جغرافیا
سال:1391 | دوره:10 | شماره:33 |تعداد مقالات:12

گرچه کارشناسان و سیاستگزاران پیوسته بر نقش بالقوه روابط و پیوندها در تعدیل نابرابری های موجود بین محیط های روستایی و شهری تاکید دارند، اما در ایران هنوز طرح جدی مباحث علمی مرتبط با این زمینه ها به سبب ساده انگاری های مرسوم مغفول مانده است. آشکار است که در چنین شرایطی، مبنای لازم برای فهم و درک صحیح ماهیت و نحوه اثربخشی این پدیده ها فراهم نمی آید، مگر از طریق اندیشه ورزی و پیشبرد پژوهش های موردی در نواحی مختلف. پیوندهای روستایی - شهری در واقع به واسطه مجموعه ای از جریان ها مشخص می گردند؛ این گونه جریان ها، از جمله، عبارتند از جریان افراد، کالاها، نوآوری، فناوری و سرمایه. دامنه و شدت این جریان ها هر چند به مناسبات تاریخی و درجه توسعه یافتگی نواحی بستگی دارد، اما سیاست های عمرانی می توانند نقش موثری در معنی دار کردن آنها بر عهده گیرند. به سخن دیگر، سیاست ها و برنامه های سنجیده و متناسب می توانند در برپایی پیوندها و اصلاح روابط به نحوی موثر و کارآمد اثربخش گردند و به تعدیل تفاوت ها و نابرابری های روستایی - شهری بیانجامند. با این وجود، دوام مناسبات سنتی فضایی و پایایی روابط دیرپای شهر و روستا در برخی نواحی، مانع از شکل گیری پیوندهای کارآمد روستایی - شهری شده است. این مقاله کوشش دارد، ضمن بررسی روابط سنتی روستایی - شهری، موانع اصلی برقراری پیوندهای مثبت بین روستاها و شهرها را در دو ناحیه ظاهرا متفاوت، هر چند به اجمال، مورد پژوهش قرار دهد.

تنوع ابعاد و پیچیدگی های صنعت گردشگری، متناسب با مناطق جغرافیایی، زمینه های ویژه ای برای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری ایجاد کرده است. در مناطق مستعد توسعه صنعت گردشگری، باید به دنبال عوامل محرک جریان گردشگری بود، توسعه گردشگری راه حل کلی برای رفع همه مسائل نیست، اما راهبردی مناسب، برای توسعه پایدار و کاهش محرومیت مناطق، پیش روی برنامه ریزان قرار خواهد داد. ضرورت پرداختن به مساله گردشگری شهری، نیازهای پیش روی شهرنشینان؛ از جمله: زندگی آپارتمانی، شلوغی شهرها، یکنواختی محیط های شهری، استفاده از اوقات فراغت، گسترش خانه های دوم، آمایش مناطق اطراف شهرها و ... است. این تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع آوری داده ها از طریق بررسی های اسنادی و کتابخانه ای و مطالعات میدانی انجام و به شناخت توان ها و قابلیت ها و محدودیت ها و نارسایی های گردشگری در شهر کرمانشاه پرداخته و در تجزیه و تحلیل داده ها از مدل SWOT استفاده شده است. یافته ها، نشان دهنده آن است که؛ شهر کرمانشاه به رغم برخوردار بودن از ظرفیت های بالای گردشگری در بخش های تاریخی، فرهنگی و طبیعی، با کمبود امکانات زیربنایی و رفاهی، ضعف تبلیغات، تعدد تصمیم گیران و مسایل مدیریتی، مواجه است، از سویی، وجود زمینه های اشتغال زایی، درآمدزایی ارزی و سرمایه گذاری محلی، قابلیت های توسعه گردشگری این شهر، هستند. شایان ذکر است؛ اصلاح نهادهای مدیریتی، تقویت تبلیغات، تعامل بیشتر بین مسوولان و سازمان های مرتبط با گردشگری و مردم، راهکارهای مهم توسعه پایدار گردشگری شهری در کرمانشاه است.

ارزیابی تاثیر اجتماعی در کنار ارزیابی تاثیر اقتصادی و ارزیابی تاثیر زیست محیطی از جمله ابزارهای هدایت روند توسعه پایدار شهری به شمار می رود، امروزه بواسطه گذر از شهر دولت به شهر قومیت و نیز افزایش سطح مطالبات شهروندان و سیال شده الگوهای فرهنگی و تنوع یابی شاخص های اجتماعی، توجه با اثرات اجتماعی ارزیابی تصمیم گیری ها و طرح و برنامه های توسعه به امری ضروری تبدیل شده است و جایگاهی قانونی پیدا کرده است. تفکیک زباله از مبدا اولین فاز از کل چرخه مدیریت پسماند محسوب می شود و از آنجا که بیواسطه به رفتارها و تصمیم فرد و خانوار بر می گردد، لذا تا حدود بسیار زیادی بار اجتماعی - اقتصادی دارد و موفقیت آن منوط به اصلاح ساختار های فرهنگی هدایتگر تصویر ذهنی شهروند و به تبع آن تصمیمات وی است، ضمن اینکه پیاده سازی این قبیل طرح ها خود به معنی اصلاحات اجتماعی نیز است. در این تحقیق «پروژه تفکیک زباله از مبدا» که در سطح منطقه 21 شهرداری تهران اجرا می شود، مورد ارزیابی اجتماعی - فرهنگی قرار گرفته است و این ضرورت از آنجا نشات گرفته است که ارزیابی تاثیر اجتماعی برای تمامی پروژه هایی که شهرداری می خواهد اجرا کند، باستناد مصوبه شورای شهر تهران به یک الزام قانونی تبدیل شده است. نوع تحقیق کاربردی - توسعه ای و از روش پرسشگری، بازدیدهای میدانی، مصاحبه های عمیق و تحلیل های کارشناسی استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که رفع نواقص موجود در فرایند اجرای مدیریت پسماندهای شهری و نیز پیشبرد موفقیت آمیز آن منوط به کاربست برنامه مدیریتی است که در این تحقیق ارائه شده است که مبنای اصلی آن مستخرج از پیاده سازی روش ارزیابی تاثیر اجتماعی در فاز تفکیک زباله از مبدا است.

مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی با پشتوانه تجربیات گران بهای جهانی، یکی از طرح های بنیادی برای رویارویی با چالش های پرشمار کرانه های دریایی است. این رویکرد که از آغازهای دهه هفتاد هجری خورشیدی در دستور کار برنامه های بلندمدت جمهوری اسلامی ایران از جمله برنامه های سوم و چهارم قرار گرفته است، نگاهی فرابخشی، یکپارچه و آمایشی برای توسعه پایدار ساحلی دارد. همچنین دربر گیرنده سه محور پاسداری از محیط زیست، توسعه ای و مدیریتی است. اما جهت گیری اصلی این مقاله بر این نکته بنیادین استوار است که اعمال مدیریت یکپارچه بر مناطق ساحلی ایران، بدون در نظر گرفتن ویژگی ها، کارکردهای سیاسی - نظامی و رویکردهای امنیتی در مقیاس بین المللی، منطقه ای و ملی ممکن نیست. بر این پایه، از آن جا که قابلیت های سه کرانه دریایی ایران، آنها را به نوارهای استراتژیک تبدیل کرده است، در همه مراحل ICZM، در نظر گرفتن رویکردهای نظامی از منظر راهبردی برای اجرایی شدن آن گریز ناپذیر خواهد بود.

مخروطه افکنه ها از جمله اشکالی هستند که تحت تاثیر عوامل زمین ساختی و اقلیمی شکل می گیرند. این اشکال به تغییرات تکتونیکی بسیار حساس بوده و آثار آن را در خود ثبت می کنند. مخروط افکنه حاجی عرب به عنوان مطالعه موردی در جنوب دشت قزوین و در محل ورود رودخانه حاجی عرب به دشت تشکیل شده است. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر فعالیت های زمین ساختی بر ویژگی های مورفومتری و رسوب شناختی این مخروط افکنه است. برای دست یابی به این هدف، از تصاویر ماهواره IRS سال 2008 میلادی، عکس های هوایی 1:55000 سال 1335، عکس های هوایی 1:20000 سال 1346 و 1347 و عکس های هوایی 1:40000 سال 1379 استفاده شده است. علاوه بر این از نقشه های توپوگرافی رقومی شده و نقشه های زمین شناسی 1:100000 منطقه و همچنین با از طریق بازدیدهای میدانی، تاثیر این فعالیت ها بر روی خصوصیات مورفومتری مخروطه افکنه، همچون شکل، مساحت و محل رسوب گذاری آن و نیز تغییرات رسوبات در مقاطع طولی و عرضی آن مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر این از نیمرخ های طولی و عرضی، جهت بررسی نقش فعالیت های زمین ساختی در ایجاد پادگانه ها و بریدگی ها و نیز چندبخشی شدن مخروط افکنه استفاد گردید. نتایج نشان می دهد که بیشتر فعالیت های تکتونیکی در منطقه، مربوط به حرکات گسل ایپک و گسل جنوب اشتهارد است که در بالادست مخروطه افکنه حاجی عرب واقع شده و ویژگی های مورفومتری و رسوب شناسی این مخروطه افکنه را تحت تاثیر قرار داده است.

زمین لغزش همواره به عنوان یکی از مخاطرات محیطی برای فعالیت های انسانی محسوب شده است. از این رو مطالعه و شناخت عوامل به وجود آورنده، و دست یابی به مکانبسم هایی جهت کنترل آنها جزء اهداف کاربردی محسوب می گردد. پهنه بندی لغزش یکی از روش هایی است که می توان به کمک آن مناطق بحرانی را تعیین کرده و از نقشه های پهنه بندی به دست آمده در برنامه ر یزی ها استفاده کرد. در این تحقیق، هدف، بررسی علل رویداد زمین لغزش و ارزیابی میزان وقوع این پدیده از طریق مدل های ریاضی و کمی در جاده هراز از امامزاده هاشم تا لاریجان است. از آنجا که در این منطقه زمین لغزش های فراوانی اتفاق می افتد و خسارات هایی به اراضی، مناطق مسکونی و راه های ارتباطی وارد می کند، بنابراین، هدف شناخت عوامل مسبب و تشدید کننده و سرانجام پهنه بندی زمین لغزش از طریق مدل کمی بوده است. برای دستیابی به این هدف ابتدا عوامل مهم و تاثیرگذار در پدیده لغزش از قبیل شیب، جهت شیب، سنگ شناسی، گسل فاصله از جاده، کابری زمین و ... بررسی شده و در نرم افزار ILWIS رقومی شده اند. سپس با استفاده از عکس های هوایی و بازدید میدانی با استفاده از GPS کلیه لغزش های موجود در حوضه شناسایی و به روی نقشه منتقل گردیده اند. پس از تعیین وسعت و درصد زمین لغزش ها در کلاس های مختلف، کمی کردن عوامل موثر و وزن دهی به طبقات با توجه به پارامترهای مدل LNRF صورت پذیرفته است و نقشه های عوامل بر اساس مقادیر وزنی تهیه شده است. در نهایت، با اعمال نقشه های عوامل وزنی ساخته شده در مدل فوق طبقه بندی آنها بر اساس نقاط شکست نمودار تجمعی فراوانی وزن داده ها، نقشه پهنه بندی نهایی زمین لغزش به دست آمده است.

امروزه دست یابی به یک نظام کشاورزی پایدار، یکی از سیاست های مهم بخش کشاورزی کشورها است. از این رو، هدف پژوهش حاضر سنجش پایداری کشاورزی در مناطق روستایی شهرستان ازنا و شناسایی عوامل اجتماعی، اقتصادی و زراعی موثر بر آن است. روش تحقیق در این بررسی از نوع تحلیلی، علی و پیمایشی بوده که با استفاده از جمع آوری آمار و اطلاعات از طریق روش های میدانی بدست آمده است. جامعه آماری این تحقیق سرپرستان خانوارهای روستایی تمامی روستاهای شهرستان ازنا است که با استفاده از فرمول کوکران نمونه ای به حجم 264 نفر از بین آنها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردید و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه ایی معتبر بعنوان ابزار اصلی گردآوری اطلاعات جمع آوری شد. همچنین آزمون پیش آهنگی برای بدست آوردن ضریب اعتبار پرسشنامه انجام گرفت که ضریب اطمینان آلفای کرونباخ آن بیش از 0.89 به دست آمد. یافته های حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که بین چهار دهستان شهرستان ازنا از نظر میزان به کارگیری و رعایت اصول کشاورزی پایدار تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین در نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه به روش گام به گام، چهار عامل سطح تحصیلات، مهارت های اطلاعاتی، انگیزه پیشرفت و درآمد حاصل از محصول حدود 40 درصد از تغییرات متغیر پایداری کشاورزی را توضیح می دهند که در این راستا گسترش برنامه های ملی سوادآموزی، تقویت برنامه های آموزشی و ترویجی در ابعاد کمی و کیفی، تداوم روند پرداخت وام های کم بهره و کوتاه مدت و تعیین قیمت تضمینی متناسب با هزینه های تولید در راستای پایدار کردن فعالیت های کشاورزی در منطقه، از جمله پیشنهادهایی است که بر اساس نتایج تحقیق ارائه شده اند.

پژوهش حاضر با هدف تمهید زمینه مناسب جهت برنامه ریزی توسعه منطقه ای، به سنجش سطح توسعه مکانیزاسیون کشاورزی شهرستان های استان کرمانشاه پرداخته است. در این راستا از 12 شاخص مکانیزاسیون بهره گیری شده و 7 شاخص توسعه زیرساختی و 8 شاخص توسعه نهادی بخش کشاورزی نیز در ارتباط با آن ارزیابی شده اند. پس از رفع اختلاف مقیاس و وزن دهی به هر شاخص با استفاده از تحلیل عاملی، شاخص ترکیبی نهایی محاسبه شد. نتایج گویای آن است که ضریب تغییرات استفاده کنندگان کودپاش به بهره بردار (0.973) نشانگر بیشترین اختلاف و ضریب تغییرات شاخص استفاده کنندگان تراکتور نسبت به کل بهره برداران (0.309) مبین کمترین اختلاف بین شهرستان های استان است. بر پایه شاخص ترکیبی مکانیزاسیون شهرستان های کرمانشاه و سرپل ذهاب در رتبه های اول و دوم و پاوه و ثلاث و باباجانی در ردیف های دوازدهم و یازدهم جای گرفتند. همچنین بین شاخص های ترکیبی توسعه زیرساختی و توسعه نهادی با توسعه مکانیزاسیون وجود رابطه مثبت و معنی دار تایید شده است.

در حد فاصل خط تغییر شیب ارتفاعات تالش و دریای خزر و در محدوده ارتفاعی 60-28.8- متری منطبق با مصب رودخانه کرگانرود، نوار باریک ساحلی وجود دارد که تشکیل و تکامل آن در ارتباط مستقیم با جنبش های شدید گسله آستارا و پایین رفتن فرونشست خزر جنوبی از یک طرف و تراکم آبرفت های رودخانه کرگانرود از طرف دیگر، در طول واپسین مراحل کواترنر پسین یعنی هولوسن است. دلتای کرگانرود بزرگ ترین و وسیع ترین دلتای موجود در محدوده بین آستارا - اسالم است. وسعت این دلتا و پیشروی آن در دریای خزر بیانگر وسعت زیاد حوضه تامین کننده نهشته های آن و همچنین حجم زیاد مواد فرسایش یافته و حمل شده به وسیله رودخانه کرگانرود در طول کواترنر پسین است. تکامل این دلتا به عنوان یکی از زیرسیستم های ژئومورفیک ساحلی دریای خزر در ارتباط با عوامل زمین ساختی و تغییرات آب و هوایی بوده است. بدین ترتیب که در دوره های بین یخچالی که با پسروی دریای خزر همراه بوده، دلتا از نوع فرایند غالب جریان رود بوده و به سرعت گسترش یافته، اما در طول مراحل یخچالی که با افزایش قابل توجه سطح آب دنبال گردیده تغییر روند داده و به صورت دلتای با عملکرد غالب امواج تغییر مورفولوژی داده است. این پژوهش بر پایه مشاهدات مستقیم میدانی و مطالعه عکس های هوایی 1:55000، نقشه های توپوگرافی 1:50000 و زمین شناسی 1:250000 و 1:100000، تصاویر ماهواره ای 1:100000 استوار بوده و برای تهیه نقشه های موجود در متن پژوهش نیز از نرم افزار ARC GIS استفاده شده است.

هدف از این تحقیق مطالعه انحراف احتمالی دمای استان آذربایجان غربی از حالت نرمال است. بدین منظور ابتدا سری های زمانی متوسط دمای حداقل ماهانه ایستگاه های هواشناسی سینوپتیک منتخب منطقه طی سال های (2005-1961) جمع آوری و تنظیم گردید. نواقص آماری برخی از سری ها با روش جرم مضاعف برطرف گردید. به منظور بررسی و شناخت تغییرات سری های زمانی از آماره t آزمون کندال و روش آماری - گرافیکی من - کندال استفاده شد و نوع و زمان تغییر داده ها مشخص گردید. بر اساس بررسی نمودارهای گرافیکی تغییرات مولفه های u وu` متوسط دمای حداقل منطقه طی نیم قرن اخیر دستخوش تغییراتی شده است. این تغییرات از نوع نوسانات کوتاه مدت اقلیمی و روند است که در اکثر سری های زمانی عمدتا از دهه 1990 به ویژه سال های 2005-2000 بیشتر مشهود است.

ارزش های جغرافیایی فرصت هایی هستند که مطلوب بازیگران سیاسی اعم از فردی یا گروهی واقع می شوند. این ارزش ها و عوامل جغرافیایی در مجموعه های کلی: شامل مکان و فضای جغرافیایی، الگوهای فضایی و انسان ها قرار دارند که مطلوبیت سیاسی پیدا می کنند و توجه بازیگران را به خود جلب می نمایند. به عبارتی آنها بار سیاسی به خود می گیرند و بدین ترتیب ماهیت ژئوپلیتیکی می یابند.ایران و عراق در منطقه ژئواستراتژیک خاورمیانه قرار گرفته و از موقعیت و شرایط خاصی برخوردارند به طوری که مورد توجه قدرت های جهانی قرار گرفته اند. اما عوامل و ارزش های جغرافیایی دو کشور یکسان نیست و ایران در این زمینه برتری زیادی نسبت به عراق دارد.هدف از این تحقیق بررسی شرایط، موقعیت و عوامل و ارزش های ژئوپلیتیکی دو کشور ایران و عراق و شناخت جایگاه دو کشور در این زمینه است که با بررسی صورت گرفته با روش تحقیقی توصیفی و تحلیلی به این نتیجه می رسد که این شرایط و ویژگی ها در ایران نسبت به عراق بسیار مطلوب تر و برتری قرار دارد.

یکی از بررسی های مهم برای برنامه ریزان شهری شناخت سطح کیفیت زندگی در مقیاس محلات شهری و چگونگی نابرابری بین آنها است. امروزه نابرابری های شاخص های کیفیت زندگی شامل کیفیت مسکن، حمل و نقل و ارتباطات، وضع دسترسی به نیازهای روزمره، تسهیلات شهری، ایمنی و امنیت در سطح محلات شهر بابلسر، برنامه ریزان و مدیران شهری را بر این داشته تا به توزیع عادلانه در سطح شهر توجه ویژه ای داشته باشند. به دنبال این مسائل، مفاهیم نوینی در ادبیات برنامه ریزی شهری از جمله توسعه پایدار محله ای و مفهوم کیفیت زندگی مطرح شده است.هدف این مقاله بررسی و مقایسه کیفیت زندگی از منظر شاخص های عینی و ذهنی در شهر بابلسر است. این مطالعه به برنامه ریزان کمک می کند که توزیع جغرافیایی کیفیت زندگی را در محلات شهری متعادل و متوازن گردانند. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است. به منظور سنجش کیفیت زندگی در سطح محلات شهر بابلسر از روش میدانی استفاده شده است. داده های به دست آمده از طریق پرسشنامه، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته و برای دستیابی به درجه و اختلاف کیفیت زندگی محلات شهر بابلسر از آزمون هایANOVA ،Tukey HSD و T-test استفاده شده است.نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین محلات مختلف شهر بابلسر نابرابری در سطوح کیفیت زندگی زیاد است. این نابرابری ها در متغیرهای دسترسی ها، تسهیلات شهری، تامین نیازهای روزمره، مشارکت، گذران اوقات فراغت، مسکن، ارتباطات و امنیت است. اما بیشترین اختلاف در شاخص دسترسی است. در عین حال از نظر شاخص امنیت به جز دو محله همت آباد و شهرک دانشگاه، سایر محلات در شرایط یکسانی هستند و دارای امنیت برابری هستند. از طرفی محلات شهرک ساحلی، شهر دانشگاه، همت آباد، یورمحله، قاضی محله و کتی بن در شرایط بهتری از نظر شاخص های مورد مطالعه در مقایسه با محلاتی چون جوادیه، کاظم آباد، بی بی سرروزه و سادات محله قرار دارند.