علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز
سال:1380 | دوره:16 | شماره:2 (پیاپی 32) ویژه نامه علوم اجتماعی |تعداد مقالات:13

با توجه به اینکه توافق عمومی بر تعریف مفاهیم گونه های مختلف رفتارهای جمعی حاصل نمی باشد، بحث پیرامون تعریف این رفتارها می تواند به عنوان موضوع تحقیق در رشته جنبشهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. برای مثال دیویس در نظریه سرخوردگی نسبی خود «اعتراض را زیر عنوان «انقلاب» قرار می دهد»، تیلی اعتراض را فعالیتهای اولیه قبل از بسیج شرکت کنندگان در یک انقلاب می داند، و از نظر تورن «تخاصمات مثبت» در سطح سازمانی نِق و اعتراض تلقی می شود. از نظر این مقاله اعتراض یکی از انواع جنبشهای اجتماعی است. این حرکت در مخالفت با یک نظم اجتماعی صورت می گیرد، اما نظر به اینکه اهدافش محدود است آنچنان سازمان یافته نیست که بتواند شرایط را عوض کند. اعتراض دارای عوامل اصلی لازم برای هر جنبش اجتماعی است اما ایدئولوژی آن نظم جدیدی را جهت جایگزینی با نظم موجود ارائه نمی نماید. در این مقاله مقایسه ای بین نهضت 15 خرداد سال 1342 با انقلاب اسلامی سال 1357 در ایران صورت گرفته و در آن تشابهات و اختلافات عمده این دو نوع از جنبش اجتماعی یعنی اعتراض و انقلاب به تصویر کشیده شده است.

شوراهای شهر در ایران بر اساس قانون «تشکیلات» مصوبه مجلس شورای اسلامی در خرداد 1375 تشکیل شدند. هدف اصلی تشکیل شوراها اصلاح و پیشبرد برنامه های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از طریق مشارکت مستقیم و غیر مستقیم شهروندان می باشد. مشارکت شهروندی به چهار دلیل زیر از عوامل مهم توسعه اجتماعی – اقتصادی می باشد: 1) نقش داشتن در تدوین و بیان نیازهای اساسی، 2) تسهیل در ایجاد و تولید منابع برای رفع نیازها، 3) اصلاح توزیع کالا و خدمات و 4) تامین نیازها برای مشارکت.نامنویسی کاندیداها برای انتخابات شوراها در مهرماه 1377 صورت گرفت. تعیین صلاحیت کاندیداها در آبان ماه همان سال انجام شد و فهرست کاندیداهای با صلاحیت برای هر شهر و ناحیه اعلام گردید، در بهمن ماه انتخابات صورت گرفت و شوراهای شهر در فروردین 1378 کار خود را آغاز کردند. در این مقاله طرح و چارچوبی تعقلی به منظور بررسی مشارکت شهروندان در ساز و کار شوراهای شهر تعبیه شده است. فعالیت شورای شهر شیراز، ارایه طرح های توسعه اجتماعی – اقتصادی توسط شورا، سازکارهای تشویق شهروندان در مشارکت در این مقاله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. قابل ذکر است که شورای شهر شیراز از طرف وزارت کشور بعنوان شورائی موفق و نمونه برگزیده شده است.

هدف اصلی این تحقیق بررسی و ارزیابی این موضوع است که ویژگیها و رفتارهای خانوار بطور مستقیم و یا غیر مستقیم چه تأثیری بر مرگ و میر کودکان دارد.این عوامل در چارچوب بافت اجتماعی قابل اندازه گیری است. مدل مطالعه مرگ و میر کودکان، بر اساس چارچوب نظری مشهور موزولی و چن از طریق ترکیب عوامل فردی و اجتماعی ساخته شده است. سپس مدل مزبور با اطلاعات تجربی که در استان فارس جمع آوری شده مورد آزمایش قرار گرفت. اطلاعات این بررسی در سال 70-1369 در پنج شهرستان جمع آوری گردیده که شامل 10665 مصاحبه که 67 روستا، 14 شهر و شهر شیراز مرکز استان را زیر پوشش قرار می دهد. سه روش نمونه گیری اتخاذ گردید: 1) روش نمونه گیری سهمیه ای. 2) روش نمونه گیری خوشه ای 3) روش نمونه گیری تصادفی ساده طبقه بندی شده. این مطالعه در سه سطح انجام گرفته است: فردی، اجتماعی و ترکیبی. روشهای آماری و رگرسیون لجستیک برای تعیین عوامل موثر مرگ و میر کودکان که بتواند متغیرهای واسطه ای و مستقیم را از هم متمایز نماید بکار برده شد.تجزیه و تحلیل در سطح فردی متغیرهای محل سکونت، تحصیل مادر، شغل پدر از مجموعه متغیرهای اجتماعی و اقتصادی؛ و سن مادر در هنگام اولین ازدواج، ترتیب حاملگی و سن حاملگی از مجموعه متغیرهای جمعیتی؛ دفعات مراجعه به پزشک در طول دوره حاملگی، نوع وضع حمل، طول دوره بارداری، وزن نوزاد، و واکسیناسیون از مجموعه متغیرهای وضعیت بهداشت؛ و کیفیت مسکن جزء متغیرهای تعیین کننده در مرگ و میر کودکان در فارس بحساب می آمد.

هدف مقاله حاضر نخست ارائه یک چارچوب نظری از شاخص های نابرابری اجتماعی در کشورهای پیرامونی است تا زمینه برای تعیین طبقات و اقشار گوناگون اجتماعی در ایران فراهم آید. سپس با توجه به سنجه های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، طبقات و تقسیمات داخلی آنها در ایران پس از انقلاب تشریح شده است. طبقات موجود در جامعه کنونی ایران عبارتند از: سرمایه داران، کارگران، طبقه متوسط، تولید کنندگان مستقل، طبقه وابستگان، مالکان اراضی کشاورزی، کشاورزان سهم بر و مستأجر. امروزه در ساختار طبقاتی جامعه ایران، با پدیده ای جدید به نام پایگاههای طبقاتی چندگانه روبرو هستیم که از ترکیب طبقات بوجود آمده است. بعلت وجود پایگاههای طبقاتی چندگانه، تعیین پایگاه طبقاتی خالص افراد با مشکل روبروست.

در این مقاله، به این نتیجه رسیدیم که بحران در فهم انتقالهای باروری بیشتر امری ظاهری است نه واقعی. هر چند بیشتر نظریه های موجود انتقال باروری بطور جزیی یا کلی بی اعتبار شده اند و این بازتابی است از این تمایل که اکثر نظریه پردازان انتقال باروری را به یک یا دو علت مربوط دانسته اند و کاهش مرگ و میر را بعنوان پیش شرطی جهت کاهش باروری به فراموشی می سپارند، فرض می کنند که باروری پیش از انتقال کلا تحت تاثیر محدودیت های اجتماعی قرار دارد تا تصمیم گیریهای فردی و نظریه های خود را در مقیاس زمانی دهه ای آزمایش می کنند. مقاله با استفاده از یک رهیافت اگر چه خیلی وابسته به نظریه های موجود است اما روی شرایطی متمرکز شده که زوج ها را از کنترل پس از تولدی به کنترل پیش از تولدی اندازه خانواده رهنمون می سازد.

در بررسیهای ناحیه ای کشورهای در حال توسعه به انواع روابط متقابل بین شهر و روستا اشاره می شود. تفاوتهای فضایی بیشتر می تواند ناشی از بهره برداری بیشتر شهر از منابع روستایی باشد و تفاوتهای کمتر مبین وجود روند «گسترش» در ناحیه است. مقاله حاضر روابط موجود بین شهر و روستا را در «ناحیه ایرانشهر» از استان سیستان و بلوچستان مطالعه می کند و این فرضیه را مورد آزمون قرار می دهد که الگوی روابط موجود بین شهر و روستا در ناحیه با هیچ یک از دو الگوی مزبور مطابقت ندارد. مقاله پس از مروری بر مطالعات پیشین، داده های جمع آوری شده را بر اساس تحلیل «ارتباطات فضایی» و با استفاده از برخی مدلهای مربوط مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و نتیجه می گیرد که؛ در این ناحیه زندگی روستایی مبتنی بر تولید کشاورزی، قدمت و پویایی لازم را ندارند، درآمد حاصله از صادرات نفت بدلیل موقعیت حاشیه ای ناحیه، در آنجا سرمایه گذاری نشده است. بنابراین، الگوی روابط شهر و روستا با دو الگوی مزبور تفاوت دارد؛ در الگوی موجود روند «گسترش» بدون دخالت مستقیم دولت امکان پذیر نمی باشد.

در این پژوهش، فرهنگ و سواد تغذیه ای زنان در شهر شیراز، بررسی شده است. بران انجام این تحقیق، 499 زن در سنین بالاتر از 15 سال با روش نمونه گیری طبقه بندی تصادفی انتخاب گردیدند. با توجه به اینکه زنان بعنوان مهمترین عامل در تهیه مواد غذایی و مشخص کردن سبد غذایی خانوار بشمار می آیند، بهمین جهت آگاهی آنها از کیفیت مواد غذایی و تأثیر آن بر سلامت و تأمین نیازهای بدن و نیز باورهای آنها در مورد نحوه استفاده از مواد غذایی، شیوه تهیه و نگهداری آنها، نقش عمده ای را در تغذیه خانوار ایفا می کند.یافته ها نشان می دهد که با وجود آگاهی تعدادی از زنان از بهترین شیوه های مصرف مواد غذایی، باز هم استفاده از شیوه های مطلوب،چندان متداول نیست. بطور کلی، در انتخاب مواد غذایی، بیشتر از این که نیاز اعضای خانوار در نظر گرفته شود، در دسترس بودن مواد و ذائقه اعضای خانوار ملاک قرار می گیرد.

هدف مقاله حاضر، بررسی تاثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و ذهنی بر نگرش مردان نسبت به نقش زنان در جامعه شهر شیراز می باشد. پس از بررسی تحقیقات داخلی و خارجی و مروری بر نظریه های فمینیستی، کارکردگرایی و کنش متقابل نمادی، یک چارچوب نظری تلفیقی با استفاده از نظریه کالینز بر پا گردیده که بر پایه آن یک مدل تجربی، شامل تأثیر 12 متغیر مستقل بر نگرش مردان نسبت به نقش زنان در جامعه، به دست آمد. روش تحقیق در این مقاله، پیمایشی است. جامعه مورد مطالعه، مردان 18 سال به بالای ساکن در خانوارهای شیراز اعم از متأهلین و مجردین است که یک نمونه 700 مردی، از 700 خانوار بر اساس نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. در این تحقیق 12 فرضیه از الگوی پژوهش در نظر گرفته شده که با استفاده از آمار استنباطی رابطه بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته عبارتند از: بین منزلت شغلی و نگرش مردان رابطه معنی دار است، بین طبقه اجتماعی و نگرش نیز رابطه معنی دار می باشد، مردان با تحصیلات بالا نسبت به نقش زنان در جامعه نگرش مثبت تری دارند، تفاوت تحصیل مردان با زنان، دو عامل ذهنی انتظار فایده و ارزیابی فایده، دارای رابطه معنی داری با نگرش مردان می باشد؛ همچنین کسانی که دارای مشاغل بالاتری می باشند، دارای نگرش مثبت تری نیز هستند؛ بالاخره اینکه بین سن، تفاوت سنی، درآمد، تفاوت منزلت شغلی، وضعیت تأهل و بعد خانوار پاسخگو با نگرش وی نسبت به نقش زنان در چامعه، رابطه معنی داری وجود ندارد.

پژوهش یا تحقیق علمی، مجموعه فعالیتهای منظمی است که بر اساس یک دیدگاه نظری معین، که متأثر از روش شناسی خاصی می باشد، به سؤالاتی می پردازد که در ذهن محقق ایجاد می شود. در هر تحقیق سه عنصر روش، نظریه و روش شناسی وجود دارد. ارتباط نظام یافته این سه عنصر با یکدیگر، می تواند به ارائه یک تحقیق با هویت علمی منجر گردد. در این هویت، روش شناسی نقش مبنائی دارد، که بر اساس آن نظریه تعیین می شود. در فرآیند تحقیق، موضوع یا مسأله تحقیقاتی، در بستر نظریه تعریف، و متناسب با روش شناسی غالب بر آن؛ نظریه و روش تحقیق انتخاب می گردد. بنابراین، ارزیابی اعتبار هر تحقیق به بررسی روش شناسی و بصورت عینی تر به ارزیابی دستور العمل های اجرائی نظری آن مربوط می شود. هر گونه ابهام نظری در تحقیق می تواند به کاهش اعتبار آن ختم شود. اشکال در اعتبار تحقیق بیانگر عدم همخوانی سطح نظری و تجربی است، که این امر معلول ابهام در هر سطح یا هر دو خواهد بود. رسانه های ارتباط جمعی بعنوان زیر مجموعه نهاد ارتباط جمعی در نظام اجتماعی دارای کارکرد معینی است. جلب کارکرد مثبت آنها بر مبنای نظام ارزشی غالب و در ارتباط سازمان یافته با دیگر نهادهای اجتماعی می تواند در حمایت از فرآیند توسعه نظام اجتماعی و تحکیم اقتدار ساختاری آن نقش فعالی را ایفاء نماید. کارکرد مطلوب رسانه ها نیازمند انطباق فعال و پویای آنها با واقعیت نظام اجتماعی است تا بتواند بر اساس یک دیدگاه نظری روشن آن را به سمت آرمان های نظام منتقل نماید. مسلماٌ در این انتقال، کارکرد هماهنگ دیگر نهادهای اجتماعی ضرورت دارد، که دیدگاه نظری این وظیفه مهم را عهده دار است.هدف این مقاله بررسی روش شناسی های غالب بر تحقیقات رسانه ها و ارزیابی دو رویکرد کمّی و کیفی در آنها می باشد. ضمن بیان تنگناهای پژوهشی غالب بر تحقیقات فرهنگی در رسانه ها، به حمایت منطقی از به کارگیری روشهای کیفی پرداخته می شود. بکارگیری روشهای علمی معتبر در تحقیقات می تواند مانع ورود سلیقه های فردی و گروهی در طراحی کارکر رسانه ها گردیده و از ترسیم نظام معانی در جامعه بصورت افراط یا تفریط جلوگیری نماید. نتیجه این امر ساماندهی واقع بینانه فعالیتهای غالب بر رسانه ها با روائی قابل قبول خواهد بود.

اهداف عمده پژوهش حاض عبارت بودند از: (1) بررسی پایایی و روایی مقیاس استرس دانشجو در فرهنگ ایرانی، (2) شناخت منابع استرس در دانشجویان، (3) شناخت نحوه واکنش دانشجویان به منابع استرس، (4) بررسی تفاوتهای دختران و پسران در منابع استرس و نحوه واکنش به آنها. آزمودنیهای این پژوهش جمعا 551 نفر از دانشجویان چهار دانشگاه شیراز، علوم پزشکی شیراز، آزاد شیراز و آزاد مرودشت بودند که پرسشنامه استرس دانشجوی گادزلا را تکمیل کردند. برای محاسبه پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و ضریبی برابر 0.92 برای کل مقیاس بدست آمد. به منظور بررسی روایی پرسشنامه، از همبستگی آن با پرسشنامه های افسردگی بک و اضطراب تیلور استفاده گردید. هر دو ضریب همبستگی بدست آمده در سطح یکهزارم معنی دار بودند. در این پژوهش در برخی از شاخصهای بیانگر منابع استرس و نیز شاخصهای بیانگر نحوه واکنش به این منابع، بین دختران و پسران تفاوت معنی داری مشاهده گردید. همچنین نمرات آزمودنیها با توجه به متغیرهای مختلفی از جمله سواد پدر، سواد مادر، شاغل بودن یا نبودن مادر و شغل پدر مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف این تحقیق، بررسی عوامل موثر بر فرهنگ سیاسی افراد 20 سال به بالای شهر شیراز می باشد. در این پژوهش، نظریات پارسونز، آلموند و وربا بعنوان چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفت. داده ها بوسیله پرسشنامه از یک نمونه 525 نفری از افراد 20 سال به بالا، در خرداد ماه 1379، جمع آوری شدند. متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند از: تحصیلات، محل سکونت، منزلت شغلی، میزان نفوذ بر تصمیمات خانوادگی، بحث اجتماعی در مدرسه، مشارکت در تصمیم گیری در محل کار، فراوانی صحبت کردن در مورد مسایل سیاسی، سن، جنس و و ضعیت تاهل. متغیر وابسته نیز شامل فرهنگ سیاسی است که طبق نظریه آلموند و پارسونز به سه بخش تقسیم می شود: 1- جهت گیری شناختی 2- جهت گیری احساسی 3- جهت گیری ارزشیابانه. متغیرهای مستقل بطور انتخابی بر روی جهت گیریهای سه گانه سنجیده شدند و نتایج نشان دادند که اغلب متغیرها رابطه معناداری با متغیر وابسته دارند و فرهنگ سیاسی آنها یک فرهنگ سیاسی تابع می باشد.

در این مقاله رفتار بزهکارانه دانش آموزان دبیرستانهای نظام جدید و قدیم شهر شیراز بررسی شده و مورد تطبیق گرفته است. عوامل جامعه پذیری نظیر خانواده، مدرسه و گروه همسالان مورد توجه قرار گرفته و تأثیر آنها بر رفتار بزهکارانه دانش آموزان سنجیده شده است. همچنین، برنامه های مدارس نظام قدیم و جدید با یکدیگر بلحاظ نقش این برنامه ها در کنترل دانش آموزان و نظم اجتماعی و گرایش آنها به رفتار بزهکارانه مقایسه شده است. نظریه کنترل اجتماعی چارچوب نظری این تحقیق را تشکیل می دهد. این نظریه رفتار بزهکارانه را به جوانان همه طبقات اجتماعی نسبت داده و آن را نتیجه کارکرد ضعیف نهادهای بنیادین اجتماعی مانند خانواده و مدرسه می داند. روش تحقیق کمّی به شیوه پیمایشی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته و نمونه مورد مطالعه، حدود 650 نفر از دانش آموزان دبیرستانهای نظام قدیم و جدید نواحی چهارگانه شهر شیراز می باشند که با روش نمونه گیری با طبقه بندی از هر ناحیه متناسب با تعداد دانش آموزن آن ناحیه انتخاب شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که درصد بزهکاری در دانش آموزان نظام جدید، نسبت به دانش آموزان نظام قدیم بیشتر است. همچنین بر اساس یافته های تحقیق بین محل تولد، جنسیت، وضعیت تحصیلی، استفاده از تولیدات فرهنگی غرب، و نحوه گذراندن اوقات فراغت و رفتار بزهکارانه دانش آموزان رابطه معنی داری وجود دارد.