مرمت و معماری ایران
سال:1391 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

روستای «سریزد»، از نظر موقعیت، نزدیک جاده باستانی یزد-کرمان واقع شده است. این روستای کوچک، حدود 500 نفر جمعیت دارد که در فاصله 20 کیلومتری جنوبی شهر یزد است. در مقاله پیش رو، تلاش برآن بوده تا چشم انداز فرهنگی-تاریخی روستا، به طور ویژه، مورد تاکید قرارگیرد. این موضوع، در 3 بخش ارائه شده است، در مرحله اول، روند شکل گیری توسعه های تاریخی و ریخت شناسی بافت روستا و اهمیت منابع آبی، محیط طبیعی و ویژگی های اجتماعی و اقتصادی آن، مشخص شده است. در مرحله دوم نیز، ویژگی های گوناگون مرتبط با روستای سریزد همچون ارزش های معماری، فرهنگی، طبیعی، سنت های بومی و شیوه زندگی در آن، بیان شده و در مرحله سوم، مبانی نظری، سیاست ها و اصول مداخله، مطرح شده است.بر این اساس، پیشنهادات پژوهش، بر ایجاد چهار محور اصلی با تاکید بر توان های فرهنگی، تاریخی و طبیعی، متمرکز شده است. در واقع، باور نگارنده در این مقاله، بر آن بوده تا با حفاظت و بهبود ساختار و مورفولوژی بافت و ارزش های ناملموس موجود، حیات چشم انداز فرهنگی روستای سریزد، به بهترین شیوه، نگهداری و توانمندسازی شود. دستاوردهای مقاله نشان می دهد در حفاظت جامع بافت روستای سریزد، با تاکید بر قابلیت ها فرهنگی، تا ریخی و طبیعی آن می توان رونق را به بخش های مختلف بازگرداند و حیات اجتماعی و کالبدی آن را بهبود بخشید.

نادیده گرفتن ارزش های فرهنگی - تاریخی بافت قدیم شهرها، سبب اقدامات مرمتی صرفا کالبدی و بی توجهی به ابعاد اجتماعی آنها شده است. در ادبیات شهرسازی، فضاهای عمومی شهری، بستر روابط اجتماعی ساکنان شهرها، به شمارمی رود. بنابراین، رویکرد مقاله حاضر، احیای بافت های تاریخی و تاکید بر فضاهای عمومی شهری آمیخته با ابعاد اجتماعی آنهاست. این مقاله، با هدف ارزیابی تعاملات اجتماعی در فضاهای عمومی شهرقدیم لار، تلاش کرده تا نقاط ضعف و قوت آنها را شناسایی کند و راهکارهایی موثر را برای بهسازی آنها ارایه دهد. ماهیت پژوهش، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی - تحلیلی است. گردآوری مطالب، بر اساس مطالعات اسنادی، پرسشنامه استاندارد «PPS» و مشاهده مستقیم است. در روند تحلیل و ارزیابی پژوهش، از آمار توصیفی و استنباطی نیز استفاده شده است.نتایج آزمون «T»، تک نمونه ای را نشان می دهد که تعاملات اجتماعی فضاهای نمونه موردی، پایین تر از میانگین نظری (0.7095<0.75) است. از سویی، برای مطالعه دقیق تر، فضاهای عمومی سی و چهار گانه شهرقدیم لار، به هفت دسته کارکردی بخش بندی و میزان بهره مندی آنها از اجتماعی پذیری، بررسی شدند. نتایج، بیانگر آن است که فضاهایی با کارکرد خیابان، از بالاترین و پاتوق های محله ای، از پایین ترین سطح روابط اجتماعی برخوردار هستند. همچنین چهار جزء متغیر: فعالیت گروه ها، همگانی بودن، مشارکتی بودن و دیدارگاه بودن، به عنوان مولفه های تاثیرگذار بر روابط اجتماعی، شناسایی شدند.بنابر نتایج به دست آمده، در جزء متغیر فعالیت گروه ها، فضاهای ورزشی بالاترین و پاتوق ها کمترین، در جامعیت فضا، خیابان های عمومی بالاترین و فضاهای مذهبی با عملکرد خرد پایین ترین، در دیدارگاه بودن، فضاهای ورزشی بالاترین و فضاهای تجاری پایین ترین و در مشارکتی بودن، پاتوق ها بالاترین و فضاهای ورزشی پایین ترین امتیاز را به دست آوردند. در نهایت، این مقاله، پس از بررسی نقاط آسیب فضاهای عمومی شهری، به تناسب کیفیت جزء متغیرها، بر اساس هفت دسته کارکردی آنها، راهبردهای بالابردن کیفیت فضاها را تدوین و ارایه نموده است.

در حفظ و احیای بافت های تاریخی، آنچه بیش از مرمت های کالبدی و فیزیکی زمینه ساز ارتقای کیفیت زندگی شهروندی است، توجه به ارزش های اجتماعی نهفته درون بافت است. مرمت های عمدتا کالبدی که هم اکنون در بافت های با ارزش تاریخی کشور ایران دیده می شود، در بسیاری موارد نتوانسته اهداف و چشم اندازهای تعریف شده را بازپس دهند. هرچند چنین مرمت هایی را می توان بخشی از فرایند ارتقای کیفیت های بصری به شمار آورد لیکن، روشن است آنچه زندگی اجتماعی مداوم و ارتقای کیفیت زندگی شهروندی در بافت های تاریخی را به عنوان شرط اساسی حفظ بافت موجب می شود، توجه به ابعاد اجتماعی در طرح های مرمت و احیای بافت های تاریخی است. سرمایه اجتماعی، یکی از شاخصه های مطرح در جامعه شناسی و علوم اجتماعی است که اخیرا در حوزه طراحی شهری و احیای بافت های تاریخی، به عنوان ابزاری هرچند مفهومی، در ارتقای کیفیت های شهری، جایگاه ویژه ای یافته است. در این پژوهش، باتوجه به اینکه ارتقای کارکردهای اجتماعی نهفته در بافت های تاریخی، به عنوان راهکار حفظ، احیاء و باززنده سازی بافت مدنظر است، تلاش بر آن است که با جستجوی روابطی منطقی بین سطح شاخص سرمایه اجتماعی و کیفیت های شهری به عنوان ابزار طراحی شهری، بتوان با ارایه رویکردی شهرسازانه از سرمایه اجتماعی، ابزاری عملیاتی از آن را در طراحی شهری و به ویژه حفظ و احیای بافت های تاریخی تدوین و ارتقای بسترهای سرمایه اجتماعی را در بافت های تاریخی محقق کرد.تحقق این هدف، همراه با به کارگیری تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، برای کمی سازی و برآورد نتایج نهایی کیفیت های شهری است. نتایج پژوهش حاضر مبنی بر وجود رابطه مستقیم بین سطح شاخص سرمایه اجتماعی و کیفیت های اجتماع پذیری و پیاده مداری و همچنین وجود رابطه ای دوگانه بین شاخص بالا و کیفیت نفوذپذیری است. روابط حاصل از قیاس دو به دوی عوامل بالا در این پژوهش، روابطی غیرخطی بوده که دلیل آن را می توان وجود فاکتورهای متعدد دخیل در شاخص سرمایه اجتماعی و پیچیدگی روابط بین آنها دانست.

مقاله پیش رو، نتیجه پژوهش های میدانی و کتابخانه ای است که از سال 1384 تا 1387، نگاشته شده است. هدف از انجام آن، افزون بر شناسایی و مستندسازی برج های دیده بانی به عنوان بخشی از نظام دفاعی منطقه، رسیدن به مبانی نظری مناسب برای احیای این عناصر و قرارگرفتن آنها در چرخه گردشگری منطقه بوده است. وجود قلعه ها، عناصر دفاعی و برج های دیده بانی در این محدوده، نظام دفاعی ویژه ای را پدیدآورده که به صورت جداگانه و منفرد یا در ترکیب با قلعه ها، نمایان شده است. این عناصر دفاعی، به کشاورزان احساس امنیت می داد و گاه تبدیل به محل سکونت دائمی آنها در کنار مزارع می گردید. برج های دیده بانی مطالعه شده، از لحاظ نحوه قرارگیری و مکان یابی، فرم و شکل، ساختار و کالبد و جنس مصالح، 2 تا 3 گونه متفاوت هستند. روستا - شهرهایی مانند «نیاسر»، «نوشاباد»، «آران وبیدگل» و مزارع اطراف آنها، مامن و محل قرارگیری این برج ها بوده اند. نظام قرارگیری و مکان یابی این برج ها، دلایل شکل گیری و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر، از جمله سوالاتی است که ضرورت دارد در این نوشتار به آنها پاسخ داده شود. نحوه بازیابی کالبدی و مفهومی آنها، اکنون در هاله ای از ابهام قراردارد. بسیاری از برج های دیده بانی، هنوز زنده و پویا و همچنان با عملکرد گذشته پابرجا هستند اما، برخی از آنها در خاطره های جمعی بومیان منطقه، در حال فراموشی هستند. با این همه، وجود برج ها در منطقه، علاوه بر دیده بانی که کارکرد قبلی آنهاست، می توانند معرف چشم اندازها و مناظرطبیعی - تاریخی، در زمان های حال و آینده باشند و مورد استفاده گردشگران قرارگیرند.دستیابی به مبانی نظری واحد، برای رسیدن به تعادل ساکن و پویا در این عناصر، بخشی از نتایج مقاله حاضر است.

منطقه «فین کوچک»، در دوران حیات خود، با داشتن شرایط محیطی دلنشین، از اقامتگاه های سلطنتی، با عالی ترین سطح برخوردار بوده و به استناد متون تاریخی، ییلاقی برای کاشان به شمار می رفته است. تغییرات گسترده دهه های اخیر در سکونتگاه های حومه شهرها، این منطقه را از آسیب بی نصیب نگذاشته و دشواری های برآمده از همجواری با شهر، چالش های جدید دیگری را برای آن پدیدآورده است. در شرایط فعلی، بخش عمده ای از این ارزش ها، در معرض تغییرات وسیع و آسیب های جدی قراردارند.منظر شهری، از حوزه هایی است که تغییرات درون و پیرامون یک پدیده شهری را آشکارا در خود نمایان می سازد. لذا، این پرسش مطرح می شود که آیا مطالعات منظر در محیط یادشده، می تواند علاوه بر شناخت آسیب های حوزه منظر، لایه ژرف تری از چالش های منطقه را نشان دهد.هدف این مقاله، بنابر آنچه گفته شد، مطالعه آسیب شناسانه منظر محیطی و سیمای منطقه ای فین کوچک است. ازین رو، در پژوهش حاضر، تلاش شده تا از یافته های به دست آمده برای سنجش آسیب های واردشده به مفاهیم اصلی شکل گیری منطقه، بهره جویی شود. مطالعاتی که چگونگی منظر شهری و تصویر شهر را در ذهن مردمان ایجاد می کنند، به لحاظ امکان انجام پذیری و نیز به دست آمدن نتایج قابل اعتماد، از جایگاه قابل توجهی برخوردارند. با این همه، هماهنگ کردن روش های مطالعاتی یادشده با ویژگی های سکونت گاه های خاصی همچون نمونه برگزیده و تلاش برای بومی سازی این روش ها، ضرورت نگاشتن چنین پژوهش هایی را گوشزد می کند.سنجش منظر محدوده سکونت گاهی فین، بر اساس مطالعات انجام شده از سوی «پاول دی اسپرای رگن» و بررسی وضعیت موجود تصویر ذهنی منطقه، نزد مردم، بر اساس نظریه «کوین لینچ» از بخش های اصلی این تحقیق هستند. در ادامه، یافته های تحقیق نسبت به درون مایه ها و اهداف بصری طرح که «سایمون بل»، معرفی می کند، بررسی خواهند شد تا آسیب های واردشده به محتوای منظر یادشده، شناسنایی شوند.

این مقاله با هدف دستیابی به بازدارنده خوردگی غیرسمی با دامنه اثربخشی مناسب، موثر، با صرفه اقتصادی بدون تغییر و تحولات ساختاری، تغییر رنگ و تغییر شکل بر شی تاریخی به انجام رسیده است. در این مقاله، عصاره چای سبز استخراج و سپس عملکرد آن در محیط کلرید سدیم 0.5 مولار به عنوان بازدارنده خوردگی برای منظور جلوگیری از روند خوردگی در آثار تاریخی مسی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور، از روش های شیمیایی کاهش وزن و روش الکتروشیمی پلاریزاسیون پتانسیو دینامیک استفاده شده است. همچنین میزان اثربخشی و چگونگی تغییرات رنگ و تنالیته رنگی روی پاتین نمونه های تاریخی بررسی شده است در این راستا، از میکروسکوپ نوری (OM) و میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM-EDX) چگالی سنجی نوری استفاده شد. نتیجه آزمایش ها و بررسی ها مبین عملکرد بسیار مناسب عصاره چای سبز در برابر خوردگی است.

در دوره ایلخانی و پس از آن، هم زمان با به وجود آمدن حکومت های محلی، شهر یزد، از امنیت نسبی برخوردار بود. در این دوره ها، بناهای مهمی ساخته شد. همچون: پنج بنای بقعه سیدرکن الدین (مدرسه رکنیه)، بقعه سید شمس الدین (مدرسه شمسیه)، مدرسه کمالیه، مجموعه حسینیان (شامل خانه حسینیان یا طاق بلندها و بقعه گنبد هشت) و بقعه شیخ احمد فهادان. نظر به اینکه، هنر و معماری دوره ایلخانی نقطه ای درخشان در هنر سرزمین اسلامی ایران است، با وجود پژوهش های انجام شده، باید اذعان کرد که اقدام جدی بسنده برای فن شناسی دقیق این آثار (به صورت موضوعی) صورت نگرفته و هنوز ابهاماتی درباره فنون و مواد دیوارنگاری این دوره وجود دارد.به دلیل اهمیت پنج بنای یادشده از دید فن دیوارنگاری در این دوره و با توجه به فرصت ارزشمند و استثنایی ای که در یک مقطع زمانی برای مطالعه این آثار از نزدیک، فراهم آمد، تلاش شد تا ضمن معرفی اجمالی این بناها، مواد و فنون اجرای دیوارنگاری آن ها به روش علمی نیز بررسی شوند. در این راستا، به شناسایی رنگدانه و بست های به کار رفته و سرانجام، مطالعه دقیق و از نزدیک فن اجرای دیوارنگاره، پرداخته شد. در بررسی مستقیم دیوارنگاره ها به نظر رسید که هنرمند از روش گرته کردن، یا روش انتقال طرح به وسیله بریده کاغذ (یا مقوا) و یا اجرای خطوط راهنما در زمان اجرا، بهره برده است. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که رنگدانه های به کار رفته در تزیین دیوار نگاره های این پنج بنا، عمدتا ترکیبات معدنی بوده است. فن اجرا نیز پیرو سنت های رایج دیوارنگاری، مشتمل بر بسترسازی (اجرای لایه های تدارکاتی)، مشخص کردن مرز نقوش، تثبیت خطوط اصلی نقش ها و سپس رنگ گذاری (با فن آبرنگ) بوده است.روش های بررسی در این پژوهش، مشتمل بر شیمی تر (کلاسیک)، تجزیه دستگاهی، مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی بوده است.

تاریخ هنر و میراث فرهنگی سرزمین ایران، سرشار از آثار هنری بسیاری همچون سوزن دوزی های فلزی مزین شده روی پارچه های تاریخی است. حفاظت و صیانت از چنین آثاری که زینت بخش مجموعه های شخصی و موزه ها است، امری مهم به شمار می رود. تعداد بسیاری از آنها، به دلیل شرایط نامناسب نگهداری، استحکام اولیه خود را از دست داده و تیره، کدر و فرسوده شده اند. ازین رو، ارایه راهکارهای مناسب برای نگهداری و مرمت این گونه پارچه ها و سوزن دوزی ها، امری ضروری است.هدف از انجام این پژوهش، بررسی فنی و تکنیکی، آسیب شناسی و ارایه روش حفاظت و مرمت قطعه ای از پارچه پرده برقع پوشش کعبه است. این پارچه، از یک سو به دلیل قداست کعبه، از ارزش های تاریخی، فرهنگی و زیباشناختی والایی برخوردار است و از سوی دیگر، در اثر وجود آلودگی ها روی پارچه و سطح سوزن دوزی های فلزی طلا و نقره آن، ظاهری بسیار تیره و کدر به خود گرفته است.بر این اساس و باتوجه به مطالعات، مشاهدات و آزمایشات انجام شده که شامل شناسایی الیاف به روش های آزمایشگاهی، دستگاهی (AAS)، میکروسکوپی نوری، متالوگرافی و الکترونی پیمایشی (SEM) است و نظربه اصول حفاظتی، شیوه ای برگزیده شد که با بهره گیری از آن، بهترین نتایج به دست آمد. آن گونه که روی ظاهر و زیبایی اثر، تاثیر نامطلوب نداشت و اثر برای نمایش در موزه قابل ارایه گردید.بنابراین روش، خشک شویی پارچه و سوزن دوزی های فلزی پرده برقع کعبه و روش دوخت، برای استحکام بخشی سوزن دوزی های فلزی طلا و نقره، انتخاب و اجرا شد.