ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)
سال:1388 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

ضرورت های برآمده از ارتباط با دول خارجی و الزام برخورداری از امکانات فکری و فرهنگی غرب، اهمیت ترجمه را بار دیگر برای حکومت قاجار و طبقه مترقی و روشنفکر جامعه ایران آن روزگار، مطرح ساخت. بنا بر همین ضرورت ها، نهادی به نام دارالترجمه تاسیس شد تا ضمن برآوردن نیازهای حکومت مبنی بر ترجمه قراردادها و مطالب سیاسی و اقتصادی، با نظارت بر ترجمه آثار فکری و فرهنگی، نسخه دلخواه حکومت را در دسترس مخاطبان و علاقمندان آثار غربی، قرار دهد. بر این اساس، اجزا و ارکان دارالترجمه با حسیاست فراوان انتخای می شده اند تا از ورود افراد با افکار مخالف حکومت جلوگیری به عمل آید، اما حکومت نمی تواند مانع ورود افکار جدید و مترقی به کشور شود، لذا در صدد تاسیس نهادی به نام سانسور برمی آید تا مانعی جدی در برابر نشر افکار آزادی خواهانه ایجاد نماید.در مقاله حاضر ضمن پرداختن به تاریخچه تاسیس دارالترجمه در دوره قاجار، ارکان و عناصر دارالترجمه، فعالیت های دارالترجمه و اداره سانسور و روش های مقابله آن نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

شناخت و بررسی دقیق هر نوشته ای، مستلزم نوع شناسی آن اثر و قرار دادن آن در رده یک نوع ادبی است. در واقع بررسی یک متن، بدون نوع شناسی و رده بندی آن، امکان پذیر نیست، چراکه هر نوع ادبی، بر اساس ویژگی ها و قواعد خاص خود شناخته می شود.این نوشته، تلاشی است در جهت نوع شناسی چهار داستان «سندبادنامه»، «بختیارنامه»، «حسین کرد شبستری» و «ملک جمشید، طلسم آصف و طلسم حمام بلور». به این منظور به نظریه های روایت شناسان ساختارگرا و به ویژه نظریه روایتی تودوروف و آرا وی درباره «روایت های اسطوره ای» توجه شده است.بر اساس نظریه «تودوروف» مهمترین ویژگی های این نوع روایت ها عبارت اند از: اصل علیت بی واسطه، تاکید بر کنش شخصیت های داستان، بی زمانی و فقدان روان شناسی، این نوشته، با ذکر شواهدی از داستان های مورد بررسی و تطبیق آنها با ویژگی های روایت های اسطوره ای، نشان می دهد که علی رغم تفاوت هایی که از لحاظ مضمون، ساختار کلی و ویژگی های زبانی میان داستان ها دیده می شود و با وجود این که هر یک از داستان ها به دوره های متفاوت تاریخی تعلق دارند، می توان هر چهار داستان را در رده روایتهای اسطوره ای جای داد. نوع شناسی این روایت ها و قرار دادن آنها در رده یک نوع ادبی، می تواند مقدمه ای برای بررسی های بعدی این آثار و داستان های شبیه به آنها باشد.

از دید فرمالیست ها توجه به بافت کهن زبان، یکی از شگردهای تشخص بخشیدن به آن است. در این شگرد، شاعر از نرم عادی زبان بیرون می آید و با احیای واژه های مرده یا واژه های کهن و باستانی و بافتهای نحوی گذشته باعث نوعی برجسته سازی و آشکارزدایی می شود. استفاده از این شگرد در شعریت شعر یک شاعر، نقش اساسی و بسزایی را ایفا می کند. شفیعی کدکنی (م. سرشک) از زمره شاعران موفق نسل دوم شعر نیمایی است که توانسته از این شگرد به خوبی استفاده کند. او از شاعران حوزه خراسان است. دلبستگی عمیق او به گذشته پرشکوه خراسان و نیز احاطه کم نظیر او به ادب کلاسیک ایران زمین، باعث شده که از رهگذر کهن گرایی در تشخص بخشیدن به ربان شعری اش بهره های فراوانی بگیرد. در این پژوهش بر آنیم تا نشان دهیم که موفقیت م.سرشک در مجموعه های «آیینه ای برای صداها» و «هزاره دوم آهوی کوهی» تا چه اندازه ای مدیون ساختارهای کهن زبان فارسی و اختصاصات سبکی قدماست.

فانتزی، تخیلی ترین گونه داستان است. در فانتزی، نویسندگان با گذر از جهان واقع و نقض قوانین و چارچوب های جاری و دست و پاگیر آن، جهانی ثانوی با قواعد نو خلق می کنند.. جهانی که مملو از عناصر و حوادث شگفت انگیز، موجودات خارق العاده و فضایی خیال است. فانتزی نویسان در این آثار به اکتشاف در این آثار به اکتشاف در آن سوی تجربه ها می اندیشند و در تلاش اند با ایجاد حیرت و شگفتی، انسان محاط در عالم علم و خرد را در سرزمین داستان به آرزوهای ناممکن خود برسانند. نخستین فانتزی ها در غرب، در قرن نوزدهم، در بریتانیای عصر ویکتوریا خلق شدند. با گذر زمان و فراهم شدن زمینه های اجتماعی و فرهنگی در دیگر کشورها همچون آمریکا، ایتالیا، فرانسه، سوئد و آلمان نیز فانتزی های ارزشمندی به نگارش در آمدند.نخستین فانتزی های ایرانی در اوایل دهه 1300 هجری شمسی نوشته شدند، اما به دلیل فقدان زمینه های اجتماعی، تقلیدهایی خام و نارسا از آب در آمدند. اگرچه در ادامه، شاهد ترجمه های درخشانی از بهترین آثار فانتزی جهان هستیم، اما توجه به تالیف فانتزی به شکل انبوه، به دلیل فراهم نبودن اسباب لازم، تا پایان دهه 60 میسر نشد. سرانجام در اوایل دهه 70، پس از پایان جنگ ایران و عراق، با بازگشتن آرامش به فضا، تالیف فانتزی ابتدا به شکلی کمرنگ و در ادامه تا امروز به شکل مستمر دنبال شده است.در این مقاله پس از تعریف فانتزی و بحثی در چیستی آن، کوشش می شود تا از طریق بررسی تاریخچه و تکامل فانتزی در ادبیات فارسی، وضعیت امروزی آن نشان داده شود.

رمانس، گونه ای فرافکنی آرمان های اجتماعی و فکری طبقه حاکم در دوره های مختلف است. از نظر شکلی و با توجه به درجه بندی میزان قدرت در این نوع ادبیات داستانی، رمانس به گونه ای اطلاق می شود که در آن، قهرمان نه از نوع خدایان- آنچنان که در اسطوره- بلکه از نوع انسان است، اما به لحاظ مرتبه، برتر از انسان های عادی و محیط خویش می باشد. این ویژگی اساسی در مورد شخصیت اصلی (قهرمان) هفت پیکر، بهرام گور، صدق می کند. در مقاله حاضر، سعی بر این است که اصول کلی و ساختاری حاکم بر نوع رمانس مورد بررسی قرار گیرد و انطباق این اصول با داستان زندگی بهرام در هفت پیکر و داستان های درونه ای اثر سنجیده شود. با توجه به معیارهای اساسی حاکم بر رمانس و الگوی کلی آن، می توان هفت پیکر نظامی گنجوی را در این نوع قرار داد.

کتاب راحه الصدور و آیه السرور فی تاریخ آل سلجوقی، تالیف نجم الدین راوندی یکی از کتب معتبر در زمینه تاریخ سلجوقیان عراق است. شیوه نگارش کتاب و ابیات منقول فراوان در آن، باعث شده است که این اثر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران ادبیات فارسی نیز قرار گیرد.در این مقاله، کوشش شده است تا با بررسی برخی جوانب تاریخی و ادبی راحه الصدور، تعدادی از انتحالات راوندی در بخش های منظوم کتاب، نمایانده و اثبات شود.

در این پژوهش گذری بر سابقه تاله و خداگونگی در یونان، هند باستان و عرفان اسلامی داشته ایم تا ار این منظر به مقوله خودشناسی و در نتیجه خداشناسی، نظری داشته باشیم. سپس موضوع رها شدن از خود و اتحاد روح فردی (عالم اصغر) با هستی کل (عالم اکبر) در مثنوی مولوی و عرفان هندی مطابقت داده شده است. همچنین این روند که مستلزم تعطیل حواس پنجگانه و رستن از صفات رذیله نفس و چیره شدن بر صفاتی چون شهوت، خشم، حرص، طمع و ... است و در عرفان هندی و مثنوی مولوی مقایسه شده است.

تقابل های دوگانه از مولفه های اساسی دیدگاه ساخت گرایی است که بنیان تفکر انسان و البته بنیان هستی را بر برابر نهاده های دوتایی می انگارد. نظریه ای که از زبان شناسی به مطالعات فرهنگی راه می یابد و سرانجام در وضعیت پسامدرن به چالش کشیده می شود. این مقاله بر آن است تا یکی از آثار ادبیات کلاسیک ایران، یعنی گلستان سعدی را که استوار به تقابل های دوگانه است، بر اساس این نظریه تحلیل کند.تقابل های دوگانه در مجموعه آثار سعدی و به طور ویژه، گلستان، دو کارکرد زیبایی شناسیک و فلسفی دارد، یعنی، گذشته از برابر نهادن دو به دوی آثار، ساختار هر اثر از نظر باب بندی، ساخت آوایی، واژگانی، نحوی و در نهایت کلیت کلام سعدی، بر اساس آن شکل می گیرد. این جستار با بررس چند نمونه، ضمن تبیین فلسفه کاربست این عنصر، پیوند ساختار کلام با درون مایه آن و در نهایت با واقعیت عینی زندگی را بررسی می کند.

از آنجا که در هر کشوری میان اوضاع سیاسی و اجتماعی با هنر و ادبیات، رابطه ای دوسویه و مبنی بر تاثیر و تاثر متقابل برقرار است، در پژوهش حاضر نخست به صورت مختصر درباره کشور افغانستان و اوضاع تاریخی و سیاسی این سرزمین از گذشته تا امروز سخن گفته ایم و سپس تاثیر عوامل سیاسی و تاریخی بر فرهنگ و هنر و به ویژه ادبیات این کشور را بیان نموده ایم، آنگاه به شرح اهمیت موضوع پژوهش، اهداف و کاربردها، پرسش ها، فرضیه ها، جامعه آماری و ملاک گزینش شاعران پرداخته ایم و پس ار توضیح دادن شیوه تحقیق که از نوع تحلیل محتوا می باشد، عناصر اصلی ادبیات مقاومت یعنی جنگ، مقاومت و صلح را در شعر چهارده شاعر افغانستانی معاصر، با ذکر نمونه هایی، تحلیل و بررسی کرده ایم و با استفاده از دو جدول، بسامد کاربرد هر یک از درون مایه ها را در در شعر معاصر این سرزمین و آثار تک تک شاعران، نشان داده ایم. در پایان پژوهش بدین نتیجه دست یافته ایم که با توجه به آشفتگی اوضاع سیاسی و اجتماعی افغانستان، بسامد حضور درون مایه «جنگ» و پس از آن، «مقاومت» در شعر شاعران، بسیار زیاد و کاربرد مضون «آشتی» در کلام آنها بسیار ناچیز است و سخن سرایان افغانستانی چه در داخل این کشور و چه خارج از آن، اعتلای فرهنگ و ادب، و پرداختن به اوضاع سیاسی و اجتماعی وطن شان را وجهه همت خویش قرار داده اند.