اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1391 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:11

مطالعه حاضر با هدف بررسی عوامل موثر در تعیین مطلوبیت زیستگاه آگامای سروزغی ایرانی (Phrynocephalus persicus) در منطقه تالاب میقان از مرداد 1389 آغاز و تا تیر 1390 به مدت 12 ماه به طول انجامید. در طی این مدت موقعیت جغرافیایی نقاط پراکنش و عدم پراکنش آگامای سروزغی ایرانی توسط سیستم مکانیابی جهانی (GPS) ثبت و در نرم افزارArcGIS  وارد گردید. سپس مهمترین عوامل محیطی و زیستگاهی که عبارتند از دما، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا، تیپ خاک، تیپ پوشش گیاهی، تراکم و ساختار گیاهی مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند. همچنین با بررسی متغیرهای زیستگاهی مرتبط با گونه نظیر دما، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا، تیپ و تراکم ساختار گیاهی و تیپ خاک، زیستگاه های مطلوب شناسایی و پس از تحلیل آماری داده ها توسط روش رگرسیون منطقی، این نتیجه حاصل شد که مطلوبیت زیستگاه مورد نظر با دما رابطه مثبت و با ارتفاع از سطح دریا رابطه منفی دارد. بعلاوه پوشش درختچه ای و بوته ای و بافت خاک رسی - شنی همراه با سنگ و کلوخ نیز بالاترین تاثیر را بر مطلوبیت زیستگاه گونه دارامی باشند. در انتها نیز، اعتبار مدل توسط آزمون خوبی برازش هوسمرولمشو (Hosmer and Lemeshow Goodness of Fit Test)، سطح زیرمنحنی و صحت کلی، مورد بررسی قرار گرفت.

انتخاب مولفه های بیولوژیکی به عنوان بایواندیکاتور در پایش سلامتی اکوسیستم ها سودمند بوده و تغییرات آینده محیط زیست را نشان می دهد. پیشرفت شاخص های زیستی آشکارگر برای ارزیابی خطرات ناشی از فلزات سنگین در اکوسیستم های تالابی مهم و ضروری بوده و به عنوان سیستم های اخطاردهنده برای آلودگی محیط زیست تلقی می شوند. موجودات آبزی قادرند از منابع تغذیه ای گوناگون، غلظت های چند برابر فلزات در آب را در بدن خود انباشت نمایند. سخت پوستان عالی به عنوان حلقه ای از زنجیره غذایی اکوسیستم های تالابی به دلیل جذب و تجمع فلزات سنگین در بدن خود می توانند نشانگر افزایش نسبی این آلاینده ها در محیط زیست خود باشند. در زمستان 1389 با استفاده از گراب اکمن تعداد 42 قطعه گاماروس در نقاط مختلف تالاب بین المللی گمیشان نمونه برداری شد. همچنین از ستون آب و رسوبات سطحی 3 ایستگاه نیز نمونه برداری صورت گرفت. نمونه های آب، رسوبات سطحی و گاماروس (Pontogammarus maeoticus) به ترتیب به روش های Water sampling، Standard methods و ASTM آماده سازی شد. سپس با استفاده از دستگاه جذب اتمی غلظت دو فلز سنگین سرب و آهن در تمامی نمونه ها قرائت شد. نتایج نشان داد که بیشترین غلظت فلزات سرب و آهن در بدن گاماروس به ترتیب 1.55 و 12.18 میکروگرم بر گرم وزن بود. آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین فلز غیرضروری سرب و فلز ضروری آهن در بدن میگو همبستگی مثبت، پایین و غیرمعنی داری وجود داشت (r=0.38، p=0.2). از طرفی میانگین غلظت فلزات سرب و آهن در ستون آب به ترتیب 0.16±0.01 و 0.28±0.15 و در رسوبات سطحی نیز به ترتیب 2.22±0.81 و 3.61±0.54 قسمت در میلیون به دست آمد. بین غلظت های سرب و آهن در ستون آب و رسوبات سطحی همبستگی مثبت و بالایی وجود داشت. به طور کلی میانگین غلطت سرب و آهن در بدن گاماروس، آب و رسوبات سطحی محل نمونه برداری در تالاب بین المللی گمیشان پایین تر از حد سمی بود.

کانی برازان از تالاب های اقماری دریاچه ارومیه، واقع در 30 کیلومتری شمال مهاباد می باشد که شکار و صید بی رویه، تعلیف احشام، کمبود آب و آلودگی های کشاورزی از جمله تهدیدات اصلی آن می باشند. از سوی دیگر زیبایی خاص منطقه، به کانی برازان پتانسیل گردشگری خوبی داده است. کاهش تهدیدات و استفاده از فرصت ها تنها با مشارکت جامعه محلی ممکن است، بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی نقش نهادهای مردمی و دولتی در مشارکت جوامع محلی برای حفاظت از تالاب کانی برازان می باشد که در سال 1391 انجام گرفته است. جامعه آماری 2320 نفر از اهالی دو روستای اطراف تالاب می باشند. حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان 330 نفر به دست آمد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی طلوب آن می باشد. بعد از کمی سازی داده ها به روش وزن دهی، برای تعیین میزان ارتباط متغیرهای پژوهش از همبستگی پیرسون و ضرایب رگرسیونی در سطوح معنی داری 0.05 استفاده شد. نتایج نشان داد که ارتباط مستقیم و مثبتی بین متغیر مستقل فعالیت نهادهای مردمی و دولتی با متغیر وابسته مشارکت وجود دارد و ضریب همبستگی پیرسون متغیر نهادهای مردمی و دولتی با مشارکت برابر 0.25 می باشد.

تالاب ها مهمترین و در عین حال آسیب پذیرترین منابع زیست محیطی جهان محسوب می شوند. برای دستیابی به استفاده خردمندانه از تالاب ها ضروری است به تعادل و توازنی رسید که موجودیت این اکوسیستم ها در گستره وسیع فعالیت های انسانی که از حفاظت مطلق تا دخالت موثر متفاوت است، تضمین شود. زون بندی سازوکاری در راه نیل به این هدف محسوب می شود. در این مطالعه زون بندی حفاظتی تالاب چغاخور در استان چهارمحال و بختیاری با روش ارزیابی چندمعیاره مکانی صورت گرفته است. گام های این مطالعه شامل تعیین هدف، شناسایی و گزینش معیارهای حفاظت، غربال سازی معیارها با استفاده از روش دلفی، اولویت بندی و وزن دهی معیارها با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی، نقشه سازی شاخص ها و در نهایت پهنه بندی و گزینش زون های حفاظتی بود. مطابق نتایج حاصل از پرسشنامه دلفی، معیار اصلی زیستگاه و زیرمعیارهای عوامل تهدید و درجه حفاظتی گونه در گزینش پهنه های حفاظتی در تالاب چغاخور بیشترین درصد اهمیت را به خود اختصاص دادند. نتایج اجرای روش AHP با نرم افزار Expert Choice در اولویت بندی معیارهای حفاظت نشان داد که از بین معیارهای اصلی، معیار زیستگاه با ضریب وزنی 0.489 بیشترین اهمیت و سپس معیارهای گونه، جنبه های اجتماعی و مدیریتی به ترتیب با ضرایب 0.279، 0.093 و 0.086 و معیار جنبه های اقتصادی با ضریب 0.053 کمترین ضریب اهمیت را در گزینش پهنه های حفاظتی در تالاب چغاخور داشت. با در نظر گرفتن مرز تالاب بر اساس توسعه گیاهان آبزی و زون بندی نهایی پهنه های حفاظتی، وسعت زون هسته مرکزی معادل %24.1، وسعت زون حائل در داخل پهنه آبی برابر %19.5 و وسعت این زون در خارج از پهنه آبی معادل 28.5 درصد محدوده مورد مطالعه تعیین شد. در مجموع می توان چنین نتیجه گیری نمود که از شمال به سمت جنوب تالاب به تدریج بر ارزش حفاظتی آن افزوده می شود.

صنعت توریسم به عنوان صنعتی پویا با ویژگی های توسعه مدارانه خود اثرات مهمی در اقتصاد، فرهنگ و محیط زیست جامعه بر جای می گذارد. رشد این صنعت در هر کشور نیازمند استراتژی مناسب و برنامه ریزی مدیریتی موثر است. جزیره قشم با مساحتی معادل 1491 کیلومترمربع در منتهی الیه شرقی خلیج فارس در تنگه هرمز واقع شده است. جزیره قشم با دارا بودن جذابیت های تاریخی، فرهنگی و حضور اکوسیستم های خاص همچون جزایر مرجانی، جنگل های حرا و... دارای قابلیت های فراوانی برای گردشگری می باشد. هدف این پژوهش ارائه مدل کاربری اراضی جهت توسعه گردشگری جزایر می باشد. در این پژوهش 20 معیار گردشگری در سه دسته اصلی معیارهای فیزیکی، بیولوژیکی و اقتصادی_ اجتماعی فرهنگی بر اساس روش دلفی Delphi مشخص گردیدند. بر اساس مدل های تصمیم گیری چند شاخصه (MADM) و با کمک ابزار GIS مناطق مناسب برای توسعه گردشگری در جزیره قشم مشخص گردیدند. نتیجه بررسی نشان داد %80.2 جزیره قشم با مساحتی معادل 1195.78 کیلومترمربع برای گردشگری دارای توان مناسب و %19.8 از منطقه با مساحتی معادل 295.22 کیلومترمربع برای گردشگری توان ندارد.

تالاب بین المللی گمیشان در استان گلستان و در همجواری با دریای خزر قرار داشته و از مهمترین تالاب های ساحلی شمال کشور محسوب می گردد. مساحت این تالاب 20000 هکتار بوده و آب آن از دریای خزر و رودخانه اترک تامین می گردد. هدف از تحقیق حاضر، تعین تنوع، تراکم و بررسی شاخص های زیستی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی زمستان گذران در تالاب بین المللی گمیشان بوده است. بدین منظور، پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی زمستان گذران تالاب گمیشان در یک دوره پنج ساله از سال 1386 (2008) تا 1390 (2012) با روش Total Count مورد سرشماری قرار گرفته و نتایج آن با نرم افزار Ecological methodology تجزیه و تحلیل گردید. در طول دوره بررسی، مجموعا 400591 قطعه پرنده آبزی و کنار آبزی از 84 گونه، متعلق به 12 تیره زمستان گذرانی نموده اند. بر اساس یافته های این پژوهش بیشترین تعداد پرنده در سال 1386 با 115263 قطعه و کمترین آن در سال 1390 با 58583 قطعه بوده است. در این مدت تیره فلامینگو با 28.11 درصد، بیشترین فراوانی و تیره اکراس با 1 درصد، کمترین فراوانی پرندگان مهاجر آبزی را به خود اختصاص داده است. همچنین بررسی شاخص های تنوع زیستی این تالاب نشان داد که بیشترین میزان شاخص غنای گونه ای مارگالف در سال 1386 (4.983) و کمترین آن مربوط به سال 1390 (3.658) بوده است. هچنین بیشترین میزان شاخص یکنواختی کامارگو در سال 1386 (0.230) و کمترین آن مربوط به سال 1387 (0.081) بوده است. بنابراین علیرغم اینکه تالاب بین المللی گمیشان در حفاظت پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی و پرندگان حمایت شده، نقش اساسی دارد، اما نتایج این پژوهش نشان می دهد که جمعیت و تعداد گونه های پرندگان این تالاب روند کاهشی داشته است.

کادمیوم یکی از سمی ترین عناصر سنگین است که عمدتا از طریق مصرف غذاهای دریایی آلوده به کادمیوم وارد بدن انسان می شود. در پژوهش حاضر، ضمن اندازه گیری غلظت کادمیوم با دستگاه جذب اتمی در نمونه های عضله ماهی شیربت (Barbus grypus) رودخانه اروند، ریسک ناشی از مصرف این ماهی برای انسان نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. 30 عدد ماهی از 6 ایستگاه در اوزان بازاری از رودخانه اروند در استان خوزستان بصورت تصادفی انتخاب و غلظت کادمیوم در آنها اندازه گیری شد. میانگین غلظت کادمیوم در عضله ماهی شیربت 0.85 میکروگرم بر گرم وزن تر (2.94 میکروگرم بر گرم وزن خشک) بود که این میزان پایینتر از حد استاندارد تعیین شده توسط سازمان های معتبر جهانی مانند FAO و WHO می باشد. نتایج نشان داد شاخص ریسک (HQ) کمتر از 1 (0.36) بود که بر این اساس مصرف ماهی شیربت این منطقه خطر حادی برای مصرف کنندگان از نظر میزان کادمیوم در پی نخواهد داشت و برای حفظ سلامتی، میزان مجاز مصرف آن 82 گرم در روز توصیه می شود.

مطالعات بیولوژیک و اکولوژیک منابع آب، اساسی ترین مبحث در بررسی های علمی اکوسیستم ها هستند. تحقیق حاضر در رابطه با مطالعه ساختار و تنوع ماکروبنتوزهای رودخانه دز در محدوده پناهگاه حیات وحش دز می باشد. نمونه برداری در پاییز و زمستان سال 1388 و در هر فصل از 10 ایستگاه با سه تکرار انجام پذیرفت. در این تحقیق شناسایی، بررسی تنوع و تراکم گروه های ماکروبنتوز در فصول مختلف و اندازه گیری پارامترهای فیزیکی شیمیایی آب از قبیل درجه حرارت، شوری، pH، اکسیژن محلول و نیز دانه بندی رسوبات در راستای بررسی احتمالی رابطه تنوع گروه های ماکروبنتوزی و متغیرهای محیطی انجام پذیرفت. بر اساس نتایج به دست آمده از این بررسی در مجموع 6 رده از بی مهرگان کفزی آب های شیرین مشتمل بر 25 گونه، در منطقه ثبت شد. بیشترین درصد فراوانی به ترتیب مربوط به کم تاران (Oligochaeta) با 49.36 درصد، شکم پایان (Gastropoda) با 33.83 درصد، حشرات (Insecta) با 13.15 درصد، دو کفه ای ها (Bivalvia) با 2.64 درصد، سخت پوستان (Crustacea) با 0.9 درصد و زالوها  (Hirudinea)با 0.088 درصد بوده است. جهت بررسی تنوع ماکروبنتوزها در منطقه از شاخص شانون (H’) و شاخص سیمپسون (l)، بریلوین و کامارگو استفاده؛ بیشترین مقدار شاخص های شانون، سیمپسون، بریلوین و کامارگو به ترتیب؛ 1.04، 0.403، 1.02 و 0.266 و به ترتیب در فصول پاییز، زمستان، پاییز و پاییز ثبت شد.