مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)
سال:1389 | دوره:- | شماره:21 |تعداد مقالات:8

در هر دوران از آثاری که به محیط اجتماعی خود مربوط می شوند، می توان به برخی از اندیشه های سیاسی آن دوران پی برد. این آثار یا بیانگر اندیشه حاکم بر محیط اطراف خود هستند یا گویای آرا نویسنده اثر به مثابه یک منتقد. در این صورت می توان دسته دوم را اندیشه های آرمانی سیاسی دانست که در ایده آل های شخص یا گروهی خاص وجود داشته اند. تاریخ بیهقی در میان این دو دسته از اندیشه ها، به نوعی در نوسان است؛ از سویی منعکس کننده فرهنگ و گفتمان سیاسی دوره سلطنت غزنویان است و بیانگر رفتار آنان در راه و رسم کشورداری است و از سوی دیگر خود بیهقی در جاهایی به بیان اندیشه های سیاسی مطلوب خود می پردازد، اندیشه هایی که گاه بدلیل عملکرد حکومت ناکام مانده و در حکم آرزوهای بیهقی مانده است. او در اثر خود بیشتر به تبیین مبانی و سازوکارهای دستگاه حکومتی غزنویان پرداخته است و در شکل تدابیر حکومتی، باز نموده است؛ مهمترین تدابیر حکومتی که در این مقاله با استناد به تاریخ بیهقی، بررسی شده عبارتند از: تدابیر دینی، تدابیر سیاسی امنیتی و تدابیر اجتماعی. این مقاله با روش اسنادی و مدل توصیفی- تحلیلی در پاسخ بدین سوال نگاشته شده که مهمترین تدابیر حکومتی غزنویان در سیاست مملکت داری چه بوده است.

حروفیه از گروه های متصوفه شیعه بودند که در روزگار استبداد و خونریزی و کشتار امیرتیمورگورکان به پا خاستند، یعنی در روزگاری که ارزش و کرامات انسانی زیر پای سم اسبان این کشورگشای سنگدل و سربازان خونریز او بی محابا بر زمین ریخته می شد. در چنین فضایی دفاع از فلسسفه وجودی انسان و به گونه ای مبارزه منفی در برابر اعمال ضدانسانی آن سپاه خونخوار، اقدامی بسیار مخاطره آمیز به نظر می رسید و از جان گذشتگی و فداکاری لازمه آن به حساب می آمد. حروفیه این موقعیت حساس را دریافتند و بر اساس دیدگاه مذهبی و بر پایه فلسفه و عرفان، انسان را تا مرتبه الوهیت بالا بردند و از نظر دین باوران به راه کفر رفتند. از دیدگاه اجتماعی، حروفیه به برابری و حقوق انسانی باور داشتند و در برابر ستم و بیداد حکومت وقت به شدت مبارزه می کردند. این مقاله تلاش دارد به بررسی زندگانی رهبر این فرقه، فضل اله نعیمی، هرچند کوتاه، و یکی از خلفای او، عمادالدین نسیمی و آرا و اندیشه های حروفیه و ادبیات آنها بپردازد. لازم به یادآوری است که متن مقاله عمدتا گزارشی از تاریخچه فرقه و شرح حال دو تن از رهبران آن و آرا و اندیشه های فرقه را در برمی گیرد و تحلیل های مقاله بیشتر در نتیجه گیری منعکس شده است.

هرچند گوته و حافظ شعرایی هستند که در دوره های متفاوت و با فرهنگ های مختلف، یکی در غرب و دیگری در شرق می زیسته اند، ولی به واسطه تشابهاتی در اوضاع زندگی خصوصی و اجتماعی روحیه ای چنان نزدیک به هم پیدا کردند که پس از گذشت سده ها، از ورای ترجمه ای نارسا و گاه غلط، گوته به کمک نبوغ خود، باز به کنه کلام لسان الغیب، حافظ، بهتر از همه هم عصران خود و بهتر از بسیاری از هم میهنان و همزبانان او پی برد و توانست گوهر کلام وی را درک کند.دیوان غربی- شرقی از جذاب ترین آثار گوته به شمار می رود و مقامی والا در تاریخ ادب دارد. این اثر کوششی است برای تلفیق خالقانه شرق و غرب و آمیزه ایست از نبوغ حافظ و گوته؛ در واقع تمجیدیست به وسیله گوته به عنوان نماد نبوغ غرب از حافظ به عنوان نماد نبوغ شرق. با بررسی دیوان غربی- شرقی می توان تا اندازه ای به اندیشه های گوته در مورد شرق پی برد و دیدگاه گوته را در مورد خاورزمین و نظرش را نسبت به حافظ شناخت و پی برد که او چگونه حافظ را می پذیرد و چه رابطه ای میان آن دو وجود دارد.

با این که تصور می شود سبک نثر فارسی در طول تاریخ کهن خود اصول ثابتی داشته، اما تحولات چشمگیری در آن رخ داده است. اگرچه در سیر تحول سبک نثر عوامل درون متنی و برون متنی بسیاری تاثیر دارد، اما یکی از این عوامل مهم، حضور و ظهور نویسندگان صاحب سبک و فردیت های خلاق است. نویسندگانی که بیشتر از آنکه از جامعه و سبک دوران خود تاثیر بپذیرند، با جسارت و نوآوری های خود بر آن اثر نهاده اند. ابوالفضل بیهقی یکی از این نویسندگان برجسته در تاریخ تحول نثر ایران، در گذار از سبک ساده به سبک فنی دوره بعد از خود است. او هم واجد شرایط خاص در حوزه مهارت های نویسندگی است و هم با ابداع و ابتکارهای جسورانه خود آغازگر راه آرایش لفظ و توجه به صورت کلام در تاریخ نثر پارسی است.

تاثیر نفوذ و گسترش آیین اسلام بر ایران و آثار اندیشمندان ایرانی (تالیف و ترجمه)، واقعیتی انکارناپذیر است. از این رو علاوه بر آثاری با عناوین و متن فارسی از جمله حماسه های ملی و تاریخی و منظومه های غنایی، آثار بسیاری نیز با عنوان تازی و متن فارسی و حتی با عنوان و متن عربی به رشته تحریر و ترجمه درآمد.در قرون اولیه، به سبب مشکل بودن زبان پهلوی، با حمایت و تشویق حکام عرب، آثار فراوانی توسط علمای ایرانی، در حوزه موضوعات علمی، دینی، فلسفی و کلامی، به زبان تازی، زبان رسمی و علمی دنیای اسلام، تالیف و ترجمه شد. از اواخر قرن چهارم و پنجم به بعد، با رسمی شدن فارسی دری و ترغیب بزرگان و امیران ایرانی به پارسی نویسی، آثاری به زبان فارسی اما با عنوان تازی، در حوزه های مختلف علوم بلاغی، حکمی و عرفانی، به نگارش درآمد.استفاده از زبان عربی، چه برای متن و چه برای نامگذاری کتاب، پس از عصر مشروطه (ادبیات معاصر) به جز در مواردی نادر از جمله تفاسیر قرآنی و برخی کتب بلاغی، رسمی برافتاده تلقی گردید و از آن پس مولفان استفاده از متون فارسی با اسامی فارسی را مبنای تالیفات خود قرار داده اند.

در این مقاله خلاصه ای از زندگی «ابوالقاسم حالت» به قلم خودش بیان شده است، لطف کلام و شیرینی سخنش، در همه دیوان های طنزش مشهود است، که نمونه هایی از آنها ذکر گردیده است، حتی در بعضی مسائل شخصی از جمله ازدواجش رنگ و بویی از بذله گویی وجود دارد.هنجارشکنی از ویژگی های طنز است و «حالت» این شیوه را به کار گرفته است؛ از جمله در واژگانی مانند: (لافیدن) و (گزافیدن و جمع مکسرهای نادرستی چون (شواعر) و (حواضر) و (چواکر) و...در قالب «قطعه» اکثر شاعران معاصر، سروده هایی دارند و «حالت» بیشتر درون مایه های طنز خویش را در این قالب می سراید، و در استفاده از بحر طویل سرآمد شاعران طنزپرداز معاصر است که دو نمونه آن در «پختن کیک» و «بی بی طوطی» ذکر شده است.«حالت» با روزنامه وزین و طنزپرداز «توفیق» همکاری بسیار داشته است، و مسائل روز و موضوعات سیاسی و اجتماعی را به خوبی در ترازوی طنز به نقد می کشد.

شکل گیری اغلب سبک ها و مکتب های شعری ریشه در گذشته شعر فارسی دارد زیرا تغییر سبک ها به مرور زمان بوده و به طور ناگهانی اتفاق نیفتاده است. سعی نگارنده بر این است تا در نوشته حاضر به بررسی قدمت حضور نگرش و مکتب عاشقانه "واسوخت" در اشعار قدما به ویژه ده نامه های سبک عراقی و ارائه شواهد آن بپردازد. برای دستیابی به این هدف ابتدا به معرفی مختصری از مکتب واسوخت و سنت ده نامه نویسی پرداخته سپس برحسب شواهد یافت شده بحث یافتن اثر و ردپایی از این مکتب در برخی ده نامه های سبک عراقی به پیش کشیده شده است.

نظم تعلیمی، یکی از پدیده های نوبنیاد در عرصه شعر عباسی در ادب عربی است که در پی گسترش ادبیات، علوم، معارف گوناگون و نیاز مبرم مردم به فراگیری علوم و هنرهای متداول آن روزگار پدید آمده است. در دهه های اخیر منتقدان ادبیات تعلیمی به شکلی گسترده تلاش نموده اند تا پیدایش این پدیده را با استناد به ابیاتی از دوره های جاهلیت و اموی به این دوره ها نسبت دهند و از پیدایش این پدیده به تاسی از دیگر فرهنگ های پیشرفته آن دوره، برائت جویند. این مقاله در پی آن است که با بررسی منظومه های گوناگون، در عصر عباسی و دیدگاه های ناقدان در زمینه پیدایش این گونه منظومه ها، شکوفایی و جایگاه واقعی آن را در عصر عباسی به اثبات رساند.