راهبرد دفاعی
سال:1391 | دوره:10 | شماره:36 |تعداد مقالات:7

مقاله حاضر با هدف شناخت وضع موجود و مطلوب تعامل های دو نظام دفاعی و آموزش عالی با روش کیفی مراجعه به خبره های موضوع و با ابزار مصاحبه های نیمه ساختمند و میزگردهای (پنل های) کوچک بحث کانونی انجام شده است. نمونه مورد استفاده مشتمل بر 32 نفر خبره آشنا با موضوع است که با روش نمونه گیری هدفمند و راهبردی انتخاب شده اند. بر اساس نظرات این خبرگان، اهم نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای تعامل دو حوزه دفاع و آموزش عالی شناسایی شد. بر اساس نتایج به دست آمده، حداقل شش چالش اساسی شامل سیاستگذاری کلان، ساختاری- نهادی، فرهنگی، آموزشی، نگرشی – رویکردی، و فرایندی- مدیریتی در تعامل دو حوزه یاد شده وجود دارد و برای رفع آنها نه راهبرد تعبیری، طراحی و پیشنهاد گردید. ارتقای سطح تاثیرگذاری بخش دفاع در برنامه ریزی های کلان، طرح موضوع دفاع به عنوان مساله ملی و فراگیر، تقویت نقش نهادهای واسط سیاستگذاری و اجرا از جمله این راهبردهاست.

به دلیل افزایش تعامل ها، سرعت تغییرات محیطی و پیچیدگی روابط، نیاز به اطلاعات، دانش و آگاهی در روابط سازمانی و به تبع آن، محیط علمی احساس می شود. بخش دفاع و امنیت ملی به عنوان پیشران کشور، به شدت تحت تاثیر توسعه علمی و فناورانه قرار گرفته است. داشتن تصویری روشن از آینده، به ویژه تاثیرات ناشی از علم و فناوری بر محیط دفاعی و امنیتی، پیچیده است. در این بین، سازمان های دفاعی و امنیتی، بنا به ماهیت راهبردی آنها، به شدت وابسته به تغییر و تحولات و روندهای مختلف محیط بین المللی، منطقه ای و ملی هستند. این روندهای کلان در تعامل با هم و در بلندمدت منجر به تغییر در وضعیت امنیتی و دفاعی کشور می گردند. هدف این مقاله، تعیین اولویت های علم و فناوری در حوزه دفاع، امنیت ملی و سیاست خارجی کشور است که مبتنی بر مطالعات راهبردی، سیاست های بالادستی کشور، روندشناسی علم و فناوری در حوزه امنیت ملی و نیز مطالعات تطبیقی در چند کشور نمونه انجام گردیده و در نهایت، اولویت های علمی و فناورانه موثر بر محیط دفاعی و امنیتی کشور پیشنهاد شده است.

نتایج مطالعات راهبردی در مقوله امنیت ملی نشان می دهد که «امنیت انرژی» در کنار امنیت آب و غذا، ارکان مثلث امنیت ملی یک کشور را تشکیل می دهد، از این رو صاحبنظران حوزه اقتصاد و سیاست بین الملل بر این باورند که در قرن 21، توان مهار منابع انرژی یا خطوط انتقال آن، تضمین کننده ورود ثروت است و بدون تضمین جریان انرژی، امنیت ملی کشورها تهدید خواهد شد. با توجه به جایگاه راهبردی ایران و به دلیل برخورداری از رتبه اول میزان ذخایر هیدروکربوری (مجموع نفت و گاز) در جهان و قرار داشتن در قلب بیضی انرژی، اتخاذ راهبردهای مناسب برای تبدیل ایران به دالان انرژی منطقه و جهان از راه همکاری های دوجانبه و چندجانبه با تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نفت و گاز منطقه و جهان می تواند نقش تعیین کننده ای در ارتقای جایگاه منطقه ای و جهانی ایران و افزایش قدرت و امنیت ملی ایفا نماید. در اجرای این راهبرد، نویسنده دو سیاست و اقدام های اجرایی لازم مربوط به هر سیاست را پیشنهاد نموده است.

روند افزایش اهمیت و تاثیر مدیریت دانش دفاعی- نظامی برای سازمان های دفاعی به دلیل ماهیت دانشی، فناورانه و نوآورانه جنگ ها و به ویژه در شرایط ملی و بین المللی کشورمان در جهت بهبود مبتکرانه و سریع تر تجهیزات، راهکنش ها و رهنامه های دفاعی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این راستا به منظور مدیریت دانش و تجارب، نیاز به الگویی فرایندی و عملیاتی ضروری می باشد تا به شکلی کامل و همه جانبه به موضوع مدیریت دانش توجه کند. در این تحقیق، با بررسی ادبیات مدیریت دانش، الگوهای مدیریت دانش و مقایسه این الگوها و همچنین استخراج معیارهای موفقیت از منابع مورد مطالعه، الگویی عملیاتی جهت پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان ها ارائه شده است. در پایان تحقیق با توجه به شرایط سازمان های دفاعی- نظامی، بخش هایی از الگو که برای استفاده در این سازمان ها باید مورد تاکید بیشتری قرار گیرند، مشخص شده اند.

«الگوی جنگ پیشدستانه، در وهله اول، توان خود را در پیروزی سریع در جنگ علیه عراق نشان داد، ولی این الگو به مرور زمان، عدم کارایی خود را برای حفظ ثبات و ایجاد امنیت پس از اشغال در این کشورها به منصه ظهور رساند. پرسش های اصلی نگارندگان این است که پیاده سازی راهبرد یاد شده در عراق چه نتایجی را برای آمریکا در برداشته که این کشور را به اتخاذ راهبرد جدید دیگری برای خنثی نمودن آثار آن وادار نموده است؟ و دیگر اینکه راهبرد جدید دارای چه ویژگی هایی می باشد؟ همچنین فرضیه مقاله این است که آثار و نتایج منفی گسترده حضور آمریکا در عراق باعث شده است که این کشور راهبرد «عملیات ضد شورش» را جایگزین راهبرد «جنگ پیشدستانه» در عراق قرار دهد. هدف اصلی نگارندگان این است که ابتدا علل و نحوه پیاده سازی راهبرد جنگ پیشدستانه آمریکا در عراق و نتایج حاصل از آن را تحلیل نموده و سپس الگوی جنگ پیشدستانه را معرفی، بررسی و نتیجه گیری نمایند. همچنین روش تحقیقی که در این مقاله از آن استفاده شده است، روش تحلیل نظام مند با اتکا بر مبانی نظری با هر دو رویکرد ژرفانگر و پهنانگر می باشد.

در حالی که جنگ های سنتی بیشتر ماهیت متقارن داشتند، امروزه بازیگران، روش ها و ابزار جنگ ها تا حد زیادی تغییر کرده است. شیوه های جدید جنگ در هزاره سوم میلادی، که توسط بازیگران غیردولتی و به گونه ای بسیار متفاوت پیش می آید، از چارچوب تجزیه و تحلیل های مرسوم نوواقع گرایی خارج اند. پس باید دانست که موازنه های سیاسی بین المللی با ثبات نیستند، هرچند که در این شرایط خاص این موازنه ها به هم نخورده است، اما به روشنی قابل مشاهده است که می توانند متحول شوند. مقاله حاضر ابتدا با رویکرد نظری نوواقع گرایی و سپس در چارچوب رویکردهای نظری دیگر، علل، اشکال و فرایند جنگ در دو الگوی جنگ ایدئولوژیک محور و جنگ عقلانیت محور را با روش توصیفی – تحلیلی، مورد بررسی قرار می دهد. پرسش اصلی این است که علل وقوع جنگ، تاکنون چه تحولاتی را پشت سر گذارده و ناظر به چه تغییراتی در دلایل، شیوه ها و فرایند ها بوده است؟ بخشی از پاسخ اولیه این است که هرچند وقوع جنگ ها همچنان از دلایل قدیمی خود پیروی می کنند، اما کیفیت و ماهیت جنگ های آینده در تشدید درگیری ها و امکان توسل به جنگ دستخوش دگرگونی می گردند.