نهال و بذر
سال:1386 | دوره:23 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به وسیله واکنش متفاوت ژنوتیپ ها به شرایط متغیر محیطی ایجاد می شود. توجه به این پدیده برای پیشرفت در اصلاح نباتات ضروری است، عدم توجه به آن موجب محدود شدن دقت برآورد عملکرد دانه می شود. در این تحقیق به منظور تعیین پایداری عملکرد و بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، تعداد بیست ژنوتیپ امیدبخش جو در سال های زارعی 81-1379 (به مدت دو سال ) در هفت ایستگاه مناطق معتدل کشور شامل ایستگاه های تحقیقاتی کرج، کرمان، اصفهان، بیرجند، یزد، زرقان و نیشابور مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب بر روی عملکرد دانه تیمارها، اختلاف معنی دار برای اثر سال، مکان، اثر متقابل سال × مکان، ژنوتیپ و اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ × مکان × سال نشان داد. با توجه به معنی دار بودن اثر متقابل ژنوتیپ × مکان × سال جهت بررسی دقیق تر ژنوتیپ ها و تعیین پایداری عملکرد آن ها از روش های مختلف تجزیه پایداری استفاده شد. پارامترهای پایداری واریانس محیطی (Si2)، ضریب تغییرات محیطی (CVi )، میانگین مربعات انحراف از خط رگرسیون (Sdi2)، اکووالانس (Wi2 )، واریانس پایداری (δi2)، واریانس درون مکانی (MS(Y/L)i)، ضریب تبیین (Ri2)، میانگین رتبه (`R) و انحراف معیار رتبه (SDR) و اثر متقابل ناشی از نامتجانسی در مقدار (SS(HV)i) و اثر متقابل ناشی از انحراف از همبستگی کامل و مثبت رتبه بندی ژنوتیپ ها در محیط (SS(IC)i ) برای همه ژنوتیپ ها محاسبه شد. با توجه به معیارهای پایداری مورد استفاده ژنوتیپ های شماره 4 (Trompillo/L.Moghan) ، (Rihane -03) 13 و (Gustoe/Arar) 15 در اغلب روش های مورد مطالعه، پایداری مطلوب تری را نشان دادند، که این سه ژنوتیپ برای معرفی، به برنامه های به زراعی و آزمایش های تحقیقی - تطبیقی پیشنهاد شدند.

کنه های تارتن دو لکه ای (Tetranychus urticae complex) از مهم ترین آفات بادنجان هستند. در این بررسی جمعیت تخم و مراحل فعال این کنه در شرایط آلودگی طبیعی و مصنوعی در برگ های بالایی و پایینی و میزان خسارت آن بر روی نه رقم بادنجان برای دو سال (1379 و 1380) در منطقه ورامین مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و هر تکرار شامل چهار ردیف  بود و در هر ردیف ده بوته کاشته شد. با انجام نمونه برداری هفتگی از تیرماه الی آبان ماه، جمعیت کنه تارتن روی برگ های بالایی و پایینی گیاهان با استفاده از میکروسکوپ تشریحی شمارش شد. میزان خسارت کنه تارتن روی محصول ژنوتیب های بادنجان، با توزین ده میوه در سه تکرار به فاصله پانزده روز تعیین شد. نتایج محاسبات آماری در سال 1379 نشان داد بیشترین میانگین جمعیت کنه فعال روی برگ های پایینی به تعداد 8/37 و 86/46 کنه و روی برگ های بالایی به تعداد 19/27 و 08/38 کنه به ترتیب در آلودگی طبیعی و مصنوعی، روی رقم برازجان وجود داشت. از نظر آماری، جمعیت تخم و مراحل فعال کنه در سال 1380 فقط روی برگ پایینی در آلودگی مصنوعی در سطح 5 درصد معنی دار بود. بیشترین میانگین تخم و کنه فعال برای رقم امامی 905 و به تعداد 47/63 تخم و 94/170 کنه ثبت شد. در میان ژنوتیپ های بادنجان بیشترین و کمترین میزان خسارت کنه تارتن برای ارقام امامی 905 و قلمی ورامین به مقدار 42/69 و 86/12 درصد محاسبه شد که به عنوان حساس ترین و متحمل ترین ژنوتیب های بادنجان معرفی شدند.

در استان فارس بیماری پوسیدگی سیاه ریشه نخود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با توجه به خاکزاد بودن عامل بیماری استفاده از ارقام متحمل و یا مقاوم مناسب ترین روش مبارزه است. طی سه سال بررسی (1377 تا 1380)، واکنش 126 ژنوتیپ نخود موجود در بانک ژن و نمونه های جمع آوری شده از استان نسبت به قارچ Fusarium solani عامل بیماری در گلخانه و مزرعه مورد بررسی قرار گرفت.در آزمایش های گلخانه ای ژنوتیپ ها به همراه چهار رقم حساس به نام های پارس،هنر، هاشم و نمونه ای از سپیدان، درون گلدان هایی که خاک آن قبلا به طور مصنوعی آلوده شده بود کاشته شدند. برای هر ژنوتیپ چهار گلدان در نظر گرفته شد. در این آزمایش کلیه ژنوتیپ ها حساس تشخیص داده شدند. به منظور بررسی امکان وجود تحمل بین ژنوتیپ ها در شرایط مزرعه (Field tolerance)، قطعه زمین هایی با آلودگی یکنواخت در دو منطقه فسا و زرقان انتخاب و هر ژنوتیپ در دو خط دو متری به فاصله60 سانتی متر از یکدیگر کاشته شدند. بین هر چهار تا نه ژنوتیپ یکی از ارقام حساس کاشته شد. از ژنوتیپ های کشت شده در فسا ژنوتیپ های شماره 25، 41، 50، 51، 72، 90، 101 و 125 و در منطقه زرقان ژنوتیپ های شماره 9، 10، 13، 14، 25، 50، 51، 62 ، 78 و 79 حالت تحمل از خود نشان دادند. در سال سوم واکنش کلیه ژنوتیپ های متحمل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در قطعه زمینی آلوده در منطقه زرقان مورد بررسی مجدد قرار گرفت. در این بررسی نیز کلیه ژنوتیپ ها حساس تشخیص داده شدند. این بررسی نشان داد که 126 ژنوتیپ موجود در بانک ژن و نمونه های جمع آوری شده از استان فارس حساس به قارچ F. solani عامل پوسیدگی سیاه ریشه نخود هستند.

به منظور یافتن ارقام متحمل به خشکی، انتخاب ارقام دارای عملکرد بالا و همچنین یافتن شاخص های مناسب جهت ارزیابی تحمل به خشکی در آفتابگردان، آزمایشی با شش ژنوتیپ (آذرگل ، آلستار، هیبرید مهر، رکورد، CMS 19*R256 وCMS 60/52*R82) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار از سال 1381 به مدت دو سال در ایستگاه اسلام آباد غرب اجرا شد. ژنوتیپ ها در قالب دو طرح جداگانه و مجاور هم کاشته شدند. در یکی از قطعات آبیاری معمول و در قطعه دیگر آبیاری در مراحل کاشت، غنچه دهی و گلدهی انجام شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی سبب کاهش شدید شاخص سطح برگ، عملکرد دانه، عملکرد روغن، قطر ساقه، ارتفاع بوته و قطر طبق می شود. در شرایط آبیاری کامل رقم های مهر و رکورد به ترتیب با 3908 و 3901 کیلوگرم و در شرایط تنش رقم های آذرگل و رکورد به ترتیب با 2850 و 2634 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه بودند. در این بررسی شاخص های GMP و STI بهترین شاخص ها برای ارزیابی تحمل به تنش خشکی ژنوتیپ ها در آفتابگردان تشخیص داده شدند.

به منظور بررسی اثر زمان برداشت بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام کلزا، در سال های زراعی 1381 و 1382 آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی زهک در زابل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت اسپلیت پلات در سه تکرار انجام شد.ارقام مورد بررسی دو هیبرید Hyola 308 و رقم ساری گل عامل اصلی و زمان برداشت در هفت سطح شامل T1 : برداشت در ده درصد تغییر رنگ دانه در خورجین های ساقه اصلی، T2 : برداشت سه روز بعد از مرحله اول، T3 : برداشت شش روز بعد از مرحله اول، T4 : برداشت نه روز بعد از مرحله اول، T5 : برداشت دوازده روز بعد از مرحله اول، T6 : برداشت پانزده روز بعد از مرحله اول و T7 : برداشت هیجده روز بعد از مرحله اول عامل فرعی آزمایش را تشکیل دادند. نتایج آزمایش حاکی از تفاوت معنی دار زمان برداشت بر تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد روغن بود. با تاخیر در زمان برداشت عملکرد دانه، تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه کاهش نشان دادند. تیمار T3 در قیاس با تیمارهای T6 و T7 به ترتیب حدود 33 و 32 درصد برتری عملکرد داشت. ارقام مورد بررسی از نظر تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن اختلاف معنی داری نشان دادند. هیبرید Hyola 308 با میانگین 3553 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم ساری گل حدود 21 درصد افزایش عملکرد دانه نشان داد. درصد روغن زمان های برداشت از نظر آماری اختلاف معنی دار نداشت. تغییرات عملکرد روغن تحت تاثیر زمان های برداشت مشابه تغییرات عملکرد دانه بود. صفات اندازه گیری شده در ترکیبات مختلف تیمارها اختلاف معنی دار نشان ندادند. با توجه به نتایج، برداشت سه تا شش روز پس از ده درصد تغییر رنگ دانه (که مصادف با 30 تا 40 درصد تغییر رنگ دانه ها در خورجین های ساقه اصلی است) به همراه ارقام و هیبریدهای زودرس برای منطقه سیستان و مناطق هم اقلیم قابل توصیه است.

به منظور بررسی رابطه شاخص تعادل غذایی با عملکرد و خصوصیات کیفی انگور، و با هدف تعیین وضعیت تعادل عناصر غذایی در باغ ها و اثر آن بر کاهش عمکرد و کیفیت انگور منطقه، آزمایشی به مدت چهار سال در تاکستان های استان کهگیلویه و بویراحمد به اجرا درآمد. در این آزمایش ابتدا حد بهینه عناصر غذایی برای انگور تعیین و سپس نشانه های دریس (Diagnosis and Recommendation Integrated System: DRIS) برای عناصر مختلف و همچنین شاخص تعادل غذایی برای باغ های کم بارده محاسبه شد. در مرحله بعد، رابطه این شاخص با عملکرد و خصوصیات کیفی انگور، مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان داد که رابطه ای منفی و معنی دار در سطح احتمال 1%، بین شاخص تعادل غذایی و عملکرد انگور وجود دارد. همچنین رابطه ای منفی بین این شاخص و خصوصیاتی چون میزان قند انگور، مواد جامد محلول (Total Soluble Solid: TSS) و نسبت TSS/TA وجود دارد که مورد آخر در سطح احتمال 5% معنی دار بود. رابطه بین شاخص تعادل غذایی و اسیدیته کل (Total Acid: TA). مثبت ولی معنی دار نبود. در مجموع، نتایج حاکی از بالا بودن شاخص تعادل غذایی و نشان دهنده عدم تعادل عناصر در باغ ها بود که خود یکی از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد و کیفیت انگور منطقه است.

یکی از عوامل موثر در کاهش عمر انباری سیب وجود اتیلن در محیط نگهداری میوه است. به منظور حفظ کیفیت و افزایش عمر انباری سیب های زودرس گلاب کهنز آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمارها شامل سه دمای متفاوت (1، 4 و 20 درجه سانتی گراد)، دو ترکیب گازی (ترکیب گازی اول: O2 3% + CO2 2% و ترکیب گازی دوم: (O2 1% + CO2 4%) و دو نوع پوشش (پلی اتیلن و پلی پروپیلن) بود. در طول مدت نگهداری در هر چهارده روز یک بار پارامترهایی از قبیل سفتی بافت، مقدار مواد جامد محلول،pH ، EC ، شاخص طعم میوه، اسیدیته قابل تیتراسیون و مقدار تولید اتیلن اندازه گیری شد. نتایج آزمایش ها نشان داد که مقدار تولید اتیلن در دمای 1 درجه سانتی گراد کمتر بود. میوه های بسته بندی شده در 1 درجه سانتی گراد، ترکیب گازی دوم و پوشش پلی پروپیلن، مواد جامد محلول، اسیدیته قابل تیتراسیون، طعم و سفتی خود را بهتر از سایر تیمارها حفظ کردند. در طول دوره انبارداری مقدار pH و طعم میوه روند افزایشی و مقدار مواد جامد محلول و اسیدیته قابل تیتراسیون روند کاهشی نشان داد و این تغییرات نسبت به میوه های شاهد با سرعت کمتری اتفاق افتاد. اعمال تیمارهای مختلف نشان داد که بسته بندی در اتمسفر تعدیل یافته باعث افزایش ماندگاری و کندتر شدن سرعت نرم شدن میوه در مقایسه با میوه های شاهد شد.

نشانگرهای مولکولی ابزار ارزشمندی برای به نژادی گیاهان و به ویژه شناسایی ژرم پلاسم و انتخاب غیرمستقیم هستند. انتخاب به کمک نشانگر (Marker-Asisted Selection: MAS) برای مقاومت به آفات و بیماری ها و صفات مرتبط با کیفیت برخی گیاهان زراعی به عنوان بارزترین مثال به کارگیری روتین MAS در طرح های به نژادی مطرح است. با این حال کاربرد عملی نشانگر مولکولی معلوم کرده است که موفقیت در MAS به عواملی از جمله اساس ژنتیکی صفت مورد نظر، تعداد افراد (بوته ها) مورد تجزیه و تحلیل و زمینه ژنتیکی که ژن هدف به آن انتقال خواهد یافت، بستگی دارد. در این مطالعه با بهره گیری از داده های واقعی، کارایی (AMAS) و دقت (EMAS) انتخاب به کمک نشانگر با استفاده از نشانگرهای ریز ماهواره (SSR) پیوسته به ژن مقاومت به شته روسی (Dn4) و رنگ گلوم (Rg2) در گندم مورد ارزیابی قرار گرفت. دو نشانگر Xgwm337 و Xgwm106 احاطه کننده ژن Dn4 مستقر بر روی بازوی کوتاه کروموزوم 1D گندم با فاصله 9.5 cm و9.2 cm قرار دارند. دقت و کارآیی انتخاب به کمک نشانگر برای ژنوتیپ های مقاوم هموزیگوت برای ژن Dn4 در نسل F2 محاسبه شد. EMAS برای نشانگر Xgwm337 برابر با 100% و AMAS برای نشانگرهای احاطه کننده Xgwm337-Xgwm106  و Xgwm337-Rg2 و نشانگرهای غیراحاطه کننده Xgwm106-Rg2 برابر با100% به دست آمد.

به منظور تعیین اثر محدودیت منبع و مخزن بر عملکرد و اجزا عملکرد چهار رقم برنج، آزمایشی در سال 1382 در موسسه تحقیقات برنج کشور- معاونت مازندران (آمل) با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. فاکتورهای مورد مطالعه شامل اعمال محدودیت منبع و مخزن در چهار سطح (قطع تمام برگ ها به جز برگ پرچم, قطع برگ پرچم, قطع یک سوم انتهای خوشه و شاهد) و فاکتور رقم در چهار سطح (طارم، ندا، شفق و فجر) بود. در این آزمایش صفاتی از قبیل عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، طول خوشه، درصد باروری خوشه و وزن هزاردانه، در تمام تیمارها ارزیابی شدند. با اعمال تیمارهای محدودیت منبع و مخزن بین ارقام از نظر عملکرد دانه، شاخص برداشت، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، وزن هزار دانه و سایر صفات مرتبط تفاوت معنی داری وجود داشت. اثر متقابل رقم ´ تیمار بر عملکرد دانه، شاخص برداشت و طول خوشه معنی دار (p<0.01) شد. تیمار شاهد و قطع یک سوم انتهای خوشه به ترتیب با میانگین عملکرد 3/5255 و 1/4055 کیلوگرم در هکتار بیشترین و کمترین عملکرد را داشتند. در بین ارقام برنج، رقم ندا با میانگین 6/5419 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را دارا بود. تیمار قطع یک سوم انتهای خوشه با میانگین 55/88 درصد بیشترین و تیمار قطع برگ پرچم با 4/76 درصد، کمترین درصد با روری خوشه را داشتند. شاخص برداشت، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه با عملکرد همبستگی مثبت و معنی داری را داشتند و وزن هزار دانه با عملکرد همبستگی منفی داشت ولی این همبستگی معنی دار نبود. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که در بین ارقام، رقم طارم دارای محدودیت مخزن و بقیه ازقام (فجر، شفق و ندا) دارای محدودیت منبع بودند.

استان اردبیل با سطح زیر کشت بیش از 27 هزار هکتار و با تولید سالانه حدود 800 هزار تن مقام اول را از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید سیب زمینی دارد. اکثر سیب زمینی کاران استان اردبیل به لحاظ عدم وجود تاسیسات لازم برای پیش جوانه زنی و عدم اطلاعات فنی کافی در زمینه چگونگی پیش جوانه دار کردن غده های سیب زمینی و اهمیت آن قبل از کاشت، بدون تیمار پیش جوانه زنی اقدام به کاشت غده ها می کنند. اگر غده های بذری قبل از کاشت تولید نیش کرده باشند، بلافاصله بعد از کاشت پیدایش ریشه شروع و سبز شدن تسریع می شود. پیش جوانه زنی به زود سبز شدن، تشکیل زود هنگام غده و زودرس شدن محصول، منتهی می شود. در نتیجه این عمل عملکرد اغلب افزایش می یابد به ویژه اگر فصل رشد محدود باشد. پیش جوانه زنی همچنین به سبز یکنواخت و زراعت یکدست (وقوع کمتر بیماری شوره سیاه سیب زمینی) منتهی می شود. بذر سیب زمینی بایستی در زمان کاشت در مرحله مناسبی از نمو فیزیولوژیکی باشد.