اقتصاد و توسعه منطقه ای (دانش و توسعه)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:2 (پیاپی 36) |تعداد مقالات:20

امروزه مصرف بی رویه کودهای شیمیایی در سیستم های زراعی رایج، سبب بهم خوردن تعادل عناصر غذایی، کاهش عملکرد کمی و کیفی محصولات و آلودگی منابع آب و خاک گردیده است. به منظور مطالعه اثرات کاربرد جداگانه و تلفیقی کودهای زیستی و آلی بر شاخص های رشدی گیاه دارویی انیسون (Pimpinella anisum L. )، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 90-1389 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و 15 تیمار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از: 1-کود زیستی میکوریزا (Glomus intraradices) 2-میکوریزا + کود گاوی، 3-میکوریزا + ورمی کمپوست 4-میکوریزا+کمپوست، 5-میکوریزا + کود شیمیایی، 6-کود زیستی بیوسولفور (حاوی باکتری Thiobacillus sp. ) به همراه گوگرد آلی بنتونیت دار، 7-بیوسولفور + کود شیمیایی 8-بیوسولفور + کود گاوی، 9-بیوسولفور + ورمی کمپوست، 10-بیوسولفور+ کمپوست، 11-کود گاوی، 12-ورمی کمپوست، 13-کود شیمیایی، 14-کمپوست و 15-شاهد. نتایج این آزمایش در مورد صفات رشدی این گیاه نشان داد که بالاترین شاخص سطح برگ، میزان ماده خشک و سرعت رشد محصول به-ترتیب در تیمارهای تلفیقی میکوریزا و شیمیایی (4/2)، بیوسولفور-ورمی کمپوست (74/348 گرم بر متر مربع) و بیوسولفور-ورمی کمپوست (42/14 گرم بر متر مربع در روز) و کمترین این صفات به ترتیب در تیمار کمپوست 35/1، تیمار کمپوست 200 گرم بر متر مربع و تیمار شاهد (93/4 گرم بر متر مربع در روز) به دست امد. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که کاربرد کودهای زیستی میکوریزا و بیوسولفور نقش چشمگیری در افزایش شاخص های رشدی گیاه دارویی انیسون داشت. علاوه بر این، مصرف تلفیقی کودهای زیستی در مقایسه با کاربرد منفرد منابع کودی، اثرات مثبت بیشتری بر صفات رشدی انیسون داشت.

این پژوهش با هدف بررسی و ارزیابی کارایی مصرف نور در کشت مخلوط جایگزینی ماریتیغال (Silybum marianum L. ) و رازیانه (Foenicolum vulgar Mill. ) انجام گرفت. آزمایش با پنج تیمار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 92-1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کشت خالص ماریتیغال، کشت خالص رازیانه، کشت مخلوط 3: 1 (25% رازیانه: 75% ماریتیغال)، کشت مخلوط 1: 1 (٥ ٠ % رازیانه: ٥ ٠ % ماریتیغال) و کشت مخلوط 1: 3 (75% رازیانه: 25% ماریتیغال) بودند. نتایج نشان داد که میزان تشعشع تجمعی جذب شده در تیمار کشت مخلوط 3: 1 (25% رازیانه: 75% ماریتیغال) در مقایسه با سایر تیمارها در بالاترین مقدار بود. میزان کارایی مصرف نور، تشعشع تجمعی جذب شده و ماده خشک تجمعی در ماریتیغال در تمامی تیمارها بالاتر از رازیانه بود. همچنین کارایی مصرف نور این گیاه در طول فصل زراعی از 91/1 تا 36/2 گرم بر مگاژول تشعشع جذب شده متغیر بود و در تیمار کشت مخلوط 1: 1 (٥ ٠ % رازیانه: ٥ ٠ % ماریتیغال) در مقایسه با سایر تیمارها به خصوص کشت خالص در بالاترین مقدار قرار داشت. مقادیر کارایی مصرف نور رازیانه نیز از 71/0 تا 39/1 گرم بر مگاژول تشعشع جذب شده متغیر و در تمامی تیمارهای کشت مخلوط بالاتر از تک کشتی این گیاه بود. بر این اساس بهترین تیمار قابل توصیه برای کشت مخلوط ماریتیغال و رازیانه تیمار کشت مخلوط 1: 1 (٥ ٠ % رازیانه: ٥ ٠ % ماریتیغال) می باشد که در آن میزان کارایی مصرف نور ماریتیغال در بالاترین حد (36/2 گرم بر مگاژول) و کارایی مصرف نور رازیانه نیز 93/0 گرم بر مگاژول بود. بر اساس یافته های این پژوهش به نظر می رسد که استفاده از مخلوط های جایگزینی و ایجاد تنوع در ساختار و مدیریت مزرعه، رویکردی مفید در جهت افزایش کارایی مصرف منابع به ویژه نور باشد.

به منظور بررسی اجزای عملکرد و عملکرد بیولوژیک، گل و بذر گیاه دارویی گاوزبان اروپایی (Borago officinalis L. ) تحت تأثیر مقادیر آبیاری و تراکم بوته، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 92-1391 اجرا شد. سه مقدار آبیاری (1000 (I1)، 2000 (I2) و 3000 (I3) متر مکعب در هکتار) به عنوان عامل اصلی و چهار تراکم بوته (16 (D1)، 20 (D2)، 67/26 (D3) و 40 (D4)) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثرات ساده و متقابل مقادیر آبیاری و تراکم بوته بر روی عملکرد گل، بذر، بیولوژیک، تعداد گل، شاخه جانبی و تعداد دانه گیاه دارویی گاوزبان اروپایی معنی دار بود. اثر ساده مقدار آبیاری بر وزن هزار دانه معنی دار بود. بیشترین و کمترین عملکرد گل به ترتیب در تیمارهای D3I3 و D1I1 با مقادیر 81/0 و 14/0 گرم در متر مربع به دست آمد. با افزایش آبیاری به دلیل بهبود خصوصیات رشدی، به تبع آن عملکرد افزایش یافت، اما افزایش تراکم تا 40 بوته در متر مربع به دلیل افزایش رقابت درون گونه ای برای جذب آب و مواد غذایی کاهش رشد و عملکرد را موجب گردید.

تنوع زیستی کشاورزی همواره مبنایی برای تداوم کارکرد سیستم های تولید غذا و فراهم کننده خدمات فرهنگی و زیباشناختی در جوامع انسانی است. در این مطالعه، تنوع گیاهان زراعی در استان کرمانشاه با استفاده از شاخص های تنوع زیستی مورد بررسی قرار گرفت. شاخص های غنای گونه-ای، شانون، یکنواختی سیمپسون و تشابه سورنسون برای کل استان و شهرستان ها به تفکیک محاسبه شدند. برای محاسبه این شاخص ها از سطح زیرکشت گیاهان در شهرستان ها استفاده شد. نتایج نشان داد که در این استان 19 گونه مورد کشت و کار قرار گرفته که به هشت تیره گیاهی تعلق داشتند در این بین بیشترین سطح زیرکشت مربوط به تیره های پوآسه (71%) و لگومینوز (25%) و در بین گیاهان، گندم (Triticum aestivum L. ) (51%) و نخود (Cicer arietinum L. ) (23%) بود. بالاترین غنای گونه ای در شهرستان های صحنه (19)، کرمانشاه (17) و سرپل ذهاب (17) مشاهده گردید. شهرستان های هرسین (48/2)، صحنه (24/2) و کنگاور (2/2) بیشترین مقدار شاخص تنوع شانون را دارا بودند. روند شاخص ها در بازه زمانی بین سال های 1378 تا 1388 نشان داد که مقدار شاخص شانون مزارع دیم استان با گذشت زمان کاهش یافته (48/0R=)که دلیل آن کاهش یکنواختی بوده است. در نهایت، همبستگی بین شاخص های شانون با سیمپسون (78/0) و غنای گونه ای با یکنواختی (85/0-) در سطح احتمال 1% معنی دار شد.

به منظور شناسایی گونه های گیاهان زراعی فراموش شده و بررسی علل خروج این گیاهان از نظام های زراعی ایران مطالعه ای در سطح استان-های کشور و نیز براساس طبقه بندی اقلیمی در سال 1392 به اجرا در آمد. اجرای پژوهش در دو بخش مطالعات اسنادی و میدانی دنبال شد. گیاهان شناسایی شده بر اساس درجه فراموشی یا کاهش سطح زیرکشت به دو دسته گیاهان کم بهره برداری شده و فراموش شده تقسیم بندی شدند. 16 گیاه کم بهره برداری شده متعلق به 12 خانواده گیاهی و سه گیاه فراموش شده متعلق به دو خانواده گیاهی تفکیک و دلایل فراموشی، سابقه تاریخی کشت آن ها در ایران و نیز موقعیت و سطح زیر کشت کنونی آن ها مورد بحث قرار گرفت. از مهم ترین آن ها می توان به منداب (Eruca sativa L. )، خشخاش (Papaver somniferum L. ) و وسمه (Indigofera tinctoria L. ) اشاره کرد. جایگزینی این گونه ها به وسیله گونه های جدید و توان رقابتی کمتر آن ها در مقایسه با گیاهان اصلاح شده با عملکرد بالا، تغییرات عمده در سبد غذایی و الگوی مصرف، مسائل اجتماعی-اقتصادی و سیاسی و نیز محدودیت های اعمال شده به دلیل گاهاً کاربرد های سوء برخی گونه ها از جمله دلایل فراموش شدن و یا کاربرد محدود این گیاهان ارزیابی شد. در این میان جایگزینی به وسیله گونه های جدید و نیز پیشرفت های فنی در تولید دارو و فرآورده های صنعتی شیمیایی به عنوان دلیل عمده فراموشی گیاهان با مصرف صنعتی مورد تأکید قرار گرفت.

بررسی فنولوژی گیاهان دارویی برای تنظیم برنامه های بهره برداری، مواد مؤثر، جمع آوری بذرها، مبارزه با آفات، جلوگیری از برداشت های بی موقع، از بین بردن علف های هرز در مراحل مختلف فنولوژی حائز اهمیت است. هر گیاه برحسب شرایط آب و هوایی برای دوره حیات خود نیاز به کسب مقدار معینی حرارت دارد. در این پژوهش مراحل فنولوژیکی چای ترش و نیازهای حرارتی آن در منطقه ایرانشهر طی سال های 92-1391 بررسی شده است. یافته های این تحقیق نشان داد که برحسب دمای مؤثر طول دوره فعالیت بیولوژی چای ترش (Hibiscus sabdariffa L. ) در این منطقه 183 روز می باشد که در این مدت گیاه در مجموع به 84/5013 درجه-روز رشد حرارت در مراحل فنولوژیکی نیاز دارد. طی این دوره نه مرحله فنولوژی بر اساس مقیاس BBCH به ثبت رسید که عبارت بودند از جوانه زنی، توسعه برگ ها، تشکیل شاخه های فرعی، افزایش طول ساقه اصلی، ظهور گل آذین، گلدهی، نمو غوزه ها، رسیدن کاسبرگ ها و دانه ها و مرحله پیری که به ترتیب در هر مرحله به 153، 1051، 501، 506، 583، 730، 892، 349 و 246 درجه-روز رشد نیاز دارد. به دلیل وجود دماهای بالا در طول دوره رشد چای ترش، این گیاه با سرعت بیشتری مراحل فنولوژیکی خود را طی نموده و به بلوغ فیزیولوژیکی رسید. با توجه به نتایج حاصله به نظر می رسد افزایش بقایای گیاهی در سطح خاک باعث افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت در خاک و کاهش دمای محیط خاک شده که خود باعث تأخیر در وقوع مراحل فنولوژیکی گیاه شده است.

زیره سبز (Cuminum cyminum L. ) از مهم ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان و یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی در ایران است. زیره سبز به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 92-1391 در مزرعه ای واقع در منطقه حصاروئیه زاهدان به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از سموم شیمیایی در دو سطح شامل مصرف سموم (علف کش لینوران و آفت کش به صورت محلول روگور) و عدم مصرف سموم به عنوان عامل اول و سطوح مختلف کودی در چهار سطح، بدون مصرف کود، مصرف کامل کود گاوی، مصرف کود شیمیایی متعارف (NPK) و مخلوط 50 درصد کود گاوی و 50 درصد کود شیمیایی به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شد. در این آزمایش صفات ارتفاع بوته، تعداد ساقه های فرعی بوته، تعداد چتر بوته، تعداد دانه چتر، وزن هزار دانه، وزن تر اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی، عملکرد دانه، درصد و عملکرد اسانس مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین مقدار صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد چتر در بوته و تعداد دانه در هر چتر به ترتیب با میانگین 1/44 سانتی متر، 3/8، 7/19 و 1/8 از تیمار مخلوط کود گاوی و کود شیمیایی به دست آمد. همچنین بیشترین مقادیر عملکرد اندام هوایی تازه، عملکرد اندام هوایی خشک، عملکرد دانه به ترتیب با میانگین 7/1756، 7/812، 7/488 و 7/254 کیلوگرم در هکتار در تیمار 50 درصد کود گاوی و 50 درصد کود شیمیایی به دست آمد. بیشترین مقدار درصد اسانس نیز از تیمار بدون استفاده از کود حاصل گردید. اثر مصرف سموم شیمیایی نیز بر هیچ یک از صفات مورد بررسی معنی دار نبود. مطالعه ضریب همبستگی برای گیاه زیره سبز نشان داد که عملکرد اندام هوایی و دانه زیره با تمام صفات مورد بررسی در این آزمایش همبستگی مثبت و معنی داری داشت. مصرف کودهای دامی توأم با کودهای شیمیایی قادر است از طریق افزایش قابلیت دسترسی عناصر غذایی برای گیاه تأثیر مستقیم بر افزایش عملکرد کمی و محتوی اسانس زیره سبز داشته باشد. به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده در این آزمایش پیشنهاد می گردد که برای حصول بالاترین عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی زیره سبز مصرف کودهای دامی همراه با کودهای شیمیایی و بدون مصرف سموم شیمیایی به کشاورزان منطقه توصیه شود.

به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد دو محصول ذرت (Zea mays L. ) و سیب زمینی (Solanuum tuberosum L. ) در کشت مخلوط، در منطقه بنت شهرستان نیکشهر در بهمن ماه سال 1392 آزمایشی با 14 تیمار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار به روش جایگزینی و افزایشی به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایش شامل کشت خالص ذرت، کشت خالص سیب زمینی، دو ردیف ذرت + یک ردیف سیب زمینی، دو ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی (برای هر محصول تراکم بوته 50 درصد تراکم مطلوب می باشد)، یک ردیف ذرت+ یک ردیف سیب زمینی، یک ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی، دو ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی (برای هر محصول تراکم بوته 100 درصد تراکم مطلوب می باشد)، سه ردیف ذرت + یک ردیف سیب زمینی، یک ردیف ذرت + سه ردیف سیب زمینی، سه ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی، دو ردیف ذرت+ سه ردیف سیب زمینی، دو ردیف ذرت + چهار ردیف سیب زمینی، چهار ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی، دو ردیف ذرت + دو ردیف سیب زمینی، (تراکم بوته برای ذرت 100 درصد تراکم مطلوب و برای سیب زمینی 50 درصد تراکم مطلوب می باشد) بودند. نتایج نشان داد که سیستم های مختلف کاشت بر ارتفاع گیاه ذرت، عملکرد زیست توده، تعداد دانه در بلال و عملکرد دانه ذرت و همچنین بر ارتفاع بوته، وزن غده و عملکرد غده سیب-زمینی تأثیر معنی داری داشت. بالاترین عملکرد زیست توده (684/30 تن در هکتار) از تیمار کشت خالص ذرت و بیشترین ارتفاع گیاه ذرت (26/133 سانتی متر)، تعداد دانه در بلال (33/432) و عملکرد دانه (957/8 تن در هکتار) از تیمار دو ردیف ذرت+ یک ردیف سیب زمینی به دست آمد. بالاترین ارتفاع بوته (03/45 سانتی متر)، بیشترین وزن غده (54/73 گرم) و عملکرد غده سیب زمینی (124/28 تن در هکتار) از تیمار کشت خالص سیب زمینی به دست آمد. بالاترین نسبت برابری زمین (54/1) از سیستم کشت مخلوط دو ردیف ذرت+ یک ردیف سیب زمینی به دست آمد که نشان از برتری کشت مخلوط نسبت به کشت خالص دارد.

به منظور ارزیابی عملکرد کمی و کیفی دانه آفتابگردان (Helianthus annuus L. ) در کشت مخلوط افزایشی با لوبیا (Phaseolus vulgaris L. ) آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا در دو سال زراعی 1392 و 1393 انجام گرفت. آزمایش به-صورت اسپلیت پلات بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. خاک ورزی (خاک ورزی کامل، نیمه خاک ورزی با چیزل و نیمه خاک ورزی با دیسک) و الگوی کاشت (کشت خالص آفتابگردان و لوبیا و کشت مخلوط افزایشی 30 و 60 درصد لوبیا با آفتابگردان) به ترتیب به عنوان فاکتور اصلی و فرعی بودند. نتایج آزمایش نشان داد که بیشتر صفات تحت تأثیر خاک ورزی قرار نگرفتند، ولی اثر الگوی کشت بر آن ها معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه، عملکرد روغن و عملکرد پروتئین آفتابگردان (به ترتیب 22/356، 90/160 و 27/77 گرم در متر مربع) در تیمار کشت خالص به دست آمد، ولی با اجرای کشت مخلوط از میزان این ویژگی ها به طور معنی داری کاسته شد. در کشت مخلوط، عملکرد دانه لوبیا نیز نسبت به کشت خالص آن کاهش نشان داد. در میان الگوهای مختلف کشت، بیشترین عملکرد دانه کل (28/437 گرم در متر مربع) به تیمار کشت مخلوط افزایشی 60 درصد لوبیا + آفتابگردان تعلق گرفت. در کل، تیمار 60 درصد لوبیا + آفتابگردان بیشترین عملکرد کل را تولید کرد و کارایی استفاده از زمین را افزایش داد.

به منظور بررسی اثر تلقیح قارچ تریکودرما هاماتوم (Trichoderma hamatum) و باکتری حل کننده فسفات اینتروباکتر (Enterobacter sp. ) بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم (Triticum aestivum L. ) (رقم میلان)، آزمایشی مزرعه ای در شهرستان ساری (روستای سوته) به صورت کرت های خرد شده فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 94-1393 انجام شد. عامل اصلی کود فسفر (سوپرفسفات تریپل) در سه سطح صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار و عامل فرعی شامل تیمار قارچی در دو سطح عدم تلقیح (شاهد) و تلقیح با تریکودرما هاماتوم و تیمار باکتریایی در دو سطح بدون باکتری (شاهد) و کاربرد اینتروباکتر بودند. نتایج آزمایش حاکی از تأثیر مثبت و معنی دار تریکودرما و اینتروباکتر بر بیشتر صفات مرتبط با عملکرد گندم بود. برای نمونه، در شرایط کود فسفر صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار، تلقیح جداگانه تریکودرما باعث افزایش معنی دار به ترتیب از 66/2 به 45/3 (69/29 درصد)، از 19/3 به 79/3 (80/18 درصد) و از 34/3 به 39/4 تن در هکتار (43/31 درصد) عملکرد دانه شد. همچنین، حضور اینتروباکتر به همراه تیمار صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار کود فسفر به ترتیب باعث افزایش معنی دار عملکرد از 66/2 به 37/3 (06/21 درصد)، از 19/3 به 46/3 (46/8 درصد) و از 34/3 به 10/5 تن در هکتار (69/52 درصد) گردید. به کارگیری هم زمان این ریزجانداران نیز افزایش معنی دار عملکرد دانه را از 66/2 به 78/3 (10/42 درصد)، از 19/3 به 85/3 (68/20 درصد) و از 34/3 به 48/4 تن در هکتار (13/34 درصد) به ترتیب در شرایط صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار کود فسفر به دنبال داشت. به طور کلی، نتایج این آزمایش نشان داد که کاربرد هم زمان ریزجانداران و کود شیمیایی فسفر اثر افزایشی بیشتری نسبت به کاربرد جداگانه کود شیمیایی فسفر به همراه داشت.

به منظور ارزیابی شاخص های رقابتی و اقتصادی کشت مخلوط ارقام جو (Hordeum spp. ) با نخود (Cicer arietinum L. ) و باقلا ((Vicia faba L. در رژیم های متفاوت آبیاری آزمایشی مزرعه ای به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شیراز در سال زراعی 94-1393 اجرا شد. رژیم های آبیاری به عنوان فاکتور اصلی (آبیاری مطلوب و قطع آبیاری در مرحله شیری شدن دانه جو) و الگوهای مختلف کشت (تک کشتی نخود، باقلا، جو نیمروز و جو زهک و کشت مخلوط جو نیمروز+ نخود، جو نیمروز+ باقلا، جو زهک+ نخود و جو زهک+ باقلا با نسبت 1 به 1) به عنوان فاکتور فرعی بودند. قطع آبیاری به ترتیب باعث کاهش 20، 43 و 40 درصدی عملکرد دانه ارقام جو، نخود و باقلا و افزایش 9/1، 42 و 2/20 درصدی نسبت برابری زمین جزئی (LER)ارقام جو و حبوبات و نسبت برابری زمین کل شد. شاخص های غالبیت (A) و نسبت رقابتی (CR) نشان دادند که در شرایط آبیاری مطلوب، ارقام جو جزء غالب بودند و در شرایط قطع آبیاری، قدرت رقابتی حبوبات افزایش یافت. در شرایط آبیاری مطلوب، شاخص عملکرد از دست رفته واقعی ((AYL ارقام جو، حبوبات و کل به ترتیب مثبت، منفی و صفر بود و شاخص سودمندی کشت مخلوط (IA) ارقام جو مثبت و در حبوبات و کل منفی بود. در قطع آبیاری، شاخص عملکرد از دست رفته واقعی و شاخص سودمندی کشت مخلوط ارقام جو، حبوبات و کل، مثبت بود. شاخص نسبت برابری زمین در تمامی تیمارهای کشت مخلوط بالاتر از یک بود. شاخص بهره وری سیستم (SPI) نیز برای تمامی تیمارهای کشت مخلوط مثبت بود. ارزیابی شاخص نسبت برابری زمین نشان داد که کشت مخلوط جو شش ردیفه زهک + نخود در شرایط کمبود آب نسبت به دیگر الگوهای کشت مورد مطالعه بین 8/13 تا 36 درصد برتری داشت.

یکی از روش های برنامه ریزی کشاورزی تعیین و شناسایی نواحی مناسب برای کاشت گیاهان زراعی و باغی بر اساس شرایط آب و هوایی و فیزیوگرافی است. این امر، کشاورزان را قادر می سازد که خسارت ناشی از شرایط نامناسب اقلیمی بر محصول را در طول دوره رشد به حداقل برسانند. نخود (Cicer arietinum L. ) یکی از محصولات زراعی در استان اردبیل است که حدود 5272 هکتار از اراضی استان زیر کشت این گیاه زراعی است. هدف از این تحقیق، شناسایی نواحی مناسب استان اردبیل برای کشت نخود در محیط GIS است. برای این منظور، ابتدا نیازهای مطلوب اقلیمی در طول دوره رشد نخود تعیین گردید، سپس داده های مورد مطالعه از قبیل، بارندگی، دما، ارتفاع، شیب، خاک و کاربری اراضی جمع آوری شدند. هرکدام از داده ها با استفاده از روش AHP تحلیل شدند و ضریب وزنی معیارهای اصلی، فرعی و زیر گزینه ها مشخص شدند. درنتیجه ضریب وزنی معیارهای اصلی از قبیل اقلیم با 603/0، توپوگرافی 245/0، خاک 114/0 و کاربری اراضی 038/ 0 تعیین گردید. در مرحله بعد، نقشه های موضوعی موردنیاز برای هریک از داده ها موردمطالعه در محیط GIS تهیه و برای هریک از پلیگون های نقشه، ضریب وزنی لحاظ شد و هریک از نقشه ها بر اساس روش AHP در محیط GIS طبقه بندی شدند. در نهایت با تلفیق نقشه ها، نقشه نهایی پهنه بندی کشت نخود در استان اردبیل در چهار کلاس تهیه گردید که حدود 18 درصد از مساحت استان خیلی مناسب، 45 درصد مناسب، 25 درصد متوسط و 12 درصد نامناسب برای کشت نخود است.

یکی از روش های مؤثر برای مطالعه و شناسایی پتانسیل اراضی کشاورزی، پهنه بندی آن ها است. در این تحقیق به منظور امکان سنجی تعیین نواحی کاشت محصولات گندم (Triticum aestivum L. ) و کلزا (Brassica napus L. ) در حوضه مارون استان خوزستان که یکی از مهم ترین استان های تولیدکننده محصولات کشاورزی است، از برنامه سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده گردید. ازاین رو تمام لایه های اطلاعاتی زراعی-بوم شناختی شامل اقلیم (دما و بارش)، توپوگرافی (شیب و ارتفاع)، خاک (بافت، pH، شوری و کربن آلی) به همراه پتانسیل منابع آبی، پس از وزن دهی با روش تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه و مطابق با نیازمندی های محیطی محصولات گندم و کلزا، بر اساس دستورالعمل فائو، طبقه بندی شدند. لایه های همپوشانی شده به عنوان معیاری برای قضاوت در خصوص تناسب اراضی برای محصولات گندم و کلزا لحاظ گردید و نقشه های حاصل از آن ها بر اساس معیارهای موجود و دستورالعمل فائو در پنج طبقه بسیار مناسب، مناسب، تناسب متوسط، تناسب کم و نامناسب طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که 4/7 و 8/9 درصد از کل سطح اراضی موجود در محدوده مطالعاتی، به ترتیب در طبقات بسیار مناسب و مناسب برای کاشت هر دو محصول قرار گرفتند. در حالی که 2/57 درصد از کل اراضی در طبقات تناسب متوسط و تناسب کم و 6/25 درصد باقیمانده نیز در طبقه نامناسب واقع شدند. در این طبقه بندی عوامل شوری خاک و دسترسی به منابع آب (بارش و پتانسیل منابع آبی)، عوامل محدودکننده اصلی بودند. این نتایج می تواند به سیاست گذاران، برای طراحی الگوی کشت مناسب در جهت حاصلخیزی خاک، کمک نماید.

در راستای توسعه کشاورزی پایدار، این آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سیستان طی دو سال زراعی 1392 و 1393 اجرا گردید. تیمارها ی آزمایش شامل خاک ورزی به عنوان عامل اصلی در دو سیستم متداول ( شخم و مخلوط کردن کود با خاک) و بی خاک ورزی (باقی گذاشتن بقایای کود سبز بر سطح خاک و کشت مستقیم ذرت (Zea mays L. ) و منابع کود: T0: شاهد (بدون مصرف کود)، T1: کود سبز جو (Hordeum vulgare L. ) بدون مصرف کود دامی و شیمیایی، T2: کود سبز با مصرف کامل کود شیمیایی توصیه شده (NPK) به جو شامل اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم به ترتیب به میزان 165، 90 و 75 کیلوگرم در هکتار، T3: کود سبز با دو سوم کود شیمیایی به جو و یک سوم باقی مانده به ذرت، T4: کود سبز با یک سوم کود شیمیایی به جو و دو سوم باقی مانده به ذرت، T5: کود سبز جو با مخلوط نصف کود دامی و شیمیایی و T6: کود سبز با 40 تن کود دامی به عنوان عامل فرعی بودند. زمان برگرداندن جو به خاک مرحله خوشه دهی بود. نتایج نشان داد که اختلاط کود با خاک در مقایسه با بی خاک ورزی منجر به افزایش عملکرد دانه، علوفه تر و خشک، میزان نیتروژن، پتاسیم، فسفر و خاکستر دانه و کاهش درصد الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF)گردید. منابع کود آلی و شیمیایی باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه، علوفه تر و خشک، میزان نیتروژن، پتاسیم، فسفر، روی و خاکستر دانه شدند، ولی بر درصد NDF روند کاهشی نشان دادند. برهمکنش سال در خاک ورزی در منبع کود نشان داد که بیشترین عملکرد دانه، علوفه تر و خشک در سال دوم در سیستم اختلاط کود با خاک و در منبع کود سبز جو با مخلوط نصف کود دامی و شیمیایی با میانگین عملکرد دانه و علوفه تر به ترتیب برابر 400/9 و 151/110 تن در هکتار حاصل شد. بر اساس نتایج مخلوط کود سبز با نصف کود دامی و شیمیایی همراه با اختلاط کود با خاک برای تولید کمی و کیفی دانه و علوفه ذرت مناسب می باشد.

به منظور بررسی اثر الگوی کاشت و نیتروژن مصرفی بر عملکرد و شاخص های رقابت نخود فرنگی (Pisum sativum L. ) و کاهو (Lactuca sativa L. )، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه دانشگاه گنبدکاووس در سال زراعی 94-1393 اجرا گردید. عامل الگوی کاشت در نه سطح شامل کشت خالص نخود فرنگی، کشت مخلوط جایگزین 33، 50 و 67 درصد کاهو به جای نخود فرنگی، کشت مخلوط افزایش 33، 50، 67 و 100 کاهو به نخود فرنگی و کشت خالص کاهو و عامل نیتروژن در سه سطح شامل عدم مصرف و مصرف 25 و 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بود. نتایج نشان داد که اثر الگوی کاشت و نیتروژن بر عملکرد در سطح یک درصد معنی دار بود. صفات مورد بررسی شامل عملکردکل و شاخص های رقابت و سودمندی اقتصادی کشت مخلوط یعنی عملکرد معادل، نسبت برابری زمین، ضریب نسبی تراکم، شاخص غالبیت، نسبت رقابتی، کاهش واقعی عملکرد، سودمندی کشت مخلوط و بهره وری سیستم بود. تیمار کشت مخلوط افزایش 100 درصد کاهو به نخود فرنگی و کشت خالص کاهو به ترتیب با 61565 و 61473 کیلوگرم در هکتار حداکثر عملکرد و تیمار کشت خالص نخود فرنگی با 11759 کیلوگرم در هکتار حداقل عملکرد را تولید کردند. با افزایش مصرف کود نیتروژن، عملکرد در هر دو گیاه افزایش یافت. کم ترین عملکرد معادل نخود فرنگی با 11759 کیلوگرم در هکتار از تیمار کشت خالص نخود فرنگی و بیش ترین آن با 25159 کیلوگرم در هکتار از کشت مخلوط افزایش 100 درصد کاهو به نخود فرنگی به دست آمد. بیش ترین و کم ترین عملکرد معادل نخود فرنگی به ترتیب از تیمارهای مصرف 50 کیلوگرم در هکتار و عدم کاربرد کود نیتروژن به ترتیب با 20669 و 16689 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. نسبت برابری زمین در تیمار های کشت مخلوط بیش از تیمار‍ های کشت خالص بود. حداکثر نسبت برابری زمین متعلق به تیمار کشت مخلوط افزایش 100 درصد کاهو به نخود فرنگی با 48/1 بود. ضریب نسبی تراکم در تمام تیمارها بیش از یک بود. بررسی شاخص غالبیت نشان داد که نخود فرنگی در تیمارهای کشت مخلوط افزایشی و تیمار کشت مخلوط جایگزین 33 درصد کاهو به جای نخود فرنگی گیاه غالب بود. در نتیجه، علامت چیرگی نخود فرنگی با وجود مطلوب بودن عملکرد هر دو گیاه مثبت شد. در کلیه تیمارها و به خصوص تیمارهای کشت مخلوط افزایشی، افزایش عملکرد کل مشاهده شد. در مجموع، کشت مخلوط نخود فرنگی و کاهو باعث افزایش سودمندی اقتصادی کشت مخلوط گردید. بیش ترین سودمندی اقتصادی کشت مخلوط مربوط به گیاه نخود فرنگی و کم ترین آن مربوط به گیاه کاهو که از تیمار کشت مخلوط جایگزین 33 درصد نخود فرنگی + 67 درصد کاهو حاصل شد.

نظر به اهمیت پیش بینی تولید محصولات کشاورزی، آزمایشی با هدف برآورد عملکرد محصول جو دیم و آبی (Hordeum vulgare L. ) با استفاده از رهیافت شبکه عصبی مصنوعی، در استان کرمانشاه به اجرا درآمد. داده های مربوط به عملکرد 25 ساله (1370 تا 1394) جو دیم و آبی در شهرستان های استان و همچنین داده های خام و استاندارد شده هواشناسی (مجموع بارندگی سالیانه، متوسط درجه حرارت سالیانه، متوسط رطوبت سالیانه، مجموع ساعات آفتابی، میانگین تبخیر سالیانه و تعداد روزهای یخبندان) متناظر با این سال ها به عنوان داده های ورودی شبکه مورد استفاده قرار گرفتند. برای یافتن بهترین شبکه، انواع مختلف شبکه عصبی برای تخمین عملکرد، آزمایش شد. ارزیابی مدل ها نیز با استفاده از شاخص های آماری ضریب همبستگی (R)، ضریب تعیین (R2)، میانگین مربعات خطا (MSE) و ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) انجام شد. نتایج نشان داد که بهترین شبکه برای جو دیم شبکه های عصبی مودولار ساخته شده از داده های استاندارد و خام و با قانون یادگیری Momentum دارای ضریب همبستگی به ترتیب 96/0 و 92/0 بود. این در حالی بود که دقت شبکه عصبی در مورد جو آبی به اندازه کشت دیم نبود (ضریب همبستگی برای داده های ورودی استاندارد و خام به ترتیب 72/0 و 78/0). مقایسه شاخص های MSE و RMSE بین مدل های ذکر شده نیز مؤید این امر بود. به نظر می رسد در جو آبی انجام عملیات مدیریت داشت مانند آبیاری از تأثیر عوامل اقلیمی بر روی عملکرد آن کاسته است. از سوی دیگر، حساسیت شبکه عصبی مربوط به کشت جو دیم نسبت به متغیرهای ورودی مدل بسیار بیشتر از کشت آبی بود که در نهایت دقت بیشتر شبکه را به همراه داشت.

مدیریت صحیح در انتخاب روش ها مناسب عملیات های زراعی باعث کاهش مصرف سوخت، انرژی و کاهش تولید گاز های گلخانه ای در تولید محصولات کشاورزی می شود. در این مطالعه مقادیر انرژی ورودی، خروجی و انتشار گاز های گلخانه ای در تولید پنبه (Gossypium hirsutum L. ) در استان گلستان و شهرستان های علی آباد کتول و آق قلا مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، عملیات زراعی در 100 مزرعه در دو سال زراعی 93 و 94 به صورت تصادفی انتخاب و اطلاعات مربوط به تمامی مزارع ثبت شد. مقادیر مختلف کاربرد نهاده ها و اطلاعات جامع در هر مرحله از کاشت تا برداشت جمع آوری و ثبت و پردازش گردید. در حین اجرای عملیات زراعی مختلف جهت تولید پنبه با استفاده از ضرایب تبدیل انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای استخراج شده از منابع متعدد برای هر عملیات معادل سازی شد و سپس مقدار انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای برای هر نهاده و عملیات محاسبه گردید. با توجه به نتایج به دست آمده میانگین انرژی خروجی برابر 154 گیگاژول در هکتار به دست آمد که حدود شش برابر میانگین انرژی ورودی با 26 گیگا ژول در هکتار می باشد. دامنه انرژی های خروجی برای تولید پنبه بین 49 گیگاژول در هکتار تا 243 گیگاژول در هکتار و برای انرژی ورودی بین 15 تا 43 گیگاژول در هکتار متغیر بود مقدار پتانسیل گرمایش جهانی (GWP) کل ناشی از فعالیت-های مختلف در هر مزرعه پنبه بین 741 تا 7790 کیلوگرم معادل CO2 در هکتار متغیر بوده است. بیشترین انتشار گاز های گلخانه ای مربوط به کود های شیمیایی و مقدار گاز های گلخانه ای منتشر شده در نهاده ها کود حیوانی و سوخت در رتبه های بعدی قرار داشتند. نتایج مقایسه بین انرژی-های ورودی و پتانسیل گرمایش جهانی ناشی از آن نشان داد که بین انرژی های ورودی در مزارع تولید پنبه و GWP ناشی از آن ارتباط مستقیمی وجود دارد. عملیات های آبیاری، تغذیه و آماده سازی بیشترین مصرف سوخت را داشته که متعاقب آن باعث افزایش گاز های گلخانه ای می شود. از نتایج این تحقیق می توان به این نتیجه رسید که از طریق کاهش مصرف سوخت و کاهش مصرف کود های شیمیایی میزان مصرف انرژی و انتشار گاز های گلخانه ای را کاهش داد.

به منظور بررسی و تعیین اثر الگوی کشت و ورمی کمپوست بر تغییرات عناصر غذایی در کشت مخلوط ذرت(Zea mays L. )، بادام زمینی (Arachis hypogaea L. ) و گاوزبان اروپایی(Borago officinalis L. )، آزمایشی در پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل در سال زراعی 94-1393 به صورت کرت های شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل ورمی کمپوست به عنوان عامل اصلی در سه سطح؛ عدم کاربرد کود، 5/2 و 5 تن در هکتار و الگوهای کشت به عنوان عامل فرعی در نه سطح شامل؛ کشت خالص ذرت، بادام زمینی و گاوزبان اروپایی، 40 درصد ذرت + 30 درصد بادام زمینی + 30 درصد گاوزبان، 50 درصد ذرت + 25 درصد بادام زمینی + 25 درصد گاوزبان، 60 درصد ذرت + 20 درصد بادام زمینی + 20 درصد گاوزبان، 100 درصد ذرت + 50 درصد بادام زمینی + 50 درصد گاوزبان، 100 درصد ذرت + 75 درصد بادام زمینی + 25 درصد گاوزبان و 100 درصد ذرت + 25 درصد بادام زمینی + 75 درصد گاوزبان بود. . نتایج نشان داد بیشترین مقدار کربن خاک در کشت مخلوط در الگوی کاشت 100 درصد ذرت + 50 درصد بادام زمینی + 50 درصد گاوزبان و کاربرد 5 تن ورمی کمپوست در هکتار به میزان (41/0 درصد) و کمترین مقدار کربن خاک در الگوی کشت 60 درصد ذرت + 20 درصد بادام زمینی + 20 درصد گاوزبان و عدم مصرف ورمی کمپوست به دست آمد. افزایش نسبت اختلاط گاوزبان در الگوی کشت موجب کاهش مقدار سدیم خاک و افزایش درصد بادام زمینی در کشت مخلوط منجر به افزایش مقدار فسفر خاک گردید. تأثیر الگوهای کشت مخلوط در افزایش میزان رطوبت حجمی خاک به میزان 78/20 درصد و تشعشع فعال فتوسنتزی 17/77 درصد قابل توجه بود. بیشترین مقدار عملکرد ذرت (3/17 تن در هکتار) در الگوی مخلوط 100 درصد ذرت + 25 درصد بادام زمینی + 75 درصد گاوزبان و بیشترین عملکرد بادام زمینی (5/15 تن در هکتار) در الگوی مخلوط 100 درصد ذرت + 75 درصد بادام زمینی + 25 درصد گاوزبان به دست آمد. نسبت برابری زمین در همه الگوهای مخلوط بیشتر از یک بود و بیشترین میزان نسبت برابری زمین در الگوی کشت مخلوط 100 درصد ذرت + 75 درصد بادام زمینی + 25 درصد گاوزبان و مصرف 5 تن استفاده ورمی کمپوست در هکتار به دست آمد که نشان دهنده سودمندی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی بود.

امروزه معدن کاوی ها تا مساحت زیادی موجب تخریب مراتع می گردد، برای عبور از این بحران، نیاز فراوانی به احیاء اراضی تخریب یافته به وسیله استقرار گیاهان در مناطق معدن کاوی شده احساس می شود. روش های جدید اصلاح مراتع مبتنی بر استفاده از رهیافت های زیستی و غیرزیستی (زئولیت، سوپرجاذب و میکوریزا) می تواند به استقرار گیاهان در این مناطق کمک کند. این تحقیق با هدف بررسی امکان افزایش استقراراولیه و رشد گیاه مرتعی دارویی بومادران (L. (Achillea millefoliumدر اراضی معدن کاوی شده آلوده به فلزات سنگین، ابتدا نشاء های کشت شده در گلخانه با میکوریزا (Glomus intraradices) زئولیت و سوپرجاذب تلقیح و سپس در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در منطقه نیمه خشک اراضی معدن کاوی کارخانه سیمان شرق مشهد در سال 95-1394 کشت شد. گیاهان فقط یک بار در زمان کشت آبیاری شدند. در این تحقیق درصد استقرار، ارتفاع گیاهان کاشته شده، درصد کلونیزاسیون میکوریزا با ریشه گیاه بومادران در اراضی و برخی از خصوصیات مورفولوژیکی از جمله وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه و وزن خشک کل گیاه اندازه گیری شد. تیمارهای میکوریزا، زئولیت و سوپرجاذب موجب افزایش استقرار اولیه گیاهان (به ترتیب 50، 33 و 11 درصد) افزایش ارتفاع (3/14، 3/12 و 3/6 سانتی متر)، افزایش وزن خشک اندام هوایی (73/0، 57/0 و 5/0 گرم)، افزایش وزن خشک ریشه (26/0، 15/0 و 14/0 گرم) و وزن خشک کل گیاه (1، 73/0 و 64/0 گرم) نسبت به شاهد شدند. نتایج نشان داد که تیمارهای میکوریزا، زئولیت و سوپرجاذب به ترتیب بیشترین تأثیر را بر افزایش استقرار اولیه و بهبود خصوصیات رشدی گیاه بومادران داشتند و می توان جهت استقرار اولیه گیاهان در اراضی آلوده به فلزات سنگین منطقه معدن کاوی شده کارخانه سیمان شرق مشهد در منطقه نیمه خشک واقع شده اند پیشنهاد کرد.

این مطالعه با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات به بررسی اثرات زیست محیطی تولید شلتوک در ارقام مختلف برنج (Oryza sativa L. )، (طارم هاشمی، طارم سنگی، شیرودی، فجر و ندا) مزارع شهرستان کردکوی واقع در استان گلستان می پردازد. این بررسی با به کارگیری روش ارزیابی چرخه حیات (LCA) به تخمین پیامدهای زیست محیطی کشت ارقام مختلف موجود در منطقه پرداخته شده است. روش LCA، با استفاده از مؤلفه های، میزان مصرف نهاده های طبیعی به تحلیل پیامدهای مخرب حاصل از مصرف منابع در نظام های تولیدی می پردازد و با شناسایی، نوع نهاده های مصرفی، انرژی مورداستفاده، مواد مصرفی در فرآیند تولیدی، اثرات و ضایعات تولیدشده را محاسبه می نماید. با استفاده ازاین روش می توان به ارزیابی پتانسیل اثرات گرمایش جهانی، اسیدیته، اتروفیکاسیون خشکی، اکسیداسیون فتوشیمیایی، اثر سمیت بر انسان (براثر کادمیوم موجود در فسفات)، اثر سمیت کادمیوم بر زمین، اثر سمیت کادمیوم بر آب شیرین، تخلیه منابع فسیلی، تخلیه منابع فسفات، پتاسیم و آب پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد که در میان اثرات زیست محیطی برآورد شده، پتانسیل اکسیداسیون فتو شیمیایی بالاترین اثر را در تولید برنج دارا می باشد. هم چنین دو اثر زیست محیطی تخلیه ی منابع فسفات و تخلیه ی منابع آبی از اثرات زیست محیطی مهم دیگر در کشت برنج می باشند. به طور متوسط در تولید برنج، میزان سه اثر پتانسیل اکسیداسیون فتو شیمیایی، اثر تخلیه منابع آبی و اثر تخلیه منابع فسفات به ترتیب معادل 033/2، 296/1 و 896/0 ارزیابی شده است. در بین اثرات زیست محیطی بررسی شده در این مطالعه، سه اثر زیست محیطی مربوط به اسیدیته، اتروفیکاسیون خشکی و سمیت بر آب به عنوان کمترین اثر محیط زیستی مخرب برای میانگین ارقام برنج شناسایی شده اند. همچنین بررسی ارقام مختلف نشان داد که در بین ارقام مختلف رقم طارم هاشمی و طارم سنگی بالاترین میزان پتانسیل ایجاد آلودگی را در بین سایر ارقام مختلف به ازای تولید یک تن شلتوک در هکتار دارا هستند. پایین ترین میزان مجموع شاخص نهایی اثرات را در بین ارقام مورد بررسی مربوط به رقم ندا می باشد.