دراسات الادب المعاصر (التراث الادبی)
سال:1388 | دوره:1 | شماره:5 |تعداد مقالات:11

إن عملیة التطویر فی النشر العلمی، تحتاج إلی وضوح فی الرؤیة أولا، کما تحتاج إلی قراءة واعیة لتقویم المادة المنشورة فیها، و فی الأعداد التی مضت، رأینا أن شرط التطویر من حیث الإمکانات و الزمن متوفر، و سیری المتخصصون و المهتمون بالعلوم الإنسانیة هذا التطویر فی هذه الفصلیة تدریجیا. و عندمان نقارن هذا الأمر بمعلومنا و فکرنا فی هذا المجال، نری أننا نحتاج إلی الکثیر کی نواکب هذا التطویر.

چکیده عربی: إن المسرح بوصفه أبرز النشاطات الثقافیة، إذا کان من شأنه أن یشکل عامل توحد إنسانی، لفتح آفاق الحوار بین مختلف الأجناس، والأعراق، والألوان علی اختلاف معتقداتهم، فإنه من شأنه التطلع إلی خدمة الأوطان، والدعوة إلی تحررها، والوقوف أمام الظالم المعتدی؛ وهذه النزعة الوطنیة، لاتوجد إلا بین أبناء الوطن الغیورین، الذین استخدموا الکلمة ذودا عن دیارهم، وأبناء أوطانهم.یحاول هذا المقال أن یلقی الضوء علی أحد روافد هذه النزعة الخالدة، لیعرّف بأمنیاته وتطلعاته؛ وهو الأدیب الکویتی سلیمان الحزامی، الذی یعتبر أحد الکتاب المسرحیین البارزین لا فی الکویت فحسب، بل علی المستوی العربی والعالمی، إذ ترجم بعض نتاجاته إلی اللغات الإنکلیزیة، والإسبانیة، والفارسیة. واستمد الحزامی فی مسرحیته بدایة النهایة، بالتاریخ باعتباره حاکما لایخطی، لیدلّ علی انهدام الدکتاتور، وانتصار الشعوب. چکیده فارسی: نمایشنامه یکی از بارزترین فعالیت های فرهنگی است. این نوع ادبی توانسته است، ابزاری برای همبستگی بین انسانها باشد، تا برای گفتگوی قومیت ها، نژادها، و رنگ های مختلف، با وجود اختلاف در دیدگاه، و اعتقاداتشان، افق هایی تازه بگشاید. نمایشنامه می تواند در درون مایه های ملی، و فراخواندن به آزادی، وایستادگی در برابر ستمگر نیز، سودمند افتد. این گرایش ملی، از آن فرزندان با شهامتی است که سخن را در خدمت دفاع از میهن و هم میهنان، به کار گرفته اند.مقاله پیش رو بر آن است یکی از پرچم داران این گرایش جاوید را بررسی نماید، تا آرزوهایش را بشناساند. وی ادیب کویتی سلیمان الحزامی یکی از پرآوازه ترین نمایشنامه نویسان کویت است، که برخی از نمایشنامه هایش به زبان های انگلیسی، اسپانیایی، و فارسی ترجمه شده است. ایشان در نمایشنامه بدایه النهایه، از تاریخ همچون داوری که اشتباه نمی کند، برای سرنگونی دیکتاتور، و پیروزی ملت ها کمک می گیرد.

چکیده عربی: من المراحل الهامة جدا فی تطور آداب الأمم ولغاتها مرحلة التقعید، فلا تصل أمة إلی هذه المرحلة حتی یصل أدبها ولغتها إلی درجة من النضوج، لأن الغایة من وضع القواعد والمعاییر حفاظ اللغة والأدب من الوقوع فی الخطأ.وقد قام العلماء والأدباء علی اختلاف درجاتهم واتجاهاتهم بهذا الأمر فی التألیف، فمن هؤلاء النفر عبدالله بن المعتز صاحب کتاب البدیع.أورد ابن المعتز فی صدر کتابه الذی سماه البدیع: وما جمع قبلی فنون البدیع أحد ولاسبقنی إلی تألیفه مؤلف، ثم أضاف إلی تألیفه عنصرین هما: الجدة والإبداع، حیث کان یری کل فن بدیعی یفقد هذین العنصرین. چکیده فارسی: یکی از مراحل بسیار مهم در پیشرفت ملت ها و زبان ها، مرحله قاعده مندی است. هر ملتی به این مرحله نایل گردد، ادبیات و زبان آن به درجه ای از پختگی رسیده است، چه وضع دستور زبان جهت پیشگیری از ورود اشتباه به زبان و ادبیات است.بسیاری از دانشمندان و ادیبان، با اختلاف در مراتب علمی، در تالیفات خود به این موضوع پرداخته اند. یکی از آنان عبداله بن معتز نویسنده کتاب البدیع است. وی در مقدمه کتابی که آن را البدیع نام نهاده، بیان داشته است که هیچ کسی قبل از وی آرایه های بدیع را جمع آوری نکرده، و هیچ مولفی در تالیف این علم بر او پیشی نگرفته است، و به تالیف خود دو عنصر نوگرایی، و نوآوری می افزاید.

چکیده عربی: اشتهر أحمد شوقی بأمیر الشعراء، وهو من أشهر شعراء العصر الأخیر. إنه لم یکن شاعراً لنفسه، وحیاته الخاصة بل کان دایماً شاعراً لغیره. لم یترک شوقی غرضاً من أغراض الشعر، إلا وطرق بابه، وخاض غماره. وهو إن لم یکن شاعراً عالمیاً، فإنه شاعر الشرق، ومن أعظم أرکان النهضة التی وجهت الشعر العربی نحوالقیم الخالدة. تبین هذه الدراسة الاجتماعیات، والأخلاق، والحکم التی جمعت فی دیوانه القیم. عندما نراجع دیوانه نری أنه ینشرُ فی الحقل الاجتماعی آراء حکمیة، ومواعظ أخلاقیة. وفی بعض الأحیان، یورد الشاعر توجیهاته وحکمه، ممزوجةً بالوعظ والإرشاد. وقد جعل شوقی، الأخلاق منارة للدین، وهدیاً للمؤمنین، وبها فوز الناس أجمعین. چکیده فارسی: احمد شوقی نام آورترین شاعران دوره معاصر، در ادبیات عرب به امیر الشعرا شهرت یافته است. شعر او در خدمت خود یا زندگی شخصی اش نبوده، بلکه همواره برای دیگران شعر می سروده است. شعر شوقی در برگیرنده بیشتر درون مایه های شعری است. وی هرچند شاعری جهانی نیست، ولی از شاعران معروف شرق، و بزرگترین رهبران جنبشی است، که شعر عربی را به ارزش های جاوید، رهنمون شده است. این پژوهش به بررسی درون مایه های اجتماعی، اخلاقی، و حکمی در دیوان وی می پردازد. هنگامی که دیوان شوقی را مطالعه می کنیم، در می یابیم که این شاعر ارجمند در زمینه اجتماعی به ارایه اندیشه هایی حکمی، و پندهایی اخلاقی، می پردازد. در برخی اوقات، شاعر رهنمودها، و حکمتهایش را آمیخته به پند، و اندرز بیان می کند. شوقی اخلاق را فروغ دین، و رهنمای مومنین قرار داده، رستگاری همگان را بدان منوط کرده است.

چکیده عربی: علم الأصوات علم جدید قدیم؛ جدید لأنه واحد من فروع علم اللسانیات الذی لایعدو تأسیسه مطلع هذا القرن، علی ید اللغوی السویسری فردینان دوسوسور، وقدیم لأنه واحد من العلوم التی تقوم عیها کل لغة. ولمّا کان الأمر کذلک، فقد عنی أصحاب کل لغة بأصواتها منذ أقدم العصور، والعلماء المسلمون أیضا تنبهوا قدیما إلی قیمة الصوتیات الکبیرة فی الدرس اللغوی، وبینهم علماء لغویون أفذاذ، لایقلون أهمیة عما یعرف الغرب، وغیره الیوم من علماء، أمثال سوسیر، وتشومسکی، ویاکوبسون، بل قدیفوقون هؤلاء فی میادین مختلفة، من البحث اللغوی العلمی، وفی طلیعتهم سیبویه الذی یعد الراید الحقیقی فی الدراسات الصوتیة العربیة، وأعماله فی هذا المجال هی الأساس لکل الأعمال الصوتیة من بعده.یحاول هذا المقال إلقاء شی من الضوء، علی تفکیر سیبویه الصوتی، وعلی منهجه فی دراسة أصوات اللغة العربیة، وطریق تحلیلها، وإبراز الجوانب المشرقة فی دراساته، بالنظر إلی أهم النقاط التی ترسم إطار هذا التفکیر، وتبیّن حدوده، وأبعاده من وجهة النظر الحدیثة، بقصد بیان موقع دراساته الصوتیة من الدراسات اللغویین الأجانب المحدثین عن طریق الربط، أو المقارنة. چکیده فارسی: از دیرباز گویشوران زبان های مختلف، به آواهای زبان خود توجه داشت هاند و علمای مسلمان نیز از قدیم به ارزش و جایگاه عظیم آواشناسی در پژوهش های مربوط به زبان آگاه بودند و در میان آنها زبان شناسان برجسته ای وجود دارد که کم اهمیت تر از زبان شناسان معاصر غربی امثال سوسور، چامسکی، یاکوبسون و دیگران نیستند، بلکه گاهی در برخی پژوهش های علمی مربوط به زبان بر آنها برتری دارند که در راس آنها می توان از سیبویه نام برد. در واقع او پیشگام اصلی مطالعات آواشناختی زبان عربی به شمار می آید و آثار او در این زمینه اساس و پایه کلیه مطالعات آوایی بعدی قرار گرفته است.مقاله حاضر درصدد است تا به نگرش ها و روش های سیبویه در بررسی و تحلیل آواهای زبان عربی بپردازد، و برجسته ترین، و تابناک ترین بخش های پژوهش های او را با بررسی چارچوب های اصلی اندیشه وی تبیین، و حدود و ابعاد آن را از منظر نظریات، و پژوهش های زبان شناسی نوین بررسی نماید، و از طریق ربط یا مقایسه جایگاه مطالعات آوایی، او را در میان پژوهش های زبان شناختی دانشمندان غربی روشن نماید.

چکیده عربی: لاریب أنّ مولانا جلال الدین مفکّر عظیم، وعارف کبیر، وشاعر شهیر فی العالم عامّة، والحضارة الإسلامیة خاصّة. والتحدّث عن أفکاره، والکتابة عن وجهات نظره حول الخالق، والإنسان، والمفاهیم البشریة، والعرفانیة، لیسا بهذه البساطة. والتوجّهات البشریة، والإقبالات العامّة لاتجاهاته الفکریة، والمعنویة فی أنحاء العالم، تثبت لنا هذا الموضوع. والخطأ کلّ الخطأ أن ننظر إلی الإنسان نظرا إلی الشی المستقلّ عمّا قبله، وعما بعده. ذلک الذی لا یتصل بشی، ممّا حوله، لایتأثر مما سبقه، أو أحاط به، ذلک خطأ لأن الکاین المستقلّ هذا المستقل، لاعهد له فی العالم. لذلک مولانا کان متأثّرا من عهدِه، وموثّرا فیما بعده. وهذا التاثّر، وذلک التّاثیر بشکل عظیم، یعتبران إحدی العلایم، لکبار الرجال الفکریین. ولن ننسی بأنّه عاشق، أو محبّ، فیصور الله، عزّ وجلّ، کمعشوق. وهو یعتقد بأنّ الإنسان، یقدرُ أن یتمسّک بالله، ویصل إلیه، بذریعة الحبّ دایما. والحبّ هو أثمن المفاهیم، وأسمن المضامین، وأغناها، وأکبرها عند عارفنا الکبیر، وهذا المقال یتحدّث عنه. چکیده فارسی: بی تردید مولانا از بزرگترین متفکران عالم اسلام به شمار می رود، و بزرگترین مفهوم در ساختمان فکری این بزرگ، عشق است. ستون فقرات اندیشه مولانا را عشق تشکیل می دهد، و همین پدیده از منظر وی در قالب الفاظ نمی گنجد. به تعبیر دقیق تر این تجربه  منحصر به فرد و شخصی، فراتر از واژگان می نشیند. او هر قدر عشق را توضیح می دهد پرده هایی دیگر بر روشنی آن می افزاید، و تفسیر زبان، روشنی عشق را نه بر می تابد و نه بر می تاباند. و همین پدیده پایدار در اندیشه متصوفه به ویژه مولانا برگرفته از (یحبهم ویحبونه) قرآنی است. تجسم عینی عشق برای مولانا، شمس تبریزی بود. همو بود که پاک او را متحول کرد، مردهای را زنده، و گریه ای را سراسر خنده کرد، و آن سجاده نشین با وقار را بازیچه کودکان کوی نمود، و او را در دیوان شمس دیوانه ای کبیر، و در مثنوی دانایی دردانه کرد، و جهانی را سر به سر شیدای خویش نمود.

چکیده عربی: کانت تهدف الکلاسیکیة فی أوروبا إلی إحیاء التراث الأدبی الیونانی، واللاتینی فی القرن السادس عشر للمیلاد، بما کان فی ذلک التراث الأدبی من العناصر الفنیة والإنسانیة. ولقد أحدثت المدارس الأدبیة المختلفة کمدرسة کلیمان مارو، لیون، وبعدهما مالیرب، تغییرات فی شکل القصیدة ومضمونها. وفی أخریات القرن السابع عشر، بدأ دعاة التجدد بالصراع مع أدباء تلک المدرسة، ونادوا بالتمرد عن القوالب القدیمة الجافة، والمعانی المتکررة، واعتقدوا برسالة أخری للأدب، والشعر. فشهد الأدب العربی، صراعات کانت معظمها بالتبعیة عن الغرب. وحاولت الجمعیات الأدبیة، والنقدیة مثل جماعة الدیوان، وآبولو، فی الشرق؛ والرابطة القلمیة، والعصبة الأندلسیة، فی الغرب، الوقوف أمام مظاهر الکلاسیکیة فی نتاجات أصحابها، حتی یکون الأدب، والشعر منبعثین عن الشخصیة المستقلة، ویتسم الشعر بالوحدة العضویة، والتجربة الشعریة والصورة الموحیة، وقد أحدثت هذه الآراء، والصراعات الأدبیة، والنقدیة تطوراً عظیماً فی نوعیة النظرة إلی الشعر والأدب، ونتجت عنها المدارس الأدبیة المختلفة فی الأدب العربی المعاصر، فتبلورت إرهاصات الشعر الحدیث، إثر تلک التطورات. چکیده فارسی: کلاسیسیزم در اروپا در قرن شانزده میلادی بدنبال احیای ادبیات کهن یونان و لاتین بود. مکاتب ادبی مختلف چون کلیمان مارو، لیون، و سپس مالرب در شکل و مضمون کلاسیسیزم تحولاتی پدیدار ساختند و در پایان قرن هفدهم نوگرایان به نزاع با سنت گرایان پرداختند و خواستار خروج از زندان قوالب و معانی پیشینیان شده و وظیفه حقیقی ادبیات را چیز دیگر دانستند. در زبان و ادبیات عرب نیز چنین نزاعاتی روی داد که عمده آن به تبعیت از غرب بوده است. جمعیت های ادبی چون دیوان و آپولو در شرق و انجمن قلم و عصبه اندلسی در غرب مقابل کلاسیسیزم امثال بارودی، شوقی، منفلوطی، و دیگران ایستادند تا ادبیات و شعر برآمده از شخصیتی مستقل بوده، و شعر متصف به انسجام درونی، تجربه و تصویر شعری و ذات محور باشد. این نظریات در نوع نگرش به شعر و ادبیات تحولی عظیم ایجاد کردند که البته ظهور مکاتب ادبی در ادبیات معاصر عربی و همچنین پیدایش نشانه های ظهور شعر نو از نتایج آن بود.

چکیده عربی: من المواصفات الفنیة، والجمالیة للقصص القرآنیة، ظاهرة التکرار التی تدل بدورها علی خضوع الجانب الفنی للجانب الرسایلی. فهناک مشاهد من القصص القرآنیة، جاء ت مکررة، ومنتشرة فی السور القرآنیة، لکنه لایطلق علیها عنوان التکرار بما تحمله الکلمة من معناها المألوف، إلا عن تسامح لغوی. تعتبر قصة موسی، وفرعون أکثر القصص القرآنیة تکرارا، والذی یجعله الباحثون من قبیل هذا التکرار، هو إما الإتیان بمختار من القصة تلایم المقتضی الخاص فی السورة، وإما الإتیان بقسم من القصة جاء مکررا فی أکثر من سورة. وکل من هذه المختارات المکررة تزید التصویر الفنی للسورة قوة، وتجسیما. تسعی هذه الورقة وراء مناقشة بلاغة التکرار فی قصة موسی وفرعون، الکشف عما یمتاز به القرآن الکریم من مواصفات تمیز القصص الإلهیة من القصص البشریة. چکیده فارسی: پدیده تکرار یکی از ویژگی های فنی و زیبایی شناسی قرآن کریم بشمار می آید. در داستان های قرآن کریم صحنه هایی فراوان، یافت می شود که بصورت پراکنده در سوره های قرآن تکرار شده است، لیکن ما آن را از باب تسامح لغوی تکرار می نامیم، و تکرار در معنای اصطلاحی و مالوف بشمار نمی آید. داستان موسی و فرعون، یکی از پربسامدترین داستان های قرآنی، از نظر پدیده تکرار تسامح می باشد. این تکرار یا به وسیله آوردن برگزیده ای از داستان، که با موقعیت ویژه در آن سوره تناسب دارد، صورت می گیرد. و یا به وسیله آوردن پاره ای از داستان، که در چند سوره تکرار می گردد، محقق می شود. همگی این برگزیده های تکرار شده، بر قوت و تجسم تصویر فنی سوره می افزاید. این پژوهش سعی دارد با بررسی بلاغت تکرار در داستان موسی و فرعون، در پی ویژگی هایی باشد که داستان های آسمانی را از داستان های بشری ممتاز می سازد.

چکیده عربی: یعتبر محمد الماغوط أحد أهم رواد قصیدة النثر فی الوطن العربی، کتب الماغوط الخاطرة، والقصیدة النثریة؛ وکتب الروایة، والمسرحیة، وسیناریو المسلسل التلفزیونی، والفیلم السینمایی، وامتاز أسلوبه بالبساطة، والبراغماتیة، وبمیله إلی الحزن.حاول هذا المقال أن یلقی الضوء علی لغة محمد الماغوط الشعریة، من خلال دیوانه بدوی الأحمر.تعتبر سذاجة الألفاظ، والبعد عن تعقید الکلمات، إحدی میزات شعر الماغوط.کما أن هناک سمة أخری لأشعاره، وهی تکرار ضمیر (الأنا) بوصفه أحد السمات البارزة فی أسلوب الماغوط الشعری. کما أن هناک میزات أخری فی شعره، جدیرة بالاهتمام بعد دراسة نماذج من أشعاره، وهی: استخدام النداء، والاستفهام. یلقی هذا المقال الضوء علی هذه الظواهر اللغویة لدی الشاعر العربی الکبیر محمد الماغوط. چکیده فارسی: محمد الماغوط از مهمترین پرچمداران شعر سپید در جهان عرب بشمار میرود. خاطره نویسی، شعر سپید، رمان، نمایشنامه، و فیلم نامه از جمله آثار ادبی وی می باشد. سادگی، عملگرایی، و اندوه، از ویژگی های سبکی الماغوط محسوب می شود.در این مقاله سعی شده است پیرامون زبان الماغوط در دیوان بدوی الاحمر، بحث وبررسی به عمل آید. سادگی الفاظ ماغوط، و دوری از پیچیدگی الفاظ، در شعر او یکی از نکات مهم شعر اوست. تکرار ضمیر من (الانا) در شعر وی به عنوان یکی از ویژگی های دیگر سبک زبانی ماغوط به شمار می آید. همچنین استفاده از ندا، و استفهام، و دیگر مسایل با بررسی نمونه هایی از شعر او در خور تامل است.

چکیده عربی: قال الله تعالی: (هُوالَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُوراً وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ) (یونس: 5) وقال الشاعر العربی:نزولُ کما زال أجــدادُنا           ویبقی الزمانُ علی ما نریوقال الشاعر الفارسی حافظ الشیرازی:پنج روزی که در این مرحله مهلت داری                              خوش بیاسای زمانی که زمان این همه نیستفالزمن هو امتداد للحرکة، ولم یأت بالجدید الغریب، ولا وجود له إلا ضمن النفس، وهو مدة متصلة ویعنی الاستمرار، ولیس هو الذی مضی، بل الذی یمضی، والمستقبل الذی لم یأت، والحاضر أن لایتجزأ، ولا وجود له إلاّ إذا کان فی النفس تأثر مستمر.حاول هذا المقال أن یبحث حول الزمن فی نظریات مختلفة، ومتنوعة، ثم الزمن، والتقویم، وعدد الأیام، حسب نظریة العلماء، والفرس، والعرب، ومن ثم بیّنه فی القرآن، وأوضحه الزمن فی الأدب العربی، خصوصاً الشعر الجاهلی، والعباسی، والحدیث. چکیده فارسی: خداوند متعال فرموده است: (و اوست که خورشید را درخشان، و ماه را تابان گردانده است، و برای ماه منازلی معین کرده است، تا شماره سال ها و حساب را بدانید) (یونس: 5) و شاعر عرب چنین گفته است: همانطور که پدران مان از بین رفتند، ما نیز از بین می رویم، و زمان دستخوش هیچ تغییری نخواهد شد، و بدینسان باقی خواهد ماند.شاعر پارسی گوی حافظ شیرازی نیز چنین سراییده است:پنج روزی که در این مرحله مهلت داری خوش بیاسای زمانی که زمان این همه نیست.زمان امتداد حرکت است، و مدتی است متصل در معنی پیوستگی. زمان به آنچه سپری شده اطلاق نمی گردد، بلکه آنچه می گذرد و آیندهای که نیامده است را شامل می شود. زمان وجودی خارجی ندارد مگر آنکه دارای تاثیری پیوسته باشد. مقاله حاضر زمان را بر اساس نظریات گوناگون بررسی می نماید. سرانجام به مطالعه مفهوم زمان، تقویم، و تعداد روزها بر پایه آرا دانشمندان، ایرانیان، و تازیان می پردازد، و از این رهگذر مفهوم زمان را در قرآن، و ادبیات عرب بویژه شعر جاهلی، عباسی، و معاصر بررسی خواهد کرد.

چکیده عربی: عاش عدی بن زید العبادی فی بلاط کسری أبرویز، والحیرة فی عهد النعمان، وکان له فی حیاته جانبان: فقد عاش حیاة لهو، وعبث، وعاقر الخمرة؛ کما کان سیاسیا، وأدیبا شاعرا، اشتهر بخمریاته، وحکمه. وبلغ مکانة سامیة فی البلاطین، إلا أن مؤامرات الحساد، والأعداء أدت إلی الإیقاع به عند النعمان الذی حبسه ثم قتله، حیث ورد ذکر ذلک فی کثیر من المصادر، کالأغانی، ومعجم الأدباء، والجمهرة، والشعر والشعراء؛ ویعتبر من الشعراء الذین یمتازون بالرقة، رغم أنه کان فی العصر الجاهلی. وله قصیدة مستقلة فی الحکمة تعتبر من عیون الشعر. چکیده فارسی: عدی بن زید عبادی در دربار خسرو پرویز، و حیره در دوره نعمان، زیسته است. زندگی وی دوسویه بوده است. از طرفی خوشگذرانی باده خوار، و از سویی دیگر سیاستمداری ادیب، و شاعر. به شعر خمری و حکمی شهرت یافته، در دو دربار به جایگاهی بزرگ دست یافته است. ولی توطئه های حاسدان و دشمنان سبب شد که نعمان وی را زندانی کند، سرانجام به قتل برساند. این ماجرا در بسیاری از مراجع همچون کتاب الاغانی، ومعجم الادبا، والجمهره، والشعر والشعرا ذکر شده است. عدی با وجود اینکه در دوره جاهلی زیسته، شاعری عطوف وم هربان به شمار می آید. وی را قصیده ای حکمی است که در زمره شعر ناب جای دارد.