت علی (ع) تبیین شده است. این تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی بوده که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی علاوه بر بررسی متن کامل نهج البلاغه در صدد تبیین عوامل و موانع موثر در تربیت دینی بر مبنای سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه است.

چکیده عربی: أن الغایة من أجراء هذه الدراسة هی معرفة و دراسة درجة الشعور بالسعادة عند الطلبة الجامعیین أثناء سلوکیاتهم فی المجالات العلمیة و الفنیة و الاخلاقیة و الدینیة. و قد اجریت هذه الدراسة علی طلبة جامعة الشهید باهنر و جامعة العلوم الطیبة و الجامعة الاسلامیة الحرة و جامعة پیام نور فی مدینة کرمان. و کان عدد الطلبة 32795 طالباً فی السنة الدراسیة 2007-2006 م، و تم اختیار 573 طالباً منهم بطریقة عشوائیة و بسیطة. و اُجویت هذه الدراسة بطریقة و صفیة. و کانت الوسیلة المستخدمة فی جمع المعلومات هی استمارة استطلاع الآراء و التی صممها صاحب هذه الدراسة.و معدل درجتها المتداولة و المقبولة هی 0.902 وحد التعادل أو درجتها الأولیة هی 0.903 و تم تفسیر و تحلیل المعلومات بالاستفادة من اختیار یتألف من جملتین و بمساعدة البرنامج الحصائی «spss». و تبین نتائج هذه الدراسة أنة مع تزاید السلوکیات العلمیة و الفنیة و الاخلاقیة و الدینیة للطلبة الجامعیین تزداد درجة سعادة الطلبة الجامعیین. چکیده فارسی: هدف این تحقیق، شناسایی و بررسی میزان احساس شادی دانشجویان در هنگام رفتارهای علمی، هنری، اخلاقی و دینی است. جامعه آماری پژوهش حاضر، تمامی دانشجویان دانشگاه های شهید باهنر، علوم پزشکی، آزاد اسلامی و پیام نور شهر کرمان (به تعداد 32795 دانشجو) در سال تحصیلی 84-1385 است که تعداد 573 نفر از آنان با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. روش انجام تحقیق، توصیفی و ابزار جمع آوری اطلاعات، به صورت پرسش نامه ای است که توسط محقق طراحی گردیده و روایی آن، معادل 902/0 و پایایی آن، معادل 903/0 محاسبه شده است.تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از آزمون دو جمله ای و با کمک نرم افزار آماری SPSS انجام شد. نتایج تحقیق نشانگر آن است که با افزایش رفتارهای علمی، هنری، اخلاقی و دینی دانشجویان، میزان شادی در آنان افزایش می یابد.

چکیده عربی: إن الدعوة الی العقلانیة هی إحدی المحاور الهامة فی النظام التربوی للاسلام. إن العقلانیة هی أساس الانسانیة و بعبارة اُخری «الفصل المائز» للانسان عن سائر الحیوانات. أن هذه القوة هی منبع المعارف و منطلق صدور جمیع الأفعال الانسانیة. فی النظام التربوی للاسلام لم یترک موضوع الفکر لحاله بصورة مطلقة. بل تم تقدیم التوضیحات الضروریة التی تعمل علی دقیها و تطورها دائماً. إن الغایة من هذه الدراسة هی تبیان مواضیع من قبیل وصف مفهوم الفکر، الظروف، المصادر، فوائد و موانع الفکر و التفکیر، بالاستفاه من الآیات و روایات المعصومین (ع).و علیه فقد سعینا الی تبیان مکانة الفکر فی النظام التربوی الاسلامی علی أساس التعالیم الاسلامیة. و لهذا فقد بینا أن للتفکیر فی المساحة الواسعة للعمل، تأثرها بالصدمات. أن شرائط قابلیة الفکر علی النمو هی: الانعزال، السیر فی الآفاق، البحث عن الدلیل، الصمت الواعی، الاهتمام بالرؤی المختلفة، الأخلاق الحسنة و الفاضلة، تنظیم المأکل.و موانع الفکر أو العوامل التی تضعف التفکیر هی: الاستعجال، اتباع الظنون الجاهلیة، التقلید، الأعمی، ضعف الشخصیة، النظرة الاُحادیة، الغرور و هوی النفس. و فی الختام فقد قدمنا مواضیع و مصادر لتربیة الفکر و کذلک قدمنا مقترحات لتنمیة و تقویة الفکر علی أساس تعالیم دین الاسلام للمعلمین و المربین. چکیده فارسی: یکی از محورهای مهم در نظام تربیتی اسلام، دعوت به خردورزی است. خردورزی پایه انسانیت و به تعبیری «فصل ممیز» انسان از دیگر حیوانات است. این قوه، سرچشمه معارف و مبدا صدور تمامی افعال آدمی است. در نظام تربیتی اسلام، موضوع اندیشه به صورت مطلق رها نشده، بلکه همواره روشنگری های لازم در جهت اعتلای آن شده است.هدف مقاله حاضر، تبیین موضوع هایی مانند توصیف مفهوم اندیشه، شرایط، منابع، فواید و موانع اندیشه و اندیشیدن، با استفاده از آیات و روایات معصومین (ع) است. بنابراین، تلاش شده بر مبنای آموزه های اسلامی، موقعیت اندیشه را در نظام تربیتی اسلامی معلوم کنیم. برای این منظور، تبیین شده که در نظام تربیتی اسلام، اندیشیدن سه ویژگی برجسته رشدپذیری، وسعت عمل و آفت پذیری را دارد. شرایط رشدپذیری اندیشه عبارت است از تفرد، سیر در آفاق، دلیل جویی، سکوت معنی دار، توجه به دیدگاه های مختلف، اخلاق خوب و کنترل خوراک. موانع یا عوامل آسیب زای اندیشه ورزی نیز عبارت است از شتاب زدگی، تبعیت از گمان جاهلانه، تقلید کورکورانه، شخصیت زدگی، یک سونگری، غرور و هوای نفس. در پایان، علاوه بر بیان موضوع ها و منابعی برای پرورش اندیشه، پیشنهادهایی جهت رشد و تقویت اندیشه بر مبنای آموزه های دین اسلام برای مربیان و متربیان ارایه شده است.