جغرافیا و پایداری محیط
سال:1399 | دوره:10 | شماره:36 |تعداد مقالات:7

بخش عظیمی از منابع معیشتی روستاها، به بهره برداری از منابع محیطی متکی است. معدن یکی از این منابع است که زمینه دستیابی به توسعه پایدار را فراهم می کند و تاثیرات بی شماری در ابعاد مختلف به همراه خواهد داشت؛ بنابراین هدف پژوهش توصیفی-تحلیلی پیش رو، ارزیابی نقش استخراج معادن طلای ساریگونی و پوکه قزلجه کند بر پایداری روستاهای پیرامون است. حجم نمونه شامل 330 نفر است. ارزیابی پایداری روستاها در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی با 31 شاخص، با ابزار پرسش نامه انجام شد. در تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی اسپیرمن و آزمون من ویتنی به کمک نرم افزار اس. پی. اس. اس. استفاده شد. نتایج رتبه بندی روستاها نشان داد که در پایداری اقتصادی و اجتماعی، قزلجه کند رتبه اول، جدآقایه آخرین رتبه؛ در پایداری زیست محیطی طوغان باباگرگر رتبه اول، داش کسان رتبه آخر و درنهایت در پایداری کل، روستای قزلجه کند در رتبه اول و روستای جدآقایه در پایین ترین رتبه قرار گرفتند. ازنظر سطح پایداری نیز قزلجه کند، پایدار، مالوجه و طوغان باباگرگر، نیمه پایدار و داش کسان، بهارلو، جدآقایه ناپایدار شناخته شدند؛ همچنین مشخص شد بین ابعاد گوناگون پایداری و نیز بین پایداری و فاصله روستاها از معدن رابطه معنی داری وجود دارد؛ نیز تفاوت معنی داری بین پایداری روستاها برحسب نوع معدن، نوع مالکیت معدن و همچنین ازنظر خانوارهای شاغل و غیر شاغل در معدن مشاهده شد. درراستای نقش آفرینی معدن کاری بر توسعه پایدار روستایی لازم است نیروهای بومی برای استخدام در معدن در اولویت قرار گیرند، بخشی از سود معادن صرف توسعه روستاهای اطراف شود، آسیب های زیست محیطی، با مدیریت منابع و مواد زاید و بازیافت آن در معادن برطرف شود؛ همچنین با تبادل اطلاعات و مشارکت دادن روستاییان در برنامه ریزی و اجرای عملیات، اعتماد و رضایت آنان جلب شود.

در سال های اخیر، کنترل و مدیریت جنگل براساس تنوع زیستی و موضوعات اقتصادی و اجتماعی و رابطه آن با توسعه پایدار بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هدف از نوشتار پیش رو ارزیابی و مقایسه پایداری منابع دو ذخیره گاه جنگلی دره سماق و بنه ازناوله ملایر در استان همدان است. در این بررسی برای تعیین و اولویت بندی شاخص های مدیریت پایدار جنگل در سطح محلی از روش ترکیبی، شامل روش ارزیابی سلسله مراتبی و شاخص های پایداری دستورالعمل نشریه 505 سازمان جنگل ها و مراتع کشور استفاده شده است که تنوع زیستی به دلیل امتیاز کم در هردو ذخیره گاه و به ترتیب تدابیر حقوقی و ساختار تشکیلات، کارکردهای اقتصادی و اجتماعی، کارکردهای تولید جنگل، گستره منابع جنگلی، کارکردهای حفاظتی با کمترین امتیاز بیشترین تاثیر را در ناپایداری دو ذخیره گاه جنگلی دارند. ذخیره گاه دره سماق با وزن نهایی 571/0 نسبت به ذخیره گاه بنه ازناوله با وزن نهایی 428/0 به دلیل تنوع زیستی و غنای گونه بهتر، پایداری نسبی بیشتری دارد؛ به طوری که ذخیره گاه دره سماق با امتیاز 51 دارای پایداری متوسط است و ازناوله با 31 امتیاز در وضعیت ناپایداری قرار دارد. با توجه به تفاوت و امتیاز بیشتر شاخص های گستره منابع جنگلی، تنوع زیستی، سلامتی و شادابی، کارکردهای حفاظتی، کارکردهای اقتصادی و اجتماعی، ذخیره گاه جنگلی دره سماق نسبت به ذخیره گاه بنه ازناوله، از پایداری بهتری برخوردار است. شاخص ها نشان دهنده اهمیت مشارکت مردم محلی در مدیریت پایدار هردو ذخیره گاه است. به طوری که عدم پذیرش اجتماعی، از مهم ترین دلایل ناموفق بودن طرح ها و برنامه های احیای جنگل است. تلفیق تکنیک مدل سلسله مراتبی و شاخص های ارزیابی پایداری جنگل می تواند ابزار مناسبی به منظور مدیریت پایدار جنگل باشد.

رطوبت سطحی خاک، متغیر کلیدی برای توصیف خشک سالی، تبادلات آب و انرژی بین زمین و هواکره است که به دلیل ثابت نبودن شرایط مکانی و زمانی، پارامترهای محیطی تاثیرگذار بر آن به شدت تغییرپذیر و تولید نقشه آن با استفاده از داده های زمینی با مسایل زیادی همراه است. هدف از نوشتا پیش رو ریزمقیاس گردانی و استخراج نقشه پراکندگی رطوبت خاک با قدرت تفکیک بالا و تحلیل فضایی آن در غرب ایران است. با استفاده از باندهای پس پراکنش پلاریزاسیون های VV و VH و همچنین باند زاویه برخورد (θ ) مستخرج از تصاویر راداری سنتینل 1 و کاربری اراضی مستخرج از سنجنده مادیس، یک لایه آموزشی ایجاد شده و میانگین بلندمدت رطوبت هر پیکسل از سامانه جهانی ادغام داده های زمین در محدوده مورد مطالعه با استفاده از الگوریتم ماشین بردار پشتیبان ریزمقیاس گردانی شده و نقشه پراکندگی رطوبت حجمی خاک باقدرت تفکیک بالا بین 18/0 تا 46/0 برآورد شد. به منظور صحت سنجی نقشه خروجی از داده های میدانی برداشت شده 38 مزرعه نمونه مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان استفاده شد که 5012/0 = R2محاسبه شد. نتایج نشان داد بیضوی سه برابر انحراف استاندارد مکانی جهت شمال غربی به جنوب شرقی دارد که نشان می دهد بیش از 99% پراکندگی رطوبت به تبعیت از آرایش مکانی ارتفاعات در این راستا گسترش دارد. آماره 3978/0 شاخص موران و پی ولیو مقدار 0000/0 خودهمبستگی مکانی رطوبت خاک را نشان داد. نقشه لکه های داغ نیز نشان داد رطوبت سطحی خاک به صورت هسته ای درراستای شمال غرب و به جنوب شرق و بیشتر در ارتفاعات بالای 2000 متر است. تحلیل لکه های داغ نیز نشان داد که رطوبت به شدت به سمت شرق و داخل کشور الگوی خوشه بندی پیدا کرده است. با استفاده نتایج تحلیل مکانی به دست آمده، می توان مناطق کم یا پررطوبت خاک را درراستای شناسایی پتانسیل ها محیطی و بهبود فرایند تصمیم گیری، تخصیص و توزیع مکانی ارایه خدمات شناسایی کرد.

یکی از مهم ترین معیارهای ارزیابی فضای شهری، کیفیت آن است. وجود معیارهای کیفیت فضا برای ادراک و دریافت آن، حضور شهروندان و انتقال مفاهیمی همچون هویت، سرزندگی، پویایی و خاطره انگیزی مطرح بوده است. بازنمایی کیفیت فضا در رسانه های جمعی مانند سینما، به ارتقاء کیفیت رابطه انسان، فضا و تداوم ویژگی هایی که ممکن است درطی زمان تغییر کنند، کمک می کند؛ از این رو با توجه به مسیله پژوهش، سینما می تواند مکمل دانش شهری باشد و به عنوان اسنادی معتبر در درک مخاطب از فضا و مسایل شهری یاری رساند؛ همچنین سینما می تواند به تایید یا نفی ویژگی های فضا بپردازد و بدین صورت تاثیر قدرتمندی بر بیننده و احساس های مرتبط با فضا بگذارد. هدف از نوشتار پیش رو بررسی چگونگی بازنمایی فضای شهری و ارایه کیفیت محیطی در یکی از بهترین فیلم های کمدی-رمانتیک تاریخ، به نویسندگی و کارگردانی وودی آلن، به نام «نیمه شب در پاریس» است. روش پژوهش ازنوع کیفی و مستقل از مستندات عددی و متکی به کار تجربی (فیلم) بوده است و جمع آوری داده ها کتابخانه ای-اسنادی و مشاهده فیلم بوده است. در پژوهش حاضر ابتدا با استفاده از متون شهرسازی، چهار دسته کیفیت محیطی در جدولی جمع بندی و معیارهای به دست آمده از آن در تطبیق با نشانه شناسی فیلم و رمزگان های مربوطه قرار گرفت. تحلیل فیلم برمبنای تحلیل محتوای سکانس های حاوی فضای شهری و تنها تحلیل تصویر انجام شد. نتایج بیانگر آن است که برای دستیابی و شناخت دقیق فضای شهری می توان ازراه سینما به مثابه ابزاری بصری، به اطلاعاتی از فضا دست یافت، به تعریف و بازتعریف واقعیت های زمانی، مکانی و ویژگی های فرهنگی و اجتماعی دست زد و با بهبود و تحکیم مفاهیمی همچون هویت، حس مکان و خاطره شهر، به ارتقاء ارزش فضای شهری کمک کرد.

زمین لغزش که شامل جداشدگی های خاک و مواد سنگی به سمت پایین دامنه است، یکی از انواع مخرب فرسایش در دامنه ها است که موجب خسارت های مالی و جانی فراوانی می شود. ازآنجاکه پیش بینی زمان وقوع زمین لغزش ها مشکل است؛ از این رو شناسایی مناطق حساس به زمین لغزش و پهنه بندی این مناطق براساس پتانسیل خطر ناشی از بروز این پدیده، اهمیت فراوانی دارد. تهیه نقشه های پهنه بندی حساسیت به زمین لغزش از ابزارهای اساسی مدیریت و کاهش خسارات احتمالی است. در پژوهش حاضر سعی شده است مخاطره زمین لغزش در آبخیز طالقان استان قزوین با استفاده از عملگرهای گامای فازی پهنه بندی شود. برای این منظور، ابتدا نقشه پراکنش زمین لغزش ها و نیز یازده لایه اطلاعاتی شامل درجه شیب، جهت شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، سنگ شناسی، فاصله از جاده، فاصله از آبراهه، فاصله از گسل، شتاب زمین لرزه، مقدار بارش، حداکثر بارش روزانه تهیه شد. درمجموع از پانزده زمین لغزش شناسایی شده، 70% برای مدل سازی و 30% برای ارزیابی نتایج مدل ها استفاده شد. پس از تعیین مقادیر نسبت فراوانی و عضویت فازی برای طبقات نقشه عوامل مختلف، نقشه حساسیت زمین لغزش با استفاده از مقادیر مختلف گامای فازی (0، 1/0، 2/0، 3/0، 4/0، 5/0، 6/0، 7/0، 8/0، 9/0 و 1) تهیه شد. نتایج ارزیابی نقشه های پهنه بندی خطر با استفاده از شاخص های نسبت تراکم و مجموع مطلوبیت، نشان داد که عملگر فازی با مقدار گامای 7/0 از دقت بالاتری نسبت به سایر مقادیر گاما در منطقه مورد مطالعه برخوردار است. نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش مدل برتر کاربرد مهمی را در فرایند آمایش کاربری های اراضی منطقه مورد بررسی و کاهش ریسک زمین لغزش منطقه خواهد داشت.

نوشتار پیش رو با هدف شناسایی عوامل موثر بر کاهش گستره جنگل و پهنه بندی خطر کاهش گستره جنگل، در بخشی از جنگل های حوضه آرمرده شهرستان بانه واقع در زاگرس شمالی با مساحت 9177 هکتار انجام شده است. با شناسایی عوامل تاثیرگذار بر کاهش گستره جنگل، این عوامل در قالب سه معیار اصلی عوامل انسانی، طبیعی و فیزیوگرافی دسته بندی شدند. با تشکیل ساختار سلسله مراتبی و انجام مقایسه های زوجی، ترتیب وزن و اهمیت معیارهای اصلی و زیرمعیارها در مقایسه باهم مشخص و با ترکیب نظرات کارشناسان، وزن نهایی هرکدام از زیرمعیارهای ده گانه استخراج شد؛ پس از تهیه نقشه های مربوط به هریک از زیرمعیارها، این نقشه ها با استفاده از روش تبدیل مقیاس خطی به نقشه های معیار استانداردشده وزنی تبدیل شدند. در گام آخر با روی هم گذاری و تلفیق همه نقشه های زیرمعیارها، نقشه پهنه بندی مناطق مستعد وقوع تخریب در چهار گروه با خطر کم، خطر میانگین، خطر زیاد و خطر خیلی زیاد تهیه شد. براساس نقشه پهنه بندی به دست آمده، 25/3% از محدوده مورد مطالعه در پهنه خطر خیلی زیاد؛ 92/55% در پهنه خطر زیاد؛ 45/40% در پهنه خطر میانگین و 38/0% در پهنه خطر کم قرار می گیرد. نتایج ارزیابی صحت نقشه پهنه بندی براساس استفاده از نقشه واقعی کاهش گستره جنگل، نشان داد که 81/77% از مناطقی که در نقشه واقعیت زمینی تخریب شده اند؛ در نقشه پهنه بندی در مناطق با خطر زیاد و خطر خیلی زیاد قرار دارند. این میزان صحت، کارایی روش های تصمیم گیری چندمعیاره مکانی در پهنه بندی خطر کاهش گستره جنگل را تایید می کند. پژوهش های مشابه انجام شده نیز کارایی سیستم های تحلیل تصمیم چندمعیاری و ارایه مدل های مبتنی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی را در پهنه بندی خطر کاهش گستره جنگل تایید می کنند.

آلودگی هوا یکی از پیامدهای ناهنجار فعالیت های بشر است که نه تنها سلامت انسان را تهدید می کند؛ بلکه بر همه عوامل محیط زیست ازجمله گیاهان و جانوران تاثیر نامطلوب می گذارد. تهران به عنوان مرکز اداری، سیاسی و اقتصادی کشور و پرجمعیت ترین شهر ایران، یکی از آلوده ترین شهرهای دنیا به شمار می رود. از مدل های خطی و غیر خطی متعددی تاکنون به منظور مدل سازی آلودگی هوا استفاده شده است. در نوشتار پیش رو از ویژگی های مکانی و زمانی مستخرج از تصاویر سنجش ازدور و داده های محیطی ایستگاه های پایش آلودگی هوا سازمان محیط زیست واقع در سطح شهر تهران پس از پیش پردازش های لازم به مثابه ورودی مدل استفاده شد. ازمیان ایستگاه های آلاینده سنج موجود در سطح شهر تهران، با درنظرگرفتن پوشش سری زمانی مشترک داده های ثبت شده، تعداد هشت ایستگاه انتخاب شد. به منظور انجام فرایند مدل سازی از روش شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون چندلایه با الگوریتم آموزش لونبرگ-مارکوارت و تابع فعال سازی سیگموییدی استفاده شد. در پژوهش حاضر از داده های هواشناسی، داده های مربوط به غلظت آلاینده ها در روزهای قبل، کاربری اراضی و نیز داده های مستخرج از تصاویر ماهواره ای شامل داده های مربوط به پوشش گیاهی و جزایر حرارتی به منظور مدل سازی غلظت آلاینده ها استفاده شد. از روش تبدیل موجک بر روی مقادیر غلظت آلاینده ها در روزهای قبل استفاده گردید و سپس روش انتخاب ویژگی جنگل تصادفی بر روی ویژگی های ورودی مدل اعمال شد؛ همچنین با توجه به تغییرات مکانی آلودگی هوا سعی بر آن شد که با استفاده از اطلاعات هفت ایستگاه، مقادیر غلظت آلاینده یک ایستگاه برآورد شود. نتایج حاصل از ارزیابی مدل بیانگر کارابودن مدل ارایه شده در تخمین مقادیر بیشینه روزانه غلظت آلاینده بود. منواکسید کربن و دی اکسید نیتروژن به ترتیب با خطای 13% و 5/11% به صورت زمانی پیش بینی شدند؛ همچنین این دو آلاینده به صورت مکانی با خطای تخمین کمتر از 17% پیش بینی شدند.