تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1381 | دوره:- | شماره:15 |تعداد مقالات:7

برای اجرای این طرح اندامهای هوایی آویشن کوهی (Thymus kotschyanus) از یکی از رویشگاه های طبیعی خود در ایستگاه تحقیقاتی سیراچال، در سه مرحله قبل از گلدهی، اوایل گلدهی و گلدهی کامل جمع آوری گردید و با روشهای مختلف اسانس گیری (تقطیر با آب، تقطیر با آب و بخار آب و نیز تقطیر با بخار آب مستقیم)، اسانس استخراج و بازده اسانس محاسبه شد. سپس اسانسهای بدست آمده با استفاده از دستگاه گازکروماتوگراف (GC) و گاز کروماتوگراف کوپل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد شناسایی کمی و کیفی قرار گرفت.بدین ترتیب، تاثیر مرحله رشد گیاه و روش اسانس گیری بر کمیت و کیفیت اسانس آویشن کوهی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بالاترین بازده اسانس با روش تقطیر با آب و پایینترین بازده به روش تقطیر با بخار آب حاصل شد. بازده اسانس بسته به روش تقطیر و مرحله رشد گیاه بین 0.28% تا 1.80% متغیر بود. ترکیبهای اصلی در تمام اسانسها کارواکرول (46.7%-61.2%)، تیمول (7.5%-26.9%)، گاماترپینن، پاراسیمن و بورنئول بودند.

گلهای گیاه لعل کوهستان Oliveria decumbens در فصل تابستان از منطقه کرمانشاه جمع آوری گردید و پس از خشک شدن در دمای محیط به روش تقطیر با بخار آب اسانس گیری شد. اسانس به صورت یک لایه روغنی زرد رنگ با بازده 0.1% بدست آمد. ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس به وسیله دستگاه گاز کروماتوگراف گازی (GC) و دستگاه گاز کروماتوگراف کوپل شده با طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد بررسی قرار گرفتند. از میان 14 ترکیب شناسایی شده در این اسانس کارواکرول (29.07%)، تیمول (28.11%)، گاماترپینن (20.46%) و پاراسیمن (15.40%) بیشترین غلظت را داشته و در مجموع 93% از اسانس گیاه O.decumbens را تشکیل می دادند.                                

به منظور مقایسه ترکیبهای شیمایی اسانس اوکالیپتوس کامالدولنسیس از سه منطقه مختلف آب هوایی، این گونه گیاهی در بهمن ماه 1378 از سه منطقه نورآباد ممسنی (استان فارس)، بهشهر (استان مازندران) و تهران (استان تهران) جمع آوری و پس از انتقال به آزمایشگاه شیمی گیاهی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، از برگ تازه آنها به طور مجزا و به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. از هر یک از این نمونه ها روغن اسانسی به رنگ زرد روشن و به ترتیب با بازده 0.60، 0.14 و 0.51 درصد (بر اساس وزن برگ خشک) بدست آمد. ترکیبهای شیمیایی این اسانسها به روشهای کاپیلاری گاز کروماتوگرافی متصل به آشکار ساز یونیزاسیون توسط شعله هیدروژن (CGC-FID) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) به طور کمی و کیفی شناسایی شدند. در هر یک از این اسانسها تعداد سی و چهار ترکیب شناسایی شدند که در میان آنها به ترتیب سه ترکیب 1 و 8- سینئول (48.8%، 1.0% و 2.5%)، پاراسیمن (16.3%، 35.5% و 23.9%) و اسپاتولنول (3.7%، 20.7 و 15.4%) بالاترین میزان را به خود اختصاص میدهند.

از اسانس اکثر گونه های بومادران در صنایع مختلف دارویی و بهداشتی استفاده می شود. به علت شرایط اقلیمی مناسب و سایر عوامل خاص جغرافیایی گیاهان متنوع و زیادی در بیشتر مناطق ایران می رویند که اکثر آنها خواص متفاوتی را دارا می باشند. استفاده صحیح از گیاهان دارویی مستلزم شناخت و بررسی دقیق ترکیبهای شیمیایی موجود در آنها است. تجزیه و شناخت کامل چنین گیاهانی از نظر بحث داروشناسی اهمیت زیادی دارد. در این تحقیق پس از جمع آوری گیاه از شهرستانک به روش تقطیر با آب (نوع کلونجر طبق دارونامه بریتانیا) نمونه مورد آزمایش مورد اسانس گیری قرار گفت که بازده اسانس در گل 0.44 درصد و در برگ 0.71 درصد بدست آمد. نمونه های اسانس گل و برگ توسط دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد شناسایی قرار گرفتند. ترکیبهای عمده در گل عبارتند از:Camphor  (31.2 درصد)، 1.8-cineole (25.7 درصد)،camphor  (21.4 درصد)،trans-p-menth-2-en-1-ol  (5.3 درصد) و همچنین در برگ 1.8-cineole (25.4 درصد)،camphor  (21.4 درصد)، trans-p-menth-2-en-1—ol  (18 درصد) وsabinene  (4 درصد) بدست آمد. با توجه به میزان مواد موثره موجود در گیاه که عمده ترین آنها ترکیب camphor در گل است به عنوان ترکیبی که دارای خواص ضد جوش، ضد احتقان و ورم، گندزدا، خلط آور و تسکین دهنده سوزش و خارش شناخته شده و همچنین ترکیب 1 و 8- سینئول که دارای خواص بیهوش کنندگی، کرمکش، ضد آلرژی، گندزدا، باکتری کش، خلط آور، مسکن، پایین آورنده فشار خون، عامل درمان التهاب حنجره سرفه و برونشیت است و همچنین ترکیب ترپینئول که دارای خواص ضد آلرژی، گندزدا، ضد سرفه، باکتری کش و عاملی که باعث تحریک انقباضهای کیسه صفرا میشود، شناخته شده است.                   

جنس Dracocephalum از تیره نعناعیان در ایران 8 گونه علفی یکساله و چند ساله معطر دارد که گونه D. kotschy یکی از گونه های انحصاری این جنس در ایران محسوب می شود. سرشاخه های گلدار این گیاه از اطراف تونل کندوان در ارتفاع 2600 متری جمع آوری شد و اسانس آن به روش تقطیر با بخار آب با بازده 0.5% (برحسب وزن خشک) استخراج شد. تجزیه و تحلیل اسانس با استفاده از دستگاه GC/MS و GC نشان داد که ترکیبهای (38.2%) Limonene، Perilladehyde (24.5%)، Geraniol (7.5%)، a-Pinene (6.3%)، Neral (6.1%) و cis-b-ocimene (5.2%) در مجموع 87.8% از کل مجموعه ترکیبهای اسانس (29 ترکیب) را تشکیل میدهند. سایر ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس به همراه شاخص کواتس، طیف جرمی و درصد آنها مورد بررسی قرار گرفته است و در جدول شماره 1 آورده شده اند.

پونه، گیاهی است از تیره نعنا (Lamiaceae) و دارای گونه های متفاوت، که ترکیبهای موجود در اسانس آنها بر حسب گونه، منطقه جمع آوری، زمان برداشت متغییر است. در این تحقیق گونه پونه سرخ آبادی Mentha longifolia (L.) Hudson var. chlorodictya Rech. f. از دو رویشگاه متفاوت جمع آوری و با روش تقطیر با بخار مورد اسانس گیری و مورد مقایسه قرار گرفت. بازده اسانس در هر مورد در حدود یک درصد می باشد. سپس اسانسها با دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) تجزیه شدند. ترکیبهای عمده در نمونه اول شامل:P-menth- 1- en- 9- ol  (62.1 درصد)،β-caryophyllene  (6.3 درصد) وCarvacrol  (4.8 درصد) و ترکیبهای عمده نمونه دوم شامل: P-menth- 1- en- 9- ol  (37.1 درصد)، 1.8-cineole (14.4 درصد)،piperitone  (9.7 درصد)،Carvacrol  (9.3 درصد) وgermacrene D  (9.1 درصد) می باشند.                                   

کربوهیدراتها نخستین موادی هستند که از طریق فتوسنتز در گیاه ساخته شده و یکی از گروه های عمده در مواد تغذیه ای محسوب می شوند. همچنین این مواد در داروشناسی و درمان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشند. کربوهیدارتها از جمله گلوکز به طور طبیعی در گیاهان یافت می شوند و مورد توجه هستند. بنابراین بررسی کربوهیدراتهای موجود در ژل گیاه صبر از اهداف مهم این تحقیق می باشد. پس از جمع آوری برگ گیاه صبر Aloe vera از مزرعه تحقیقاتی گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، جداسازی ژل از قسمت سبزینه برگ انجام و درصد قندهای موجود در نمونه ها با روش آنترون و به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتری مدل 340 (HITACHI) در طول موج 625 نانومتر بررسی شد. نتیجه آزمایشها نشان داد که درصد قند کل به ترتیب در ژل برابر 9.49% و در قسمت سبزینه برگ برابر 23.35% می باشد.