پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1396 | دوره:33 | شماره:4 (پیاپی 69) |تعداد مقالات:7

رسوبات توفا کربنات های غیردریایی حاصل از چشمه های آب شیرین با عمق کم، درجه حرارت کم تا سرد و وضعیت جریانی عمدتا کم انرژی و توفاهای ناحیه آبگرم یکی از نمونه های تیپیک این گونه رسوبات هستند. مطالعات صحرایی و میکروسکوپی به شناسایی هفت رخساره سنگی آتوکتونوس و آلوکتونوس منجر شده است. حضور پوشش های تقریبا متراکم گیاهی در حاشیه مسیر آب، افزایش مصرف گاز دی اکسید کربن محلول در آب و فراهم شدن وضعیت شیمیایی در اثر تلاطم، از عوامل موثر در ته نشست توفاها بوده است. بر اساس غلظت یون های محلول، تیپ آب چشمه های منطقه آبگرم از نوع Ca-Mg-HCO3 تشخیص داده شده است و باتوجه به نسبت های یونی آب های این منطقه با منشا اولیه جوی از سنگ آهک های دولومیتی و تبخیری های سازندهای مزدوران و شوریجه تاثیر پذیرفته اند. غلظت زیاد این یون ها به به دام افتادن رسوبات کربناته در بین رشته های جلبکی منجر شده که یکی از انواع ته نشست های فعال و درحال تشکیل توفا در ناحیه مدنظر است. حضور گونه های فسیلی گاستروپود وضعیت آب وهوایی مرطوب در زمان تشکیل این رسوبات را نشان می دهد، به طوری که در دوره های بعدی، کاهش بارندگی و افزایش دما و تبخیر، به مرگ دوگونه گاستروپود Melanopsis praemorsa) و Galbatruncatula) در این منطقه منجر شده است. آنالیز ایزوتوپ های اکسیژن و کربن نیز تاثیر آب های جوی و سنگ های کربناته حاوی آب سازند مزدوران را در ترکیب ایزوتوپی توفاهای ناحیه آبگرم تایید می کند.

رشته کوه شتری با مساحتی حدود 2500 کیلومتر مربع در غرب شهر طبس واقع شده است. سازندهای کربناته جمال، شتری و اسفندیار، 53% این منطقه را تشکیل می دهند. توالی چینه شناسی و اختلاف هیدرواستراتوگرافی، تشکیل سه آبخوان کارستی جمال، شتری و اسفندیار در این رشته کوه را سبب شده است. 83% چشمه های موجود در این رشته کوه، بیشتر از آبخوان های کارستی تخلیه می شوند. گسترش وسیع تر سازند اسفندیار نسبت به سازندهای جمال و شتری، ضخیم لایه بودن و خلوص بالاتر سنگ آهک در این سازند، توسعه بیشتر کارست در آن را موجب شده است، به طوری که بزرگ ترین چشمه های موجود در این منطقه از این سازند تخلیه می شوند. چینه شناسی منطقه علاوه بر کمیت بر کیفیت آب خروجی از چشمه های منطقه تاثیر به سزایی داشته است. چشمه های تخلیه شده از سازند اسفندیار با سطح اساس ولکانیکی و سازند قلعه دختر نسبت به چشمه های تخلیه شده از سازند اسفندیار با سطح اساس بغمشاه کیفیت مطلوب تری دارند. هدایت الکتریکی آب چشمه های گروه اول کمتر از 600 و گروه دوم از 600 تا 1850 میکروموس بر سانتی متر متغیر است.

در این مقاله انواع مختلف شکستگی های غیرتکتونیکی در سازندهای کربناته - تبخیری کنگان و دالان در بخش مرکزی خلیج فارس ارزیابی شده است. ترک های گلی با اندازه کوچک و فراوانی اندک در محیط های کم عمق ساحلی (جزر و مدی و بالای جزر و مدی) تشکیل شده اند که به تناوب از آب خارج می شوند. حضور شکستگی های گیرشی و خشک شدگی نشان دهنده تغییر در شوری یا از دست رفتن آب است. این شکستگی ها نسبت به ترک های گلی فراوان تر هستند و در محیط های بالای جزر و مدی تشکیل شده اند. در این سازندها به دلیل تبدیل کانی ژیپس به انیدریت، مقدار زیادی آب آزاد شده است. در صورت تراوایی کم سنگ، قابلیت گذردهی این آب وجود نداردو درنتیجه، ترک های هیدرولیکی حاصل از تغییر فاز کانیایی ایجاد شده است. این نوع از شکستگی ها به دلیل دیاژنز تدفینی و در رخساره های نهشته شده در محیط های تبخیری جزر و مدی ایجاد شده است. شکستگی های مرتبط با استیلولیت ها به صورت قائم و عمود بر استیلولیت ها و سطح لایه بندیتشکیل شده اند. این شکستگی ها نیز به محیط دیا زنز تدفینی نسبت داده شده و باتوجه به ماهیت پرشدگی خود، به صورت سدی در مقابل جریان عمل می کنند. شکستگی های حاصل از بارگذاری به صورت قائم در این سازندها گسترش یافته اند، اما در بیشتر موارد با سیمان انیدریتی پر شده اند. این نوع از شکستگی ها در صورت بازبودن، تراوایی مخزن را افزایش می دهند. به جز دسته آخر، همه شکستگی های مطالعه شده به شکل سدهای جریانی محلی عمل می کنند.

بررسی توالی رسوبی بازه زمانی آشکوبزهای سنومانین - تورونین در برش هلول واقع در ناحیه زمین شناسی لرستان و غرب کرمانشاه، با استفاده از مطالعات زیست چینه نگاری و ریز دیرینه شناسی فرامینیفرهای پلانکتون به شناسایی بیوزون های Rotalipora cushmani، Helvetoglobotruncana helvetica و Whiteinella archaeocretacea منجر شد. بیوزون Whiteinella archaeocretacea معرف مرز آشکوب های سنومانین و تورونین است و توسعه این بیوزون در برش چینه ایی هلول، رسوب گذاری پیوسته در این بازه زمانی را نشان می دهد، هرچند که افزایش اعتبار این نتیجه، باید به وسیله نمونه برداری دقیق تر ارزیابی شود. در بازه بیوزون مذکور، فرامینیفرهای پلانکتونیک با حجرات طویل شده همچون Muricohedbergella simplex نسبتا فراوان هستند. مطالعات ایزوتوپی انجام شده در این مطالعه نشان داده است که در بخش انتهایی بیوزون Rotalipora cushmani تا بخش زیرین بیوزون Helvetoglobotruncana helvetica، یک روند افزایشی - کاهشی با دو چکاد مثبت مشخص در نسبت ایزوتوپی پایدار کربن در قبل و پس از زون Whiteinella archaeocretacea توسعه یافته است. این روند را می شود معادل چکادهای افزایشی ناشی از رویداد بی اکسیژنی اقیانوسی 2 در حوضه نوتتیس در نظر گرفت.

برش نمونه سازند پابده (پالئوسن فوقانی - الیگوسن زیرین) در تاقدیس (کوه) گورپی، زاگرس و خوزستان قرار گرفته است و ازنظر سنگ شناختی شامل تناوب مارن های ارغوانی و سفید، آهک مارنی و آهک نازک تا ضخیم لایه غنی از فرامینیفر های پلانکتونیک است. باتوجه به نبود شواهد فرسایش قاره ای یا خروج حوضه از آب، مرز پایینی این سازند با سازند گورپی پیوسته است و مرز بالایی آن با سازند آسماری پیوسته و تدریجی است. مطالعات سنگ شناختی، توصیف و تجزیه و تحلیل ریزرخساره ها به ویژه رخساره های همی پلاژیک، پلاژیک و توربیدایتی در بازه زمانی پالئوسن تا الیگوسن زیرین نشان دهنده ته نشست سازند پابده در بخش عمیق حوضه رسوبی است. باتوجه به مطالعات و مشاهدات صحرایی، مطالعه رخساره ها و بررسی های سکانسی، سطوح اصلی چینه نگاری سکانسی مانند مرز سکانس، سطح حداکثر عمق، سطح سیلاب دریایی، دسته های رخساره ای و 9 سکانس ته نشستی شناسایی شده اند. بر اساس ریزفسیل های تشخیص داده شده، سکانس های P1، P2 و بخشی از سکانس P3 (دسته رخساره ای FSST+LST) در بازه زمانی پالئوسن، دسته رخساره های TST، HST و FRWST سکانس P3، سکانس های P4، P5، P6، P7 و P8 در ائوسن و سکانس P9 در ائوسن فوقانی - الیگوسن زیرین نهشته شده اند. تمامی سکانس ها با مرز سکانسی نوع دو آغاز می شوند. در تمامی سکانس ها به جز سکانس P3 و P4، این مرز بر سطح TS منطبق است. عمیق ترین سطح حداکثر عمق (mfs) به سکانس P3 متعلق است که با فراوانی چشمگیر کانی های اولیه و درجازای گلاکونیتی همراه است. منحنی تغییرات سطح نسبی دریا در بیشتر سکانس ها به جز سکانس P3، P8 و P9 با منحنی تغییرات جهانی سطح آب دریا برای بازه زمانی مدنظر انطباق دارد. نبود انطباق در سکانس P3، P8 و P9 بیان کننده نقش فعالیت های تکتونیکی هم زمان با رسوب گذاری در حوضه زاگرس است.

نانوفسیل های آهکی یکی از گروه های شاخص مطالعه های چینه نگاری زیستی در کرتاسه هستند. سازند آیتامیر یکی از واحدهای اصلی سنگی است که در حوضه رسوبی کپه داغ وجود دارد و از دو بخش ماسه سنگی و شیلی تشکیل شده است. در پژوهش حاضر، بخش شیلی برش چرلی در شمال غرب کپه داغ برای مطالعه نانوفسیل های آهکی انتخاب شد. مطالعه چینه نگاری زیستی بخش شیلی سازند آیتامیر به شناسایی 32 گونه و 23 جنس از گروه نانوفسیل های آهکی منجر شد. مطابق با نخستین و آخرین حضور گونه های شاخص و تجمع های فسیلی همراه، 3 بایوزون Eiffellithus turriseiffelii Zone (CC9)،Microrhabdulus decorates Zone (CC10) و Quadrum gartneri Zone (CC11) از بایوزوناسیون Sissingh (1977) شناسایی شدند که با زون های UC0، UC1، UC6 و UC7 از زون بندی Burnett (1998) مطابقت دارند. در نتیجه این مطالعه و بر اساس زون های شناسایی شده، سن بخش شیلی سازند آیتامیر در برش مطالعه شده واقع در شمال غرب کپه داغ از آلبین پسین تا ابتدای تورونین پیشین پیشنهاد می شود. سن پیشنهادی با مطالعه های سنی روی فرامینیفرا مطابقت خوبی نشان می دهد.