مطالعات سیاسی
سال:1392 | دوره:5 | شماره:19 |تعداد مقالات:8

ایران و ترکیه دو کشور مهم منطقه می باشند که علیرغم اشتراکات هویتی، تاریخی و ژئوپلتیکی، قدمتی از رابطه مبتنی بر «همکاری توام با رقابت» را سپری کرده و نتوانسته اند فرایندی رو به تکامل در روابط داشته باشند. بعد از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، روی کار آمدن دولت اسلام گرا در ترکیه به این انتظارات دامن زده که روابط دو طرف با فاصله گرفتن از تنش و رقابت های سنتی، به سمت همکاری بیشتر سوق پیدا کند که چنین انتظاری در سال 2002 با شروع حکمرانی حزب عدالت و توسعه پیش آمد ولی برآیند روابط دو کشور در ده سال اول حکومت این حزب نشان می دهد که هر چند در حوزه اقتصادی و تجاری روابط طرفین به بالاترین حد خود رسیده ولی در حوزه های دیگر همچون سیاسی و امنیتی و موضوعات ثالث، رقابت دو کشور به طرز کم سابقه ای بیشتر شده و گاها به حد تعارض رسیده است. این مقاله پس از نگرشی کوتاه به عوامل بنیادین موثر بر واگرایی، سعی دارد حوزه های رقابت در روابط دو کشور را در یک دهه حکومت داری حزب عدالت و توسعه واکاوی کند.

نفت به عنوان یک ماده حیاتی در کشورهای در حال توسعه ای چون ایران از جایگاه استراتژیک برخوردار است. ورود نفت به عرصه زندگی سیاسی و اجتماعی ایرانیان آثار و پیامدهای متفاوت به همراه داشته است. این تحقیق به بررسی رابطه نفت و توسعه سیاسی در ایران با رویکرد دولت «رانتیر» پرداخته است. دولت رانتیر از نظریه نوفایده گرایی بهره فراوان برده است. نوفایده گرایان به دولت نگرش منفی دارند. برپایه این نگرش اساس اقدامات دولت تبادل میان زمامداران و هواداران است. در این جا زمامدار یا باید منافع را به طور مستقیم میان هواداران توزیع کند یا با استفاده از قدرت قانون گذاری کارکرد بازار را محدود و برای نورچشمی ها رانت ایجاد کند. در چهارچوب این قرارداد نیروهای اجتماعی به خاطر کسب مزایایی که دولت به صورت میانجی به آن ها داده از درگیر شدن در سیاست پرهیز می نمایند. با این حال این تحقیق نشان می دهد که نفت از ابزارهای قدرت دولت مطلقه در ایران بوده و نقش مهمی در توسعه نیافتگی سیاسی ایران داشته است.

استان گلستان دارای جمعیتی است متشکل از سه قوم ترکمن، سیستانی و جمعیتی که بصورت متعارف «فارس» نامیده می شوند. هدف از انجام این پروژه تحقیقی بررسی میزان وفاق و اعتماد بین این سه گروه قومی است و اینکه آیا عواملی نظیر سن، جنسیت و میزان تحصیلات تاثیری بر نوع نگرش افراد یک قوم نسبت به افراد اقوام دیگر داشته است یا خیر اطلاعات مورد نظر از طریق یک پرسشنامه که توسط افراد گروه نمونه هر قوم تکمیل گردیده بود جمع آوری گردید. نتایج حاصله بیانگر این واقعیت است که میزان وفاق و اعتماد بین قوم ترکمن و فارس بالاترین و بین قوم ترکمن و سیستانی کمترین می باشد. افزایش میزان تحصیلات در بین افراد دو قوم ترکمن و فارس موجب کاهش نگرش دگرپذیری گردیده در حالی که خلاف این امر در مورد افراد قوم سیستانی صادق است. تفاوت جنسیت موجب تفاوت در نگرش دگرپذیری که از اعتبار آماری برخوردار باشد نمی گردد. رابطه ای (هر چند ضعیف) بین افزایش سن افراد اقوام و افزایش نگرش مثبت نسبت به افراد اقوام دیگر ملاحظه می گردد.

مشارکت سیاسی به عنوان یکی از انواع مشارکت، از شاخص های توسعه اجتماعی و سیاسی در کشورها به شمار می رود. یکی از گروه های عمده جامعه که شرکت آنان در روند اداره جامعه و توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ضروری به نظر می رسد دبیران هستند. مشارکت سیاسی دبیران به عنوان پیشگامان عرصه فرهنگ و آموزش و تربیت کشور و به عنوان یکی از بزرگترین گروه جمعیتی کشور و تربیت کننده مسوولان اداره جامعه در آینده محسوب می شوند اهمیت خاصی برای ثبات سیاسی و پویایی فعلی و آینده جامعه دارد. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا از منظر جامعه شناختی، به بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت سیاسی دبیران متوسطه شهرستان خرم آباد بپردازد. جامعه آماری این پژوهش دبیران متوسطه دبیرستان های شهر خرم آباد می باشد و 310 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه مبتنی بر پرسشنامه می باشد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که همبستگی معناداری بین متغیرهای مستقل (رسانه های جمعی اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، جنسیت) با متغیر وابسته (مشارکت سیاسی) وجود دارد.

یکی از موضوعات مهم روابط بین الملل معاصر، خیزش چین و توانمندی های این کشور آسیایی است. چین به عنوان یک قدرت در حال ظهور از جمله کشورهایی است که در دهه های اخیر، تغییرات وسیعی به خود دیده است. این تغییرات از اواخر دهه 1970 م. و در چارچوب اصلاحات و سیاست درهای باز آغاز شد و شامل حوزه های اقتصادی، سیاسی و نظامی می باشد. توسعه سریع چین توجه بسیاری از سیاست شناسان و اقتصاددانان را به خود جلب کرده و این سرزمین را به دنیایی از فرصتها تبدیل کرده است.سرمایه داران و سیاست گذاران به این سرزمین به چشم دنیای فرصت ها می نگرند و با حرص و ولع در پی کسب سهمی در این دنیا هستند. اقتصاددانان بیشتر به این الگوی منحصربه فرد رشد اقتصادی و تبعات آن بر اقتصاد جهانی توجه دارند و سیاستمداران و سیاست شناسان ضمن آنکه با تحیر به سازش سرمایه داری و کمونیسم می نگرند، به امکان تداوم این سازش و مهم تر از آن، تبعات ظهور چین به عنوان قدرتی بزرگ در سیاست بین الملل فکر می کنند. این پژوهش در پی پاسخگویی به این سوال است که ابعاد خیزش چین چیست؟ و این خیزش چه پیامدهایی در سطح جهانی دارد؟

پس از روی دادن انقلاب اسلامی در سال 1357 و هژمونی یابی قطعی ابرگفتمان جمهوری اسلامی درطی دهه ی 1360، گفتمان های گوناگونی در پهنه ی سیاسی جمهوری اسلامی به جایگاه چیرگی نسبی و هژمون دست یافته اند. پژوهش پیش رو در کنار شناسایی چهار گفتمان چپ اسلامی ارزش مدار، گفتمان سازندگی و توسعه اقتصادی، گفتمان دموکرات اسلامی و گفتمان عدالت اجتماعی و اصول گرایی، به بررسی سامانه نشانه شناسی، رویکردها و کارنامه ی اقتصادی آن ها پرداخته است. در حقیقت در این پژوهش، دو پهنه ی اندیشگی و نظری، و انضمامی این گفتمان ها بررسی می شود. در کنار این موضوع، چرایی جایگزینی هر کدام از این گفتمان ها به جای گفتمان پیشین نیز مورد واکاوی قرار می گیرد. این جستار به دنبال یافتن بسترها و مبانی اقتصادی گفتمان های هژمون در جمهوری اسلامی ایران می باشد. در کنار این امر، به عوامل منطقه ای، جهانی و بین المللی که به بازتولید این فرایندها یاری رسانده نیز توجه شده است، به این معنا که، در موارد فراوانی میان سیاست های اقتصادی این گفتمان های چیره، و رهیافت های مسلط و موثر در پهنه ی بین المللی گونه ای همراهی وجود داشته است.

دیپلماسی نیچه به کشورها کمک می کند تا با تمرکز منابع خود در حوزه های خاص نتایج بسیار بهتری بگیرند. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای کوچک به دلیل نداشتن منابع کافی جهت ساخت قدرت مورد نیاز برای تأمین منافع ملی، به استفاده از دیپلماسی نیچه روی می آورند تا با تمرکز منابع خود در حوزه هایی که در آن دارای مزیت هستند به برند تبدیل شوند. برند، بهترین ایده مشتریان در مورد یک محصول است. برند ملی تصویری است که از یک کشور در افکار جامعه جهانی ساخته می شود که می تواند مفاهیم مثبت و منفی گوناگونی را در برگیرد. قطر یکی از کشورهای کوچک خلیج فارس است که در برابر تهدیدات داخلی و خارجی آسیب پذیری زیادی داشته و منابع سخت افزاری کافی برای تأمین امنیت خود را ندارد. به همین دلیل عوامل نرم افزاری در سیاست خارجی این کشور پر رنگ تر می باشد. قطر با تمرکز منابع خود در قالب دیپلماسی نیچه توانسته در حوزه های میانجی گری، دیپلماسی رسانه ای، دیپلماسی ورزشی و... به برند تبدیل شده و تصویر خوبی از خود در نظام بین الملل بسازد. این تصویر خوب باعث تأمین امنیت برای قطر شده است.

پژوهش های حوزه روابط بین الملل و مطالعات اروپایی کم و بیش بر تاثیر اتحادیه اروپا بر سیاست خارجی و سیاست انرژی کشورهای اروپایی اتفاق نظر دارند. این پژوهش ها در قالب منطق شایستگی یا منطق نتایج و سازوکارهای زور، محاسبات هزینه- فایده، اقناع و جامعه پذیری، تغییر و یا تحول در ساختارهای داخلی، هویت ها، ترجیهات سیاست ملی و خارجی، الگوهای ملی حکمرانی و منافع کشورهای اروپایی را توسط اتحادیه اروپا رصد می کنند. در این بین اروپایی شدن سیاست خارجی این کشورها کم و بیش به انطباق آنها با هنجارهای اصلی اتحادیه در این حوزه یعنی «حفاظت از ارزش های مشترک»، «منافع بنیادی»، «حفظ صلح و تقویت امنیت بین المللی»، «اشاعه همکاری بین المللی» و «فرهنگ دیپلماتیک اروپایی» منجر شده است. اروپایی شدن سیاست انرژی نیز با محوریت اصولی چون امنیت انرژی، رقابت پذیری، پایداری محیط زیست و مسوولیت اجتماعی، انطباق نهادی و سیاستگذاری این کشورها را با سیاست های انرژی اتحادیه اروپا به همراه داشته است.