سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1390 | دوره:4 | شماره:3 (پی در پی 13) |تعداد مقالات:24

تذکره ها درباره تعداد آثار عطار نیشابوری مبالغه کرده اند اما محققان، معدودی از آنها را از آثار مسلم عطار دانسته اند آثاری چون منطق الطیر، مصیبت نامه، اسرار نامه و تذکره الاولیا. همچنین نسبت آثاری چون هیلاج نامه و بی سرنامه را به عطار نیشابوری رد کرده اند. درباره انتساب خسرونامه به عطار اختلاف نظر وجود دارد. مقاله حاضر برای اثبات صحت یا عدم صحت انتساب خسرونامه به عطار نیشابوری تالیف شده است، خسرونامه را با آثار قطعی و مسلم عطار به لحاظ موضوع و محتوا، شیوه بیان و خصیصه های سبکی مثل متناقض نما، واژگان و تعابیر سنجیده ایم. بسامد مشترکات خسرونامه با آثار مسلم عطار صحت انتساب این اثر را به عطار نیشابوری تایید میکند.

در گلستان سعدی، مناظره های فراوانی را میان شخصیتها مشاهده میکنیم. این گفتگوها از جنبه های مختلفی قابل بررسیند، از جمله از جنبه سبک شناسی. اما در این مقاله، نگارندگان تلاش میکنند تا جدا از مولفه ها و ویژگیهای معمول سبکی و با توجه به جنبه های فرا زبانشناسی سبک شناسی، از لونی دیگر به گلستان نظر افکنند و آن، بررسی عنصر «چندصدایی» یا «چندآوایی» به سبک سعدی است. این پژوهش که بزرگترین حکایت گلستان (حکایت جوان مشت زن با پدر خویش) را به کمک نظریه روایت چندآوایی میخاییل باختین مورد مطالعه قرار داده، نشان میدهد که سعدی در زمینه روایت پردازی، تا حدود زیادی تلاش کرده است که صدای تمامی بازیگران و شخصیتهای حکایت را به یک اندازه بازتاب دهد و سخن هر کدامشان را به اندازه ای که باید و انتظار میرود به مخاطبان حکایت منتقل کند. راوی (سعدی) در جریان این حکایت در نقش دو یا چند شخصیت (بازیگر) ظاهر میشود و به عبارتی دیگر چند صدا به خود میگیرد، صداهایی که معمولا با هم در تضاد هستند و در عین حال به یک اندازه شنیده میشوند. بطور کلی بنظر میرسد که این موضوع (چندصدایی سعدی)، میتواند در مجموعه ویژگیهای ممتاز ساختار سبکی گلستان قرار گیرد.

ادبیت پهلوانی سرود حکیم طوس، شاهنامه، به عنوان متن ادبی ناشی از زبان و بیان هنری ذاتی و لاینفک آن است. زبان اثر و شیوه بیان خالق آن ـ که از ذهن هنرمندانه او سرچشمه میگیرد ـ گاهی با بازیهای زبانی، موجب «چند معنایی» (POLYSEMY) متن و برداشتها و تفسیرهای چندگانه از آن میشود. در جستار حاضر نگارنده، به یاری دانشهای ادبی به تحلیل سبک شناسانه گزارشهای مختلف شارحان در باب مصراعی از شاهنامه پرداخته است. در غالب شرحها، پیوند معنایی این مصراع با پاره نخست بیت بادید نیامده و به این نکته مهم که لخت دوم بیت، مکمل و نتیجه هشدار آشکار پاره نخست آن است، توجه نشده و یا دریافتی سطحی و ساده، به دور از مفهوم ژرف آن به دست داده شده است.نتیجه بررسیها نشان میدهد که در یک لایه معنایی تازه، فرزانه طوس با کاربرد ترفند ادبی استعاره ـ کنایه، دشمن ترین و نهانی ترین دشمن پهلوانان، یعنی خودفریفتگی یا غرور نفس را چونان خصمی خانگی می نمایاند؛ حریفی که جسم قهرمان را در نظر او سخت و صلب می آراید تا جان او را به آسانی برباید. فرزانه طوس با این هشدار از زبان شیرزنی که یکبار سهراب جوان را آزموده و آسیب جای او را دریافته ـ و مباد آنکه این بار قربانی فریفتگی و نازشِ نفسِ غرار به ستبری اندام و زور بازو گردد ـ ضمن گوشزد کردن این نکته که خودپسندی و خودبسندگی زیبنده پهلوان جوانمرد زورمندی چون سهراب نیست بگونه ای ظریف از مرگ سهراب بدلیل غرور و خامی، به خواننده پیش آگاهی (براعت استهلال) میدهد.

حدود سال 1914 ولادیمیر پراپ، ویکتور اشکولوفسکی و میخائیل باختین مکتب نوینی در مطالعات ادبی به وجود آوردند، که بعدها فرمالیسم نامیده شد. پیش از پراپ پژوهشگران ادبی قصه ها را به واسطه شخصیتها یا محتوای قصه ها بررسی میکردند. پراپ به یک ساخت واحد برای قصه ها معتقد بود که از طریق کارهای اشخاص قصه قابل پیگیری است. این نگرش و دیدگاه بعدها ساختارگرایی و روایت شناسی ساختارگرا را تحت تاثیر قرار داد. هدف نگارنده این نوشته بکارگیری و آزمایش مدل پیشنهادی پراپ بر منظومه حماسی بانو گشسب نامه است.

داستانهای کوتاه دانشور از جهاتی چند حایز اهمیت است: نخست نوع نگارش داستان به لحاظ رویکرد به فنون داستان نویسی معاصر. دیگر به جهت وجود نشانه های معنادار و نمادین اساطیری در کنار ارایه فرهنگ عامه. این پژوهش بر آن است با تحلیل ژرف ساختی باورهای دیرینه بشر در مورد گیاه و بسامد آن در داستانهای سیمین دانشور در پی پاسخگویی به این پرسشها باشد که آیا با در نظر داشت نامیرایی و جابجایی اساطیر، میتوان در بازآفرینی شخصیتهای داستان نمود آن را یافت؟ از دیگر سو از آنجا که پدید آمدن سبک داستانی حاصل بسامدریادویا کم عناصرآن است؛ آیا میتوان این امر را جزو خصیصه سبکی دانشور محسوب داشت؟ پس از تامل در مجموعه داستانهای کوتاه مشخص گردید که از جمله اسطوره های پنهان در ضمیر ناخودآگاه جمعی دانشور، اسطوره گیاه پیکری اولیه انسان میباشد که در داستانهای او امکان برون تراوی و نمودهای گوناگون مییابد و این مقوله یکی ازخصیصه های فکری دانشور میباشد.

تبلیغ، فرایندی پیچیده است که امروزه جزیی جدانشدنی از زندگی بشر به حساب می آید. در این فرایند پیچیده و شگفت، بخش مهمی وجود دارد که ذاتا به ادبیات و زبان ادبی مربوط است: آفریدن جمله های تجاری (تبلیغاتی). جمله هایی که گاه با وجود کوتاهیشان به اندازه یک شعر یا داستان کوتاه ارزشمند و بیاد ماندنی هستند.بسیاری از این جمله های تبلیغی آنچنان در حافظه مردم رسوب میکنند که تا سالها همچنان باقی میمانند و فراموش نمیشوند. اما پرسش اساسی در اینجا این است که چرا چنین اتفاقی می افتد؟ آن محصول خیلی مهم است یا طرز نوشتن یک جمله تجاری بگونه ای خاص بوده؟بنظر نگارنده آنچه باعث ماندگاری و رسوب یک جمله تبلیغی در ذهن مخاطبان میشود همان است که در بخاطر سپردن یک شعر نیز دیده میشود: نحوه بیان که یک جمله را از سطح عادی فراتر میبرد و به سطح ادبی ارتقا میدهد. در شکل گیری این بیان، صناعات و شگردهایی استفاده میشوند که عمدتا با صناعات یک شعر مشترک هستند.در این مقاله تلاش شده تا ضمن بررسی مهمترین جمله های تجاری در ایران چند دهه اخیر، شگردهای ادبی بکار رفته در آنها نیز تجزیه و تحلیل گردد تا بدین وسیله نحوه خلق این نوع جمله ها و علت موفقیت آنها معلوم شود.

کشف الاسرار و عده الابرار اثر گرانقدر ابوالفضل رشید الدین میبدی در حوزه ترجمه و تفسیر، بخصوص تفسیر عرفانی قرآن است که اغلب پژوهشها در باب این اثر بیشتر حول محور بخش سوم کتاب میچرخد، حال آنکه بخش اول کشف الاسرار ترجمه ای زیبا از آیات و واژه های قرآنی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار به تحلیل ترجمه میبدی در سه محور زبان و فکر و ادب میپردازد و بر آن است که نشان دهد که علاوه بر اینکه میبدی از کتابهایی چون لسان التنزیل در ترجمه خویش استفاده کرده، خلاقیت نگاه شاعرانه و عارفانه خویش را در ترجمه آیات نیز دخیل کرده است. از رهگذر این پژوهش در مییابیم که میبدی نه تنها به انتخاب واژه های فارسی معادل لغات عربی دست میزند بلکه به لایه های پنهان معنایی آنها نیز نظر دارد و با رعایت امانتداری اندیشه های صوفیانه و ادبی خویش را در بافت کلام به کار میگیرد.

شاعران با توجه به شرایط ویژه خویش، به برخی واژه ها دلبستگی بیشتری دارند. این واژه ها که کلید واژه نامیده میشوند، جهت شناخت سبک ادبی شاعران موثرند. در این مقاله دو مورد از کلید واژه های اشعار قیصر امین پور، یعنی چشم و آب مورد بررسی قرار گرفته، با توجه به شیوه برخورد شاعر با این واژه ها، دوران شاعری وی به سه دوره تقسیم شده است و نشان داده شده که در این سه دوره، همگام با تغییرات اجتماعی، نگاه شاعر به این واژه ها و نیز نحوه کاربرد آنها بتدریج دچار دگرگونی گشته است. این دگرگونیها در حوزه نحو به صورت کاهش جمله های پرسشی، افزایش به کارگیری وجه امری و استفاده کمتر از صیغه اول شخص جمع و در گستره لغات به شکل تغییرات صفات یا اسنادهای مرتبط با هر کلید واژه قابل مشاهده است.

ویژگی خاص روایت کلامی در آن است که زمان به عنوان عنصر اساسی و شاخص بازنمایی (زبان) و شی باز نموده (حوادث داستان) به شمار می آید و اهمیت بارز آن در متن روایی، در مبحث روابط گاهشمارانه میان داستان و متن تشخص می یابد. در میان روایت شناسان ژرار ژنت جامعترین مباحث را در باب مولفه زمان ذیل ناهمخوانی میان زمان داستان و زمان متن مطرح کرده است و معتقد به سه نوع رابطه زمانی میان زمان داستان و زمان متن است: 1- نظم و ترتیب 2- تداوم 3- بسامد. در این جستار مولفه زمان از منظر روایت شناسی به عنوان شاخه ای از نقد ادبی، در داستان بی وتن رضا امیرخانی تحلیل و بررسی میشود.

بر اساس یافته های روانشناسی و رابطه زبان و شناخت، انسان در اوان زندگی ابتدا توانایی درک مفهوم و دسته بندی های چهار رنگ اصلی از قبیل آبی، سبز، زرد و سرخ را کسب میکند و سپس اسمهای مرتبط با این رنگها را استفاده میکند. بحث زبان و تفکر و یا زبان و شناخت و چگونگی تقدم و تاخر هر یک از این دو از بدو تولد و در طول دوران زندگی از مباحث جدی در روانشناسی زبان است که صاحبنظران بزرگی همچون اشتاین برگ، اسکینر، بلومفیلد، آزگود، ویگوتسکی، ادوارد ساپیر، ورف، برونر، پیاژه و چامسکی به آن پرداخته اند. اگر زبان متاثر از این عوامل باشد پس باید بتوان با استناد بر شواهد زبانی به عنوان داده های عینی و ملموس به ردیابی نوع نگرش و تفکر و شخصیت نویسندگان دست یافت، زیرا زبان دستمایه باز آفرینی جهان هستی است به آنگونه که خالق اثر جهان را میبیند. به قولی از قدیم گفته اند: "از کوزه همان برون تراود که در اوست." لذا در این تحقیق نگارندگان درصدد هستند که با استفاده از داده های زبان شناسی که در غالب رنگ واژه ها و دیگر انواع واژگان موجود در رباعیات خیام (حدود 293 رباعی) و دیوان اشعار رودکی (بالغ بر 1000 بیت) که از تراوشات فکری این دو شخصیت شهیر ایران زمین است و حکایت از نگاه آنها به هستی است به کشف، توصیف و تحلیل فکری این دو شاعر بپردازند. تحقیق حاضر جهت آزمون این فرضیه بر آمده است که بنظر میرسد که رودکی و خیام دارای تفکر اپیکوریسم درباره جهان هستند و شاخصهای سنجش داده های زبانی، طبقه بندی روانشناسی رنگ ماکس لوشر می باشد.

رباعی یکی از قالبهای شعر فارسی است که بعلت کوتاهی و ساختار ویژه آن همواره مورد استفاده شاعران قرار گرفته است.شعر دهه هشتاد ایران شعری است که با دوره های پیشین شعری تفاوتهایی دارد. بارزترین ویژگی شعر دهه هشتاد بیش از توجه به تکنیک، فرم و مفهوم که در دهه های پیش برجسته و مطرح بود، توجهی است که شاعران این دهه به خود و مخاطبان کرده اند. در این میان رباعی، یکی از قالبهایی بود که تجربه هایی جدید را به ادبیات ایران اضافه کرد. بیژن ارژن یکی از شاعران رباعی سرای ایران است که در رباعی دهه هشتاد دارای سبک منحصر بفرد است.در این مقاله سوال اساسی این است که ویژگیهای منحصر بفرد رباعیات بیژن ارژن چیست؟

«حمله حیدری»، سروده «راجی کرمانی» (متوفی 1261 ه. ش) یکی از منظومه های «حماسی دینی» فارسی است که ضمن تاثیرپذیری کامل از سبک حماسی، ابزار و شگردهای کارآمد بیانی، ادبی و بدیعی را در خدمت تعبیری دیگرگون از روایتی تاریخی میگیرد و با ایجاد جاذبه ای نو و متفاوت (تمهید فضایی حسی و خیالی) مخاطب را به بازخوانی حقیقتی کهن و انگاره ای درونی فرا میخواند.هدف اصلی از این نوشتار آن بوده است که ضمن تامل در شیوه خاص این اثر، شگردها و تعابیر «راجی» از چشم انداز بیانی، ادبی و سبکی مورد بررسی و مداقه قرار گیرد و در نهایت به سوال اصلی و محوری پژوهش: «شیوه ها و شگردهای ادبی راجی در بیانی دیگرگون از حقیقتی کهن در چه مواردی خلاصه میشده است؟» پاسخگو شود.نتایج نهایی تحقیق بر توفیق و ابتکار عمل راجی در بهره گیری از صورخیال، براعت استهلال، برخی از ویژگیهای آوایی، لغوی، صرفی و نحوی نسبتا بدیع و تاکید بر لغات و تعابیر حماسی، جهت نیل به اهداف راوی صحه میگذارد.

ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی، از نخستین داستانهای عاشقانه ادب فارسی در قالب مثنوی است که بسیار ساده و روان و دور از پیچیدگیهای زبانی است و اثرپذیریش از زبان عربی اندک است. از بخشهای برجسته و درخشنده این منظومه عاشقانه، نامه هایی است که توجه هر خواننده با ذوق را جلب میکند. ظاهرا فخرالدین اسعد گرگانی، نخستین کسی بوده که نامه نگاری را وارد عرصه شعر فارسی کرده است. آیا میتوان آن را نامه سرایی نامید؟ ده نامه ویس و رامین نیز، نامه هایی است عاشقانه که ویس آن را با سوز و گداز برای رامین نوشته است و در آن نامه ها، رامین را به خود خوانده است. در این مجال، به بررسی سبک شناسی این نامه ها در سه سطح فکری، زبانی و ادبی پرداخته شده است.

مساله اساسی در این تحقیق، اطناب در شعر فروغ فرخزاد است. عواملی از قبیل تصویر، توصیف، روایت، تخیل، احساسات عمیق بشر امروزی و ... زمینه ساز اطناب در شعر نو از جمله شعر فروغ فرخزاد شده است.نویسنده تلاش میکند در سه بخش، خودنمایی اطناب را در شعر فروغ نشان دهد. در بخش اول، تکرار و اغراضِ آن را با ذکر مشخصاتی چون: تبیینِ التذاذ، انبساط خاطر، تحسر، عصیان و ... بیان میکند. در بخش دوم، علاوه بر تکرار، انواع اطناب را که عبارتند از: ذکر خاص پس از عام، ایضاح پس از ابهام، تتمیم، تذییل، تکمیل، تفسیر و ...، با ذکر نمونه هایی بررسی مینماید. در بخش نهایی اطناب نیز به ذکر معانی مختلف آن، نظیر تشبیه، نفاق، تعظیم، تجاهل، عجز، زمان و مکان و ... بهمراه نمونه هایی میپردازد.

هر متنی از عناصری تشکیل میشود. این عناصر در اثر تغییراتی، ویژگیهایی را بر متن تحمیل میکند که از آنها به عنوان ویژگیهای سبکی نام میبرند. یکی از عناصر اصلی در مباحث سبک شناسی ویژگیهای زبانی است. این ویژگیها عموما دفعی پدید نمی آید، بلکه به مرور زمان و در اثر دگرگونیها و تحولاتی ایجاد میشود. انتظار میرود با گذشت زمان و دگرگونی های سیاسی – اجتماعی تحولی عمیق در زبان احمد جام در مقایسه با نویسندگان دوره قبل صورت گرفته باشد اما حاصل پژوهش نتیجه دیگری را نشان میدهد که احتمال میرود برگرفته از نوع تربیت، موقعیت جغرافیایی و اجتماعی، ساده زیستی نویسنده و یا نوع بینش خاص صوفیانه او باشد.در این مقاله تلاش میشود از رهگذر زبانی، دو اثر شیخ احمد جام (440-536 هـ.ق) به نام انس التائبین و کنوز الحکمه (اولین و آخرین آثار شیخ) مورد تحلیل قرار گیرد تا راه دستیابی به شخصیت فردی، اجتماعی و عرفانی او آسانتر گردد.

از ویژگیهای بارز سبک هندی در سطح زبان وجود عوامل زبانی ابهام زا در شعر این دوره است. «ترکیبات خاص» که از اساسیترین عوامل ابهام زا در حوزه زبان شعر سبک هندی است، کلماتی هستند که در محور همنشینی زبان در کنار یکدیگر قرار گرفته و باعث تعقید زبان و آشنایی زدایی میشوند. کسانی که در اشعار بیدل به تحقیق و تتبع پرداخته اند، اغلب آنها وجود «ترکیبات خاص» را نتیجه ابتکار و دوراندیشی بیدل دهلوی دانسته و به تبع او اواخر سبک هندی را دوره ظهور و تکامل اینگونه عناصر میدانند. در این مقاله اشعار طالب آملی و بیدل دهلوی دو شاعر برجسته و بزرگ اوایل و اواخر شکل گیری سبک هندی در سطح زبان بررسی شده و با تکیه بر اشعار این دو شاعر ابعاد گسترده ساختاری «ترکیبات خاص» در اوایل و اواخر دوره سبک هندی و سیر شکل گیری و تکامل اینگونه ترکیبات مورد تحلیل قرار گرفته است.

در داستانهای جمالزاده، نوعی شخصیت پردازی وجود دارد که در آن، درصدی از جسم یا رفتارهای بدنی انسان؛ شکل حیوانی، نباتی و یا شییی به خود میگیرد و خواننده را دچار واکنشی ناهمگون یا متباین – خنده توام با ترس یا لذت همراه با انزجار- میکند. این شگرد ادبی که ریشه در هنرهای تجسمی- بصری دارد طنز آمیخته یا «گروتسک» نامیده میشود و بکارگیری آن نقش بسزایی در گسترش زبان انتقادی روایتها دارد. مقاله حاضر مصادیق طنز آمیخته را به مثابه یک ویژگی سبکی در پنج اثر از جمالزاده بررسی و تحلیل کرده است.

رمان هفت جلدی آتش بدون دود، برنده «جایزه برگزیده داستان نویسی بیست سال پس از انقلاب» اثر ارزشمند زنده یاد نادر ابراهیمی (1387-1315 ش.)، روایتی از پیدایی قوم ترکمن و سرگذشت زندگی آنان تا سالهای پایانی حکومت پهلوی است. نادر ابراهیمی علاوه براین رمان پرآوازه، سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن و نیز داستانهای دشنام، بدنام، کلاغها، خانه ای برای شب و دهها داستان و نمایشنامه دیگر در چندین عرصه نگاشت: ادبیات کودکان و بزرگسالان و آثار نظری، ترجمه، مقاله و آثاری از این دست که در این میان کتاب صوفیانه ها و عارفانه ها (تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران) و رمان آتش بدون دود، جایگاه بارز و برجسته ای دارد.این مقاله میکوشد به بازشناسی رمان آتش بدون دود پرداخت، به نقد و تحلیل عناصر داستانی از جمله زمان، مکان، زاویه دید، شخصیت پردازی ،پیرنگ داستان و درونمایه – البته بانگاهی نو ومتفاوت- روی آورد.

باباافضل از حکیمان، نویسندگان و شاعران بزرگ نیمه دوم سده ششم و آغاز سده هفتم است. روزگاری که از یکسو بیشتر دانشمندان نوشته های خویش را به عربی مینوشتند و از دیگر سو نثر فارسی به تکلف و تصنع بسیار دچار شده بود. در چنین روزگاری باباافضل تقریبا همه آثار خویش را به زبان فارسی شیوا و رسایی نوشت که نه سره گرا بود و نه عربیگرا و نه مصنوع و متکلف، و از این راه به زبان فارسی خدمت بزرگی کرد. کثرت لغات فارسی، ترکیب سازیهای زیبا و شیوا، معادلسازی برای اصلاحات علمی و فلسفی، ترکیبهای عطفی و توضیحی، جمله بندیهای کوتاه، آوردن بخشهای فرعی جمله مانند مفعول، متمم، قید و ... بیشتر پس از فعل، واژه ها و ترکیبات کم کاربرد، لغات فریبنده و کاربرد کلمات و ترکیبات در معانیی جز معانی امروزی، برخی از ویژگیهای سبکی زبان او هستند که در این مقاله با آوردن نمونه هایی بررسی شده اند.

مشک و نافه به سبب کاربردهای گوناگونی که در زندگی ایرانیان داشتند، بازتاب چشمگیری در ادبیات پارسی یافتند. برای نمونه، شاعران که به محیط پیرامون خود توجه فراوانی میکردند، برای توضیح دادن پندارهای خود و نیز ساختن تصویرهای خیالی، مشک و نافه را همچون بسیاری از ماده های دیگر در سروده های خود به کار بردند و به این منظور، میان برخی ویژگیهای اصلی مشک و نافه، و شماری از ویژگیهای انسان، همانندیهایی غیر واقعی یافتند و صفتهای شاعرانه چندی به آنها نسبت دادند. این استفاده از مشک در کاربردهای شاعرانه و ادبی، در دوره های گوناگون و با توجه به سبک شاعران، متفاوت است. در این پژوهش افزون بر توضیح این موارد، به شرح و توصیف شکل مشک و نافه و برخی کاربردهای آن که در ساختن این کاربرد های شاعرانه موثرند نیز پرداخته شده است.

یکی از آثار ادبی که کمتر مورد توجه قرار گرفته و مربوط به دوره بازگشت ادبی است، مثنوی طاقدیس است. فهم این اثر به دلیل وجود تعداد زیادی از لغات عربی دشوار و واژه های نامانوس فارسی کهن، برای عموم کمی مشکل به نظر میرسد. سبک آن تمایل به دو سبک خراسانی و عراقی (دوره بازگشت) دارد. در این مقاله سعی شده است سبک مثنوی طاقدیس – با توجه به محدودیت صفحات – از هر یک از سطوح سه گانه فکری، زبانی و ادبی فقط با یک شاخص بررسی شود. (در سطح فکری، ویژگی محتوا، در سطح زبانی، حوزه لغات و در سطح ادبی، مقوله تشبیه). از جمله نکات مهمی که میتوان به آن اشاره کرد، تاثیرپذیری طاقدیس از مثنوی مولوی است. از ویژگیهای بارز سبک طاقدیس، استفاده فراوان از آیات و روایات و همچنین آرایه تلمیع است.

داستان سرایی فارسی از آغاز تا امروز همواره تحت تاثیر مسایل مختلف فرهنگی و اجتماعی متحول شده است. نوشته حاضر در پی نشان دادن یکی از این تغییرات در داستان سرایی فارسی است و آن دگرگونی فکری حاصل از تاثیر مکتب وقوع در داستانهای عاشقانه فارسی است، بدین ترتیب که واقعگرایی که از قرن دهم هجری در شعر فارسی در برابر جنبه ذهنی و انتزاعی و آرمانی شعر سبک عراقی در شعر فارسی رواج یافت. هرچند در غزل فارسی تحولی صوری و محتوایی ایجاد کرد، اما این مساله که بازتاب شرایط اجتماعی قرن دهم هجری و نیز حاصل تاثیرپذیری از فرهنگ هند در ادبیات ایران است، در داستانهای عاشقانه فارسی باعث کاسته شدن از جنبه آرمانی و آسمانی و انتزاعی حاکم بر شعر غنایی فارسی و در نهایت باعث زمینی تر شدن و معمولی تر شدن روابط حاکم بر داستانهای عاشقانه شده است.در نوشته حاضر پس از بررسی اجمالی ادب داستانی فارسی و سیر نظیره سازی پس از نظامی به بررسی عناصر وقوعی در داستانهای عاشقانه فارسی با تاکید بر داستان مهر و وفا از شعوری کاشی پرداخته شده است.

خاقانی شاعر بزرگ قرن ششم هجری است. دیوان عظیم او مجموعه متنوعی است از علوم و معارف دینی، کلامی، فلسفی، طبی، نجومی، ادبی و عرفانی. او در سرودن شعر عرفانی متاثر از سنایی بوده است و بسان سنایی اشعار زیادی در باب وعظ و زهد و عرفان و تحقیق دارد.هر چند که دیوان خاقانی، مثل مثنوی مولانا و منطق الطیر عطار و حدیقه سنایی، اثر صرف عرفانی نیست، ولی خاقانی در آن، از مضامین و مفاهیم و اصطلاحات عرفانی بهره جسته است. شگرد بهره گیری شاعر متاثر از سبک فردی اوست؛ بدین معنی که او در آن حیطه به ابداع ترکیبهای اضافی کنایی با مضمون آفرینی تازه و ناب پرداخته است. در این شگرد ابداع ترکیب و مضمون، بیشتر هم شاعر، معطوف به محور افقی بیت و قصیده بوده است و مثل منظومه های عرفانی دیگر، مفاهیم عرفانی را بصورت طولی و گسترده تبیین نکرده است. این امر علاوه بر اقتضای جبری شکل قصیده، برگرفته از سبک فردی شاعر است، که در آن میکوشد با مفاهیم و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ترکیبهای بدیعی بسازد و مخاطب را متوجه و مستغرق هنر شخصی خود گرداند.

محمود غزنوی یکی از مشهورترین شخصیتهای دوگانه در تاریخ و ادبیات فارسی است، بگونه ای که چهره واقعی او در تاریخ با آنچه در آثار ادبی آمده متفاوت است.در این پژوهش سعی داشته ایم، ابتدا هویت حقیقی و تاریخی سلطان محمود را، به عنوان بنیانگذار سلسله غزنویان، با مراجعه به منابع دست اول تاریخ، مشخص سازیم؛ و در فصل بعدی به کاوش درباره انعکاس این شخصیت، در لابلای متون ادبی و عرفانی تا قرن هشتم هجری، اعم از نظم و نثر، بپردازیم.