علوم انسانی الزهرا
سال:1386 | دوره:16-17 | شماره:63-64(ویژه زبان شناسی) |تعداد مقالات:11

زیبایی شناسی، فلسفه ای است که در بخشی از مطالعاتش به تبیین و توضیح پدیده های هنری و نحوه دریافت آنها می پردازد. این اندیشه در آغازین گام های خود به عنوان یک فلسفه تبیین شده در اواخر قرن هجدهم و سراسر قرن نوزدهم، بدان علت که رویکردی انتزاعی نسبت به هنر داشت، نتوانست هنر را آن چنان که هست، به صورتی کاملا عملی و در متن واقعیت های بیرونی مورد بحث و پژوهش قرار دهد. یکی از شاخه های هنر، ادبیات است که ماده شکل ده آن یعنی زبان، اساس علمی و تجربه پذیر دارد. وجود عنصری علمی در بطن آفرینشی هنری می تواند فاصله ای را که همواره بین علم و هنر احساس می شد (و از دغدغه های زیبایی شناسانی چون کانت، بوم گارتن و... به حساب می آمد) تا حدود زیادی پرکند. در مقاله حاضر تلاش شده است تا نشان داده شود با استفاده از نظریه گفت و گو محوری باختین در سلسله مطالعات زبان شناختی او، می توان برخی از باورهای فلسفه زیبایی شناختی قرن نوزدهم را مورد شک و تردید قرار داد و در عین حال اساسی علمی در متن آفرینش های هنری یافت.

یکی از مسایل مبتلا به رویکردهای (پسا) زایشی نوین به نظام های آوایی مساله عمده ژرفای اشتقاق است. در این رابطه، نظریه های جایگزین جدید مستمرا کوشیده اند فاصله میان بازنمایی های زیرین و بازنمایی های روساختی را کاهش دهند؛ کارکرد هم زمان قاعده های نامرتبط را ترغیب کرده اند، تکریر را کنار گذاشته اند، گشتارها را حذف کرده اند، و... با این همه، گشتارهای حرکتی تاکنون تن به چنین تبیینی نداده اند، مساله ای که کماکان در نحو زایشی نیز مطرح است.مقاله حاضر بر آن است در تایید واقعیت حرکت و برهم کنش آن با دیگر فرایندهای واجی به استدلال بنشیند. بدین منظور، بررسی ای مقابله ای در رابطه با رفتار اجباری-سبکی همخوان های چاکنایی بین دو گونه معیار و کرمانی از زبان فارسی به خواننده ارایه می گردد.علاوه بر هدف نظری-روش شناختی برشمرده، تحقیق حاضر، با مطالعه جنبه ای میراث زبانی ایرانی، مقصودی توصیفی را نیز برآورده ساخته است.

برخی از واژه های رایج در زبان فارسی، طی سده های گذشته، دستخوش تحول شده است. برخی از این تحولات مربوط به دوره خاصی بوده، از جمله واژه های تحول یافته، مصدر بسیط «خفتن» است که صورت تحول یافته آن در متون کهن دیده می شود. فرهنگ های بومی موجود فارسی صورت تحول یافته را ضبط نکرده اند و بعضی از مصححان کتب کهن، به گمان نادرستی، ضبط دیگری را برگزیده اند، گفتنی است که تحول یاد شده خاص واژه «خفتن» نیست و واژه های دیگری را با هویت های دستوری متفاوت شامل می شود. نویسنده این مقاله با بررسی شواهد مشابه، تحول فعل «خفتن» را بررسی کرده و ردپای آن را در برخی از گویش های امروزی یافته است.

در این جستار ضمن بررسی انتقادی برخی نگرش های زایشی- گشتاری و نقش گرایی و شناختی در مورد نقش های معنایی، نقش های عامل و پذیرا و تجربه گر به گونه ای پیوستاری تعریف شده و با استفاده از ملاک های نوینی همچون میزان تولید و مصرف انرژی و طبقه بندی کنش های معنایی به مادی، معنوی و ذهنی انگاره متفاوتی برای شناسایی نقش های معنای عامل، پذیرا و تجربه گرداده شده است.

یکی از مهمترین چالش هایی که در مسیر پردازش زبان وجود دارد مساله ابهام است. به طور کلی نظام هایی که برای رفع ابهام طراحی شده اند در دو گروه قاعده-بنیان و احتمالاتی دسته بندی می شوند. فرآیند مارکف از جمله الگوهای احتمالاتی رفع ابهام است که در پژوهش های زبان شناسی، خصوصا زبان شناسی رایانه ای کاربرد بسیار دارد. این فرآیند تاکنون یکی از برترین روش های رفع ابهام به ویژه ابهام زدایی اجزا کلام و نیز برچسب دهی خودکار پیکره های زبانی بوده است. در این مقاله روش برچسب دهی و ابهام زدایی فرآیند مارکف شرح داده شده و سپس صورت ساده شده ای از فرمول مربوط به نسخه نخست نظام CLAWS که از فرآیند مارکف تبعیت می کند نمونه سازی می شود. بدین منظور نخست دو جمله به عنوان نمونه انتخاب شده و سپس برای هر واژه یا هر نقش محوری، فراوانی رخ داد و نیز احتمال انتقال از آن واژه به واژه بعد یا از نقش نحوی آن واژه به نقش نحوی واژه بعد در جدول های مجزایی ثبت می شود. مقدارهای عددی مربوط به حاصل ضرب این عددها، یعنی محاسبه احتمالات در ساختارهای دو واژه ای و نیز برآیند این احتمالات مبنای تحلیل های زبانی است. هر چه این مقدارها بیشتر باشد، احتمال آن که بر چسب های تعیین شده همان واژه ها در جمله های جدید صحیح باشد افزایش می یابد. اگر به جای دو جمله نمونه، جمله های یک پیکره زبانی را به همین ترتیب تحلیل کرده و احتمالات ساختارهای دو و یا سه واژه ای آن را در جدول هایی ثبت نماییم آنگاه می توانیم با محاسبه برآیند احتمالات و تهیه یک برنامه رایانه ای، جمله های متنوعی را با استفاده از همین روش برچسب دهی و رفع ابهام نماییم.

شناخت گفتمانی دارای سطوح مختلفی است که مهم ترین آنها دو سطح صوری و انتزاعی می باشد. شناخت صوری را می توان نوعی شناخت کمی و شناخت انتزاعی را نوعی شناخت کیفی خواند. در بعد انتزاعی، خود شناخت می تواند برنامه محور، یعنی عملیاتی و کنشی باشد و یا اینکه ارزش محور، یعنی غیرعملیاتی، غیرکنشی و حضور مدار باشد. شناخت برنامه محور شناختی است کارآ و مفید و سبب تغییر،  رشد، جابه جایی و پیش روی می گردد. در واقع، چنین شناختی دینامیک و پویاست. اما شناخت ارزش محور که بیشتر جنبه  تحلیلی و تفسیری دارد و با نوعی بینش حضوری آمیخته است، شناختی هدف مند و غایتی است. مجموعه  این شناخت ها خود در تضاد با شناخت دیگری قرار می گیرند که نه عملیاتی است و نه غایتی، بلکه حضور مدار می باشد. چنین شناختی را که به طور مستقیم با گونه های عاطفی و هیجانی مرتبط می باشد، شناخت شوشی می خوانیم که بر حضور زیستی عوامل گفتمانی تاکید دارد اما نباید فراموش نمود که شناخت دارای دو آبشخور اصلی است که یکی ارجاعی و دیگری فرهنگی است (فردی یا جمعی) که براساس باورها شکل می گیرد.

معناشناسی الفاظ در فهم صحیح متون از اهمیت خاصی برخوردار است. تطور معانی الفاظ و قرینه شناسی از محورهای اساسی معناشناسی الفاظ محسوب می شوند. چگونگی تطور معانی الفاظ حدیث در اشکال مختلف غرابت، گسترش و کاهش معنایی، حقیقت و مجاز و تشبیه و استعاره نمایانگر است.پرداختن به انواع قرینه بافت و نقش های قرینه گام دیگری در جهت معناشناسی متن احادیث است. بافت زبانی یا قرائن کلامی متصل و منفصل و نیز قرائن مقامی (بافت موقعیتی) که توجه به سبب صدور- جهت صدور- شان متکلم و آهنگ گفتار از مهم ترین آن هاست، در این نوشتار به بحث نهاده شده است.

در این مقاله به بررسی برخی فرایندهای واجی موجود در گویش دلواری خواهیم پرداخت. این فرایندها عبارتند از: ارتقا واکه (تبدیل æ به e در هجای باز غیرپایانی (sæfær→sefær، هماهنگی واکه ای (هماهنگی واکه های ناپایدار æ، e و o با واکه های پایدار a، i و u در مواردی مثل (saheb→sahav، کشش جبرانی (حذف همخوان و کشش واکه ماقبل (poxt→po:t، همگونی (تبدیل t به s در خوشه همخوانی st مثل bæste→bæsse که در آن همگونی کامل یا تشدید عارضی دیده می شود)، تضعیف (تبدیل b به v و گاهی w مثلا در (xæbær→xevær، درج (درج غلت برای جلوگیری از التقای واکه (tfu+oku→tfu-w-oku، و حذف (حذف n از پایان واژه (nan→nu. برای جمع آوری داده ها از 10 گویشور به مدت ده ساعت مصاحبه به عمل آمده است و سن گویشواران بین 17 تا 65 سال از هر دو جنس زن و مرد از بیسواد تا دانشگاهی بوده است. پس از آن بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب واجشناسی زایشی به توصیف بافت های آوایی و دگرگونی ها و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شده است. برای شناخت صحیح ریشه واژه ها در گویش، علاوه بر مطالعات آوایی، ملاحظات تاریخی و ساخت واژی نیز در این بررسی گنجانده شده است. در این گویش فرایندهای تضعیف و حذف از سایر فرایندها فعال تر است. همچنین برخی فرایندهای اعمال شده به منظور دستیابی به ساخت های هجایی مطلوب و قابل قبول در واج آرایی این گویش صورت گرفته است.

در تحقیق حاضر به بررسی نظریه فضاهای ذهنی که در چارچوب معناشناسی شناختی و براساس نظریات ژیل فوکونیه 1985)، 1994، 1997 و ...) مطرح شده است می پردازیم. نظریه فضاهای ذهنی با استفاده از ساخت های زبان شناختی (به ویژه ارجاع) به طرح مدلی شناختی از چگونگی درک و تفکر انسان می پردازد. این نظریه راه حل ها یا توجیهاتی جدید را برای بسیاری مسایل معنایی و کاربرد شناختی در معناشناسی سنتی مطرح می نماید که از آن میان می توان به فرایندهای "ابهام"، "تیرگی ارجاعی" و "پیش انگای" اشاره کرد. در این نوشته علاوه بر این موضوعات، فرایند جدیدی به نام "آمیختگی" را که در سال های اخیر با استفاده از مدل فضاهای ذهنی مطرح شده است مورد بررسی قرار می دهیم. در این فرایند فضاهای ذهنی مختلف به نحو مبتکرانه و خلافانه ای با همدیگر ترکیب می شوند و فضای ذهنی متفاوتی را به وجود می آورند. در تحقیق حاضر، تلاش بر آن بوده است که با بررسی نمودارهایی فرضی از چگونگی پردازش فضاها در ذهن انسان و روابط بین آنها، به معناشناسی از زاویه کاربردهای ذهنی و روانشناختی نگریسته شود.