تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1385 | دوره:22 | شماره:1 (پیاپی 31) |تعداد مقالات:15

در این تحقیق، نسبت به بررسی میزان ترکیب اولئوروپین، که از ترکیبهای مهم دارویی گیاه زیتون محسوب می شود، در برگ 9 رقم زیتون Olea europa L. با نامهای زیتون بگنیا، زیتون محلی گرگان، زیتون دزفولی، زیتون خشاوی، زیتون خرم آبادی، زیتون دگل، زیتون بربر، زیتون زاهدی و زیتون قرمز کشت شده در ایستگاه تحقیقاتی فدک در دزفول اقدام گردید. پس از جمع آوری نمونه ها در اواسط شهریور 1383، استخراج ترکیب با متانول صورت گرفت. سپس با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) میزان ترکیب اولئوروپین مورد اندازه گیری قرار گرفت. در این بررسی میزان ترکیب اولئوروپین در نمونه برگ رقم زیتون خرم آبادی، با 0.08mg/ml بیشترین و در نمونه برگ رقم زیتون دگل با 0.04mg/ml، کمترین مقدار را نشان داد که این مقادیر نشان دهنده اهمیت انتخاب رقم این گونه می باشد.

Hyoscyamus pusillus گیاهی تولید کننده آلکالوئیدهای تروپان از خانواده سیب زمینی است. برای بررسی میزان آلکالوئیدهای تروپان، گیاهان در مراحل مختلف رشد رویشی، گلدهی و میوه دهی از دو منطقه در آذربایجان جمع آوری و پس از استخراج آلکالوئیدهای بخشهای مختلف آنها به طور جداگانه، میزان آلکالوئیدهای هیوسیامین و اسکوپولامین با دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا(HPLC)  مورد سنجش قرار گرفت. همچنین در هر دو منطقه تاثیر عوامل محیطی روی میزان آلکالوئیدهای تروپان بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان دادند که میزان آلکالوئیدهای هیوسیامین و اسکوپولامین در مراحل مختلف رشد و در بخش های مختلف گیاه تفاوت دارند. بیشترین میزان آلکالوئید هیوسیامین در هر دو منطقه در برگهای این گیاه درمرحله گلدهی و کمترین میزان در ساقه آن در مرحله رویشی دیده شد. آلکالوئید غالب در بخشهای گوناگون این گیاه در مراحل مختلف رشد، به استثنای بذرها، هیوسیامین است. به علاوه، نتایج حاصل از اندازه گیری میزان آلکالوئیدها نشان داد که میزان این دو آلکالوئید در گیاهان منطقه مرند در همه مراحل رشد بالاتر از میزان آنها در گیاهان منطقه تبریز بود. نتایج حاصل از بررسی تاثیر عوامل محیطی روی میزان آلکالوئیدها نشان داد که برخی عوامل محیطی روی میزان تولید آلکالوئیدهای تروپان در این گیاه تاثیر می گذارند. برای مثال، با افزایش ارتفاع منطقه و میزان نیتروژن و فسفر خاک میزان آلکالوئیدها افزایش می یابند. در حالی که، برعکس، کاهش پتاسیم خاک باعث افزایش میزان آلکالوئیدهای تروپان می شود.

به منظور بهبود سیستم دیمکاری و امکان جایگزینی گیاهان کم بازده در اینگونه اراضی، از گیاه دارویی با ارزش و مقاوم رازیانه (Foeniculum vulgare) استفاده گردید. گیاه دارویی چند ساله رازیانه تحت شرایط دیم در طول هفت ماه، دوره رشد خود را کامل می کند و برای کشت دیم با بارندگی متوسط مناسب است ارزش رازیانه در فراورده های دارویی، غذایی، بهداشتی و پوشش گیاهی و حفاظت از خاک می باشد. این آزمایش با استفاده از طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تیمار کشت در جهت های شمالی، جنوبی و شرقی با شیب متوسط 50-55% با سه تکرار و در 3 سال در منطقه دماوند اجرا شد. هدف از این آزمایش ضمن امکان سنجی کشت دیم رازیانه در دیمزارهای کم بازده، برآورد عملکرد دانه بود. نتایج تجزیه واریانس حاکی از تفاوت معنی دار در تولید بذر بین جهت های شمالی و جنوبی بود. بیشترین عملکرد بذر در سال سوم آزمایش با 1527 کیلوگرم در هکتار در تیمار جهت شمالی بدست آمد و کمترین میزان بذر در سال اول با 196 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار جهت جنوبی بود. متوسط عملکرد در طی 3 سال آزمایش با 1170 و 684 کیلوگرم در هکتار به ترتیب به جهت های شمالی و جنوبی تعلق داشت. نتایج عملکرد رازیانه در سالهای مختلف در منطقه دماوند نشان دهنده سازگاری این گیاه در شرایط دیم با بارندگی حدود 350 میلیمتر و سرمای نسبتا زیاد زمستان (20-درجه) در مناطق مرتفع دیمزارهای کشور می باشد. افزایش مقادیر عملکرد دانه در سالهای دوم و سوم مورد بررسی، نشان دهنده استقرار مطلوب و افزایش عملکرد رازیانه در این منطقه تیپ دیم می باشد.

استافیلوکوکوس اورئوس یکی از باکتریهای بیماریزای مهم می باشد که طیف وسیعی از عفونتها را ایجاد می کند. مصرف روزافزون آنتی بیوتیک ها علیه عفونت ناشی از این باکتری سبب افزایش مقاومت دارویی در این باکتری شده است و همین امر سبب گردیده تا مطالعات وسیعی بر روی داروهای ضدمیکربی جدید با اثر بخشی بیشتر صورت گیرد. هدف از این مطالعه، بررسی اثر ضدمیکربی عصاره هیدروالکلی آویشن شیرازی بر سویه استاندارد استافیلوکوکوس اورئوس بود. برای این منظور از سویه استاندارد استافیلوکوکوس ارئوس (ATCC 25923) استفاده شد. از عصاره هیدروالکلی برگ خشک آویشن شیرازی، بعد از حذف اتانل، نیز به عنوان غلظت 100 درصد استفاده گردید. برای تعیین حداقل غلظت ممانعت کننده از رشد (MIC) و حداقل غلظت کشنده (MBC) عصاره و اگزاسیلین، از روش ماکرودایلیوشن پیشنهاد شده از سویNCCLS  استفاده گردید. همچنین تغییرات تعداد باکتریها در مدت 8 ساعت مجاورت با غلظت های 25 و 30 درصد عصاره و 4mg/ml اگزاسیلین مورد مطالعه قرارگرفت. نتایج حاصل از این آزمایشها نشان داد که مقدار MIC و MBC عصاره برابر با غلظت 25 درصد و مقادیر MIC و MBC بدست آمده برای اگزاسیلین نیز به ترتیب برابر 0.5mg/ml و 2mg/ml بود. بررسی تغییرات تعداد باکتریها نشان داد که غلظت 30 درصد عصاره بعد از گذشت 8 ساعت اثری معادل اثر 4mg/ml بعد از گذشت 4 ساعت دارد. با توجه به افزایش روزافزون مقاومت استافیلوکوکوس اورئوس به آنتی بیوتیک های متداول، استفاده از گیاهان دارویی می تواند یک روش جایگزین مناسب باشد. در این بین آویشن شیرازی جایگاه ویژه ای دارد و می تواند یکی از گیاهان دارویی موثر باشد. در این مطالعه مشخص گردید که به روش انجام شده، عصاره هیدروالکلی برگ خشک شده آویشن شیرازی دارای اثر ضدمیکربی علیه سویه استاندارد استافیلوکوکوس اورئوس است، اما به منظور کاربردی کردن آن نیاز به مطالعات وسیع تر و دقیق تر می باشد.

جنس Vitex از تیره Lamiaceae در مناطق گرمسیری نیمکره شمالی و جنوبی پراکندگی دارد. حدود 250 گونه از آن شناخته شده است و گسترش تعدادی از گونه های آن تا مناطق معتدله نیز ادامه می یابد. بررسی خصوصیات مورفولوژی برگ، ساقه، گل و کاسه گل در کنار بررسیهای میکرومورفولوژیک حضور چهار گونه V. agnus-castus،V. pseudo-negundo،V. negundo,  و V. trifolia را در ایران نشان می دهد. در این تحقیق سرشاخه های گلدار این گونه (زمان گلدهی) از رویشگاه طبیعی جمع آوری گردید و پس از خشک کردن در سایه، اسانس آنها به روش تقطیر با آب جداسازی شد و سپس توسط دستگاه GC و GC/MS مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت. در اسانس گونهV. agnus-castu ، منوترپنوئیدها (%82.8) ترکیبهای غالب بودند که از میان آنها 1و 8-سینئول (%18.5)، آلفا-پینن (%17.8)، لیمونن (%15.7) و سابینن (%14.9) اجزای عمده بودند. در اسانس گونه V. pseudo-negundo سزکوئی  ترپنوئیدها (%50.7) ترکیبهای غالب بودند که عمده ترین آنها شامل آلفا-گواین (%14.2)، جرماکرن D (%11.6)، آلفا-کادینول (%10) و بی سیکلوجرماکرن (%9.9) می شدند. در اسانس گونه negundo V.، منوترپنوئیدها ترکیبهای غالب بودند (%66.6) که از میان آنها 1و8-سینئول (%20.8) و آلفا-پینن (%18.8) اجزای عمده بودند. در اسانس گونه V. trifolia، منوترپنوئیدها بخش عمده اسانس را تشکیل می دادند (%67.1) که از میان آنها سابینن (%24.6) و آلفا-پینن (%23.9) اجزای اصلی بودند. ترکیب 1و 8-سینئول در اسانس این گونه برخلاف گونه های دیگر وجود نداشت به علاوه ترکیب سزکوئی ترپنوئیدی بتا-کاریوفیلن (%10.5) دارای درصد نسبتا بالایی در اسانس بود.

با عنایت به استعداد منطقه سیستان در تولید گیاهان دارویی، این آزمایش در دو فصل پاییز و بهار در سال زراعی 82-81 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک اجرا گردید. در این آزمایش گیاهان دارویی سیاه دانه، رازیانه و زیره سبز در کرتهایی به مساحت 30 متر مربع در 20/8/81 و 28/12/81 کشت گردیدند در طول فصل رشد مراقبت ها در مرحله داشت و یاداشت برداریهای لازم شامل ثبت مراحل فنولوژیکی (تاریخ سبز شدن، وضعیت رشد، تاریخ ظهور گل و…) هم در کشت پاییزه و هم در کشت بهاره انجام گرفت. نتایج نشان داد که گیاهان فوق قابلیت کشت در هر دو فصل پاییز و بهار منطقه را دارند. اما بیشترین تولید را در فصل پاییز داشتند. سیاه دانه با عملکرد دانه 933، زیره سبز 2050 و رازیانه 1888 کیلوگرم در هکتار می توانند از یک طرف در الگوی کاشت منطقه نقش داشته باشند و از طرف دیگر تولید و افزایش درآمد کشاورزان منطقه را به دنبال داشته باشد. نتایج کیفی نشان داد که میزان و نوع مواد موثره موجود در اسانس تحت تاثیر شرایط آب و هوایی متفاوت می تواند متغیر باشد.

آمارها نشانگر آن است که بیماریهای قلبی - عروقی شایعترین علت مرگ زودرس در جوامع مختلف می باشند. از طرفی در میان داروهای موثر بر قلب و عروق بتا بلوکرها به طور شایع مورد استفاده قرار می گیرند، با توجه به اثبات اثربخشی سیر در بیماریهای قلبی - عروقی، بر آن شدیم به مقایسه اثرات عصاره آبی سیر و پروپرانول بر قدرت انقباضی و ضربان دهلیز ایزوله موش صحرایی نر در پی افزایش آدرنالین بپردازیم. در این تحقیق از موش های صحرایی نر نژاد Spragve Dawley نوع آلبینو در محدوده وزنی 250-200 گرم استفاده شد. موش ها به طور تصادفی به هفت گروه شاهد، دریافت کننده اپی نفرین، دریافت کننده عصاره سیر با دوز 10mg/kg، 20mg/kg و 40mg/kg، دریافت کننده پروپرانولول، دریافت کننده پروپرانولول و عصاره سیر با دوز 40mg/kg تقسیم شدند. نتایج نشان داد که دوز 40mg/kg از عصاره سیر به صورت معنی داری سبب کاهش سرعت ضربان دهلیز شد، اما کاهش ضربان دهلیزی با افزایش پروپرانولول نسبت به گروه دریافت کننده پروپرانولول و سیر بیشتر می باشد. همچنین عصاره سیر با دوزهای 10، 20 و 40mg/kg قدرت انقباضی دهلیز را در گروه تحت تاثیر آدرنالین کاهش داد. به علاوه کاهش قدرت انقباضی در دو گروه عصاره سیر با دوز 40mg/kg و مجموعه سیر و پروپرانولول تفاوتی نداشت. بنابراین می توان توصیه نمود که بیمارانی که رژیم غذایی سیر دارند بهتر است از پروپرانولول استفاده نمایند و اگر پروپرانولول را به عنوان دارو مصرف می نمایند بهتر است که سیر دریافت نکنند.

بررسی اکولوژیک گیاهان اسانس دار استان هرمزگان از سال 1374 به مدت دو سال در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان انجام شد. با استفاده از منابع موجود و افراد آگاه و مطلع نسبت به جمع آوری گیاهان اسانس دار استان اقدام و اطلاعاتی از قبیل نام فارسی، نام محلی، نام علمی، نام خانواده، محل پراکنش، وضعیت رویشگاه، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم، متوسط بارندگی سالانه و درجه حرارت متوسط محل رویش و گیاهان همراه برای کلیه گیاهان یادداشت گردید. در پایان بررسی در مجموع 113 گونه مربوط به 70 جنس و 31 خانواده شناسایی گردید که تعداد 80 گونه بومی استان و تعداد 79 گونه دارای استفاده های درمانی رایج و سنتی بودند. این گیاهان در مناطق مختلف ساحلی، استپی گرم شمال و ارتفاعات و کوههای بالنسبه بلند استان از ارتفاع 10 تا 3000 متر از سطح دریا در اقلیم های مختلف گرم و نیمه خشک، گرم و نیمه خشک بیابانی، گرم و خشک بیابانی و گرم و خشک، با متوسط بارندگی 300-150 میلیمتر و درجه حرارت متوسط 17.5-27.5 درجه سانتیگراد پراکنش دارند. تعداد 26 گونه از گیاهان اسانس دار استان به شکل درخت، 9 گونه حالت درختچه ای، 24 گونه حالت بوته ای و 54 گونه به شکل علفی دیده می شوند. تعداد 31 گونه از این گیاهان از گونه های دارویی پر مصرف در بین مردم هستند، تعداد 15 گونه در منابع به آنها اشاره نشده یا کمتر به آنها اشاره شده است و تعداد 12 گونه به صورت سنتی به کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان صادر می شود.

از قدیم الایام و در طب سنتی از پماد حاصل از ریشه گیاه پلمباگو در درمان کچلی استفاده می شده است که اثری قطعی و سریع در بهبود عفونت داشته است. به علاوه در عفونت های جلدی دیگر مانند جرب نیز با احتیاط مصرف می شده است. با توجه به اینکه اثرات عصاره های گونه های مختلف این گیاه مورد مطالعه قرار گرفته است، در این مطالعه بر آن شدیم تا اثرات ضدقارچی ریشه گونه اروپایی این گیاه را بررسی نماییم. بدین منظور عصاره متانولی ریشه گیاه را به روش سوکسله تهیه و غلظت های مختلف آنرا بر قارچهای مختلف کاندیدای آلبیکانس و غیرآلبیکانس بیمارستانی و استاندارد به روش سیلندر و رقت آگاربررسی نمودیم. قارچها از نمونه های اعضا مختلف بدن چون دستگاه ادراری، واژن، حلق، برنش، زخم و نخاع جدا شدند. از کلوتریمازول به عنوان داروی استاندارد و شاهد استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که عصاره %2 متانولی ریشه گیاه به طور صددرصد باعث توقف رشد قارچها در محیط کشت شدند و در غلظت های 1.5، 1، 0.5 و %25 درصد به ترتیب 95، 73، 70 و 61 درصد دچار توقف رشد وجود داشت. نتایج غلظت های موثر عصاره بدست آمده در مقایسه با کلوتریمازول عبارت بودند از: کلوتریمازول %1=10mg/ml، %1.5=20mg/ml، %2=30mg/ml و %3=40mg/ml.

در این تحقیق استخراج و جداسازی هدفمند ترکیبهای گلبرگهای گیاه  Rosa damascene(از تیره Rosaceae) به منظور یافتن عامل موثر خواب آور آن، انجام پذیرفته است. حداقل دوز موثر خواب آور بر روی موش های نژاد Balb-C مبنای استخراج و جداسازی ترکیبها قرار گرفت. استخراجهای مختلفی توسط حلالهای کلروفرم، اتانول و آب صورت گرفت که از میان آنها عصاره اتانولی بهترین اثر را با حداقل دوز 500mg/kg نشان داد. کروماتوگرافی لایه نازک (TLC) حضور پنج ترکیب عمده را در این عصاره نشان داد که از میان آنها ماده مورد نظر توسط کروماتوگرافی ستونی جداسازی گردید. آزمونهای فیزیولوژیکی حداقل دوز خواب آور ترکیب جدا شده مورد نظر را، 15mg/kg تعیین کرد. همچنین ساختمان شیمیایی ترکیبهای جدا شده از ستون، توسط تکنیک های طیف سنجیMass ،IR  و NMR مورد بررسی قرار گرفتند.

برگ درخت گونه اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus caesia Benth. از منطقه شمال خوزستان در اواسط اسفند 1382 جمع آوری گردید. روغن اسانسی گیاه به وسیله تقطیر با آب استخراج و به کمک دستگاههای کروماتوگرافی گازی GC و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی GC/MS مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفت. بازده اسانس گیری 0.1 درصد بدست آمد (بر اساس وزن برگ خشک گیاه). 21 ترکیب در اسانس نمونه مورد آزمایش شناسایی شد که در میان آنها ترکیبهای آلفا - پیننن (%9.3)، 1و 8- سینئول (69.4%)، ترانس-پینوکاروئول (%2.4)، کاریوفیلن اکسید (%6.1) و گلوبولول (%2.8) بیشترین میزان را به خود اختصاص می دادند.

در این تحقیق، پس از تهیه میوه گیاه زنیان (Trachyspermum copticum L.) از ارتفاعات 1100 متری بین ایذه و ده دز در خوزستان، عصاره گیاه در غلظت های 10، 100 و 1000 برابر رقیق شده توسط دستگاه سوکسله تهیه شد. بعد از آزمایشهای اولیه چهار گروه هشت تایی موش صحرایی نر نژاد اسپیراگ داولی با میانگین وزنی 300-250 گرم با تزریق مرفین به صورت زیر جلدی معتاد شدند. پس از حصول اطمینان از اعتیاد حیوانات، یک گروه به عنوان شاهد که یک میکرولیتر سالین، 3 گروه دریافت کننده عصاره آبی زنیان در غلظت های 10، 100 و 1000 برابر رقیق شده که به روش استریوتاکسیک در هسته PGI تزریق شد. در کلیه گروههای مورد مطالعه پس از تزریق نالوکسان به صورت داخل صفاقی نشانه های کمی سندرم که شامل کاهش وزن، پرش، ایستادن روی دوپا، صعود کردن و انقباضات شکمی بود، در بازه های زمانی 45 دقیقه مورد سنجش قرار گرفتند. نتایج نشان داد که غلظت های متفاوت زنیان به طور معنی داری نسبت به گروه شاهد سبب کاهش علایم سندرم ترک می شود، به طوری که بیشترین تاثیر را غلظت های بیشتر یعنی دوز 10 برابر رقیق شده به دنبال داشته است. به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت که تزریق عصاره آبی زنیان در هسته PGi یک کاهش وابسته به دوز (از طریق اعمال اثر برگیرنده های اختصاصی PGi) در بیشتر علایم کمی سندرم ترک (به جز کاهش وزن) نشان می دهد.