تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1386 | دوره:23 | شماره:1 (پیاپی 35) |تعداد مقالات:17

آترواسکلروز که اساسا در سرخرگهای بزرگ و متوسط اتفاق یکی از عوامل اصلی در ایجاد بیماریهای قلبی عروقی می باشد. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهند، در جوامعی که از گیاهان دارویی استفاده می کنند بیماریهای قلبی عروقی و از جمله آترواسکلروز کمتر دیده می شود. شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra) گیاهی از خانواده نخود است که وجود ترکیبهای هیپولیپیدمیک و فلاونوئیدهای با فعالیت آنتی اکسیدان قوی در این گیاه به اثبات رسیده است. هدف این تحقیق بررسی اثرات عصاره شیرین بیان بر لیپیدهای سرم و ایجاد آترواسکلروز در خرگوش های تغذیه شده با رژیم پر کلسترول می باشد. در این تحقیق 15 سر خرگوش نر به صورت تصادفی به سه گروه تقسیم شدند. گروه رژیم معمولی، کنترل پر کلسترول (1% کلسترول) و گروه پر کلسترول + شیرین بیان (مصرف یک روز در میان عصاره شیرین بیان با میزان (50 mg/kg body weight. غلظت کلسترول تام (TC)، تری گلیسرید (TG)، LDL کلسترول سرم در زمان شروع آزمایش، پایان ماه اول و پایان ماه دوم در خرگوش ها تعیین شده است. در پایان مطالعه خرگوش ها با میزان بالای کلروفرم کشته و آئورت آنها برای تعیین شدت ضایعات آترواسکلروتیک برداشته شد. شیرین بیان به طور معنی دار سطح TC، TG و LDL کلسترول را کاهش و سطح HDL کلسترول را افزایش می دهد و سبب کاهش ضایعات آترواسکلروتیک در آئورت می شود (p-value<0.05). نتایج بیانگر آن است که عصاره شیرین بیان برای جلوگیری از پیشرفت بیماری آترواسکلروز در خرگوش موثر می باشد. بنابراین مطالعات گسترده جهت بررسی این اثرات در انسان به منظور مصرف شیرین بیان در پیشگیری و درمان آترواسکلروز مورد نیاز است.

در این تحقیق کارآیی اسانس گیاهان دارویی Besser sieberi Artemisia و  Kit&Waldst.  scoparia Artemisia روی شپشه آرد (Herbst) Tribolium castaneum مورد ارزیابی قرار گرفت. نرخ رشد نسبی، نرخ مصرف نسبی، کارایی تبدیل غذای خورده شده و شاخص بازدارندگی تغذیه برای اندازه گیری شاخص های تغذیه طراحی شد. تیمارها به روش دیسک آردی در شرایط کنترل شده در دمای 1±27 درجه سانتی گراد با رطوبت نسبی 70-60 درصد و در شرایط تاریکی ارزیابی شدند. پس از استخراج اسانس از هر دو گونه درمنه، به همراه شاهد، غلظت های 1/0، 5/0، 75/0، 1، 5/1 و 2 میکرولیتر بر دیسک های آردی اضافه شد، سپس تعداد 10 حشره کامل شپشه آرد روی هر تیمار قرار داده شد. پس از گذشت سه روز از شروع آزمایش، مقدار غذای خورده شده و افزایش وزن حشره اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که اسانس گیاه Besser sieberi .A دارای تاثیر بالایی بوده و نرخ رشد نسبی و نرخ مصرف نسبی حشرات کامل را به طور معنی داری کاهش داده است. هم چنین اسانس  Besser sieberi .A کارآیی تبدیل غذای خورده شده را در مقایسه با گیاه Kit  & .A. scoparia Waldst به طور معنی داری کاهش داده است. اسانس  Besser sieberi .A به طور معنی  داری نسبت به اسانس Kit  & .A. scoparia Waldst دارای تاثیر بیشتری روی شاخص بازدارندگی تغذیه می باشد.

جلبک Gracilaria salicornia (C.Agardh) Dawson از خانواده گراسیلاریاسه (Gracilariaceae) و شاخه جلبک های قرمز (Rhodophyta) از منابع اصلی استخراج آگار در جهان محسوب می شود. این گونه پراکنش وسیعی در دریاهای نواحی گرم جهان از جمله سواحل جنوبی ایران دارد که دارای جمعیت های رویشی کم اما متراکمی در سواحل شمال شرق جزیره قشم می باشد. با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی گونه های گراسیلاریا در استخراج آگار و کاربرد گسترده آگار در صنایع غذایی و دارویی و همچنین روند صنعتی شدن جزیره قشم در این تحقیق تغییرات فصلی برخی از خصوصیات اکولوژیک گراسیلاریا سالیکورنیا از جمله درصد پوشش و میزان ماده خشک تحت تاثیر تغییرات عمق آب برای یک سال (1-1380) به روش ترانسکت- کوادرات مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین درصد پوشش و مقدار تولید ماده خشک (g/m2) گراسیلاریا سالیکورینا در اعماق مختلف آب و بخش های مختلف ناحیه بین جزر و مدی جزیره قشم دارای اختلاف معنی دار می باشد (P<%1). بیشترین درصد پوشش (%69.12±3.7) و بیشترین مقدار ماده خشک (598.9±67.2g/m2) در عمق 2.7 تا 3.5 متری در حد فاصل بخش میانی و تحتانی ناحیه بین جزر و مدی و در فصول زمستان و پاییز مشاهده می شود.

در این تحقیق برگهای پنج گونه اکالیپتوس به نامهای Eucalyptus microtheca F. Muell، E. gongylocarpa Blakely، E. gillii Meiden، E. woodwardi Maiden و F. Muell E. Salubris در فصل بهار، از دو نقطه در استان خوزستان (شوشتر و دزفول) جمع آوری شد و پس از خشک شدن در محیط آزمایشگاه، به روش تقطیر با آب، مورد اسانس گیری قرار گرفت. سپس ترکیب های تشکیل دهنده اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی تجزیه ای (Analytical. GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) و محاسبه اندیس های بازداری، مورد شناسایی قرار گرفت. بازده اسانس E. microtheca برابر (0.43% و 0.37%)، E. gongylocarpa (2.37% و 1.78%)، E. gillii (3.5% و 3.95%)، E. woodwardi (1.18% و 1.13%) و E. salubris (2.05% و 1.02%) به ترتیب در نمونه های شوشتر و دزفول بود. در اسانس E. microtheca اجزای عمده 1، 8- سینئول (26.7% و 16.9%)، پارا- سیمن (14.8% و 20.4%)، و آلفا- پینن (12.5% و 12.0%) به ترتیب در نمونه های شوشتر و دزفول بودند. ترکیب های اصلی در اسانس E. gongylocarpa 1، 8- سینئول (66.6% و 78.6%) و آلفا- پینن (5.2% و 7.2%) در اسانس E. gillii 1، 8- سینئول (58.5% و 81.3%) و آلفا- پینن (13.9% و 11.0%)، در اسانس E. woodwardi 1، 8- سینئول (58.7% و 45.1%) و آلفا-پنین (23.1% و 21.4%) و در اسانس E. Salubris 1، 8- سینئول (62.0% و 71.0%) و آلفا- پینن (8.0% و 10.0%) به ترتیب در نمونه های شوشتر و دزفول بودند. تفاوت در میزان ترکیب های عمده نمونه های شوشتر و دزفول می تواند به دلیل برخی تفاوت های اقلیمی مثل تفاوت در بافت خاک و میزان آب در دسترس گیاه باشد.

در پژوهش حاضر، توانایی دگر آسیبی گیاه مورخوش (Zhumeria majdae Rech. f. & Wendelbo) مطالعه شد. اثر عصاره آبی برگ گیاه مورخوش بر درصد و سرعت جوانه زنی بذرهای هفت گونه از سبزیجات گوجه فرنگی (Lycopersicon esculentum)، کاهو (Lactuca sativa)، کلم (Brassica oleracea)، تره (Allium porrum)، تربچه (Raphanus sativus)، پیاز (Allium cepa) و شاهی (Lipidium sativum) مورد بررسی قرار گرفت. عصاره آبی برگ گیاه مورخوش، اثرات بازدارندگی چمشگیری بر جوانه زنی بذرها نشان داد که به طوری که در شاهی و کلم جوانه زنی بذرها به صفر تنزل یافت. مقایسه آماری نشان داد که درصد جوانه زنی بذرها در تیمار عصاره آبی نسبت به شاهد (آب مقطر) در گیاهان شاهی، کلم و پیاز در سطح یک درصد و در گیاهان کاهو و تره در سطح پنج درصد معنی دار است. همچنین سرعت جوانه زنی در گیاهان شاهی، کلم، پیاز، کاهو، تره و گوجه فرنگی در سطح یک درصد و در گیاه تربچه در سطح پنج درصد معنی دار بود.

امروزه عدم تعادل سیستم آنتی اکسیدان و اکسیدان به عنوان عامل ایجاد بسیاری از بیماریها از جمله آترواسکلروز، سرطانها و پیری شناخته شده است. در این مطالعات اثرات آنتی اکسیدان سه غلظت متفاوت از هر یک از اسانس های بدست آمده از میوه و سرشاخه Juniperus excelsa subsp excelsa بر روی چند سیستم اکسیداتیو (همولیز گلبولهای قرمز، اکسیداسیون LDL، گلیکوزیلاسیون انسولین و هموگلوبین و نیز پراکسیداسیون لینولئیک اسید) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که: 1) اسانسهای مورد بررسی به خوبی گلیکوزیلاسیون انسولین و هموگلوبین را مهار نموده است. 2) اکسیداسیون LDL در حضور غلظتهای مختلف اسانس سرشاخنه گیاه به خوبی مهار شده است، در صورتیکه اسانس میوه در غلظتهای مورد مطالعه تاثیری بر اکسیداسیون LDL نداشته است. 3) اکسیداسیون لینولئیک اسید در حضور اسانس های بدست آمده از میوه و سرشاخه به خوبی مهار گردیده و میزان مهار با افزایش زمان انکوباسیون رابطه مستقیم نشان داد. 4) اسانس های مورد مطالعه، در غلظت کم، همولیز گلبولهای قرمز را مهار و در غلظت های بیشتر تسریع نموده و در مورد این سیستم بیشتر خاصیت پراکسیدان داشته اند. به طور خلاصه نتایج نشان می دهد که اسانس های بدست آمده از میوه و سرشاخه گیاه در غلظتهای اندک به خوبی توانسته است بر چند سیستم اکسیداتیو موثر و خاصیت آنتی اکسیدان بروز دهد، هر چند موجب همولیز برون تن (in vitro) گلبولهای قرمز شده است.بنابراین مطالعه بر روی تاثیر این گیاه بر برخی از بیماریها از جمله آترواسکلروز و دیابت می تواند حایز اهمیت باشد.

استافیلوکوکوس اورئوس از عوامل مهم عفونت های کسب شده از بیمارستانها و اجتماعی می باشد. عفونت های ایجاد شده توسط استافیلوکوکوس اورئوس های مقاوم به متی سیلین به طور عمده با منشا بیمارستانی هستند که در بسیاری از کشورهای جهان در حال افزایش است. به همین دلیل محققان نیز تلاش های زیادی جهت یافتن ترکیبهای جدید به عنوان جایگزین مناسب آنتی بیوتیک ها انجام داده اند. در این تحقیق اثر ضد باکتریایی عصاره آبی و جوشانده گیاهان مختلف به روش انتشار در آگار و به کمک دیسک انجام شد. هر آزمون سه بار تکرار گردید و میانگین قطر هاله عدم رشد بر روی محیط مولر هینتون آگار اندازه گیری و ثبت شد و سپس خاصیت ضد باکتریایی عصاره ها با هم مقایسه شد. از بین 6 گونه گیاه مورد بررسی، عصاره آبی اکالیپتوس، انار و درمنه و جوشاندن گیاهان اکالیپتوس، انار، درمنه، گز و گل راعی بهترین اثر ضد باکتریایی را در روش دیسک دیفیوژن داشتند و عصاره آبی و جوشانده گیاه زرشک، هیچ اثر ضد باکتریایی نداشت. در مقایسه اثر ضد باکتریایی عصاره آبی و جوشاندن گیاهان، جوشانده آنها اثر ضد باکتریایی مطلوب تری علیه سویه های مورد بررسی داشته و در برخی از گیاهان مانند انار تاثر بهتر عصاره در مقایسه با آنتی بیوتیک و انکومایسین علیه سویه های MRSA و MSSA مشاهده شد.

به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر ویژگیهای فیزیولوژیک جمعیت های مختلف گیاه دارویی بادرشبو (Dracocephalum moldavica L)، این تحقیق در سالهای 84-1383 در شرایط گلخانه انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرده شده در قالب بلوک های کامل تصادفی و با 4 تکرار اجرا گردید. فاکتور اصلی شامل بذرهای سه جمعیت گیاه بادرشبو جمع آوری شده از استان های تهران، اصفهان و فارس بودند. فاکتور فرعی را سه سطح تنش رطوبتی 100، 60 و 40 درصد ظرفیت زراعی تشکیل دادند. نتایج نشان دادند که جمعیت های مختلف گیاه بر صفات مورد بررسی موثر نبودند. تاثیر تنش خشکی بر عملکرد اسانس، میزان کربوهیدراتهای محلول، میزان کلروفیل a، b و کل در دو سال معنی دار بود. همچنین تاثیر تنش بر میزان پرولین در سال دوم معنی دار گردید. نتایج به دست آمده از تجزیه مرکب نشان داد که تاثر سال بر درصد اسانس و مقدار پرولین در سطح یک درصد معنی دار بود. مقایسه میانگین تیمارها مشخص نمود که در سال اول بیشترین عملکرد اسانس، قند محلول و کلروفیل به ترتیب مربوط به تیمارهای 60%، 40% و 100% ظرفیت زراعی بود. در سال دوم بیشترین مقدار پرولین، قندهای محلول و کلروفیل به ترتیب مربوط به تیمارهای 40%، 40% و 100% ظرفیت زراعی بود. مقایسه میانگین اثر متقابل جمعیت های مختلف گیاه و سطوح مختلف تنش خشکی نشان داد که در سال اول بیشترین درصد اسانس مربوط به تیمار جمعیت اصفهان × 60% رطوبت ظرفیت زراعی بود. همچنین بیشترین کلروفیل مربوط به تیمارهای 100% ظرفیت زراعی هر سه جمعیت بود. در سال دوم نیز بیشترین قندهای محلول و کلروفیل به ترتیب مربوط به تیمارهای 40% و 100% ظرفیت زراعی هر سه جمعیت بود.

به منظور ارزیابی عملکرد گل محمدی در استان کرمان تعداد نه اکسشن گل محمدی (Rosa damascene Mill.) از نقاط مختلف استان جمع آوری و در قالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1384-1383 در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی استان کرمان کشت گردید. عملکرد گل در هکتار، درصد ماده خشک، نسبت ماده خشک گل، نسبت وزن گلبرگ به گل، تعداد گل در بوته، وزن تر گل و عملکرد گل در بوته در سال 1385 مورد مقایسه قرار گرفت. ارزیابی داده های مربوط به صفات مورد مطالعه با استفاده از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها تجزیه و تحلیل گردیدند. اکسشن های مورد مطالعه اختلاف معنی داری از نظر کلیه صفات مورد بررسی داشتند. مقایسه میانگین صفات، اکسشن ها را در گروه های مختلف قرار داد. همچنین همبستگی معنی داری در میان صفات مختلف وجود داشت، که بالاترین همبستگی با عملکرد گل در هکتار مربوط به تعداد گل در بوته و عملکرد تک بوته بود. در مجموع و با توجه به نتایج بدست آمده، اکسشن رفسنجان از نظر عملکرد گل نسبت به سایر اکسشن ها برتری داشت.

با توجه به اهمیت بررسی علل خواب بذرها و رفع آن، اثر تیمارهای هورمونی، مواد شیمیایی و فیزیکی بر چگونگی جوانه زنی بذرهای گیاه دارویی سریش طناز مطالعه گردید. بدین منظور بذرهای رسیده این گیاه از پایه های موجود در باغ گیاه شناسی ملی ایران جمع آوری شدند و برای رفع خواب تحت پوشش تیمارهای محرک فیزیکی، شامل خیساندن بذر از 24 ال 48 ساعت، بریدن نوک بذر، نور 24 و 12 ساعته و تاریکی مطلق و محرک شیمیایی شامل هیپو کلریت سدیم، سیتریک اسید و ژیبرلیک اسید در غلظت های متفاوت قرار گرفتند و درنهایت بیشترین درصد جوانه زنی بذرها با مناسب ترین پیش تیمار و تیمار مشخص گردید. نتیجه این بررسی رفع خواب بذرهای این گیاه با مناسبتری پیش تیمار و تیمارها می باشد که خیساندن در آب به مدت 24 تا 48 ساعت، بریدن نوک بذر و نور سفید 4500 تا 5000 لوکس 24 ساعته، دمای 10 تا 15 درجه سانتی گراد به مدت 1 تا 3 هفته و تیمار 45 دقیقه با محلول های ژیبرلیک اسید 0.08 مولار با درصد جوانه زنی 80%، سرعت جوانه زنی 1.6 و شاخص بنیه بذر 13.65 و سیتریک اسید 30 میلی گرم در لیتر با درصد جوانه زنی 70%، سرعت جوانه زنی 1.27 و شاخص بنیه بذر 7.3 بوده است که در مقایسه با تیمار شاهد اختلاف معنی داری مشاهده شده است.

جاشیر (Prangos ferulacea Lindl.) گیاهی است پایا، بلند و معطر متعلق به تیره چتریان که دارای ارزش علوفه ای زیادی است و در پزشکی سنتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. بخشهای هوایی گیاه مذکور از ارتفاعات شمال غرب شهرستان بروجرد واقع در استان لرستان جمع آوری گردید و پس از خشک کردن گیاه در سایه اسانس گیری از آن با روش تقطیر با آب صورت گرفت. نتایج بررسیهای کمی در این مورد نشان داد که بیشترین مقدار اسانس در مرحله قبل از گلدهی (2.1%) و کمترین میزان اسانس مربوطه به مرحله میوه دهی (1.2%) می باشد. شناسایی ترکیبهای موجود در اسانس به وسیله کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنجی جرمی (GC/MS) انجام شد. نتایج نشان داد که ترکیبهای اصلی اسانس این گیاه در هر سه مرحله ترکیبهای مونوترپنی به ویژه آلفا و بتا- پینن می باشند، به طوری که این دو ترکیب در اسانس بیش از 65 درصد از حجم اسانس را تشکیل می دهند. از ترکیبهای مهم دیگر این اسانس آلفا- ترپینولن می باشد. از تغییرات کیفی قابل مشاهده در مراحل رشد و نموی این گیاه می توان به بالا بودن درصد آلفا و بتا- پینن در مرحله قبل از گلدهی نسبت به مراحل رشد بعدی گیاه اشاره کرد. از طرف دیگر بتا- کاریوفیلن فقط در مرحله میوه دهی و آلفا- فلاندرن و گاما- ترپینن در مراحل گلدهی و میوه دهی مشاهده می شوند.

گیاه .Dracocephalum kotschyi Boiss یکی از گیاهان دارویی و معطر است که در رویشگاه های طبیعی در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور یافت می شود. این گیاه به علت اسانس زیاد آن مورد توجه می باشد. هدف از این تحقیق مقایسه کمی و کیفی اسانس نمونه رویشگاهی و زراعی این گونه است. سرشاخه های گلدار گیاه از منطقه جیرود در استان تهران و همچنین نمونه کاشته شده از مزرعه تحقیقاتی واقع در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور جمع آوری گردید و با روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. برای شناسایی ترکیب های اسانس از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (CG/MS) استفاده شد. نتایج مقایسه ترکیبهای اسانس در شرایط کشت و رویشگاه شباهت این ترکیبها را نشان می دهد. در اسانس نمونه رویشگاهی لیمونن (29%)، متیل ژرانات (17.7%) و ژرانیال (15.8%) و در نمونه زراعی میرتنول (30.8%)، لیمونن (23.6%) و ژرانیال (14.3%) ترکیبهای اصلی اسانس گیاه را تشکیل می دادند.

به منظور بررسی اثر تاریخ کشت و رژیم های آبیاری بر روی کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی زیره سبز (Cuminum cyminum L.) در سال 82-1381 آزمایش فاکتوریل بر مبنای طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز با سه تکرار به مورد اجرا گذاشته شد. در تیمارهای مخلتف حداقل و حداکثر اسانس استخراج شده به ترتیب 1.3% و 3.36% بدست آمد. ترکیب کومین آلدئید (Cuminaldehyde) که بیشترین درصد اسانس زیره سبز را به خود اختصاص داده است، به طور معنی داری (در سطح 0.01) تحت تاثیر تاریخ کشت قرار گرفت. اما سطوح مختلف آبیاری اثر معنی داری بر آن نداشتند. ترکیب پارا- سیمن (p-cymen) دومین رتبه از نظر میزان درصد در اسانس زیره سبز را دارا بود. تاریخ کاشت اثر معنی داری بر روی این ترکیب نشان نداد. اما سطوح مختلف آبیاری اثر معنی داری (در سطح 0.05) بر روی میزان (p-cymen) نشان دادند.

گیاه وایول (Parthenium argentatum Gray.) درختچه ای چند ساله و منبعی از لاتکس می باشد. از آنجایی که گلها و لاتکس آن بسیار معطر بوده و موجب جلب شدید حشرات به خصوص در هنگام گرده افشانی می شود، گلهای رقم UC/100 از مزرعه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در تیر ماه جمع آوری و سپس به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. اسانس بدست آمده توسط دستگاه GC و GC/MS مورد تجزیه قرار گرفته و ترکیب های شیمیایی آن شناسایی گردیدند. نتایج بدست آمده نشان داد که بازده اسانس آن 0.8% بوده و در مجموع شانزده ترکیب، 97.6% اسانس را تشکیل می دادند. از ترکیب های مهم می توان از آلفا- پینن (27.2%)، بتا- فلاندرن (17.0%)، گاما- اودسمول (11.0%)، بتا- پیینن (10.0%)، بتا- اودسمول (9.0%) و بی سیکلوجرماکرن (4.0%) نام برد. سایر ترکیب ها شامل سابینن (7.3%)، اودسمول (1.9%)، بورنیل استات (2.0%)، جرماکرن- D (1.4%) و ترانس- بتا اوسیمن (2.2%) بودند.