گیاه و زیست بوم
سال:1390 | دوره:7 | شماره:26 (ویژه نامه تنش خشکی و شوری) |تعداد مقالات:9

تنش خشکی عمده ترین عامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان زراعی از جمله گلرنگ (Carthamus tinctorius L) در مناطق خشک و نیمه خشک جهان است. به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله ظهور طبق ها بر برخی ویژگی های زراعی ارقام گلرنگ آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری در پاییز سال 1388 اجرا گردید. آبیاری کامل در تمام طول دوره رشد (شاهد) و تنش خشکی (قطع آبیاری در مرحله ظهور طبق ها تا انتهای فصل رشد) به عنوان عامل اصلی و ارقام گلرنگ شامل گلدشت، پدیده و KW به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش معنی دار عملکرد دانه و اجزاء عملکرد گردید. به طورکلی تنش خشکی در مرحله ظهور طبق ها، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزاردانه و عملکرد دانه را به ترتیب 11.46، 27.65، 14.31 و 45.75 درصد نسبت به شاهد کاهش داد. بر اساس نتایج حاصل در شرایط بدون تنش رقم گلدشت نسبت به دو رقم دیگر برتری داشت.

این تحیقق به منظور بررسی تاثیر آبیاری تکمیلی با استفاده از سیستم های آبیاری بارانی و تعداد دفعات آبیاری (S) بر روی عملکرد سه رقم گندم دیم (سرداری، سبلان و گلنسون (V) در سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی دیم تجرک واقع در استان همدان انجام شد. در این تحقیق از طرح آماری کرت های خرد شده استفاده گردید. در ضمن یک تیمار شاهد (بدون آبیاری) نیز در نظر گرفته شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که روش آبیاری تکمیلی تاثیر معنی داری بر عملکرد دانه، وزن هزار دانه، ضریب برداشت و تعداد خوشه در بوته داشت. نوع واریته تاثیر معنی داری بر وزن هزار دانه و تعداد خوشه در بوته داشت. اثر متقابل دو عامل آبیاری تکمیلی و واریته فقط بر روی تعداد خوشه در بوته تاثیر معنی دار داشت. نتایج مقایسه میانگین مربوط به اثر تیمار آبیاری تکمیلی در سطح 5 درصد نشان داد که تیمار S7 از نظر تاثیر بر روی صفات مختلف با دیگر تیمارها تفاوت معنی داری داشت. نتایج مقایسه میانگین مربوط به اثر متقابل آبیاری تکمیلی و واریته (V´S) بر روی صفات مختلف در سطح 5 درصد نشان داد که تیمارهای S5V2، S7V2، S2V2 و S7V1 به ترتیب دارای بیش ترین تولید دانه، مقدار کاه، تعداد خوشه در بوته و ضریب برداشت می باشند. نتایج مقایسه اقتصادی نشان داد که بیش ترین صرفه اقتصادی مربوط به تیمار S2V1 می باشد که جهت استفاده در شرایط مشابه توصیه می گردد.

به منظور ارزیابی اثرات تنش خشکی و تاخیر در کاشت بر درصد و عملکرد روغن و نیز درصد پروتیین کلزا، آزمایش به صورت فاکتوریل اسپیلت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال های 86-1384 در مزرعه تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در این آزمایش آبیاری و تاریخ کاشت به عنوان عامل اصلی هر کدام در دو سطح شامل: آبیاری معمول (80 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A) یا شاهد (I1) و تنش کم آبی از شروع مرحله ساقه دهی (I2)، تاریخ کاشت نرمال در مهر ماه (D1) و تاریخ کاشت دوم در بهمن (D2)، و ارقام کلزا به عنوان عامل فرعی در ده سطح شامل: RG4403، RG405.03، RGAS0324، RGS003، Sarigol، Hyola401، Hyola420، RG405.02، Hyola330، RGS006 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که اختلاف معنی داری در صفات درصد و عملکرد روغن دانه و درصد پروتیین در تیمارهای اعمال شده وجود دارد. در تاریخ کاشت زمستانه همراه با تنش خشکی، رقم Hyola330 با 40 درصد و نیز در همین تاریخ کاشت (زمستانه یا D2) ما شرایط آبیاری نرمال و رقم RG4403 با تولید 999.7 کیلوگرم در هکتار روغن ارقام برتر شرایط فوق بودند.

جنس آگروپایرون از گرامینه های مهم مرتعی در ایران می باشد که در تولید علوفه و حفاظت از آب و خاک اهمیت فراوانی دارد. گونه های مهم این جنس، در مقابل شوری واکنش های مختلفی از خود نشان می دهند و به منظور بررسی تحمل به شوری، دو گونه Ag.intermedium و Ag.trichophorum در چهار تیمار شوری شامل غلظت های: 0، 100، 200 و 300 میلی مولار کلرید سدیم و کلسیم در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار در شرایط آزمایشگاه مورد مطالعه قرار گرفتند. این تحقیق در شرایط آزمایشگاهی به منظور بررسی خصوصیات جوانه زنی در دستگاه ژرمیناتور انجام گرفت؛ داده ها ثبت و صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، طول ریشه چه، طول گیاهچه، نسبت S/R، شاخص بنیه بذر و وزن خشک گیاهچه آنالیز شدند. نتایج حاصل از مراحل جوانه زنی بذر با اعمال تنش شوری، نشان داد که غلظت های بالای نمک (200 و 300 میلی مولار) باعث عدم جوانه زنی در تمامی تکرارهای دو گونه شده است و اکثر صفات مربوط به جوانه زنی مورد مطالعه در دو گونه، در شرایط اعمال تیمار (سطح 100 میلی مولار) و عدم اعمال تیمار شوری (شاهد) اختلاف معنی دار در سطح 1% را نشان دادند. از طرفی نتایج حاصل از مقایسه میانگین اثرات ساده و سطوح شوری بر روی خصوصیات جوانه زنی بذور در دو گونه نشان داد که Ag.intermedium دارای درصد جوانه زنی بالاتر و معنی داری نسبت به Ag.intermedium بوده و همچنین سایر صفات آن نیز به جزء وزن خشک گیاهچه با رشد بالاتری نسبت به گونه دیگر مشاهده گردیده است. اما تنها صفتی که Ag.intermedium را نسبت به گونه دیگر در وضعیت بالاتری معرفی می نماید، صفت وزن خشک گیاهچه است و تنها صفتی است که در مقایسه دو گونه، سطوح شوری و اثر متقابل آن ها در سطح 1% معنی دار شده است.

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف کم آبیاری بر عملکرد کمی، اجزای عملکرد و راندمان مصرف آب در ارزن (Pennisetum americanum) و سورگوم (Sorghum bicolor) در شرایط آب و هوایی میانه، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1389 انجام شد. سطوح آبیاری شامل %100، %67 و %33 نیاز آبی گیاه که به ترتیب بیانگر تیمار بدون تنش، کم آبیاری متوسط و کم آبیاری شدید می باشد، به عنوان فاکتور اصلی و در فاکتور فرعی، نوع محصول شامل سورگوم و ارزن در نظر گرفته شدند. نتایج حاصله نشان داد که اثر آبیاری و نوع گیاه بر عملکرد تر و خشک کل علوفه و راندمان مصرف آب در سطح یک درصد معنی دار بود، تیمار بدون تنش با میانگین 27.1 تن در هکتار علوفه تر و 7.0 تن در هکتار علوفه خشک در هر چین بیش ترین و تیمار تنش شدید با میانگین 10.0 تن در هکتار علوفه تر و 2.6 تن علوفه خشک، کم ترین میزان عملکرد علوفه، را به خود اختصاص دادند. بیش ترین راندمان مصرف آب با میانگین 0.98 کیلوگرم ماده خشک بر متر مکعب آب مصرفی، مربوط به تیمار تنش متوسط در ارزن نوترفید بود. تیمار تنش شدید در سورگوم با راندمان 0.65 کیلوگرم ماده خشک به ازای هر متر مکعب آب مصرفی پایین ترین بازده مصرف آب را به خود اختصاص داد. توانایی ارزن در بهره برداری از آب مصرفی جهت تولید ماده خشک بیش تر از سورگوم بود. نتایج همچنین نشان داد که راندمان مصرف آب با عملکرد علوفه تر و خشک همبستگی مثبت و معنی داری در سطح احتمال 1% داشته و همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد تر و خشک علوفه با ارتفاع بوته، تعداد برگ، قطر ساقه و تعداد پنجه وجود دارد. سطوح آبیاری اثر معنی داری بر ارتفاع گیاهان مورد مطالعه در سطح یک درصد داشته است با افزایش میزان آبیاری از 33 درصد به 100 درصد نیاز آبی، میانگین ارتفاع بوته از 65.3 به 104.0 سانتی متر افزایش یافت. افزایش تنش کم آبی تعداد برگ تشکیل شده بر روی ساقه اصلی گیاه علوفه ای را کاهش داد، به طوری که تعداد برگ از 9.8 عدد در آبیاری کامل به 8.9 در آبیاری متوسط و به 7.8 عدد در تنش شدید کاهش یافت. با تامین کامل آب حداکثر تعداد پنجه و قطر ساقه بدست آمد.

به منظور بررسی واکنش تنش خشکی ناشی از اثر پلی اتیلن گلیکول به جوانه زنی و چگونگی رشد و نمو گونه های Agropyron desertorom، Bromus tomentellus و Secale montanum، آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه گیاه شناسی دانشگاه آزاد واحد شهرری در سال 1387 انجام گرفت. سطوح مختلف تنش خشکی با غلظت های متفاوت PEG (شاهد، 2-، 4-، 8- و 12- بار) بر نمونه های مورد آزمایش اعمال شد و از هر گونه دو ژنوتیپ انتخاب گردید. داده ها ثبت و صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، طول ریشه چه، طول گیاهچه، نسبت S/R، شاخص بنیه بذر و وزن خشک گیاهچه آنالیز شدند.نتایج آماری تفاوت معنی داری را بین گونه ها از نظر کلیه صفات نشان داد و بین ارقام، سطوح مختلف تیماری و اثر متقابل آن ها نیزاختلاف معنی داری در سطح 1% بدست آمد. همچنین صفات مورد مطالعه در سه گونه با افزایش غلظت PEG کاهش یافت.

در پژوهش حاضر تاثیرات تنش شوری ناشی از کلرور سدیم 50 میلی مولار و تنش اسمزی ناشی از محلول پلی اتیلن گلیکول 6000 اهم فشار با آن با غلظت 64 گرم بر لیتر با و یا بدون ژیبرلین (10 میکرو گرم بر میلی لیتر) در حین رویش دانه های سویا رقم پرشینگ (Glycine max L.cv.Pershing) مورد بررسی قرار گرفته است. دانه ها طی یک دوره زمانی 48 ساعته با محلول های فوق (محلول ژیبرلین و یا آب مقطر به عنوان شاهد) آبیاری شدند، در پایان هر 8 ساعت درصد جوانه زنی و نیز محتوای پرولین و گلیسین بتایین مورد اندازه گیری قرارگرفت. بر اساس نتایج حاصل تیمارهای نمکی و پلی اتیلن گلیکول قادر به ایجاد تاخیر در جوانه زنی دانه ها هستند و ژیبرلین این تاخیر را جبران می نماید. به نظر می رسد که تیمار نمکی به ویژه با ایجاد تاخیر در افزایش محتوای پرولین و گلیسین بتایین موجب تاخیر در جوانه زنی است. افزایش تدریجی محتوای پرولین و گلیسین بتایین در تنش نمکی به طور احتمالی مکانیسم مهم مقابله با تنش های مزبور در حین رویش دانه هستند ژیبرلین به تنهایی و یا توام با تنش های به کار رفته در این پژوهش باعث حفظ و یا افزایش محتوای ترکیب مورد سنجش بوده است. پاسخ مقاطع زمانی مختلف به ویژه مراحل جوانه زنی مطلق و رشد در طی 48 ساعت به تیمارهای مورد استفاده به طور لزوم مشابه نمی باشد.

این پژوهش بر روی ارقام نخود دیم در سال زراعی 86-1385 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه به صورت طرح کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. عامل اصلی نحوه آبیاری، شامل تیمار شاهد (بدون آبیاری)، فقط یکبار آبیاری در مرحله 50 درصد گلدهی و فقط یکبار آبیاری در مرحله پرشدن غلاف ها و عامل فرعی رقم مورد استفاده شامل ارقام آرمان، هاشم و ILC-482 بودند. در بین سطوح آبیاری، از نظر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، فاصله اولین غلاف از سطح خاک، تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و وزن صد دانه، اختلاف معنی داری مشاهده شد. بین ارقام مورد آزمایش نیز از نظر کلیه این صفات به استثناء وزن صد دانه اختلاف معنی داری مشاهده گردید. میانگین عملکرد دانه در رقم آرمان به طور معنی داری بیش تر از رقم هاشم و در رقم هاشم بیش تر از رقم ILC-482 بود. البته از نظر عملکرد دانه بین ارقام هاشم و ILC-482 اختلاف معنی داری وجود نداشت. از نظر تعداد دانه در بوته، رقم آرمان و از نظر تعداد غلاف در بوته ارقام آرمان و هاشم بیش ترین مقدار را به خود اختصاص دادند. بالا بودن عملکرد دانه در تیمار آبیاری در مرحله پرشدن غلاف ها در ارتباط با اجزای عملکرد، به ویژه تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه بود. این پژوهش مشخص نمود که مرحله تشکیل دانه و پر شدن غلاف حساس ترین مرحله به کمبود آب است و در شرایط محدودیت آب، با انجام آبیاری در این مرحله می توان عملکرد دانه را به ویژه در رقم آرمان به طور قابل توجهی افزایش داد.

این آزمایش به منظور مطالعه اثر سلنیوم بر عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم گندم در پاییز سال 1385 اجرا گردید. طرح آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار بود که در آن عامل آبیاری (A) در دو سطح شامل: آبیاری معمولی و تنش کم آبی و عامل سلنیوم (B) در سه سطح صفر، 20 mg/lit و 25 mg/lit به صورت فاکتوریل به عنوان عامل اصلی و رقم (C) در دو سطح شامل: آذر 2 و پیشتاز به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از بررسی های آزمایشات مزرعه ای نشان داد که: صفات وزن سنبله و عملکرد دانه در تیمارهای مختلف آبیاری اختلاف معنی داری را نشان دادند. در شرایط آبیاری کامل، وزن سنبله و عملکرد دانه به میزان زیادی بیش تر از شرایط تنش خشکی (قطع آبیاری) بود. همچنین بین ارقام مختلف گندم نیز اختلاف معنی داری در وزن سنبله و عملکرد دانه مشاهده شد و رقم پیشتاز دارای وزن سنبله و عملکرد دانه بیش تری بود. در مورد صفت شاخص برداشت، از نظر سطوح مختلف آبیاری و سلنیوم اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. اما از نظر ارقام، رقم آذر 2 شاخص برداشت بیش تری را نسبت به رقم پیشتاز دارا بود. در صفت وزن هزار دانه از نظر سطوح مختلف آبیاری اختلاف معنی داری در وزن هزار دانه مشاهده گردید. در شرایط آبیاری کامل، وزن هزار دانه بیش تر از شرایط تنش خشکی (قطع آبیاری) بود. اثر سطوح مختلف محلول پاشی سلنیوم بر روی وزن هزار دانه غیر معنی دار بود. همچنین رقم آذر 2 نسبت به رقم پیشتاز دارای وزن هزار دانه بیش تری بود. از نظر ارقام، رقم پیشتاز تعداد پنجه کل و تعداد پنجه بارور بیش تری را دارا بود. نتایج اندازه گیری های آزمایشگاهی نشان داد که صفت رطوبت نسبی برگ در تیمارهای مختلف آبیاری دارای اختلاف معنی داری بود و در شرایط آبیاری کامل، رطوبت نسبی برگ به میزان زیادی بیشتر از شرایط تنش خشکی (قطع آبیاری) بود.