فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس
سال:1389 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

از دهه 1970 میلادی به بعد به دلیل شکست برنامه های توسعه ای و مکانیزم رخنه به پایین و مشکلات ناشی از شهرنشینی به ویژه در کشورهای جهان سوم، توجه برنامه ریزان به توسعه و ایجاد شهرهای کوچک معطوف گردید، تا پاسخگوی نیازهای توسعه عادلانه باشد. در ایران شبکه شهری به گونه ای بوده که شهرهای کوچک جایگاه عملکردی قوی نداشته اند. بنابراین توجه به نقش این شهرها در توسعه ناحیه ای اهمیت زیادی دارد. هدف این مطالعه بررسی نقش و عملکرد شهر زیرآب به عنوان یک کانون شهری کوچک در توسعه ناحیه پیرامون آن می باشد. اطلاعات مورد نیاز از بررسی اسنادی، محلی و تکمیل پرسشنامه بدست آمده است و جامعه آماری تحقیق، شهرستان سوادکوه بوده است. شهر زیرآب و روستاهای پیرامون آن به عنوان جامعه نمونه تحقیق انتخاب شده است. داده های گردآوری شده با استفاده از روش های آماری مانند روش RS. Dick، روش لیکرت و آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان می دهد که ناحیه روستایی پیرامون از نظر سطوح توسعه دارای وضعیت نسبی مطلوبی است، اما چون عمده سرمایه گذاری ها در شهر زیرآب اغلب به بخش زیرساختی- خدماتی اختصاص داده شده است و بخش تولید و فعالیت های تولیدی مورد توجه قرار نگرفته است، در نتیجه شهر زیرآب فقط به عنوان مرکز ارائه خدمات بوده و عملکردی ضعیف در سطح ناحیه داشته و نمی تواند نقش مطلوبی در تعادل بخشی توسعه ناحیه ای ایفا نماید.

ویژگی عصر کنونی شهرنشینی، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است. با تداوم توسعه شهرها در آینده، پیش بینی ها حاکی از افزایش هر چه بیشتر تخریب ها و آلودگی های زیست محیطی در شهرها و مناطق شهری است. به دنبال این تحولات و نگرانی ها، امروزه نظریه توسعه پایدار که پیدایش آن به دهه های پایانی قرن بیستم باز می گردد بیش از پیش قوت گرفته است. در این میان با توجه به نقش پررنگ شهرها در پیدایش ناپایداری های کنونی، نظریه توسعه پایدار شهری از اهمیتی فراوان برخوردار گشته است. با توجه به اثرات گسترده مسکن بر محیط های شهری، در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری بخش مسکن نقش بسیار مهمی بر عهده دارد مسکن بخش بسیار بزرگی از کاربری های شهری را به خود اختصاص داده است، همچنین مصرف کننده بخش زیادی از انرژی و منابع وارد شده به شهرها نیز می باشد. علاوه بر این، بخش مسکن از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز نقش بسیار مهمی در شهرها دارد. بر این اساس پایداری مسکن گامی مهم در دست یابی به توسعه پایدار شهری قلمداد می شود. هدف این تحقیق برنامه ریزی در جهت توسعه مسکن پایدار در شهر حاجی آباد فارس می باشد. بر این اساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع اسنادی و بررسی های میدانی است. داده های حاصل از بررسی های میدانی (توزیع پرسشنامه و مشاهده) و اسنادی (آمار سازمان های مربوطه) به وسیله نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر این است، که مساکن شهر حاجی آباد پایدار نیستند. در خصوص افزایش میزان پایدار مسکن در شهر حاجی آباد و حرکت به سمت شاخص های مطلوب پیشنهاداتی ارائه گردیده است.

در طی پنجاه سال اخیر، به دلیل افزایش و رشد جمعیت شهری و توسعه مناطق شهری ناشی از آن، شاهد ادغام فضایی مناطق روستایی بسیاری در کالبد فضایی شهرها، به خصوص در شهرهای جهان سوم بوده ایم. که این مساله تغییرات و دگرگونی های عمده ای را به لحاظ اجتماعی در سطح این مناطق بوجود آورده است. در شهرهای بزرگی همچون تهران، مناطق روستایی در نقاطی از شهر وجود دارند که این مناطق بنا به دلایلی، همچنان ماهیت فیزیکی و بافت سنتی روستایی خود را حفظ نموده اند. بسیاری از مناطق روستایی شهر تهران در حال حاضر به عنوان بخشی از پیکره عظیم محدوده کالبدی یا فیزیکی تهران به شمار می آیند. از جمله این روستاها می توان به روستای کن اشاره نمود که در حوزه شهری تهران و در ناحیه 2 شهرداری منطقه 5 واقع شده و برخلاف ادغام فضایی کامل در شهر تهران همچنان توانسته بافت فیزیکی روستایی و خصیصه های عمده اجتماعی خود را حفظ نماید. نتایج حاصله بیانگر این موضوع است که روستای کن، برخلاف ادغام کامل فضایی در کلان شهر تهران همچنان توانسته بافت و مورفولوژی روستایی و ویژگی های اجتماعی خود را حفظ نماید. در طی روند توسعه و تکامل کالبدی شهر تهران و منطقه 5، هسته اولیه روستای کن که به عنوان هسته اصلی شکل گیری منطقه 5 محسوب می شود، به لحاظ فیزیکی توسعه ای نداشته، همچنین بسیاری از باغات و اراضی کشاورزی روستای کن کارکرد سنتی خود را حفظ نموده اند. با توجه به نقش و کارکرد روستا- شهری، روستای کن شاخصه های اجتماعی و فرهنگی خود را به دلیل ریشه مذهبی ساکنان بومی و امامزاده های واقع در آن حفظ نموده، اما مهم ترین مشکل و معضل این منطقه را می توان اسکان گروه های مهاجر افغان در باغات شمال کن دانست.

بلایای و مخاطرات طبیعی به عنوان پدیده ای طبیعی در طول دوران حیات کره زمین وجود داشته و خواهند داشت. وقوع بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله، توفان و گردباد در بیشتر موارد تاثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی باقی گذارده و تلفات سنگینی بر ساکنان آن وارد ساخته است. حال وقتی منطقه ای در اثر بلای طبیعی به خصوص زلزله تخریب شده باشد یکی از مهم ترین کارها بعد از وقوع بلا، بحث بازسازی و بازگشت به حالت اولیه می باشد. لذا بازسازی فرصتی مناسب برای اندیشیدن به توسعه منطقه سانحه دیده و رفع نواقص و نارسائی های گذشته است. بنابراین در تدوین برنامه های بازسازی منطقه سانحه دیده می بایست به افق نسبتا بلندتری نظر داشت و این برنامه ها را در راستای توسعه ملی و منطقه ای تدوین نمود. شاید مهم ترین قسمت در بازسازی ساختن دوباره مسکن ساکنین است، به نحوی که آسایش روانی را در برابر خطرات احتمالی در آینده به همراه داشته باشد. در همین راستا این مقاله تلاش دارد تا فرآیند بازسازی در نواحی روستایی دشت سیلاخور با تاکید بر ابعاد کالبدی را در استان لرستان مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با تاکید بر مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه است. یافته ها نشان می دهد که در مجموع ساکنین نواحی روستایی در دشت سیلاخور از نحوه برنامه ریزی و اعطای تسهیلات برای بازسازی مساکن رضایت چندانی نداشته اما به هر جهت از مساکن ساخته شده با کمک تسهیلات رضایت نسبی دارند.

بافت های مسکونی با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی به طور وسیعی در حال تحول و پیشرفت است، در حالی که این تحولات برای ایجاد محیطی امن و سالم غیرقابل اجتناب هستند، با محدودیت هایی نیز مواجه هستند که می توان با برنامه ریزی درست و وضع قوانین، ضوابط و مقررات خاص و اجرای آنها به نتایج بهتری دست یافت. روستا و روستانشینی به عنوان یکی از اشکال سکونتی است که در مناطق طبیعی ویژه ای شکل گرفته و به ظهور رسیده اند. این سکونتگاه ها به عنوان یک مجموعه مکانی فضایی دارای روابط درونی و بیرونی بوده و در کنش متقابل بین نیروهای درونی و بیرونی دچار تحولات و تغییراتی گشته است. این تغییرات و تحولات در گذر زمان و در مکان متفاوت بوده است. در این پژوهش سعی بر آن است با استفاده از الگوهای حاکم بر سکونتگاه های روستایی کشور به بررسی مقایسه ای بین دو نوع الگوی حاکم بر سکونتگاه های روستاهای غرب و جنوب کشور پرداخته شود. روش به کار گرفته در این نوشتار، توصیفی- تحلیلی است.

شهر به عنوان سیستمی به هم پیوسته از عناصر انسانی و طبیعی، موثرترین فضا در ارائه امکانات و خدمات رفاهی و زیستی به اجتماعات انسانی است. با توجه به پیچیدگی و تنوع خاص مسائل مربوط به شهرها، اداره آنها نیاز به مدیریتی تحول خواه، کیفی، مشارکت جو، واحد و همه جانبه نگر دارد. حاشیه نشینی شهری یکی از مسائل مرکب شهری و اجتماعی می باشد. که در اغلب شهرهای کشور به صورت معضلی پیچیده رخ می نمایاند، شهر خرم آباد به عنوان یکی از شهرهای میانه اندام ایران، در سال های اخیر دچار تغییرات اساسی و ساختاری در ابعاد کالبدی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شده است. پدیده حاشیه نشینی به عنوان یکی از پیامدهای اولیه این گونه تغییرات است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد عملکرد مدیریت شهری خرم آباد را در شکل گیری این سکونتگاه ها با تاکید بر محله دره گرم غربی و به تبع آن تاثیری که این سکونتگاه ها به عنوان چالش های فراروی مدیریت شهری بر فعالیت شهرداری ها داشته اند، بپردازد. نتایج حاکی از آنست که تمرکز در سرمایه گذاری در مناطق جدید در شمال و جنوب (گلدشت) شهر در مقایسه با مناطق قدیمی مانند محلاتی چون پشت بازار، درب باباطاهر، محله زیدبن علی به عنوان هسته های اولیه و قلب تپنده شهر، عدم تعادل در بازار عرضه و تقاضا، موقعیت مهاجرت پذیری شهر خرم آباد در جوار با روستاهای اطراف و دیگر شهرستان های استان، متورم شدن قیمت زمین و سایر امکانات شهری، نامشخص بودن جایگاه مدیریت شهری به لحاظ دخالت شواری شهر در وظایف شهرداری ها، دخالت در طراحی و اجرای پروژه های شهری توسط افراد غیرمتخصص، عملکرد عناصر مختلف رسمی و ها، ناتوانی در مدیریت بهینه منابع سازمانی از جمله مدیریت نیروی انسانی، مدیریت منابع مالی و مدیریت بحران و... از دیگر عواملی است که به گسترش این پدیده در شهر خرم آباد دامن زده است.

اسکان غیررسمی و گسترش آن در چند دهه گذشته آسیب های بسیار جدی به بافت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری از شهرها وارد کرده است. امروزه بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه با مسایل و مشکلات مشابهی چون رشد شتابان جمعیت معضل اشتغال و گسترش بخش غیررسمی و محله های فقیرنشین و ناپایداری شهری در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و محیطی و... مواجه اند که این مسایل تحت تاثیر عوامل محلی، منطقه ای و ملی قالب های متفاوتی به خود گرفته اند. در این مقاله سعی ما بر آن بوده تا معضلاتی را که این گونه سکونتگاه ها برای شهر بهشهر به وجود آورده اند را شناسایی نموده و مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهیم. در این خصوص اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه، منابع اسنادی، مصاحبه و... جمع آوری شده که نتایج آن پس از ارزیابی حاکی از مشکلات اجتماعی عدیده ای چون اعتیاد، مفاسد اخلاقی، ناامنی، جرائم و انتشار بیماری های عفونی و واگیر در سطح شهر بوده است.

به طور کلی سیاست های مسکن، قبل از هر چیز بیانگر نگرش ها، آرمان ها و باورهای سیاسی دولت هاست. اتخاذ هرگونه سیاستی در خصوص مسکن گروه های کم درآمد، منعکس کننده خواست واقعی دولت ها در جهت بهبود کیفی زندگی این گروه ها تلقی می شود. فراهم آوردن سرپناه مناسب، در حال حاضر از عمده ترین مشکلات افزایش سریع جمعیت شهری کشورهای در حال توسعه می باشد. پیوسته بخشی از جمعیت شهرها را اقشار کم درآمد تشکیل خواهند داد که هنر نظام اجتماعی- اقتصادی هر جامعه در کوچک نمودن نسبت آنها و پاسخگویی به نیازهای پایه ایشان، از جمله مسکن است. از تجاربی که در امر تامین مسکن کشورهای در حال توسعه به دست آمده است، برنامه ریزان مسکن، روش هایی را برای تامین حداقل مسکن پیشنهاد کرده اند. در این مقاله راهبردهای مختلف تامین مسکن قشرهای کم درآمد شهری با تکیه بر مطالعه موردی و با تاکید بر سکونتگاه های غیررسمی به عنوان عمده ترین گروه های کم درآمد شهری، مورد بررسی قرار گرفته و سپس پیشنهادهایی ارایه شده است.

خرد بودن بیش از حد اراضی، عدم وجود راه های ارتباطی بین مزارع، آبیاری و زهکشی نامناسب و غیره مشکلات عمده ای را بر سر راه تولید محصولات کشاورزی در سیستان قرار داده است. به منظور افزایش تولید و مکانیزه کردن آن، ارتقای وضعیت اقتصادی کشاورزان منطقه سرانجام افزایش بهره وری، یکپارچه سازی اراضی زابل آغاز گردید. در این تحقیق سعی بر آن است که، تاثیر یکپارچه سازی اراضی بر عملکرد محصولات کشاورزی، از نظر اقتصادی، در دهستان لوتک، بررسی گردد. بدین منظور، دو روستای یکپارچه شده (لوتک و اسلام آباد) و دو روستای غیریکپارچه (ورمال و مسافر کلاتی) جهت مقایسه، در منطقه مورد مطالعه انتخاب، و مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات به دست آمده از طریق روش پیمایشی (مشاهده اراضی و مصاحبه حضوری با بهره برداران)، مصاحبه با کارشناسان و افراد دخیل در اجرای طرح (قبل و بعد از یکپارچگی) و کارشناسان جهاد کشاورزی و آب و خاک منطقه مورد تحقیق، تهیه و جمع آوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، یکپارچه سازی اراضی، بر کاهش تعداد قطعات، افزایش سطح زیر کشت، کاهش میزان مصرف آب، افزایش استفاده از ماشین آلات کشاورزی، افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و سرانجام، افزایش درآمد کشاورزان منطقه تاثیر چشم گیری داشته است. پس بین یکپارچه سازی اراضی و مکانیزه شدن آن با عملکرد محصولات کشاورزی، رابطه مستقیمی وجود دارد.