اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:10

در این تحقیق ماهیان تالاب هویزه با موقعیت جغرافیایی 47o 58¢ تا 47o 16¢ 30² طول شرقی و از 31o 00¢ تا 31o 50¢ عرض شمالی از تیرماه 1387 لغایت اردیبهشت 1388 در سه ایستگاه بستان، رفیع و شطعلی مورد بررسی قرار گرفت که صید ماهی توسط تورگوشگیر با چشمه های 30 و 60 میلی متر (گره تا گره مجاور) توسط دو گروه سه نفره صیاد محلی در هر ایستگاه انجام شد که در مجموع 2296 عدد ماهی صید شد، در مجموع 19 گونه ماهی از 11 جنس و 5 خانواده شناسایی شد. بیشترین تعداد گونه در فروردین ماه با تعداد 18 گونه در ایستگاه رفیع و کم ترین تعداد گونه در مرداد ماه با 9 گونه در ایستگاه شطعلی بدست آمد بیشترین فراوانی صید مربوط به مردادماه در فصل تابستان با 366 نمونه و کم ترین فراوانی آن مربوط به دی ماه در فصل زمستان با 230 نمونه بود. 5 گونه شامل بیاح (Liza abu)، شلج (Aspius vorax)، حمری (Barbus luteus)، کاراس (Carassius auratus) و گربه ماهی (Silurus triostegus) 63.93 درصد از کل ماهیان صید شده را تشکیل می دهند و بیشترین تعداد ماهی صید شده متعلق به گونه ماهی بیاح (Liza abu) بود که کلا به تعداد 550 نمونه و با نسبت 23.95 درصد بود که بیشترین صید این گونه در ماه های تیر و مرداد تشکیل می داد. میانگین دمای آب، شوری و pH در کل تالاب به ترتیب 1.21 درجه سانتی گراد، 79.1 قسمت در هزار و 5.7 بود. در پژوهش حاضر شاخص های کلی در تالاب مانند شاخص تنوع شانون (H)، غنای مارگالف (d)، غالبیت سیمپسون (λ) و ترازی زیستی (J) به ترتیب 0.99، 2.21، 0.18 و 0.88 بدست آمد.

تحقیق حاضر به منظور تعیین تنوع گونه ای پرندگان آبزی و کنار آبچر مهاجر زمستان گذران تالاب بین المللی پریشان و بر اساس یک دوره آماری 21 ساله از سال 1368 (1990) لغایت 1388 (2010) انجام شده است. تالاب بین المللی پریشان با وسعتی در حدود 4200 هکتار در مختصات جغرافیایی 51o 43¢ 50² تا 51o 52¢ 35² طول شرقی و 29o 27¢ 40² تا 29o 32¢ 25² عرض شمالی در جنوب غربی ایران، در استان فارس و در 12 کیلومتری شهرستان کازرون واقع شده است. بر اساس نتایج این تحقیق در طول دوره 21 ساله مورد مطالعه، تعداد 85 گونه پرنده آبزی و کنارآبچر متعلق به شش راسته و 15 خانواده در تالاب بین المللی پریشان زمستان گذرانی نموده اند. در طول این مدت خانواده یلوه ییان (Ralidae) با 35.42 درصد، بیشترین فراوانی و خانواده لک لکیان (Ciconiidae) با 0.01 درصد، کمترین فراوانی پرندگان مهاجر زمستان گذران را به خود اختصاص داده اند. بر اساس نتایج این تحقیق از سال 1368 (1990) لغایت 1388 (2010) بیشترین فراوانی پرندگان زمستان گذران متعلق به خانواده های کنار آبچر با 58.1 درصد فراوانی و کمترین فراوانی مربوط به خانواده های آبزی با 41.9 درصد فراوانی بوده است. بر اساس نتایج شاخص های تنوع گونه ای و یکنواختی گونه ای، بیشترین میزان تنوع زیستی پرندگان آبزی و کنارآبچر زمستان گذران در تالاب بین المللی پریشان مربوط به سال 1379 (2001) و کمترین تنوع زیستی مربوط به سال 1386 (2008) بوده است (P<0.05).

در این تحقیق گیاهان آبزی برخی از اکوسیستم های آبی مهم استان خوزستان در سال های 89-87 بررسی شد. در منطقه مورد مطالعه 50 گونه گیاهی، متعلق به 32 جنس و 24 خانواده شناسایی شدند. غالب ترین گونه های آبزی غوطه ور در این منطقه Ceratophyllum demersum،Najas marina  و Potamogeton crispus می باشند که گونه سراتوفیلوم در بیشتر کانال ها و آبگیرهای استان خوزستان وجود دارد و توده های وسیعی را در کانال های آبرسانی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی و کشاورزی تشکیل می دهد. گونه های Typha laxmanni و Polygonum cespitosum،Phragmites australis  و Cyperus pygmaeus در حاشیه آب ها و مناطق مردابی اجتماعات وسیعی را تشکیل می دهند. خانواده Potamogetonaceae،Cyperaceae  و سپس Polygonaceae و  Juncaceae بیشترین آمار را در بین خانواده های گیاهی آبزی مورد مطالعه به خود اختصاص داده بودند. در منطقه حفاظت شده بیشه عباس آباد شهرستان دزفول، گونه های آبزی بیشترین تنوع را به خود اختصاص داده بود که جنس پوتاموژتون با 5 گونه Potamogeton crispus، P.nodosus، P.perfoliatus و P.illiniensis و  P.pectinatus بالاترین تنوع را داشت. در اکوسیستم های آبی حوزه شوش تا اهواز (ایستگاه شاوور) بیشترین تنوع مربوط به گونه Polygonum hydropiper بود. در اکوسیستم های آبی اطراف شهر اهواز (ایستگاه رودخانه کارون) بیشترین تنوع گیاهی آبزی مربوط به گیاهان بن در آب Phragmites australis بود. در تالاب شادگان بیشترین تنوع گیاهی مربوط به گونه های Cyperus pygmaeus ,Phragmites australis  و Scripus lariaceae و جنس Juncus بود. از لحاظ تعلق جغرافیای گیاهی، گونه های ایرانی- تورانی با 24 درصد بیشترین تنوع را داشت و بیشترین طیف زیستی منطقه با 13 درصد متعلق به هیدروفیت ها بود.

در این مطالعه، دو تالاب بین المللی سرخرود و فریدون کنار در سرزمین های پست مناطق مرکزی هیرکانی در پاییز 1387 مورد بررسی قرار گرفتند. این دو تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر می باشد. بیشترین تغییرات تراکم و تنوع زیستی در این منطقه را فراوانی جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی تشکیل می دهد. مساحت تالاب فریدونکنار 5427 هکتار می باشد که از این مقدار مساحت سهم تالاب سرخرود 103 هکتار می باشد (دامگاه سرخرود غربی 40 هکتار، دامگاه سرخرود شرقی 30 هکتار و دامگاه سرخرود جدید 33 هکتار). شمارش پرندگان به روش Total Count و با دوربین چشمی 50×10 صورت گرفت. در این تالاب 13 گونه پرنده آبزی و کنار آبزی شناسایی شد. متوسط ماهانه پرندگان آبزی و کنار آبزی در دامگاه غربی 7461، دامگاه جدید 9519 و دامگاه شرقی 7461 قطعه پرنده بود و تراکم متوسط پرنده، به ترتیب 189.34، 228.6 و 278.34 پرنده در هکتار بود. در طول بررسی در این منطقه گونه های خوتکا (Anas crecca)، غاز (Anser anser) و سرسبز (Anas platyrhyncho) گونه های غالب بودند. جمعیت عمده پرندگان منطقه را، پرندگان مهاجر تشکیل می دهد که از شمال برای جستجوی زیستگاه زمستانه می آیند. تالاب بین المللی سرخرود از نظر غنای گونه ای منهینیک 2.8069 و مارگالف 0.5055 تنوع گونه ای سیمپسون 1.7339، پایلو 1.7412 و شانون – وینر 3.8674 بود. به نظر می رسد، پرندگان چندین زیستگاه کوچک با فاصله کمتر از هم را نسبت به یک زیستگاه بزرگ و منحصر به فرد را بیشتر ترجیح می دهند.

گیاهان آبزی کانال های آبرسانی موجود در شهر اهواز و حومه آن طی یک دوره یک ساله (تابستان 1387 تا بهار 1389) مورد نمونه برداری قرار گرفت. نمونه ها توسط نمونه گیر چنگکی جمع آوری و پس از شستشو به همراه مقداری آب تمیز به آزمایشگاه منتقل گردیده و شناسایی شدند. از 23 گونه جمع آوری شده که متعلق به 15 تیره و 22 جنس بودند و در نهایت 12 گونه از این گیاهان از 9 تیره در منطقه مذکور دارای خاصیت دارویی شناسایی شدند. تیره هایی که گیاهان آبزی دارویی شناسایی شده در آنها طبقه بندی می شوند عبارتند از: Typhaceae، Cyperaceae، Scrophulariaceae، Ranunculaceae، Hydrocharitaceae، Poaceae، Ceratophyllaceae، Asteraceae، Amaranthaceae

به منظور تعیین غلظت بهینه حمام نمک و ضایعات بافتی ناشی از حمام بر روی آبشش ماهیان انگشت قد کپور نقره ای ماهیان به مدت 24 ساعت در معرض شوری های 4، 6، 8، 10 و 12 گرم در لیتر و شوری های 4، 8، 16، 24، 30 و 36 گرم در لیتر به مدت 1 ساعت در مهرماه 1388 قرار گرفتند. علائم رفتاری، مرگ و میر و تغییرات میکروسکوپیک بافت آبشش مورد بررسی قرار گرفت. در حمام کوتاه مدت تلفات از شوری 24 گرم بر لیتر آغاز و در 30 و 36 گرم در لیتر به 100 درصد رسید. در حمام طولانی مدت تا شوری 12 گرم در لیتر تلفاتی مشاهده نشد. در هر دو حمام کاهش معنی داری در طول تیغه های ثانویه آبشش مشاهده شد. ادم، هیپرتوفی، هیپرپلازی سلول های پوششی و پرخونی ضایعات شایع در تیغه های ثانویه آبشش بود که با افزایش غلظت نمک شدت ضایعات فوق افزایش یافتند. به هر حال نتایج نشان دادند در حمام کوتاه مدت شوری کمتر از 6 و حمام طولانی مدت شوری کمتر از 16 گرم در لیتر در دمای 25.5 درجه سانتی گراد برای ماهیان فیتوفاگ انگشت قد کم ترین خطر را خواهد داشت.

تالاب بین المللی هامون یکی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود که با مساحتی حدود 5700 کیلومتر مربع و دامنه عمقی 1 تا 5 متر در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در منطقه سیستان واقع گردیده است. این دریاچه از سه بخش به نام های هامون پوزک در شمال شرقی، هامون صابری در شمال و هامون هیرمند در غرب و جنوب غربی سیستان تشکیل شده است. هامون پناهگاه بسیاری از گونه های نادر و در خطر انقراض است. با توجه به اهمیتی که تالاب هامون برای حفظ حیات گونه های در معرض انقراض دارد. در این تحقیق به برآورد نیاز آبی زیست محیطی تالاب هامون پرداخته شده است. در این تحقیق نیاز آبی زیست محیطی تالاب هامون در قالب یک روش جامع برآورد شده است. نتایج نشان می دهد با بررسی تنها یک عامل یعنی تبخیر از سطح آزاد تالاب ها و تبخیر- تعرق پتانسیل گیاهان درون و کنار آبی هامون ها مشاهده می شود که در صورتی که تمامی وسعت تالاب ها به عنوان آبگیر مشابه شرایط فعلی و طبیعی آن عمل نماید، سالانه بالغ بر 3362.5 میلیون متر مکعب تلفات تبخیر از این تالاب ها است که با توجه به 1200 میلیون متر مکعب مصارف شرب، صنعت و کشاورزی به معنی آوردی به میزان 4600 میلیون متر مکعب می باشد که با حقابه سالانه ایران از آب هیرمند (820 میلیون متر مکعب) بسیار فاصله دارد.

این مطالعه به منظور بررسی و مقایسه غلظت فلزات سنگین منگنز، روی، آهن و مس در بافتهای عضله، کبد و آبشش ماهی بیاح (Liza abu) در رودخانه دز در استان خوزستان انجام شد. بدین منظور نمونه برداری در زمستان 1388 صورت پذیرفت. پس از بیومتری 36 نمونه صید شده، بافتهای عضله، کبد و آبشش جداسازی شدند. آماده سازی و آنالیز نمونه ها طبق روش استاندارد MOPPAM صورت گرفت. اندازه گیری غلظت فلزات اندامهای مورد مطالعه توسط روش هضم مرطوب و با کمک دستگاه جذب اتمی Perkin Elmer 4100 انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد میانگین غلظت فلزات سنگین در بافت عضله حداقل (0.702±0.008) و در بافت آبشش حداکثر (14.06±0.14) می باشد. غلظت آهن به ترتیب بیش از روی، منگنز و مس در بافتهای مختلف ماهی بیاح بود (P<0.05). بالاترین غلظت منگنز، مس، روی و آهن 0.776±0.018، 0.385±0.05، 11.60±1.38، 14.06±0.14 میلی گرم در کیلوگرم به دست آمد. فلز منگنز در عضله، کبد و آبشش ماهی بیاح اختلاف معنی داری داشت (P<0.05). فلزات آهن، روی و مس در عضله و کبد اختلاف معنی داری داشت، اما در عضله و کبد با آبشش اختلاف معنی داری نداشت(P>0.05) . مقایسه نتایج بدست آمده از اندازه گیری فلزات سنگین با استانداردهای بین المللی MAFF، FDA، NHMRC و WHO بیانگر آلودگی گونه مورد مطالعه به آهن و منگنز در مقایسه با استانداردهایWHO  و FDA می باشد.