معرفت فلسفی
سال:1389 | دوره:7 | شماره:4 (پیاپی 28) |تعداد مقالات:9

هستی یکی از زیربنایی ترین مفاهیم فلسفه هگل است که نقطه شروع منطق او نیز شمرده می شود. در این مجال، به بررسی مقوله هستی در منظومه فکری هگل می پردازیم. یگانگی هستی با شناسایی و اینکه هستی در نظر هگل دارای تجرد است و این تجرد ناشی از قواعدی است که او برای سه پایه های خود وضع می کند، از جمله مباحث ماست. از دیگر نقاط مهم بررسی هستی، یافتن دلایل هگل در نخستین بودن این مقوله است، و اینکه او با چه توجیهی دیگر مقولات متکثر خود را بر این پایه می نهد؟ هگل همچنین برای هستی تقسیماتی قائل شده که ذکر آن آمده است. نکته قابل توجه دیگر تفاوتی است که او میان «وجود» و «هستی» می نهد، این دو را با ظرافت از هم جدا می کند و هریک را در جایگاه خاص خود قرار می دهد. در کنار این مباحث، سنجش نظریات هگل به محک نقد، از دیگر محورهای اصلی ماست که کوشیده ایم به نحو منصفانه آن را بررسیم.

مشهور معرفت شناسان بر این باورند که «صور ذهنی» بالفعل، و به صورت ذاتی، از ماورای خود حکایت می کنند. در این میان، استاد فیاضی در نحوه حکایت (ذاتی بودن حکایت) با عموم فلاسفه همراه است. ضمن اینکه آن را معلوم به علم حضوری می داند، اما درباره حاکی، ایده ای متمایز دارد. در این مقاله تلاش می شود تا این دو دیدگاه با یکدیگر مقایسه و نقاط اشتراک و اختلاف آنها تحلیل گردد، از جمله موارد اختلاف آن است که استاد فیاضی معتقد است که حاکی «صورت ذهنی» نیست، بلکه «نفس فاعل شناسا» می باشد و («صورت ذهنی» وجود ذهنی محکی است). وی بر این باور است که حاکی در اشیای خارجی، علاوه بر محکی ذهنی، محکی خارجی و تمام مصادیق همگون را نیز به طور یکسان نشان می دهد و این اقتضای ذاتی بودن حکایت است. ایشان مستند نحوه حکایت و تحلیل حکایت به حاکی و محکی، و حالت نفسانی بودن حاکی را وجدان و علم حضوری می داند و بر این باور است که با تحلیل یافته های درونی، می توان به امور یادشده رسید. استاد فیاضی با اینکه حکایت مفاهیم مفرد، قضایا و تصدیقات را ذاتی آنها می شمارد، آنها را در نحوه حکایت متفاوت می داند.

نگارنده پیش از این در دو مقاله به تحلیل قضایای حقیقیه و خارجیه به کمک منطق جدید پرداخته بود که یکی منطق موجهات جدید را برای صورت بندی قضایای حقیقیه، و دیگری محمول تعریف ناشده وجود را برای فرمول بندی قضایای خارجیه به کار گرفته است. مقاله دوم، تعریف هایی از وجود در منطق این همانی و منطق مرتبه دوم ارایه کرده است، اما نتوانسته از این تعریف ها در تحلیل قضایای خارجیه کمک بگیرد.در این مقاله، با نشان دادن ضعف های بنیادین منطق این همانی و منطق مرتبه دوم در تحلیل قضایای خارجیه و با نشان دادن تعارض اصل این همانی با قاعده فرعیه، منطقی ضعیف تر از منطق این همانی به نام «منطق حذف این همانی» را طراحی کرده ایم که به خوبی توان بیان قضایای خارجیه را دارد. همچنین، منطق ضعیف تری نسبت به منطق مرتبه دوم استاندارد را، که به نام «منطق مرتبه دوم هنکین» شناخته می شود، به خدمت گرفته و نشان داده ایم که این منطق، برخلاف منطق مرتبه دومِ استاندارد، می تواند قضایای خارجیه را به خوبی صورت بندی کند. در ضمن، نشان داده ایم که منطق هنکین با مفاهیم ماهوی و معقولات اولی، و منطق استاندارد با مفاهیم انتزاعی و معقولات ثانیه تناسب دارد.

تحقیق در باب نحوه وجود کلی طبیعی یا ماهیت را می توان یکی از دشواری های فلسفه ابن سینا و ملاصدرا دانست. در ساختار فلسفی هریک از این دو فیلسوف، کلی طبیعی تعریف و آثار ویژه ای دارد. غفلت از این تفاوت ها ممکن است موجب بروز اشتباهات بسیاری گردد. ماهیت، در صورتی که لابشرط اعتبار شود، چیزی جز خودش نخواهد بود. ادعای ابن سینا آن است که ماهیتِ لابشرط (کلی طبیعی) در خارج وجود دارد. اما به راستی، چگونه ممکن است حقیقت لابشرط ـ که هیچ وصفی جز خود را نمی پذیرد ـ در خارج محقق، و همچنان اعتبار لابشرط بودن آن حفظ شود؟در این مقاله، نشان داده ایم که ابن سینا در تبیین نحوه وجود کلی طبیعی در خارج، با مسایلی مواجه است که آنها را بی پاسخ گذاشته و ملاصدرا تلاش کرده تا پاسخی موجه برای چنان مسایلی بیابد. البته وی نیز باید تبیینی از کلی طبیعی ارایه دهد که به هیچ روی با نظریه وی در باب اصالت وجود ناسازگار نباشد. ما تلاش کرده ایم تا با بررسی دو رویکرد مختلف درباره تحقق خارجی کلی طبیعی، برتری نظریه ملاصدرا و چگونگی سازگاری آن با اصالت وجود را نشان دهیم.

در دهه اخیر استفان رید تلاش کرده است تا به واسطه ارایه یک نظریه صدق جدید، راه حل تازه ای برای پارادوکس دروغگو به دست دهد. او طرح صدق تارسکی را نقد، و به جای آن طرح تازه ای پیشنهاد نموده است. رید با اعمال این طرح بر روی جمله دروغگو، نتیجه می گیرد که این جمله بدون هیچ تناقضی کاذب است. در این مقاله، ضمن شرح نظریه رید، تلاش می کنیم تا شباهت های رویکرد او را با رویکرد اثیرالدین ابهری نشان دهیم.

به نظر می رسد، علی رغم تنوع تعاریف معرفت پیشین، همگان بر این اتفاق دارند که در تمایز میان معرفت پیشین و پسین، نقش اصلی را مفهوم «تجربه» ایفا می کند و آنچه معرفت را به دو بخش تجربی و غیرتجربی یا پیشین و پسین تقسیم می کند، میزان نقش تجربه در توجیه آن است. بالطبع تعیین حدود تجربه برای روشن ساختن این تمایز کاری اساسی است. از سوی دیگر این سوال نیز مطرح است که: آیا می توان به یک قضیه، هم معرفت پیشین و هم معرفت پسین داشت؟ به عبارت دیگر، پیشین یا پسین بودن معرفت به یک قضیه، ریشه در خود قضیه دارد یا اینکه تعیین منبع توجیه، بر عوامل بیرونی مبتنی است؟ در میان معرفت شناسان معاصر، این نظریه رایج شده است که معرفت پیشین به یک قضیه با معرفت پسین به همان قضیه تنافی ندارد. در این مقاله، قصد من آن است که اولا معنای تجربه را روشن سازم، ثانیا اثبات کنم که ریشه تمایز میان دو قسم معرفت خود قضیه است. به عبارت دیگر، معرفت پیشین و پسین به قضیه واحد، ممکن نیست.

طرح «نظریه مثل» و حضور تاثیرگذار آن در مباحث گوناگون فلسفی، مستند به افلاطون است و به دلیل آنکه دایره هستی را گسترده تر ترسیم می کند و از وجود موجوداتی با صفاتی ویژه سخن می گوید، در دوره های گوناگون فلسفی و تاریخی موضوع گفت وگو بوده است.یکی از طرف داران این نظریه شیخ اشراق، شهاب الدین سهروردی است که جایگاهی تعیین کننده به مثل در نظام هستی شناختی خود می دهد و می کوشد از سویی با ارایه ادله ای متقن وجود این عالم را اثبات کند و از سوی دیگر، با تبیین روشن نسبت این عالم با مراتب وجودی مافوق و مادون آن، چهره ای معقول تر و پذیرفتنی تر در قیاس با تبیین افلاطون به آن ببخشد.مقاله حاضر کاوشی است در چیستی مثل از نگاه افلاطون و شیخ اشراق، ادله ای که شیخ اشراق برای اثبات عالم مثل ارایه کرده است، و نیز جایگاهی که مثل در نظام هستی شناختی این دو متفکر دارد. از آنجا که مقصود اصلی نگارنده، بررسی نگاه سهروردی به مثل بوده است، دیدگاه افلاطون نیز به اجمال کانون توجه قرار گرفته است تا اشتراکات و تفاوت ها بهتر خود را نمایان کند.