اخلاق پزشکی
سال:1388 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:11

خدای را شاکریم که ما را از رهروان قرآن قرار داد و او را سپاس می گوییم که نعمت بهره مندی از آیات نورانی قرآنش را به ما عطا فرمود و بر درگاهش سجده عبودیت می ساییم که قرآن را کتاب شفا قرار داد، کتابی که در بردارنده هر خرد و کلانی است و شفادهنده هر درد لاعلاجی. قرآن - معجزه جاوید پیامبر گرامی اسلام (ص) - فانوس نجات جویندگان حقیقت و مشعل هدایت پویندگان معرفت است.

راهیابی به ژرفای ماهیت انسان یکی از مهم ترین دغدغه ها و نیازهای اساسی همه عصرهاست که نه تنها عرصه شناخت انسان از خویشتن را به گونه ای جدی متاثر می سازد که عرصه شناخت جهان بزرگ هستی و آفرینشگر بی مثال آن را نیز در ذهن و ضمیر جستجوگر آدمی روشنایی می بخشد. دین آسمانی از آن جهت که پیام هدایتگر خداوند مهربان به آدمیان و برگرفته از دریای بی کران علوم خداوندی است، همواره به عنوان منبع اصیل، جامع و مطمئن در پاسخگویی به نیازهای معرفتی و معیشتی انسان ها، مورد توجه اندیشمندان جهان قرار داشته است. بررسی قرآن کریم نشان می دهد که خداوند تاکید زیادی بر سلامتی بندگان خود دارد و چون افراد سالم توانایی رسیدن به کمال را دارند و جامعه سالم از افراد سالم تشکیل می شود از این رو بر آن شده تا گریزی کوتاه بر قرآن بزنیم و پژوهشی مختصر در رابطه با بهداشت و طب در قرآن کریم داشته باشیم. مقاله ای که پیش روی شماست متشکل از چند موضوع است ابتدا: طب را در لغت و در اصطلاح تعریف کرده و سپس به بیان اهمیت طب در قرآن و روایات پرداخته، آنگاه چند آیه پزشکی قرآن را به عنوان شاهد مثال بیان کرده است. البته این نکته را یادآور شویم به دلیل در دسترس نبودن منابع اصیل علمی و محدود بودن مکان ها و کتبی که در این رابطه است نتوانسته ایم آن طور که شایسته است به بررسی این موضوع بپردازیم. به همین دلیل امکان دارد بعضی از مطالب مطرح شده در این مقاله از نظر علمی دلیل موجهی نداشته باشد.

بهداشت و پاکیزگی در فرهنگ اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و این پاکیزگی نه تنها رعایت نکات بهداشتی و دوری از آلودگی فردی بلکه تمام جنبه های زندگی انسانی و آلودگی های محیط زیست را نیز شامل می شود. بنابراین، جلوگیری از آلودگی ها که امروزه جزء اهداف بهداشت محیط است، از قرن ها پیش، از وظائف فرد با ایمان بوده است. تمام این اعمال همراه با دعایی است تا عمل به یاد خدا انجام شود و عبادت محسوب گردد. در این مطالعه آیات قرآنی و روایات مرتبط با بهداشت فردی و محیط مورد بررسی قرار گرفته است.روش ها: مطالعه توصیفی کتابخانه ای با استفاده از منابع در دسترس شامل قرآن و تفاسیر و کتاب های معتبر حدیث بحارالانوار، نهج البلاغه، خصال، صحیفه سجادیه، اصول کافی، مجمع البیان و سایر نشریات موجود فیش برداری و جمع بندی شده است.نتایج: آیات قرآن و همچنین احادیث مربوط به بهداشت فردی، به تفکیک دهان و دندان، مو و ناخن، لباس و بهداشت محیط به صورت موضوعی آب، مسکن، زباله، مواد غذایی و محیط زیست ارائه شده است.بحث امروز در راستای احیاء تفکر دینی، مبانی اعتقادی و عملی بهداشتی فرهنگ غنی اسلامی می تواند به عنوان یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار در اقدامات اجتماعی نقش موثری داشته باشد و در افزایش آگاهی، آموزش بهداشت و بهبود فرهنگ بهداشتی سرلوحة تلاش های فرهنگی قرار گیرد.

از آنجایی که در دین مبین اسلام تاکیدات زیادی بر آیین همسرداری و زندگی زناشویی شده است، اما با این حال هنوز تعداد بسیاری از انسان ها اعم از مسلمان و غیرمسلمان با آیین همسرداری آشنایی ندارند. یکی از مهم ترین بخش های زندگی زناشویی مربوط به روابط جنسی زوجین می باشد، رابطه ای که آشنایی با آن می تواند به حل بسیاری از مشکلات جسمی و روحی ختم گردد و بی توجهی به آن منجر به بروز بسیاری از بیماری های جسمی و روحی شود. از این رو پژوهشگر سعی دارد تا برای اثبات علمی بودن اعجاز قرآن به بررسی نقش بهداشت در روابط جنسی زندگی زناشویی از دیدگاه قرآن و طب (پزشکی) بپردازد. همچنین در پایان، این مقاله بنابر مسائل ذکر شده در بخش روابط جنسی زوجین، با دیدگاهی کاملا علمی به بررسی دلایل نهی اکید قرآن از فحشاء، که شامل زنا و لواط می باشد می پردازد.

زمینه و هدف: قرآن کریم به عنوان مهمترین رکن معارف اسلامی علیرغم اینکه قانون اساسی دین اسلام بوده و کمتر وارد جزئیات شده است طی چند آیه مساله شیر مادر را مطرح فرموده است. در این مقاله سعی شده که فوائد شیر مادر از جنبه طب پیشگیری مورد بحث قرار گیرد.مواد و روش ها: با مراجعه به منابع و بانکهای اطلاعاتی مختلف همانند Ovid, Cochran, Medline کلیه مقالات چاپ شده در دسترس در رابطه با اثرات شیر مادر در پیشگیری از بیماریها مورد بررسی قرارگرفت.نتایج: در مقالات گوناگون شیر مادر از زوایای مختلف اعم از ترکیب شیر در طی زمانها و شرایط مختلف، میزان ترشح با توجه به نیازهای کودک، تاثیر طول مدت شیردهی بر آینده کودک و مادر و همچنین اثرات آن بر بیماریهای عفونی و غیرعفونی و مسائل مختلف دیگر مورد تحقیق واقع شد که در مجموع می توان آنها را در دو دسته کلی تاثیر شیر مادر بر کودک و تاثیر آن بر مادر تقسیم بندی کرد که در تمامی مقالات بر تاثیرات مثبت شیر مادر اشاره گردیده است.نتیجه گیری: شیر مادر غذای کامل، بیرقیب و مناسب برای تمامی کودکان در شرایط مختلف و روش پیشگیری مناسبی برای شایع ترین بیماریهای واگیر منجر به مرگ در کودکی و بیماریهای غیرواگیر منجر به مرگ در بزرگسالی می باشد.

طب سنتی پایه گذار طب نوین موجود، قدمتی چندین هزار ساله و سابقه ای دیرینه به قدمت عمر بشر دارد و چینیان از حدود 300 سال قبل از میلاد سنگ نوشته هایی در مورد طب سنتی دارند.علیرغم اینکه طب جدید امروزه جهان شمول می باشد ولی در هر جای آن ردپایی از طب سنتی مشاهده می شود به خصوص اینکه داروها اکثرا ریشه گیاهی دارند.انسان های متفکر و فیلسوف به عنوان پزشک، پیش کسوتان این طب بوده اند و با آمدن ادیان الهی، پیام آوران این ادیان خود جایگاه طبیب را نیز داشته اند.قرآن که کامل ترین راهنمای بشریت و علی الخصوص مسلمین می باشد در چندین مورد از سلامتی و درمان به عنوان «شفا» یاد کرده است. درمان جزئی از شفا و جهت گرفتن شفا مهمترین شرطش داشتن ایمان و اعتقاد راسخ به دین مبین اسلام و قرآن است و این اساس طب نبوی یا طب اسلامی می باشد. چرا که ارتباط تنگاتنگی بین روح و جسم آدمی از نگاه دینی وجود دارد. در علوم پزشکی جدید هم داشتن اعتقاد به درمان و بهبودی (شفا) و پزشک، جزء اصول اولیه درمان توصیه می شود. کما اینکه بقراط می گوید: پزشکان بایستی بیماران را از نیروی درونی خودشان آگاه نمایند تا آنها از درد رهایی یابند. این نیروی درونی چیزی به جز اعتقاد و ایمان نیست.لذا به قرآن ایمان واقعی داشته باشیم که شفادهنده هر دردی است و دارو و پزشک تنها وسیله این شفا می باشند و داشتن باورهای مذهبی قوی می تواند منجر به کاهش مرگ و میر بیماران و بالا بردن میزان سلامت جامعه باشد.

با استفاده از معنی ظاهری آیه سوم سوره قیامت و تفسیر آیه در تفسیر نمونه و همچنین نتایج پژوهش ها و نظرات دانشمندان برجسته و صاحب نام جهانی در حوزه علوم ژنتیک مولکولی و مولکولار بیولوژی با استفاده از پایگاه علمی PubMed به عنوان یکی از جامع ترین پایگاه های اطلاعات علمی - پژوهشی در زمینه علوم پزشکی، مطالعه ای تطبیقی و مفهومی در مورد معنی آیه سوم سوره قیامت و تفسیر آیه فوق با یافته های علمی - پژوهشی ظریف در حوزه علوم ژنتیک مولکولی و مولکولاربیولوژی انجام گردید. به نظر می رسد که مفهوم احیا مجدد سرانگشتان دست مردگان که در آیه سوم سوره قیامت مورد تاکید قرار گرفته است؛ از مفهوم ظاهری و تصور خام مربوط به شکل گیری مجدد انگشتان بسیار فراتر رفته و عمق و ژرفای حیرت انگیزی پیدا می نماید و با توجه به وجود سلسله اسباب و علل در جهان آفرینش به عنوان مجاری ظهور اراده و قدرت الهی، در احیا مجدد انگشتان دست مردگان اسباب و علل ژنتیکی و کروموزمی شکل دهنده به این انگشتان نیز با ظرایف و پیچیدگی های حیرت آور خود به صورت مجدد و با قدرت الهی احیا می شوند و این قسمت اخیر است که ظرافت، عمق و گستردگی مفهوم احیا مجدد را به نحو بارز و برجسته ای آشکار می سازد و بر عظمت قدرت پروردگاری گواهی می دهد.

قرآن کتاب هدایت است که از طرف پروردگار عالمیان برای بشر توسط رسول مکرم (ص) اسلام فرستاده شده است. در بطن هر کدام از آیات الهی قرآن، حقایقی از مشیت های الهی نهاده شده است که پی بردن به آن برای انسان به سادگی امکان پذیر نمی باشد. استفاده از ابزارهایی مانند علم، هر چند کمک بسیار زیادی برای فهم و درک این حقایق خواهد نموده است، اما بی شک این وسیله به تنهایی قدرت و توان کافی برای پی بردن به ذات اصلی و آشنا شدن با رموز آن حقیقت را ندارد. یکی از دستورات اکید قرآن کریم در خصوص حرمت مجامعت با همسر حائض می باشد. به طوری که در آیه 222 سوره بقره بر دوری جستن از زن حائض تاکید شده است. (ویسالونک عن المحیض قل هو اذی فاعتزلوا النساء فی المحیضِ ولا تقربوهن حتی یطهرن فاذا تطهرن فاتوهن من حیث امرکم الله ان الله یحب التوابِین ویحب المتطهرین). در شرایط فیزیولوژیک ایجاد شده در زن حائض، دلائل بسیار زیادی، علاوه بر آنچه قرآن کریم می فرماید، در جهت حرمت و دوری جستن از آمیزش وجود دارد که تاکید قرآن بسیار بجا و مهم می باشد. با بررسی های علمی و مطالعات انجام شده مشخص شده است که در این شرایط انجام آمیزش جنسی نه تنها موجب اذیت و آزار زنان (حتی مردان) می شود، بلکه امکان بروز آلودگی و بیماری در دستگاه تناسلی زن و مرد و همچنین ایجاد ناهنجاری های روحی - روانی در زنان به دلیل تغییرات هورمونی ایجاد شده در زن می گردد. بنابراین دستور قاطع قرآن کریم بر جلوگیری از مجامعت در هنگام حائض بودن زن، امری بسیار عالمانه و تخصصی و مطابق با آخرین یافته های علمی روز می باشد. هرچند آنچه که ما از قرآن می فهمیم تنها بخش ناچیزی است از کل حقیقتی که شارع حکیم برای بندگانش در نظر گرفته است.

دعا یک فرآیند شفابخش است که در سال های اخیر تاثیر آن و نحوه های مختلف برگزاری آن در درمان بیماری ها به طور جدی توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گرفته است. هدف این مطالعه تعیین رویکردهای موجود به دعا در متون اسلامی و مقالات و مستندات پزشکی روز می باشد.روش ها: برای این مطالعه، مقالات موجود در pub med با کلیدواژهintercessory prayer  مورد جست و جو قرار گرفت. در عین حال، متون اسلامی همچون قرآن کریم، صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان جست و جو شد و حالات و آدابی که برای دعا وارد شده است بررسی شد.یافته ها: یکی از نکات جالبی که در ادعیه ما به چشم می خورد اشاره به گذاشتن دست در موضع بیماری و دعا خواندن بر آن است. مکانیسم تاثیر این روش در تکنیک های جدید دعا درمانی به اثبات رسیده است. ضمنا مضامین موجود در ادعیه ما به بیمار یادآوری می کنند بیماری و حتی مرگ آخر و نهایت زندگی نیست. این امر برای انسان معتقد، نوعی ابزار حمایتی برای برخورد و تحمل با بیمار فراهم می آورد.افزایش علاقه و توجه دانشمندان علوم پزشکی به بررسی اثر دعا در درمان بیماری ها از یک سو حاکی از دردمندی جسم و روح بشر است و از طرف دیگر اعتراف پژوهشگران علوم پزشکی را می رساند که بی توجهی به چنین فرصت و امکانی یعنی استفاده از دعا و روحانیت برای درمان بیماری ها را بیش از این پذیرفتنی نمی بینند.

بحث در مورد مرحله (ثم انشاناه خلقا اخر) سوره مبارکه مومنون، (نفخ فیه من روحه) سوره مبارکه سجده می باشد، که در چه مرحله از رشد جنین، روی می دهد و اصطلاحا به عنوان «ولوج روح» نیز مشهور شده است. مرحله انشا یا برقرار شدن «ولوج روح» برای اکثریت پزشکان متخصص زنان و نیز داخلی و سایر همکاران محترم به درستی شناخته شده نیست. با بررسی و دقت در آیات مربوطه از سوره های مبارکه (مومنون و سجده) می توان این گونه استنباط کرد که پس از (انشاناه خلقا آخر) که جنین شکل کاملی پیدا می کند (ثم سواه ونفخ فیه من روحه) دمیدن (روحی از خداوند) در او انجام می شود. و چنین به نظر می رسد که زمان چهار ماه یا شانزده هفته بعنوان زمان «انشاناه خلقا آخر» «و نفخ فیه من روحه» که اصطلاحا به (ولوج روح) مشهور شده است، زمان مناسبی باشد و از نظر پزشکی قانونی نیز رسیدگی و کامل شدن جنین بعد از تشکیل استخوان پاشنه پا، هفته شانزده تا بیست حاملگی می باشد.

برخورداری از امنیت غذایی و غذای سالم و کافی ابتدایی ترین حق از حقوق هر انسانی است که متاسفانه در جهان امروز بسیاری از آن بی بهره اند. با توجه به اینکه بر دامنه این بحران در دهه های پیش رو افزوده خواهد شد، در این مقاله سعی شده است تا نگاه قرآن کریم به مفهوم امنیت غذایی مورد واکاوی قرار گیرد. برای نیل به این هدف ابتدا، تعریف «امنیت غذایی» در مجامع معتبر علمی غرب آورده شده است و سپس با بررسی آیات قرآنی مرتبط با مفاهیم تغذیه وکشاورزی تلاش گردیده است تا تعریفی بر اساس آیات قرآن برای آن ارائه گردد. تعریف قرآنی ارائه شده در این مقاله از این قرار است: «تولید آگاهانه و مدبرانه انواع غذاهای طیب و حلال در جامعه اسلامی بدون وابستگی به غیرمسلمانان و توزیع عادلانه آن به طوری که تمام افراد جامعه، دسترسی دائم به غذا داشته و از تامین آن در آینده نیز مطمئن باشند و از آن بدون اسراف مصرف کنند».شاید بتوان این تعریف را به نظام اقتصادی نیز تعمیم داد با این بیان که نظام اقتصاد اسلامی برمبنای تولید مدبرانه، توزیع عادلانه و مصرف بدون اسراف بنیان نهاده شده است.