علوم و فنون منابع طبیعی
سال:1390 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:15

از جمله راه های جلوگیری از خسارت ناشی از سیل به ویژه هدررفت آب و خاک در حوزه های آبخیز مناطق خشک و نیمه خشک اجرای پخش سیلاب در مناطق دشتی پایین دست حوزه است. مطالعات نشان داده است که انباشت رسوبات حمل شده توسط سیلاب از مناطق بالا دست حوزه آبخیز به مناطقی که سیستم پخش سیلاب انجام شده٬ منجر به تغییراتی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و حاصل خیزی خاک این مناطق می شود. جهت اندازه گیری تغییرات خاک در ایستگاه پخش سیلاب جاجرم استان خراسان شمالی، اقدام به حفر 20 گودال خاک در هر دو منطقه سیل گرفته و خارج از آن (به عنوان منطقه شاهد) و نمونه گیری از عمق 0 تا 20 سانتی متری گردید. نتایج نشان دهنده افزایش معنی دار میانگین درصد رس، سیلت، اشباع خاک، کربن آلی و همچنین میزان هدایت الکتریکی، ازت کل، فسفر و پتاسیم قابل جذب و کاهش معنی دار درصد ماسه و اسیدیته در مناطق تحت اجرا نسبت به مناطق شاهد بوده است. از این رو می توان بیان نمود که اجرای سیستم پخش سیلاب در منطقه تحت تاثیر، به مرور زمان سبب اصلاح بافت خاک و افزایش حاصل خیزی خاک این مناطق می گردد.

ارزیابی اقتصادی و بهینه سازی جنبه های مختلف طرح جنگلداری ضامن استمرار یک طرح جنگلداری است. در این بین، عملیات بهره برداری به عنوان پر هزینه ترین بخش از یک طرح از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف از تحقیق حاضر بررسی تولید و هزینه چوب کشی با اسکیدر تیمبرجک 450 سی در بخش نم خانه جنگل خیرودکنار می باشد. در این بررسی پس از تعیین اجزای یک نوبت چوب کشی از محل قطع تا محل انباشت کنار جاده تعداد 53 مورد چوب کشی زمان سنجی شد. علاوه بر این، متغیرهایی مانند فاصله چوب کشی، شیب طولی مسیر چوب کشی، تعداد گرده بینه در هر نوبت بار، حجم بار و گونه درخت ثبت گردید. با تجزیه و تحلیل داده ها، معادله ریاضی پیش بینی زمان چوب کشی تعیین شد. میزان تولید با به شمار آوردن زمان های تاخیر و بدون آن به ترتیب m3/h 7.92 و 12.1 و نرخ ماشین نیز 687693 ریال در ساعت برآورد گردید. هزینه چوب کشی بر اساس مدل هزینه یابی پیشنهادی دستور کار طرح بهره برداری سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور هر مترمکعب با به شمار آوردن زمان های تاخیر و بدون آن، به ترتیب 117188 و 76640 ریال به دست آمد. جمع تاخیرها، زمان حرکت با بار و زمان حرکت بدون بار بیشترین زمان اجزای چوب کشی با تیمبرجک 450 سی را تشکیل می دهند. بررسی اثر تغییرات هر یک از متغیرها روی زمان چوب کشی تیمبرجک 450 سی و در نتیجه تغییر هزینه چوب کشی نشان داد که افزایش هر یک از متغیرها، باعث افزایش هزینه به صورت تابع توانی می شود.

تاثیر شیوه تک گزینی بر تنوع زیستی جنگل های شمال ایران کمتر مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفته است. در این تحقیق تاثیر شیوه تک گزینی بر تنوع گونه های درختی پس از گذشت 10 سال از اجرای این شیوه در سطح دو پارسل به مساحت های 52 و 53 هکتار در جنگل ناو اسالم مورد بررسی قرار گرفت. جمع آوری داده ها از طریق روش نمونه برداری تصادفی سیستماتیک با ابعاد 100 متر و پلات های دایره ای شکل 10 آری در ابتدا (1379) و انتهای (1389) دوره انجام گرفت. شاخص های تنوع گونه ای در هر قطعه نمونه محاسبه و میانگین آنها در دو نمونه برداری از طریق تجزیه واریانس و آزمون t مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که شاخص تنوع گونه ای در هر چهار مرحله تکاملی نهال، شل، خال و درخت در انتهای دوره نسبت به ابتدای دوره افزایش جزیی داشته اند، اما این افزایش ها از لحاظ آماری معنی دار نبودند. افزایش شاخص تنوع گونه ای در مراحل نهال و شل به علت افزایش شاخص غنای گونه ای آنها اما در مراحل خال و درخت در اثر افزایش شاخص یکنواختی آنها ایجاد شده بود. شاخص غنای گونه ای درختان کاهش یافته بود. همچنین ارزش اهمیت گونه ای درختان راش و ممرز کاهش و ارزش اهمیت گونه ای درختان پلت، شیردار و توسکا افزایش یافته بود. از نتایج به دست آمده می توان نتیجه گیری نمود که شیوه جنگل شناسی تک گزینی مناسب جنگل های منطقه مورد مطالعه است، اما وقتی می توان همراه با تولید چوب، تنوع گونه های درختان را نیز در آینده حفظ نمود که در هنگام نشانه گذاری درختان به شاخص غنای گونه ای و ارزش اهمیت گونه ها نیز توجه داشت.

این تحقیق با هدف بررسی شاخص سطح برگ گونه اقاقیا در جنگل کاری بام ملایر در شمال این شهر در مساحتی حدود 89 هکتار انجام شد. شاخص سطح برگ به روش مستقیم و با جمع آوری کلیه برگ های تعداد 20 پایه (از قطر متوسط هر طبقه قطری) برداشت شده، محاسبه سطح متوسط برگ ها و اندازه گیری سطح تاج پوشش هر پایه تعیین شد. برای تعیین مشخصه های خاک و بررسی ارتباط آن با میزان شاخص سطح برگ، 20 نمونه از عمق 0 تا 10 و 10 تا 30 سانتی متری تهیه و مشخصه های فیزیکی و شیمیایی نمونه های خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. بر اساس نتایج به دست آمده شاخص سطح برگ گونه اقاقیا 3.78 تعیین شد که با افزایش طبقات قطری شاخص سطح برگ نیز افزایش یافت. بر اساس تحلیل های آماری انجام شده، بین شیب و شاخص سطح برگ ارتباط معنی داری وجود دارد. از بین ویژگی های توده و خاک، قطر برابر سینه، ارتفاع، بیوماس اندام های هوایی، درصد نیتروژن، کربن آلی و سیلت بیشترین همبستگی را با شاخص سطح برگ نشان دادند.

شناسایی عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های موجود در یک حوضه و پهنه بندی خطر آن یکی از فاکتورهای اساسی جهت دستیابی به راهکارهای کنترل این پدیده و انتخاب مناسب ترین و کاربردی ترین گزینه موثر می باشد. از این رو، این تحقیق با هدف شناسایی عوامل موثر در ایجاد پدیده زمین لغزش و مشخص کردن مناطق دارای پتانسیل جهت پیش گیری وقوع زمین لغزش در سری سه حوضه آبخیز 48 جنگل های شمال (سرگلند) انجام شد. به این منظور ابتدا مهمترین عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های رخ داده در حوضه با توجه به نتایج حاصل از مطالعات و پژوهش های از قبل انجام شده، عوامل موثر در رخداد زمین لغزش شناسایی و سپس نقشه های شیب، جهت دامنه ها، طبقات ارتفاعی، گسل ها، شبکه آبراهه ها و راه های ارتباطی، زمین شناسی، خاک شناسی و تهیه دیاگرام بارش و حرارت در محیط Arc map تهیه و خصوصیات مربوط به هر یک از این واحدها، شناسایی گردید. سپس با استفاده از دستگاه GPS تعداد 10 نقطه که تعدادی در منطقه لغزشی و تعدادی در مناطق شاهد (بدون لغزش) واقع بودند برداشت و در محیط GIS جانمایی شد. استفاده از نقشه و همچنین انجام آزمایش های مربوط به خاک و استخراج اطلاعات مورد نیاز از آن، نشان داد که بافت خاک منطقه از 4 نوع لومی رسی، لومی شنی، لومی رسی شنی و رسی می باشد. در نقاطی که دخالت عوامل انسانی موثر بودند، شیب بستر کمتر از 20% و در نقاطی که عوامل طبیعی و دست نخورده در عرصه وجود داشت این شیب به 50% افزایش یافته است. نتایج نشان داد که علی رغم تاثیر به سزای عوامل طبیعی از قبیل شیب عرصه، هیدرو اقلیم، پوشش گیاهی، خصوصیات خاک و زمین و عوامل انسانی نیز در وقوع حرکات توده ای تاثیر به سزایی را ایفا می نمایند.

در این مطالعه تنوع زیستی گیاهی در دو توده جنگلی مدیریت شده (پارسل بهره برداری شده) و مدیریت نشده (پارسل شاهد)، سری 8 لاروچال از طرح جنگل داری گلبند از نظر شاخص غنای گونه ای، یکنواختی و تنوع گونه ای مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. آمار برداری به روش تصادفی سیستماتیک در قطعات نمونه 400 مترمربعی با ابعاد شبکه 150×100 متر در سطح 140 هکتار با 60 قطعه نمونه (در داخل هر قطعه، 5 قطعه نمونه فرعی 1×1 برای شمارش تعداد گونه های گیاهی) انجام گرفت. در هر قطعه نمونه تعداد گونه های درختی و در قطعات فرعی گونه های علفی یادداشت شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها، میانگین شاخص های تنوع زیستی مختلف در هر قطعه نمونه محاسبه و برای آزمون معنی دار بودن اختلاف بین میانگین شاخص ها در دو منطقه، از آزمون آماری t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که در مناطق مدیریت شده و مدیریت نشده میانگین شاخص غنای گونه ای درختی، به ترتیب، 2.43 و3.37 ، میانگین شاخص یکنواختی شانون، 0.78 و 0.71 ، میانگین شاخص تنوع گونه ای شانون، 0.57 و 0.79 و میانگین شاخص تنوع گونه ای سیمپسون، 0.34 و 0.43 است. همچنین میانگین شاخص غنای گونه ای علفی، به ترتیب، 12.8 و13.36 ، میانگین شاخص یکنواختی شانون، 0.56 و 0.59، میانگین شاخص تنوع گونه ای شانون، 1.93 و 2، میانگین شاخص تنوع گونه ای سیمپسون، 0.79 و 0.80 می باشد.

پرورش جنگل در حقیقت مهمترین قسمت فعالیت های جنگل شناسی کاربردی محسوب می شود و کلیه مسایل مربوط به تربیت و اصلاح ساختار توده های جنگلی را شامل می شود. با اجرای عملیات پرورشی مقاومت و پایداری درختان در برابر آسیب های طبیعی افزایش یافته و با ایجاد شرایط مناسب برای درختان باقیمانده، رشد قطری و ارتفاعی و در نتیجه تولید چوب آنها افزایش می یابد. در این تحقیق، ویژگی های کمی و کیفی گونه افراپلت در توده شاهد یا مدیریت نشده (قطعه 2) و توده مدیریت شده (قطعه 13) سری 2 برنجستانک مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مساحت هر قطعه 30 هکتار، روش آماربرداری سیستماتیک با نقطه شروع تصادفی، ابعاد شبکه 100×100 متر و مساحت هر پلات نمونه برداری 4 آر می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین تعداد در هکتار در توده شاهد، 1365 اصله و در توده مدیریت شده، 977 اصله می باشد. میانگین قطر درختان 13.45 سانتی متر در توده شاهد و 16.40 سانتی متر در توده مدیریت شده می باشد. میانگین حجم در هکتار 164.2 مترمکعب در توده شاهد و 188.5 مترمکعب در توده مدیریت شده است. ضریب پایداری توده شاهد 105.5 درصد و در توده مدیریت شده 99.4 درصد محاسبه گردید. آزمون های آماری نشان داد که بین میانگین پارامتر های کمی دو توده در سطح اعتماد 95% اختلاف معنی داری وجود دارد. از نظر کیفی، وضعیت کیفیت تنه، تقارن تاج، سلامت تاج و آشکوب بندی درختان موجود در قطعه مدیریت شده دارای شرایط بهتری نسبت به درختان توده شاهد می باشند.

در نتیجه تغییراتی که در طول زمان در سطح زیر کشت باغات زیتون ایجاد می شود، تهیه نقشه به روز شده باغات زیتون در برنامه ریزی و مدیریت کشاورزی منطقه از ضرورت های مهم است. در این تحقیق با استفاده از تصاویر ماهواره ای IRS امکان تهیه نقشه باغات زیتون به کمک آمار بازتاب های طیفی در منطقه ای شامل بخش هایی از رودبار، منجیل، لوشان و آببر بررسی شد. برای این منظور، 248 نقطه کنترل زمینی از نظر پوشش سطحی بررسی گردید. نقشه نقاط تعلیمی و کمکی پوشش های مختلف سطحی تهیه شد و روی تصویر رنگی قرار گرفت. میانگین و انحراف معیار جامعه بازتاب های طیفی پیکسل های تعلیمی و کمکی معرف یک پوشش سطحی خاص در هر سه باند طیفی تعیین شد. حدود بالایی و پایینی شماره رقومی پیکسل های کلاس باغات زیتون با جمع و تفریق انحراف معیار جامعه از میانگین جامعه در هر باند تعیین شدند و به کمک آنها نقشه طبقه بندی شده اولیه باغات زیتون در هر باند تهیه شد. از قطع سه نقشه اولیه باغات زیتون در سه باند طیفی، نقشه نهایی باغات زیتون تهیه گردید. از قطع نقشه نقاط (پیکسل ها) تعلیمی با نقشه باغات زیتون، صحت روش ارزیابی شد. نتایج نشان داد که در طبقه بندی به کمک آمار بازتاب های طیفی، بیش از 70 درصد از نقاط تعلیمی دوباره در کلاس زیتون طبقه بندی شدند.

این تحقیق به منظور بررسی اثر تیمار خرده چوب ممرز با قارچ P.chrysosporium در رنگبری خمیر کاغذهای شیمیایی-مکانیکی انجام شد. پس از آماده سازی نمونه های قارچی، خرده چوب های ممرز در سه زمان 1، 2 و 4 هفته ای تحت دمای 39oC با رطوبت نسبی 65% با این قارچ تیمار شدند. تهیه خمیر کاغذهای شیمیایی-مکانیکی از خرده چوب های تیمار شده، در دمای پخت 165 درجه سلسیوس، زمان پخت 80 و 90 دقیقه، 14 و 22 درصد سولفیت سدیم و نسبت مایع پخت به خرده چوب 7 به 1 در نظر گرفته شد. خمیرهای شیمیایی مکانیکی تهیه شده با DTPA پیش تیمار و سپس با پروکسید هیدروژن رنگبری شدند. از آنها کاغذ دست ساز با جرم پایه 60g/m2 تهیه و خواص نوری آنها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که عامل تیمار قارچی، زمان و مواد شیمیایی تاثیر معنی داری بر روی روشنی و زردی نمونه های کاغذ های دست ساز داشته است. همچنین عامل تیمار قارچی، تاثیر معنی داری بر روی ماتی نمونه های کاغذهای دست ساز داشته است. اما تاثیر مواد شیمیایی و زمان بر ماتی کاغذهای دست ساز، معنی دار نبود. مقایسه بین تیمارها نیز نشان داد که خمیر کاغذ تیمار شده با قارچ طی دو هفته، دارای خواص نوری بهتری نسبت به تیمار های شاهد، 1 و 4 هفته ای می باشد.

تحقیق حاضر به منظور دست یابی به شرایط مدیریت بهینه زیست محیطی انجام شده است. مطالعه در پارک جنگلی صفارود با وسعت حدود 55 هکتار که یکی از 270 پارک جنگلی طبیعی و دست کاشت ایران می باشد، انجام گرفته است. این پارک در شهرستان رامسر واقع شده است. روش کار استفاده از دو روش AHP و SWOT که از روش های روزآمد در مدیریت محیط زیست به شمار می آیند است. در ابتدا با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP بهترین و مناسب ترین کاربری از بین کاربری های پیشنهادی برای منطقه انتخاب شده است. سپس با استفاده از روش SWOT و بررسی های میدانی نقاط قوت و ضعف درونی منطقه و همچنین فرصت ها و تهدیدات بیرونی مشخص شدند. در نهایت استراتژی هایی جهت رفع نقاط ضعف و تهدیدات و همچنین تقویت نقاط قوت و فرصت های موجود اتخاذ شد. این استراتژی ها به ترتیب اولویت نمره دهی شده و در برنامه مدیریت یکپارچه زیست محیطی منطقه مدنظر قرار گرفتند.