جنگل و فرآورده های چوب
سال:1392 | دوره:66 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

تولید ترکیبات ثانویه در برابر تنش های محیطی به عنوان سدی دفاعی است. این موارد عمدتا ترکیبات فنولی از جمله اسیدهای فنولی، تانن ها و لیگنین هستند. در تحقیق حاضر، سه گونه بلوط زاگرس (برودار، دارمازو و وی ول) تحت تنش خشکی آزمایش شد. برای این منظور، نهال ها بدون اینکه در گلدان مطالعه ای انجام شود و در شرایط کاملا یکسان و در فضای باز کاشته شدند. سپس، زمانی که نهال ها چهارماهه بودند، آبیاری قطع شد تا خاک گلدان ها به تدریج به ظرفیت مزرعه ای 70% (تیمار ضعیف)، 50% (تیمار متوسط) و 30% (تیمار شدید) طی پانزده روز رسیدند. پس از برداشت نهال ها در هر مرحله از آزمایش، ذی توده کل و میزان ترکیبات ثانویه مختلف (فنول کل، تانن کل، تانن متراکم) برگ نهال ها اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی، میزان ذی توده را به طور معنی داری کاهش داد. نتایج ترکیبات ثانویه مختلف در گونه های مختلف نیز نشان داد که تنها تانن کل گونه بلوط ایرانی در معرض تنش خشکی ضعیف با کنترل تفاوت معنی داری داشت. همچنین در تنش خشکی شدید نیز تانن متراکم و فنول کل نسبت به کنترل در هر سه گونه تغییر افزایشی غیرمعنی دار داشت، اما میزان تانن کل تحت تنش خشکی شدید نسبت به کنترل تنها در گونه برودار به طور قابل توجهی بیشتر بود. همچنین درصد زنده مانی گونه برودار نیز از دو گونه دیگر بالاتر بود، بنابراین، به نظر می رسد که یکی از مکانیسم های موثر در مقاومت به خشکی افزایش میزان تانن کل باشد که در گونه برودار مشاهده شد و سبب حفظ زنده مانی بالاتر در این گونه شد.

کنار (Ziziphus spina- christi) درختی جنگلی است که در نواحی خشک و نیمه خشک آسیا و افریقا رشد می کند و بومیان به طور گسترده از میوه ها، برگ ها، پوست، و چوب آن استفاده می کنند. از سال 1387 مرگ تعداد زیادی از نهال های کنار با علایم پوسیدگی در ریشه در نهالستان های کازرون و لامرد در استان فارس مشاهده شد. عامل بیماری ضمن حمله به ریشه ها سبب تغییر رنگ و نکروز پوست داخلی و چوب در محل طوقه می شود. با کشت بافت های تغییر رنگ یافته (ریشه و طوقه) روی محیط کشت عصاره سیب زمینی آگار جدایه های قارچ Fusarium oxysporum جدا شد و بیماری زایی گونه فوق با استفاده از اصول کخ به اثبات رسید. از آنجا که کنار در مناطق خشک نهال کاری می شود و بیماری مرگ نهال ناشی از پوسیدگی ریشه نیز در این مناطق شایع است، برهم کنش تنش خشکی و عامل بیماری زا در آلودگی ریشه های این گیاهان مطالعه و بررسی شد. به منظور بررسی اثر متقابل سطوح مختلف تنش خشکی و عامل بیماری زا، مطالعه ای به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار شامل تیمار های دور آبیاری (دو، سه، پنج، و هشت روزه) و قارچ F. oxysporum تحت شرایط گلخانه انجام گرفت و برخی ویژگی های مورفوفیزیولوژیک نهال ها، مانند ارتفاع، تعداد برگ، و طول و پهنای برگ، بررسی شد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که عکس العمل رشدی کنار در مقایسه با تنش های خشکی اعمال شده به سطوح خشکی بستگی دارد. همچنین، کاهش ارتفاع و تعداد برگ در هر گیاه در برهم کنش F. oxysporum و تنش خشکی بیش از 50 درصد مشاهده شد.

جنگل های ناحیه رویشی زاگرس امروزه به علت قطع بی رویه و چرای مفرط غالبا به حالت مخروبه درآمده اند، ولی با این حال هنوز می توان مناطقی را یافت که به دلایل گوناگونی، چون دور از دسترس بودن یا مقدس بودن، کمتر تخریب شده اند. از این مناطق می توان به عنوان مناطق شاهد یا الگو در مدیریت و برنامه ریزی سایر مناطق جنگلی استفاده کرد. در این پژوهش به نحوه پراکنش درختان در سطح افق (الگوی مکانی)، که از ویژگی های شاخص توده های جنگلی است، و نیز تعیین حداقل سطح مناسب برای بررسی آن، پرداخته شده است. بدین منظور سه سطح یک هکتاری جنگلی به ابعاد 100×100 متر در سه منطقه کمتر دخالت شده (قبرستان) در اطراف شهرستان مریوان انتخاب شدند که گونه غالب آن ها برودار بود. در داخل هر یک از این سطوح یک هکتاری، سه سطح مربع شکل دیگر به ترتیب با مساحت های 0.25، 0.5، و 0.75 هکتار به صورت تودرتو اجرا شد. سپس، موقعیت مکانی کلیه درختان در داخل قطعات یک هکتاری به روش فاصله آزیموت تعیین و الگوی پراکنش مکانی درختان با استفاده از تابع K رایپلی به تفکیک قطعات مختلف بررسی شد. نتایج نشان داد که الگوی پراکنش مکانی درختان جز برای سطح 0.25 هکتار، کپه ای، و حداقل سطح مناسب برای این بررسی، 0.5 هکتار است.

مدل های ذهنی چارچوب های مرجعی اند که افراد بر اساس آن ها جهان را تاویل و تفسیر می کنند. در این مقاله مدل های ذهنی دو گروه اصلی از ذی نفعان جنگل، یعنی 1. کارشناسان سازمان جنگل ها و 2. دامداران محلی در حوزه آبخیز شماره 35 جنگل های شمال، درمورد علل تخریب جنگل بررسی شده است. داده های لازم از طریق مصاحبه های نیمه ساختار یافته با اعضای هر یک از دو گروه مذکور به دست آمده است. نتایج مصاحبه ها در قالب رهیافت پویایی های سیستم مفهوم سازی شده و مدل های ذهنی هر یک از دو گروه به صورت نمودارهای علت و معلولی به دست آمده است. بررسی مدل های ذهنی این دو گروه نشان دهنده این است: هر یک از دو گروه مذکور، دیگری را عامل تخریب جنگل می داند و ارتباطی بین فعالیت های خود و تخریب جنگل و جایی برای تجدید نظر در اقدامات خود متصور نیست. کارشناسان سازمان جنگل ها، فعالیت های طرح های جنگلداری، از جمله بهره برداری را در راستای بهبود کمیت و کیفیت توده، و فعالیت های دامداری سنتی را سبب تخریب جنگل می دانند. دامداران محلی نیز فعالیت های مجریان طرح های جنگلداری در قالب بهره برداری از جنگل را عامل تخریب جنگل می دانند و ارتباطی بین حضور دام در جنگل و تخریب آن قائل نیستند. برگزاری دوره های آموزشی در زمینه اهداف طرح های جنگلداری، برای روستاییان و دامداران و ارتقای ظرفیت و توان کار کردن با مدل های ذهنی مبتنی بر سیاست ها و تصمیم گیری ها، برای کارشناسان اداره جنگل ها در ایجاد فضای مساعد برای درک اهداف و اولویت های هر یک از دو گروه ذی نفع و بهبود مدل های ذهنی آن ها می تواند در رسیدن به درک مشترکی از هدف مدیریت جنگل سودمند باشد.

در این تحقیق تاثیر دپوی گرده بینه در افزایش طول و عرض ترک های مقطع گرده بینه و تاثیر تیمارهای S کوبی و پارافین در جلوگیری از افزایش طول و عرض ترک های مقطع گرده بینه گونه های راش، ممرز، و توسکا بررسی شده است. بدین منظور، به طور تصادفی، از هر گونه، 75 گرده بینه انتخاب شد، که 25 گرده بینه به تیمار S کوبی، 25 گرده بینه به تیمار پارافین، و 25 گرده بینه برجامانده به تیمار شاهد اختصاص داده شد. طول و عرض ترک های اصلی مقاطع گرده بینه در دو مرحله با فاصله زمانی 20 روز به کمک کولیس اندازه گیری شد. برای آنالیز نتایج از طرح تصادفی و آزمون t جفتی، و برای مقایسه میانگین ها در سطح 5 درصد از آزمون دانت T3، استفاده شده است. نتایج نشان داد، که در بین سه گونه، حساسیت راش به افزایش طول و عرض ترک از همه بیشتر، و گونه توسکا از همه کمتر، و تاثیر S کوبی در جلوگیری از افزایش طول و عرض ترک از تیمار پارافین بیشتر است و در اکثر موارد تفاوت معنی داری بین دو مرحله برداشت در طول و عرض ترک ها مشاهده نشده است.

بررسی و مقایسه آناتومی چوب و مرفولوژی الیاف درختان اوجا، که در مناطق گوناگون جغرافیایی رشد یافته اند. علاوه بر معرفی ویژگی های بافت چوبی این گونه برای دسته بندی و تمایزشان، به فهم چگونگی تغییرات آناتومی چوب این گونه در پاسخ به موقعیت متفاوت اقلیمی کمک خواهد کرد. در این پژوهش برخی ویژگی های آناتومی چوب و الیاف درختان اوجای بومی ایران در دو منطقه گرگان و کمیجان (استان مرکزی) بررسی و مقایسه شد. نتایج نشان داد که درختان این دو رویشگاه در عین پیروی از ویژگی های کلی و بارز آناتومی چوب جنس نارون، مشخصه های منحصربه فردی نیز دارند که برخی از آنها، مانند وجود ضخامت مارپیچی ظریف در برخی آوندهای چوب بهاره نمونه های کمیجان و اشعه های جوش خورده در نمونه های گرگان برای نخستین بار است که در مورد این گونه گزارش می شود. علاوه بر این، نمونه های کمیجان حلقه های رویشی نازک تری دارد و در آوندهای این نمونه ها تیل دیده شد، درحالیکه این ویژگی در نمونه های گرگان وجود نداشت. تعدادی از تفاوت های مشاهده شده بین ویژگی های آناتومی چوب درختان این دو منطقه، بخصوص ویژگی های مرتبط با آوندها، به اقلیم خشک و سردتر رویشگاه کمیجان نسبت داده شد ولی تحلیل دیگر تمایزها به پژوهش های مستقل دیگری نیاز دارد.

دانش اقلیم شناسی درختی با مطالعه ارتباط بین متغیرهای اقلیمی و حلقه های درخت به بازسازی اقلیم گذشته می پردازد که پیش نیاز بسیاری از مطالعات کشاورزی و منابع طبیعی است. اصولا درختان مناطق مرتفع حساسیت بیشتری به تغییرات آب و هوایی دارند، اما متاسفانه در مناطق مرتفع جنگلی، نظیر منطقه چهارباغ گرگان (منطقه مطالعاتی) هیچ ایستگاه هواشناسی ای وجود ندارد. برای رفع این مشکل، در این تحقیق روش های مختلف درون یابی داده های دما و بارندگی در منطقه مورد مطالعه با یکدیگر مقایسه و بهترین روش درون یابی مشخص شد. سپس، با استفاده از روش برتر، متغیرهای دما و بارندگی ما هانه طی دوره آماری 1982-2006 در سایت های نمونه برداری حلقه های درخت برای دو گونه ارس و بلوط محاسبه شد. در نهایت، همبستگی بین داده های سالانه عرض حلقه های درختان ارس و با بلوط متغیرهای دما و بارندگی ما هانه، شاخص بارندگی استاندارد (SPI)، و شاخص اکتشاف خشکسالی (RDI)، ارزیابی شدند. نتایج نشان داد در بین روش های مختلف درون یابی، روش گرادیان خطی سه بعدی و روش هیبرید خطی و غیر خطی به ترتیب بهترین روش های درون یابی دما و بارندگی اند. تحلیل ضرایب همبستگی نشان داد که موثرترین عامل های هواشناسی بر رشد درختان بلوط، اثر مثبت شاخص SPI یک ماهه ماه ژوئن و اثر منفی دمای متوسط ماه مارس فصل رویش است. در مورد درختان ارس، بارندگی ماه ژوئیه فصل رویش و دمای متوسط ماه سپتامبر قبل از فصل رویش بر رشد درختان اثر منفی دارند.

از ناحیه قشلاق، با سن تریاس بالایی ژوراسیک میانی، نمونه برداری شد. در این ناحیه از تنه درختان ایستاده و نیز قطعات پراکنده چوب های فسیل نمونه هایی به تعداد سیزده گرده بینه و قطعاتی از تنه و ریشه به محل آزمایشگاه منتقل شدند که پس از برش و تهیه مقاطع میکروسکوپی، بررسی شدند. ساختمان چوب های بررسی شده همگی مشابه بازدانگان و از نوع Pycnoxylis Tracheidoxyl Homoxylous، یعنی چوب هایی اند که استوانه مرکزی چوبی در آن ها توسط پره های چوبی پهن تکه تکه نشده است. حد دوایر رویشی در اکثر چوب ها نامشخص است و نیز کانال رزین تقریبا در هیچ یک از چوب ها وجود ندارد. حداقل دو جنس مجزا را می توان تشخیص داد که یکی از آن ها قبلا از کرمان گزارش شده است. به سبب وجود بقایای چوب یا برگ گیاهانی مانند دم اسب ها، سرخس ها، گینکو ها، مخروطیان، و به خصوص Scytophyllum، سن طبقات واجد فسیل های چوب در قشلاق، تریاس پسین، تخمین زده شده است.

با توجه به هدایت منابع محدود به سوی صنایع اولویت دار، مطالعه مزیت کشور در تولیدات صنعتی امری ضروری است. نظر به اینکه استان قم نیز با دارا بودن شرایط خاص، قطب صنایع چوبی محسوب می شود، اولویت بندی صنایع چوب و کاغذی این استان امری مفید است. رسیدن به این هدف مستلزم طی دو مرحله است: در مرحله اول سلسله مراتبی از پنج شاخص اصلی با عناوین زیر طراحی شد: اقتصادی و مالی، نیازهای زیرساختی، مواد و محصول، فنی- انسانی، اجتماعی و فرهنگی. سپس با استفاده از روش AHP وزن دهی و در ادامه رتبه بندی صورت گرفت. در مرحله دوم، با استفاده از روش TOPSIS و با در نظر گرفتن وزن شاخص ها، گزینه اولویت بندی شد. از بین شاخص ها، شاخص اقتصادی و مالی با وزن 0.28 بیشترین اهمیت را داشت. به دنبال آن، شاخص های نیازهای زیرساختی، مواد و محصول، فنی و انسانی و اجتماعی و فرهنگی، به ترتیب قرار گرفت. همچنین نتایج اولویت بندی زیرشاخص ها نشان داد زیرشاخص جذب سرمایه گذاری با وزن 0.11 بیشترین اهمیت را داراست. سپس، گزینه ها اولویت بندی شد. گزینه سایر انواع مبلمان چوبی، بالاترین اولویت و گزینه کاغذ چاپ و تحریر و کاغذ روزنامه، پایین ترین اولویت را به دست می آورد.

بازیافت کاغذ با وجود مزیت ها و پتانسیل ها با کاهش ویژگی های کیفیتی همراه است. این تحقیق به منظور استفاده بهینه از کارتن های کنگره ای کهنه در بازیافت کاغذ و بهبود کیفیت کاغذهای بازیافتی انجام گرفت. افزودن نشاسته کاتیونی به خمیر کاغذ بازیافتی، موجب احیای پیوند های از دست رفته خمیر کاغذ می شود و در نتیجه خواص مقاومتی کاغذ های ساخته شده را تا حد خمیر کاغذ بکر ارتقا می دهد. نشاسته ها با توجه به منبع استخراجی شان آثار متفاوتی دارند. در این بررسی، از نشاسته کاتیونی سیب زمینی و گندم، هر یک در 4 سطح 0، 0.5، 1، و 1.5 درصد، به همراه 0.4 درصد آلوم به عنوان خنثی کننده آشغال های آنیونی استفاده گردید. کاغذ دست ساز با جرم پایه 120 گرم بر متر مربع ساخته و وی‍ژگی های مقاومتی آن اندازه گیری شد. میزان جذب دو نوع نشاسته بر روی خمیرکاغذ نیز با استفاده از روش اسید فنول محاسبه گردید.نتایج مشخص کرد که مصرف 1.5 درصد نشاسته سیب زمینی و 1 درصد نشاسته گندم تاثیر بهینه ای بر افزایش مقاومت کاغذ های حاصله داشته است. در مقایسه بین دو نوع نشاسته سیب زمینی و نشاسته گندم نیز نشاسته گندم عملکرد بهتری داشته است. نمودار جذب دو نشاسته نیز نشان داد که نشاسته سیب زمینی جذب و ماندگاری بیشتری بر روی خمیرکاغذ داشته است.