مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1389 | دوره:26-1 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های گندم نان به تنش خشکی پس از مرحله گلدهی، در سال های زراعی84-1383  و 85-1384 آزمایش هایی در شرایط آبیاری نرمال و تنش خشکی با استفاده از هیجده ژنوتیپ امید بخش گندم نان زمستانه و بینابین در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه های تحقیقاتی کرج، اراک، مشهد و میاندوآب اجرا شد. ارزیابی ژنوتیپ ها از نظر تحمل به خشکی با استفاده از شاخص های تحمل به تنش(STI) ، حساسیت به تنش(SSI) ، تحمل(TOL) ، میانگین بهره وری(MP)  و میانگین هندسی(GMP)  و همچنین میانگین رتبه (R¯) و انحراف معیار رتبه (SDR) شاخص های یاد شده برای کلیه ژنوتیپ ها و ترسیم بای پلات مربوطه انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب صفت عملکرد دانه نشان داد که اثر ژنوتیپ و اثر متقابل سه جانبه سال × مکان × ژنوتیپ در شرایط تنش خشکی و اثر متقابل سال × مکان در هر دو شرایط نرمال و تنش خشکی معنی دار بود. با توجه به میزان همبستگی شاخص ها با عملکردهای دو شرایط تنش و نرمال، شاخص های MP و STI  به عنوان بهترین شاخص ها شناخته شدند. با استفاده از روش ترسیمی بای پلات، مقایسه مقادیر شاخص ها و میانگین رتبه (R¯) و انحراف معیار رتبه(SDR)  شاخص ها برای هر ژنوتیپ و مشاهده وضع قرارگرفتن ارقام در بای پلات مذکور ژنوتیپ ها با کدC-83-6، C-83-7 و  C-83-8به عنوان ژنوتیپ های متحمل و ژنوتیپC-83-14  به عنوان حساس ترین ژنوتیپ نسبت به تنش خشکی شناسایی شدند.

در سال های 1384 و 1385 میزان مقاومت نسبی یازده نوع پایه رویشی سیب به بیماری پوسیدگی طوقه ناشی از قارچ Phytophthora cactorum به صورت فاکتوریل با دو فاکتور نوع پایه های سیب و سال، در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار و چهار گیاه در هر واحد آزمایشی بررسی شد. کلیه پایه ها به جز مربایی به طریق رویشی تکثیر شدند. پس از تهیه زادمایه قارچ، ارزیابی میزان مقاومت پایه های سیب به پوسیدگی طوقه در گلدان هایی که خاک آن ها به طور مصنوعی آلوده شده بود انجام شد. سه ماه پس از مایه زنی، مقاومت پایه ها با اندازه گیری طول زخم در ناحیه طوقه، مساحت شانکر ایجاد شده، درصد حلقه برداری طوقه و میزان مرگ و میر نهال ها ارزیابی شد. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر پایه بر میانگین صفات اندازه گیری شده در سطح احتمال 1% معنی دار بود. پایه  MM106  با میانگین مساحت زخم 72/4 سانتی مترمربع، میزان حلقه برداری طوقه33/89 درصد، میانگین طول شانکر 28/5 سانتی متر و 33/83 درصد مرگ و میر نهال ها بالاترین میزان حساسیت را نشان داد. در مقایسه با این پایه، پایه های  M9، آزایش و CK1 تا حد زیادی مقاوم و پایه های مربایی و MM111 نیمه حساس بودند. پایه های گمی آلماسی و CK2  نیمه مقاوم و پایه هایB9،M27 و M26 تحمل نسبی در برابر قارچ داشتند. اثر متقابل سال و پایه بر صفات مذکور معنی دار نبود.

در این مطالعه 59 ژنوتیپ گندم دوروم موجود در بانک ژن گیاهی ملی ایران در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج به صورت مشاهده ای، از نظر صفات زراعی و مورفولوژیک و صفات مرتبط با کیفیت دانه در سال زراعی 88-1387 مورد بررسی قرار گرفتند. چهار رقم ویری ناک، سوایسون (گندم نان)، دنا و زردک (گندم دوروم) نیز به عنوان شاهد که بین ژنوتیپ ها کاشته شدند (با 14 بار تکرار). هر ژنوتیپ در دو ردیف 5/2 متری روی یک پشته کاشته شد. نتایج آزمایش تنوع بالایی را در ژنوتیپ ها از نظر صفات مورد مطالعه نشان داد. عملکرد دانه ژنوتیپ ها از 5/300 تا 5/868 گرم در مترمربع متغیر بود. درصد پروتئین دانه رابطه مثبت و معنی داری با صفات طول پدانکل، درصد خوابیدگی، میزان رسوب زلنی و سختی دانه و رابطه منفی و معنی داری با صفات طول سنبله، وزن هزار دانه، تعداد و وزن دانه در سنبله داشت. گروه بندی ژنوتیپ ها با استفاده از تجزیه کلاستر به روش UPGMA نشان داد که برخی از گروه ها برای بعضی از صفات ارزش بالاتر از میانگین داشتند. در تجزیه مولفه های اصلی، سیزده متغیر بررسی شده به چهار مولفه با واریانس نسبی تجمعی 1/72 % کاهش یافت. با توجه به نتایج به دست آمده ژنوتیپ های شماره 15 (Wc-45704) و شماره (P.S.No3) 52 با داشتن خصوصیات زراعی و کیفیت دانه مطلوب مثل عملکرد دانه بالا، درصد خوابیدگی پایین، زودرسی، تعداد کم دانه چروکیده، درصد پروتئین مطلوب، اندیس گلوتن بالا و حجم رسوب SDS مناسب، نسبت به ژنوتیپ های دیگر در این مطالعه برتر بودند و می توانند در برنامه های به نژادی برای بهبود این صفات استفاده شوند.

به منظور تعیین سازگاری و واکنش لاین های گلرنگ بهاره به شرایط مختلف محیطی، تعداد هفت لاین امیدبخش در چهار منطقه کرج، اصفهان، اسلام آباد غرب و زرقان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و به مدت دو سال زراعی (83-1381) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در اکثر مناطق و سال های مورد بررسی تفاوت معنی داری بین لاین ها وجود دارد. با توجه به معنی دار نبودن آزمون یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی، تجزیه واریانس مرکب برای سال ها و مناطق مورد بررسی انجام شد که اثر متقابل سال × مکان، رقم × سال و همچنین سال × مکان × رقم در سطح احتمال 1% معنی دار بودند. برای تعیین پایداری عملکرد دانه و روغن لاین ها بر اساس روش ابرهارت و راسل، فرانسیس و کاننبرگ و روش رتبه بندی اقدام شد. نتایج تجزیه رگرسیونی بر عملکرد دانه و روغن نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × محیط (خطی) معنی دار و برازش مدل رگرسیونی مناسب است بنابراین لاین های مورد بررسی بر اساس شیب رگرسیونی و میانگین عملکرد دانه و روغن و همچنین انحراف از خط رگرسیون گروه بندی شدند. با توجه به نتایج فوق و نتایج مربوط به ضریب تغییرات محیطی (CV%) لاین های جدید I.L.111 و اصفهان 14 به ترتیب با عملکردهای 1660 و 1611 کیلوگرم در هکتار با سازگاری عمومی خیلی خوب در تمام محیط ها به عنوان ژنوتیپ های مطلوب شناسایی شدند.

قوه نامیه دانه گرده پنج رقم فندق به نام های گرچه، نگرت، پشمینه، گردویی و گرد اشکورات به منظور بررسی مدت زمان ماندگاری و دستیابی به رقم گرده دهنده مناسب مورد ارزیابی قرار گرفتند. در آزمایش اول، نیمی از دانه های گرده در دمای اتاق (C°1±25) و نیمی دیگر در یخچال (C°4) قرار داده شدند. پس از گذشت 24 ساعت، 5، 10 و 20 روز، دانه های گرده در محیط کشت حاوی 10، 15 و 20 درصد ساکارز و 10 گرم در لیتر آگار با 5/6pH=  کشت شدند. نتایج نشان داد که استفاده از 15 درصد ساکارز در محیط کشت، بیشترین درصد جوانه زنی را به دنبال داشت. پس از گذشت 20 روز میانگین جوانه زنی دانه گرده ارقام گرد اشکورات، پشمینه، گرچه، گردویی و نگرت در دمای C°4 به ترتیب 48/54، 67/42، 21/42، 59/35 و 41/31 درصد بود. در آزمایش دوم، ارقام کاسفورد، دوباسه و سکورپ با پنج والد پدری بررسی شده در آزمایش اول گرده افشانی شدند. گرده افشانی آزاد، به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. با توجه به نتایج به دست آمده، گرده افشانی آزاد و گرده دهنده های گرچه و گردویی به ترتیب با میانگین های 37/51، 83/49 و 51/45 و ارقام سکورپ و دوباسه به عنوان والد مادری با میانگین های 03/55 و 92/52، بیشترین تعداد میوه را تشکیل دادند. گرده افشانی آزاد دوباسه و سکورپ و نیز تلاقی دانه گرده گرچه با والدین مادری دوباسه و سکورپ بیشترین میانگین تشکیل میوه را به دنبال داشتند. رقم کاسفورد با میانگین 75/19، بیشترین میانگین درصد میوه های پوک را تولید کرد.

به منظور بررسی اتر گزینش و خودگرده افشانی بر خصوصیات زراعی لاین های نتاجی حاصل از توده محلی پیاز بهبهان آزمایشی به مدت پنج سال (83-1378) در مزارع منطقه بهبهان و ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان انجام شد. در سال اول پانصد سوخ از دو مورفوتیپ غالب (سفید و قرمز) انتخاب و در انبار کنترل نشده نگهداری شدند. در سال دوم یکصد سوخ از هر مورفوتیپ که دارای خاصیت انباری مطلوبی بودند کاشته شدند. در زمان گلدهی خودگرده افشانی به وسیله ایزوله کردن چترهای هر سوخ درون کیسه پارچه ای انجام شد. در سال سوم بذرهای حاصل از اولین خودگرده افشانی کاشته شدند. در پایان سال سوم 57 لاین برتر انتخاب شدند. در سال چهارم سوخ های 57 لاین انتخابی برای خودگرده افشانی دوم کاشته شدند. در سال پنجم بذرهای حاصل از دومین خودگرده افشانی کاشته و 28 لاین برتر گزینش شدند. نتایج حاصل نشان داد که در اثر پس روی خویش آمیزی سرعت رشد نتاج کاهش یافت، به طوری که درصد خروج گیاهچه ها از خاک، درصد زنده ماندن نشاها، ارتفاع برگ، قطر و وزن متوسط سوخ در نسل های حاصل ازخودگرده افشانی اول و دوم به میزان قابل توجهی در مقایسه با توده اولیه کاهش یافت. خودگرده افشانی همچنین سبب طولانی شدن دوره رشد و نمو گیاهچه در خزانه شد ولی در اثر گزینش درصد بولتینگ و درصد دو قلویی به مفدار زیادی کاهش یافت و همچنین در نسل منتج از خودگرده افشانی دوم ناخالصی رنگ مشاهده نشد.

به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، با هدف تعیین سازگاری و پایداری عملکرد دانه لاین های جدید گندم نان در مناطق دارای آب و خاک شور معتدل کشور، تعداد هفده لاین جدید پیشرفته گندم نان به همراه ارقام روشن، کویر و بم، به عنوان ارقام شاهد متحمل به تنش شوری، درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه های یزد،  بیرجند و اصفهان در شرایط تنش شوری EcSoile=8-14 ds/m) و (Ecwater=8-12 ds/m به مدت دو سال زراعی(83-1381) ارزیابی شدند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب دو ساله اثرهای مربوط به ژنوتیپ، سال × مکان، ژنوتیپ × سال و اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ × سال × مکان معنی دار بود. با توجه به نتایج بررسی پایداری و سازگاری با روش ها ومعیارهای مختلف پایداری، لاین های MS-81-14، MS-81-4،MS-81-3 و MS-81-5  به عنوان لاین های پرمحصول و پایدار شناسایی شدند. لاینMS-81-14  با شجره 1-66-22/Inia  با داشتن بیشترین عملکرد دانه (470/5 تن در هکتار)، بالاترین مقدار معیار گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری (23=YS)، بیشترین مقدار ضریب تبیین (R2=%97/4)، کمترین میانگین رتبه (42/R=3)، انحراف معیار رتبه پایین (609/SDR=4)، واریانس پایداری  (σi2) غیرمعنی دار و اکووالانس ریک پایین (Wi) به عنوان لاین با عملکرد بالا و پایدار و سازگار با مناطق معتدل دارای آب و خاک شور شناسایی و انتخاب شد.

در این بررسی به منظور ارزیابی میزان تجمع مواد فتوسنتزی در دانه لاین های اینبرد نوترکیب گندم نان حاصل از تلاقی رقم آذر2 و 87Zhong 291، تعداد 144 رقم و لاین نوترکیب، در قالب طرح لاتیس مربع با سه تکرار و در دو شرایط تنش خشکی و آبیاری تکمیلی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه در سال زراعی 86- 1385 مطالعه شد. تفاوت بین ژنوتیپ ها از نظر صفات مختلف زراعی و فیزیولوژیکی در دو شرایط تنش خشکی و آبیاری تکمیلی معنی دار بود. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی و آبیاری تکمیلی به ترتیب 928 و 2547 کیلوگرم در هکتار بود. در شرایط تنش خشکی بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب 1935 و 272 و در آبیاری تکمیلی به ترتیب 3805 و 1086 کیلوگرم در هکتار بود. در تنش خشکی در هفته های اول تا چهارم به ترتیب 6/10، 9/24، 6/52 و 9/11 درصد ماده خشک در دانه انباشته شد که نشان دهنده تجمع بیش از 88 درصد از ماده خشک دانه در شرایط تنش در سه هفته اول بعد از گرده افشانی بود. ضریب همبستگی بین افزایش وزن دانه با سرعت پرشدن دانه در شرایط تنش در هفته اول و دوم به ترتیب **76/ r= 0و *48/ r= 0ولی در هفته چهارم همبستگی ضعیف بود. نتایج مذکور نشان دهنده اهمیت تجمع ماده خشک دانه در شرایط خشکی در هفته های اول بعد از گرده افشانی است. ژنوتیپ هایی که در شرایط تنش خشکی توانایی تولید بیشتر محصول را داشتند از ویژگی هایی مانند زودرسی، ارتفاع بوته بیشتر، وزن هزار دانه بالا و سرعت انباشت بالاتر مواد فتوسنتزی در هفته های اول بعد از گرده افشانی برخوردار بودند.

درسال 1367-68 بین گندم سرداری (Sefid) با لاین خارجی 15 Fenkang در بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال وبذر در کرج تلاقی انجام شد و به علت وجود ویژگی های زراعی مناسب در F1 ارزیابی نسل های در حال تفکیک آن در ایستگاه تحقیقات دیم مراغه انجام شد و لاین خالصشده با نام Sefid 15 × Fankang پس از بررسیدر آزمایش های مقدماتی و مقایسه عملکرد (BWYT-A) ایستگاه تحقیقات دیم مراغه، با توجه به عملکرد بالا و ویژگی های زراعی مناسب دیگر برای آزمایش های مقایسه عملکرد پیشرفته دیم ایستگاه های تحقیقاتی مناطق سردسیر و معتدل سرد انتخاب شد.