مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران
سال:1388 | دوره:15 | شماره:2 (پیاپی 57) |تعداد مقالات:13

این شماره از مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران به طور ویژه به موضوع اختلالات دوقطبی (BD) اختصاص یافته است. در سال های اخیر، توجه محققان حوزه اختلالات خلقی بیش از پیش به BD معطوف شده است. بر پایه روش های جدیدتر تشخیصی و متدولوژی های پیشرفته تر امروزی، شیوع BD بیش از گذشته نشان داده می شود، بر تشخیص و شروع درمان هرچه زودتر آن تاکید می شود و تبعات بالینی عدم تشخیص آن وخیم گزارش می گردد. از طرفی هر از چندی داروی جدیدی به عنوان تثبیت کننده خلق مطرح می گردد. با این حال، مطالعه امین اسماعیلی و سردارپور گودرزی (1388) که در این شماره مجله چاپ شده، نشان داده است که از سال 1347 تا کنون، سهم مقالات مرتبط با BD در میان مقالات ایرانی با موضوع اختلال خلقی، تنها 75 مقاله از کل 973 مقاله بوده است. همین مطالعه نشان می دهد که مجموع مقالات ایرانی کل حوزه اختلالات خلقی که به روش هم گروهی انجام شده هشت مورد، و مقالات مرور نظام مند و متاآنالیز تنها دو مورد بوده است. در چنین شرایطی جای خوش وقتی است که در این شماره مجله، نتایج پژوهشی ارایه می گردد که در بیمارستان روزبه بر پایه روش هم گروهی به پیگیری بیماران BD پرداخته است (امینی، علی مددی، نجاتی صفا، شریفی و احمدی ابهری، 1388؛ امینی، شریفی و همکاران، 1388). با توجه به فقر مطالعات طولی در ایران و مشکل بودن اجرای چنین پژوهش هایی با امکانات موجود، بهره گیری از تجربه این محققان برای سایر پژوهشگرانی که قصد اجرای این نوع مطالعات را دارند، با ارزش خواهد بود. شکل دیگری از مطالعات مورد نیاز در این حوزه که به نوعی پیش نیاز سایر مطالعات به حساب می آیند، آماده سازی، تطبیق و بررسی ویژگی های روان سنجی ابزارهای اندازه گیری برای به کارگیری در نمونه های ایرانی است. در سال های اخیر مقاله هایی در ارتباط با اعتباریابی نسخه فارسی چند ابزار پژوهشی مرتبط با اختلالات خلقی (مانند امینی و همکاران، 1385؛ برکتین، توکلی، مولوی، معروفی و صالحی، 1386؛ شعبانی و همکاران ، 2009؛ شریفی و همکاران، 2009) به چاپ رسیده اند و هنوز نیاز به چنین پژوهش هایی باقی است. یکی از مقاله های این شماره، مربوط به پژوهش برکتین و همکاران (1388) است که به کمک یکی از همین ابزارها که برای سرند اختلال دوقطبی به کار می رود (پرسش نامه اختلال خلقی) و در سال های اخیر مطالعات زیادی با آن در کشورهای مختلف اجرا شده است، به بررسی فرضیه جدیدی در ارتباط با پیش بینی بروز BD پس از زایمان می پردازد. در این شماره، مقاله دشت بزرگی و همکاران (1388) نیز در جهت رفع نیاز در حیطه ای دیگر از پژوهش های موضوع اختلالات خلقی است. این مطالعه به ارزیابی اثربخشی آموزش روانی بر روی یک نمونه ایرانی مبتلا به اختلال خلقی می پردازد. هر چند اثربخشی این روش در کشورهای پیشرفته نشان داده شده و به ویژه دارای جایگاه منحصر به فردی در میان روش های درمان غیردارویی BD از نظر سطح شواهد اثربخشی است، به کارگیری آن در کشور ما به صورت مرسوم درنیامده و بی تردید جای خالی پژوهش های مرتبط، با توجه به ملاحظات فرهنگی، هم چنین نیاز به ارزیابی قابلیت اجرا و هزینه- اثرمندی و حتی ارتقای روش در جهت افزایش اثرمندی احساس می شود.

هدف: نظر به اهمیت جلوگیری از افراط و تفریط در تشخیص اختلالات دوقطبی، این مقاله به جستجوی راهکارهای مناسب تشخیصی می پردازد.روش: در یک مرور انتخاب شده ادبیات، جستجو در مدلاین (Medline) و سایکلیت (PsycLIT) برای استناد به مقالات حوزه اختلالات طیف دوقطبی، و در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) برای استناد به مقالات مرتبط منتشر شده به زبان فارسی انجام شد.یافته ها: یافته های مرتبط با اهمیت موضوع، شواهد موجود، و راهکارهایی برای نزدیک ترشدن به تشخیص متناسب، در دو بخش کم تشخیصی و بیش تشخیصی ارایه گردید.نتیجه گیری: میزان تشخیص های منفی و مثبت کاذب اختلالات دوقطبی قابل توجه است و هرچند راهکارهای تشخیصی مختلفی در دسترس است، این راه کارها و دانش کنونی برای اطمینان یافتن از تشخیص درست ناکافی اند.

هدف: شناسایی اختلال دوقطبی در کودکان دشواری های گوناگونی دارد. چارچوب های DSM-IV توانایی ارزیابی همه نمونه های بالینی را ندارد. در این نوشتار برآیند یافته های کنونی را پیش رو گذاشته ایم.روش: در یک بررسی مروری، با جستجو در پایگاه های آگاهی رسانی و بررسی نوشته های در دسترس، داده ها گردآوری شدند.یافته ها: فرآیندهای رشدی می تواند نمای بالینی اختلال دوقطبی کودکان را دگرگون کند. هم پوشی با اختلال های دیگر و پدیده های طبیعی دوران کودکی به دشواری های تشخیصی می افزاید. گمان می رود نمود بالینی اختلال دوقطبی در کودکان بیشتر غیرتیپیک باشد. درباره نشانه های پیش درآمدی، روند طولی و پیوستگی آن به بزرگسالی هنوز ناشناخته های زیادی وجود دارد. برخی پژوهشگران سه نمای بالینی را برای اختلال دوقطبی کودکان پیشنهاد کرده اند. بررسی روایی نمای بالینی گسترده یا «آشفتگی شدید در تنظیم خلق» با پژوهش های گسترده ای پی گیری می شود.نتیجه گیری: شناخت نماهای بالینی برای برنامه ریزی درمان و پیش بینی روند بیماری ارزشمند است. اگر گروه بندی های تشخیصی بر پایه گردآوری یافته ها از زمینه های گوناگون نشانه شناسی، روند بیماری، نشانه های زیست شناختی، انباشتگی خانوادگی و پاسخ درمانی باشد، روایی بیشتری در پی خواهد داشت.

گسترش دامنه تشخیصی اختلال های طیف دوقطبی، تکیه بر شباهت های این طیف با دیگر اختلال ها و نادیده گرفتن تفاوت های آنها، به کار نبردن قضاوت بالینی ماهرانه و هم چنین آسان گیری در تشخیص این گروه از اختلال ها موجب شده تا بسیاری از بیمارانی که از دیگر اختلال های روانپزشکی مانند اختلال شخصیت مرزی رنج می برند، در این طیف طبقه بندی شوند. از آن جا که در یک گروه جای دادن اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت مرزی می تواند پیامدهای درمانی برای بیماران داشته باشد و حتی سبب محروم شدن آنان از درمان های مورد نیاز گردد، روشن کردن تفاوت های این دو اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است. جنبه های زیست شناختی شامل تغییر در پیام رسان های عصبی، کورتیزول خون و آزمون سرکوب کورتیزول و اختلال های خواب در بیماران مرزی بیشتر به اختلال افسردگی اساسی شباهت دارند تا اختلال دوقطبی. از نظر علامت شناسی، ویژگی های خلقی در اختلال شخصیت مرزی با اختلال های خلقی متفاوت است. سیر و درمان اختلال شخصیت مرزی نیز با اختلال های خلقی تفاوت هایی غیرقابل چشم پوشی دارد. بنابراین چنان چه به ویژگی های این دو اختلال از دیدگاه های گوناگون توجه نماییم، تفاوت های آشکاری خواهیم یافت که با در نظر گرفتن آن ها به آسانی نمی توان اختلال شخصیت مرزی را در طیف دوقطبی قرار داد.

هدف: از آن جا که اختلال های روانی از نظر بار بیماری ها در ایران رتبه دوم را در میان بیماری های پزشکی دارا هستند و افسردگی نخستین بیماری در میان زنان است، این پژوهش با هدف تعیین دورنمای پژوهش های مرتبط با اختلال های خلقی در ایران انجام شده است.روش: مطالعه حاضر یک بررسی توصیفی از نوع مطالعات ثانویه و پژوهش بر پژوهش است که در آن چهار پایگاه اطلاع رسانی شامل دو بانک ایرانی Iranmedex و Iranpsych و دو بانک بین المللی Medline و EMBASE توسط دو روانپزشک با پایایی بین آزماینده قابل قبول مورد بررسی قرار گرفتند.یافته ها: از مجموع 973 مقاله دارای معیارهای ورود، اختلال های افسردگی در %78.4 اختلال های دوقطبی در %7.8 و خودکشی در %4 مقاله ها به عنوان موضوع پژوهش برگزیده شده بودند. پژوهش های همه گیرشناختی با %53.8 بیش از بقیه حوزه ها مورد توجه پژوهشگران بوده اند. روش شناسی %32.8 مقاله ها، توصیفی، %39.5 توصیفی - تحلیلی و %28 آنها تحلیلی بود. %32.8 پژوهش ها مقطعی بوده و مطالعات هم گروهی، نظریه پردازی، مرور نظام مند و اقتصادی هر کدام کمتر از 1% را به خود اختصاص دادند. نزدیک به دو سوم مقاله ها در نشریه های ایرانی به چاپ رسیده بودند.نتیجه گیری: مقاله های منتشر شده در مورد اختلال های خلقی و پژوهش در زمینه اختلال های خلقی رشد فزاینده دارند، ولی با توجه به شیوع این اختلال ها هنوز کاستی هایی در برخی از زمینه ها و موضوع ها وجود دارد.

هدف: هدف این پژوهش بررسی پیامد اختلال دوقطبی در بیماران بستری شده در بیمارستان روزبه در پی گیری یک ساله بوده است.روش: این بررسی به صورت طولی و آینده نگر بر روی 131 بیمار مبتلا به اختلال دوقطبی انجام شد که به صورت پی در پی بستری شده بودند. ارزیابی ها در آغاز بستری، زمان ترخیص از بیمارستان و شش و 12 ماه پس از بستری انجام شد و جنبه های گوناگون نتیجه درمان از جمله شدت علایم خلقی و پسیکوتیک، عوارض خارج هرمی، رضایت از درمان و عملکرد کلی به کمک یک پرسش نامه جمعیت شناختی، مقیاس درجه بندی یانگ (Y-MRS) و مقیاس درجه بندی افسردگی هامیلتون (HAM-D) سنجیده شد.یافته ها: شدت علایم و عملکرد بیماران، تنها در زمان ترخیص بهبودی معنی دار داشت (p<0.001) و پس از آن تغییر چشم گیری نداشت. پاسخ به درمان بر پایه کاهش 50% در مقیاس درجه بندی مانیای یانگ در زمان ترخیص %65.4 بود.نتیجه گیری: شدت علایم پس از بستری به میزان چشم گیری کاهش می یابد ولی پس از آن در طول یک سال پی گیری تغییر قابل توجهی نمی کند.

هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی، در سه مقطع هنگام بستری، زمان ترخیص و شش ماه پس از آن در بیمارستان روزبه بود.روش: در این پژوهش 120 بیمار 18 تا 65 ساله مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک، در دوره مانیا یا مختلط، بستری در بیمارستان روزبه، به شکل پی در پی از اردیبهشت 1384 تا شهریور 1385 وارد بررسی شدند. داده ها به کمک پرسش نامه WHOQOL-BREF، پرسش نامه افسردگی هامیلتون، مقیاس رتبه بندی مانیای یانگ، مقیاس علایم مثبت و منفی (PANSS)، مقیاس ارزیابی کلی عملکرد (GAF) و پرسش نامه رضایت مراجع در سه مقطع هنگام بستری، زمان ترخیص و شش ماه پس از آن بررسی شد. میزان بینش بیماران به کمک زیر مقیاس «بینش و قضاوت» پرسش نامه PANSS ارزیابی گردید.یافته ها: کیفیت زندگی در زمان بستری و شش ماه پس از آن تفاوت معنی داری نداشت. بارزترین یافته، ارتباط معکوس علایم افسردگی با کیفیت زندگی، در زمان بستری (p<0.001)، ترخیص (p<0.01) و شش ماه بعد پس از بستری (p<0.001)، ارتباطی معکوس با کیفیت زندگی نشان داد. علایم منفی پسیکوز، ارتباطی معنی دار و معکوس با کیفیت زندگی در هنگام بستری (p<0.005) و ترخیص (p<0.05) نشان دادند.نتیجه گیری: کیفیت زندگی بیماران شش ماه پس از بستری در بیمارستان تغییر بارزی نمی کند.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان بروز اختلال های طیف دوقطبی در زنان باردار مناطق روستایی استان اصفهان با بهره گیری از «پرسش نامه اختلال خلقی» و تعیین ارتباط آن با بروز افسردگی پس از زایمان انجام شده است.روش: این بررسی به صورت آینده نگر، بر روی کلیه زنان باردار روستایی زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی - درمانی اصفهان که در سه ماهه سوم بارداری بودند، انجام شد. در مرحله نخست، همه این زنان به کمک پرسش نامه افسردگی بک و پرسش نامه اختلال خلقی برای وجود افسردگی فعلی و اختلال طیف دوقطبی در طول عمر ارزیابی شدند. در مرحله دوم (شش تا هشت هفته پس از زایمان)، تمام زنانی که در مرحله اول غیر افسرده تشخیص داده شده بودند با استفاده از پرسش نامه افسردگی پس از زایمان ادینبورگ، مورد غربالگری برای افسردگی پس از زایمان قرار گرفتند.یافته ها: میزان بروز افسردگی پس از زایمان در این مناطق %24.6 بود و میان بروز اختلال طیف دوقطبی در طول عمر و بروز افسردگی پس از زایمان، رابطه مستقیم و معنی داری وجود داشت (p<0.05، r=0.24) حساسیت پرسش نامه اختلال خلقی در رابطه با بروز افسردگی پس از زایمان، %46.6 و ویژگی آن %75.6 برآورد شد. هم چنین ارزش اخباری منفی پرسش نامه، برای پیش بینی افسردگی پس از زایمان %98.8 ارزش اخباری مثبت آن %2.6 به دست آمد.نتیجه گیری: وجود ارتباط مستقیم و معنی دار بین بروز اختلال طیف دوقطبی در طول عمر و بروز افسردگی پس از زایمان تایید کننده فرضیه تعلق افسردگی پس از زایمان به طبقه اختلال های طیف دوقطبی می باشد. از سوی دیگر، می توان در مواردی که دیگر عوامل خطر بروز افسردگی پس از زایمان وجود دارد، از این پرسش نامه در پیش بینی احتمال مبتلانشدن به افسردگی پس از زایمان بهره گرفت.

هدف: بررسی حاضر با هدف تعیین میزان اثرات دانش و مهارت های خانواده بر سیر بهبودی مبتلایان به اختلال های خلقی انجام شد.روش: در یک کارآزمایی بالینی، 31 بیمار مبتلا به اختلال های خلقی مراجعه کننده به بیمارستان گلستان شهر اهواز و خانواده هایشان به تصادف در دو گروه آزمایش و گواه جای داده شدند. در گروه آزمایش، جلسات آموزش روانی خانواده، در شش جلسه هفتگی برگزار گردید. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه عملکرد خانواده مک مستر و مقیاس های افسردگی همیلتون - 17، ارزیابی مانیای بچ - رافائلسن و ارزیابی میزان عملکرد کلی، بهره گرفته شد.یافته ها: پس از مداخله، دو گروه از نظر سطح سازگاری خانواده تفاوت آماری معنی دار داشتند (p<0.01). تفاوت معنی داری در دو گروه از نظر شدت علایم و عملکرد کلی بیمار پیش از ترخیص، در هنگام ترخیص و سه ماه پس از مداخله دیده نشد. هم چنین نتایج تفاوت معنی داری را از نظر ارتقا پیروی از دستورات دارویی میان دو گروه آزمایش و گواه نشان نداد.نتیجه گیری: آموزش روانی خانواده می تواند بر میزان سازگاری خانواده تاثیر بگذارد. لزوم تامین حمایت های آموزشی، اجتماعی و مشاوره ای و تشکیل شبکه های اجتماعی برای خانواده ها و بیماران ضروری به نظر می رسد.

هدف: در پژوهش حاضر مشکلات رفتاری و هیجانی کودکان و نوجوانان والدین مبتلا به اختلال دوقطبی با همتایان دارای والدین سالم مقایسه شده است.روش: در یک پژوهش توصیفی- مقطعی 86 نفر از فرزندان بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی (گروه مورد) و 93 نفر از فرزندان مراجعان به بیمارستان روانپزشکی ایران و بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) (گروه گواه) که به شیوه در دسترس نمونه گیری شده بودند، به کمک پرسش نامه ویژگی های جمعیت شناختی و فهرست رفتاری کودک (CBCL)  بررسی شدند. مقایسه نمرات میانگین زیر مقیاس های CBCL بین دو گروه به کمک آزمون آماری t و روش تحلیل واریانس چندمتغیره (MANOVA) انجام شد.یافته ها: میانگین نمرات گروه مورد در خرده مقیاس های شکایت های بدنی، اضطراب/ افسردگی، مشکلات توجه، رفتار پرخاشگرانه، درونی سازی و مشکلات کلی بالاتر از میانگین نمرات گروه گواه بود (p<0.05).نتیجه گیری: مشکلات رفتاری در فرزندان مبتلایان به اختلال دوقطبی بیشتر از کودکان گروه گواه است.

هدف: این پژوهش با هدف بررسی چگونگی تغییرات سطح سرمی بیلی روبین در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا و سایر بیماری های پسیکوتیک انجام شده است.روش: این بررسی، به صورت مقایسه ای - مقطعی انجام شد. بیماران بستری با تشخیص اولیه پسیکوز و سن بالای بیست سال نخست به کمک مصاحبه بالینی ساختار یافته برای اختلالات محور یک (SCID-I) DSM-IV از نظر روانپزشکی ارزیابی و 162 بیمار مبتلا به اسکیزوفرنیا و 155 بیمار مبتلا به اختلال خلقی دوقطبی وارد بررسی شدند. 95 بیمار قلبی بستری در C.C.U بدون سابقه پسیکوز در خود و خانواده نیز به عنوان گواه انتخاب گردیدند. پس از گرفتن نمونه خون بیماران، سطح بیلی روبین توتال و مستقیم، شمارش رتیکولوسیت، لکتیت دیهیدروژنز (LDH)، آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین آمینوترانسفریز (ALT)، آسپارات آمینوترانسفریز (AST) و زمان پروترومبین (PT) در هر سه گروه بررسی شد. پیش از انجام اندازه گیری ها و پس از طی دوره بستری، سطح بیلی روبین و شدت پسیکوز بر پایه آزمون PANSS تعیین شد. هم چنین تفاوت سطح بیلی روبین در آغاز بستری با هنگام ترخیص بررسی گردید.یافته ها: سه گروه مورد بررسی از نظر توزیع سنی و جنسی تفاوت معنی داری نداشتند. شدت علایم مثبت و عمومی در آغاز بستری در بیماران مبتلا به پسیکوز دو گروه با هم تفاوتی نداشتند. میزان بیلی روبین در آغاز بستری در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بیشتر از دیگر بیماران بود (p<0.001) و بیشتر تحت تاثیر علایم عمومی قرار داشت تا علایم مثبت. در هنگام ترخیص، بیلی روبین در هر سه گروه کاهش یافت (p<0.05) ولی میزان تغییر نسبت به زمان آغاز بستری در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بیشتر از دیگر گروه ها بود (p<0.001).نتیجه گیری: به نظر می رسد افزایش جزیی سطح بیلی روبین در حمله حاد پسیکوز شایع است که نیاز به بررسی بالینی یا آزمایشگاهی بیشتر ندارد، ولی میزان این افزایش بیش از میزان مورد انتظار در اثر استرس مربوط به بیماری یا بستری شدن است؛ بنابراین بررسی علل آن نیاز به پژوهش بیشتری دارد.