آفاق الحضاره الاسلامیه
سال:1391 | دوره:15 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

چکیده عربی:علم «الوجوه والنظائر» من العلوم القرآنیة التی تتصدی لتفسیر ألفاظ آی الذکر الحکیم بالاستعانة بأسباب النزول و علم اللغة و غیرهما، فقد ذکرت للفظ واحد قد تکرر فی مواضع من القرآن الکریم معان شتی سمیت بالوجوه، و هذه الوجوه تشتمل علی مصادیق خاصة تارة أو معان مجازیة أو معان مترادفة تارة أخری. ثم دونت فی هذا العلم کتب کثیرة تحمل اسم «الوجوه والنظائر». و أما منهجیة هذه الکتب فغیر واضحة المبانی، فإنها رغم کثرتها لم تستند علی أسس معینة علمیة، و إن کان أصحابها قد اعتمدوا فی عملهم علی الشعر واللغة والآیات القرآنیة ظاهرا. و هذا الأمر قد یفضی إلی الاختلاف فی تفسیر کلمة واحدة، و یبدو أثره فی تفسیر القرآن الکریم. فمن هنا جاءت ضرورة التعرض لدراسة حول المصنفات فی هذا العلم و مسالکها فی تفسیر الألفاظ القرآنیة. فحاولت المقالة هذه عبر منهج وصفی - نقدی، أن تناقش اهذه الکتب و توضح خصائصها.   چکیده فارسی:دانش وجوه و نظایر از علوم قرآنی است که با یاری گرفتن از اسباب نزول و علم لغت و دیگر دانش های مرتبط با قرآن کریم به تفسیر واژگان قرآنی می پردازد. این دانش برای یک لفظ واحد که در چند موضع از قرآن کریم تکرار شده است، معانی مختلفی ارائه می دهد که «وجوه» نامیده می شوند. این وجوه شامل مصداق های خاص، معانی مجازی و یا معانی مترادف یک واژه می شود. این وجوه متعدد در کتاب هایی که نام «وجوه و نظایر» بر خود دارند، ذکر شده است. این کتاب ها با وجود نکات سودمندی که در آن ها به چشم می خورد، روش معین و واضحی در بیان وجوه پیشنهادی ندارند، چنان که نویسندگان این علم بدون معیاری خاص، گاه به شعر و گاه به لغت و گاه به آیات قرآن استشهاد کرده اند که این امر خود به اختلاف در تفسیر یک واژه واحد می انجامد. از این رو، بررسی این کتاب ها و روششان در تفسیر واژگان قرآنی ضروری به نظر می رسد. نویسندگان برآنند تا با روش وصفی - نقدی به این مهم بپردازند و ویژگی های کتب نوشته شده در این دانش را توضیح دهند.

چکیده عربی:تقصد هذه المقالة دراسة مضامین الرثاء الحسینی فی ملحمة «عید الغدیر» للشاعر المسیحی بولس سلامة بدء بمقدمة فی أدب الطف، و من ثم تتحدث المقالة عن حیاة الشاعر القاسیة و آثاره، خاصة ملحمته الإسلامیة الکبری التی نال بها الشاعر شهرة مدویة فی عالم الأدب، کما تشیر إلی شخصیته التی دفعته إلی التصدی لها، العمل الذی یمثل غنی روحه التی تسامت عن روحیة معلبة، بعد أن أبدی رغبته فی نظم الشعر فی أهل البیت (ع)، خاصة الإمامین علی والحسین (ع)، و تغنی بأمجادهم. فلم یکن باستطاعة الشاعر أن یسرد التاریخ من دون أن یبدی موقفه من هؤلاء الأطهار و هو یراهم کنموذج مثالی یحتذی، و هذه الدعوة من جانب شاعر مسیحی إلی التمثل بالإمامین (ع) تستوقفنا أکثر حینما نعلم أنه نظم ملحمته فی العام نفسه الذی احتلت فیه فلسطین. و هو بذلک یعتقد أن الأمة العربیة فی ذلک الزمن لأحوج ماتکون إلی التمثل بأبطالها الغابرین. هذا و قد تجلی انجذاب الشاعر بشکل خاص عند الحدیث عن واقعة الطف، بحیث نجده یبکی لیلة نظم مصرع الحسین (ع) فیسطر بقلمه ما یبکی الآخرین. و هکذا فإنه و من خلال إظهار أحاسیسه و مشاعره المرهفة یخرج فی أحیان کثیرة علی التقلید المعروف فی الملحمة کنوع من الشعر اللاشخصی و ذلک خروج لاتعیب منه ملحمته، بل نراها تنال إعجاب النقاد و استحسانهم. و أخیرا تنتقل المقالة إلی تعداد مضامین رثاء الإمام الحسین (ع) فی ملحمة سلامة، من ذکر فضائله (ع) و بیان عظمة مصیبته و غیرهما مما ورد فیها.   چکیده فارسی:این مقاله در پی بررسی مضامین رثای امام حسین (ع) در حماسه «عید الغدیر» سروده شاعر مسیحی بولس سلامه است که با مقدمه ای پیرامون ادبیات عاشورایی، به ویژه شعر فراوانی که پیرامون امام حسین و مناقب آن حضرت سروده شده است، آغاز می شود. سپس مقاله از زندگی دردمندانه این شاعر و آثارش به خصوص حماسه بزرگ اسلامی وی که به واسطه آن، در عرصه ادبیات شهره شده است، سخن می گوید و اشاراتی به شخصیت شاعر که او را به این حماسه اسلامی سوق داده، دارد، کاری که نمایان گر تعالی روح اوست که از تنگنای روحیه محصور فراتر رفته است به خصوص که به سرودن شعر پیرامون اهل بیت متمایل گشته و ایشان را مدح و تمجید کرده است. پس شاعر را تاب آن نیست که تاریخ را نقل کند بی آن که شیفتگی اش را به اهل بیت (ع) نمایان سازد به خصوص که آنان را الگویی نمونه می بیند که باید به ایشان اقتدا کند، و این دعوت از جانب شاعر مسیحی به اقتدا به اهل بیت وقتی توجه را بیش تر جلب می کند که بدانیم او حماسه اش را در همان سال اشغال فلسطین سروده است. پس معتقد است امت عربی در آن زمان بیش از هر زمان دیگر به اقتدا به دلاوران پیشین خود محتاج تر است. اما شیفتگی شاعر به طور خاص هنگام سخن گفتن از واقعه عاشورا متجلی است به گونه ای که در شب سرودن واقعه شهادت امام حسین (ع) می گرید و با قلمش دیگران را به گریه می اندازد. وی با اظهار احساسات خود از سنت معمول در سرودن حماسه به عنوان نوعی از شعر غیر شخصی خارج می شود اما آن خروجی است که نه تنها خدشه ای به حماسه اش وارد نمی کند، بلکه اعجاب و تمجید ناقدان را هم بر می انگیزد. نهایتا مقاله به بررسی مضامین رثای امام حسین (ع) در حماسه وی ازجمله بیان فضائل حضرت و بیان عظمت مصیبت ایشان و موارد دیگر که در مقاله ذکر شده می پردازد.

چکیده عربی:إن اکتشاف شخصیة سعدی الأدبیة و معرفة مسیرته الکاملة للأثر العربی فی أدبه لا یتحققان بصورة کلیة عند دراسة آثاره الأدبیة فی اللغة الفارسیة فحسب، بل لا یتمان إلا بدراسة نتاجه العربی المتمثل فی أشعاره العربیة جنبا الی جنب دراسة نتاجه الفارسی. و لسعدی فی لغة الضاد أغراض شتی کالمدح والوعظ والتوحید والمناجاة والرجاء والرثاء. و له فی الغرض الأخیر قصیدة فریدة من بین أشعاره العربیة، تستحق إفراد مساحة خاصة بها و هی قصیدته الرائیة و مرثیته التی قالها فی خراب بغداد و مقتل الخلیفة و ضیاع الخلافة العباسیة. و قصیدته الرائعة هذه التی أنشأها بعد خراب بغداد علی أیدی التتار، هی من أروع أشعاره العربیة، فنیا أو شعریا أو عاطفیا أو بکل المقاییس. و من ناحیة أخری هی أطول قصائده، سواء الفارسیة منها أو العربیة، والتی نری أنها لم تأخذ حقها من الذکر والإشارة أو التدقیق و التمحیص. فقد کان لثقافة سعدی القرآنیة کمصدر أساسی، أثر کبیر و دور فعال بأسلوب یمکنه من التعبیر عن شتی أغراضه و تجاربه ومختلف أفکاره و أهدافه. فاستعان بمعجم مفردات القرآن الثری و استلهم صوره و إشاراته، و وعی نصه وأسلوبه. و تشتمل قصیدته علی محسنات تتسم بالفصاحة و البلاغة و الروحانیة و الجمال، لما تحویه من مضامین سامیة و مسائل اجتماعیة مختلفة، و هو یدرک جیدا مهمته الأخلاقیة و الإجتماعیة و الدینیة. فقد لجأ سعدی الشیرازی إلی استخدام موروثه الثقافی العربی الذی اکتسبه من تتلمذه فی مدارس البلاد العربیة و مراکز تعلیمها و تجواله و سیاحته فی سائر البلدان، کما یبدو تأثیر الثقافة العربیة القدیمة فیه واضحا باستخدامه لأسالیب التعبیر العربیة.   چکیده فارسی:برای بررسی شخصیت ادبی سعدی و برای به دست آوردن بینشی کامل از تصویری کلی از ادبیات عرب در آثار او نمی توان فقط به دستاوردهای فارسی او بسنده کرد، بلکه با مطالعه دستاوردهای عربی در کنار آثار فارسی او این هدف محقق می شود.اهداف سعدی در زبان عرب گوناگون است، مانند موعظه، توحید، عشق، امید، و مرثیه. در عنوان اخیر، سعدی شعری منحصر به فرد در میان همه اشعار عربی خود سروده است که سزاوار بررسی و مطالعه است. این قصیده با عنوان «قصیده رائیه» یا «مرثیه بغداد» شناخته شده است و در شرح سوگواری خلیفه عباسی «مستعصم باله» و ویرانی بغداد به دست مغول و از دست دادن خلافت عباسی سروده شده است.این شعر فوق العاده سعدی که پس از تخریب بغداد، به دست مغول، سروده شده است، از جنبه شعری و یا عاطفی و یا با هر معیاری که به آن پرداخته شود، یکی از بهترین اشعار عربی او به شمار می آید، و از سوی دیگر، یکی از طولانی ترین اشعار او در میان اشعار فارسی و عربی خود است، اما متاسفانه آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته و به آن پرداخته نشده است.قرآن کریم تاثیر شگرفی در آثار سعدی دارد، و به عنوان منبع اصلی سعدی موفق شد با استفاده از فرهنگ غنی قرآن مقاصد، تجربیات، ایده ها و اهداف مختلف خود را بیان کند. بنابراین، سعدی واژگان قرآن کریم را درک کرده و معانی آن را آموخته و توانسته متن و سبک آثار خود را با آن جلوه دهد، و این آثار را در قالب بیان، نقل قول مستقیم و آشکار بیان کرده، و گاهی با اشاره ای ظریف و دقیق در بهترین تصویر و سبک ترسیم کرده است.سعدی شیرازی دانش عربی خود را از تحصیل در مدارس کشورهای عربی و مراکز آموزش این کشورها به دست آورده، و حتی الامکان به این میراث فرهنگی غنی چنگ زده است. فرهنگ اصیل عربی در این قصیده به وضوح قابل درک است.

چکیده عربی:إن حروف المعانی تلعب - بلا شک - دورا وظیفیا فاعلا و خطیرا فی اللغة العربیة، و هو الدور الدلالی المعنوی. بحیث لا یمکن فهم المعانی القرآنیة السامیة، والمعانی الناتجة عن الاستعمالات المختلفة فی اللغة العربیة شعرا و نثرا، و لا یمکن درک تلک المعانی و فهمها فهما صحیحا إلا بعد العلم بالأدوار الوظیفیة الدلالیة التی تلعبها حروف المعانی فی استعمالاتها المختلفة، و نظرا لهذه الأهمیة الکبیرة فإننا اخترنا لبحثنا هذا من حروف المعانی (لولا)، فبدأت هذه المقالة بالإجابة علی السؤال التالی: هل وضع هذا الحرف (لولا) مرکبا أو وضع بسیطا؟ و هل وقع اختلاف فی ذلک؟ ثم تناول البحث أنواع (لولا) واستعمالات کل نوع، فکانت أنواع (لولا) غیر الامتناعیة خمسة، کما یحاول البحث بیان الاختلاف الواقع فی إعراب الاسم الذی بعد (لولا) الامتناعیة، وفی إعراب الضمیر الواقع بعدها فی بعض استعمالاتها.   چکیده فارسی:بی شک حروف معانی نقش مهم و تعیین کننده ای در زبان عربی ایفا می کنند. به طوری که فهم صحیح معانی والای قرآنی و حدیث و شعر و نثر عربی منوط به آگاهی از کاربردهای مختلف و راهبردی این حروف است. با توجه به این نقش مهم و اساسی، در این پژوهش حرف (لولا) انتخاب شد.سرآغاز این مقاله جواب به سوالات زیر است:1. لولا مرکب است یا بسیط؟2. آیا اختلاف نظری در این مورد بوده است یا خیر؟سپس به بررسی انواع لولا و کاربردهای هر یک می پردازد. همچنین به بیان اختلاف های موجود در رابطه با اعراب اسم بعد از لولا امتناعیه و اعراب ضمیر بعد از لولا در برخی از کاربردهای این کلمه می پردازد.

چکیده عربی:إن استدعاء الشخصیات القرآنیة بمعنی استحضار الشخصیات أو الأحداث أو المراحل التاریخیة فی عمل أدبی فی الادب العربی المعاصر، هومن آخر أطوار علاقه األأدیب المعاصر بموروثه. و یعد القرآن من مصادر الإبداع والتعبیر بالشخصیة القرآنیة أو توظیفها، و یعطی غنی و أصالة و شمولا لأدب الأدیب. و بما أن الموروث الدینی أقرب إلی الذاکرة الجماعیة فقد أقبل الأدباء إلی هذا الجانب شعرا و نثرا بعد نکسة حزیران 1967. أقبلوا إلی التراث الدینی یستوحونه و یستلهمونه لیستثیروا الهمم لیکون أدبهم أوثق صلة بالمجتمع. و یعتمدون علی التراث فی الوقت الذی لاتنسی فیه المعاصرة والحداثة. و کذلک استلهم توفیق الحکیم المصری و کغیره من الأدباء المضامین القرآنیة، فاعتمد علی التراث الدینی والقصص القرآنیة خاصة فی مسرحیته سلیمان الحکیم و أهل الکهف. هذه المقالة علاوة علی دراسة اتجاه الحکیم المعاصر فی مسرحیة أهل الکهف و مدی نجاحه فی استلهام قصة أهل الکهف القرآنیة تهدف إلی إلقاء الضوء علی تلک المسرحیة و دراسة مدی التطابق أو التناقض بین قصة أهل الکهف القرآنیة و مسرحیة توفیق الحکیم و الدراسة ترینا أن مسرحیة أهل الکهف تأخذ مادتها الإبداعیة من القرآن الکریم و هکذا یعتبر القرآن الکریم و خاصة سورة الکهف المصدر الذی استند إلیه الکاتب مع تحویره فنیا و روائیا للاستخدام المعاصرة.   چکیده فارسی:در ادبیات معاصر عربی فراخوانی شخصیت های قرآنی به مفهوم کاربرد شخصیت ها، حوادث یا برهه های تاریخی در آثار ادبی از آخرین مراحل ارتباط ادیب معاصر با میراث خویش به شمار می آید. قرآن کریم یکی از منابعی است که از شخصیت ها و داستان های آن در ادبیات به وفور استفاده شده و موجب غنای ادبیات شده است و از آن جا که میراث دینی در اذهان عمومی جایگاه خاصی دارد، بعد از شکست 1967 اعراب، شاعران و ادیبان به میراث دینی روی آورده و با الهام از آن اراده ها را تحریک کرده و کارکرد معاصری به آن داده اند.توفیق الحکیم ادیب بزرگ مصری همچون دیگر ادیبان از مضامین قرآنی استفاده و با تکیه بر میراث دینی از داستان های قرآنی و به ویژه در نمایش نامه سلیمان الحکیم و اهل الکهف استفاده کرده است که هدف ما در این مقاله بررسی میزان تطابق و تفاوت نمایش نامه اهل الکهف توفیق الحکیم با داستان اهل الکهف قرآن است. نتیجه تحقیق حاضر حاکی از آن است که حکیم در نمایش نامه اهل الکهف خود اصل داستان را از قرآن گرفته است هرچند که با تغییرات متعدد در بخش های گوناگون آن در حقیقت استفاده ای معاصر و نوین از این داستان قرآنی کرده است.

چکیده عربی:لعل الشعراء أو الأدباء إذا خاضت أفکارهم فی موضوعات ماوراء الطبیعة تنعطف أشعارهم علی العرفان و الزهد. إن تأملاتهم فی الموت باعتباره قرینا دائما للحیاة و وجهات نظرهم إلیه، تعد من المباحث التی لها مکانة خاصة فی الادب العالمی بمختلف مجالاته. إن هذا الموضوع تجربة مشترکة بین المجتمعات الإنسانیة و لکن القرابة و العلاقة التاریخیة التی نجدها بین الشعبین الإیرانی و العربی و کذلک وجود معالم من الأفکار التقریبیة بینهما، بعثتنا إلی الموازنة بین الشعبین الإیرانی و العربی و کذلک وجود معالم من الأفکار التقریبیة بینهما، بعثتنا إلی الموازنة بین الشاعر الإیرانی السنائی و الشاعر العربی أبی العتاهیة فی مجال الزهد و ذکر الموت. عمدنا إلی هذه المقارنة بسبب التشابه الموجود بین عصری الشاعرین و تأثرهما العمیق بالعوامل الروحانیة و ماوراء الطبیعة التی تبعث فی ضمیر الشاعر ثورة عظیمة. کما و بإمکاننا أن نتحری ما للثورة الروحیة و النفسیة من التأثیر فی أساس نظمهما و البنیة الرئیسة لأفکارهما و ما بینهما من ردود الفعل المتشابهة نسبیا.   چکیده فارسی: تاملات ادیبان و شاعران درباره موضوعات ماورایی، چه بسا شعر آن ها را به سوی عرفان و زهد می کشاند. این تاملات درباره مرگ به عنوان شریک همیشه همراه زندگی و زاویه نگاه آنان، از مباحثی است که در وجوه متنوع ادبیات جهانی جایگاه قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. با وجود آن که این موضوع از تجارب مشترک و بالقوه جوامع انسانی به شمار می رود، اما به سبب نزدیکی و ارتباط تاریخی دو ملت ایران و عرب و وجود بارقه هایی از اندیشه های نزدیک شونده در میان آنان، موجب پرداختن این مقاله به مقایسه میان سنایی شاعر ایرانی و ابوالعتاهیه شاعر عرب در زمینه زهد و مرگ اندیشی شده است. این مقایسه هم به دلیل مشابهت دوران های زندگی این دو شاعر و نیز تاثیرپذیری ژرف آنان از عوامل ماورایی و روحی و انقلابی است که در وجود و شعر آن ها حاصل می آید. علاوه بر آن که تاثیر انقلاب روحی و درونی آن ها را می توان در ساختار شعری و مایه های اصلی اندیشه آن ها و واکنش های کمابیش مشابه جست و جو کرد.

چکیده عربی:منذ سنوات والباحثون یحاولون أن یبدوا آراهم حل مدفن السیدة زینب بنت الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب (ع)، و یسعی کل منهم إلی تفنید الرأی الآخر و إثبات رأیه من خلال أدلة لا تقبل الشک. إلا أن جمیع هذه الآراء یمکن مناقشتها و دراستها فی إطار موضوعی و دقیق. لکن یبدو أن هذه القضیة مازال یکتنفها الغموض. و لقد شغل هذا الموضوع بال الباحث منذ سنوات. بحیث بقیت أتساءل عن مدفنها الواقعی فی الزمن الذی یؤم المراقد المنسوبة إلیها آلاف الزوار سنویا، یتقربون من خلالها إلی الله تعالی، و یروی عن کرامات کل من هذه المراقد الکرامات والمعاجز. و لعل التقدیر یقتضی أن یبقی مرقدها الشریف خافیا علی الناس کما هو مصیر أمها الزهراء سلام الله علیها. منذ قرون والناس یؤمون خمسة مواضع یحسبونها مدفن السیدة زینب. و من هذه المواضع، اثنان حازا علی شهرة أوسع. و آخران لهما صیت أقل. وصیت الأخیر یعتمد علی روایة شاذة. أما المکانان المشهوران فهما: موضع راویة بضاحیة دمشق، والآخر موضع قنطرة السباع فی مصر. و الموضعان الآخرین فهما: مقبرة البقیع بالمدینة المنورة، و مقبرة الباب الصغیر بدمشق. والموضع الذی یعتمد علی الروایة الشاذة فهو منطقة سنجار فی الموصل بالعراق. و نحن فی هذا المقال دراسة حول مدفنها فی قنطرة السباع بمصر و نذکر بان فی مقالة الاخری انتشرت فی مجلة العلوم الانسانیة الدولیة برقم 19، ثبت هذا الرای بان مدفن زینب بدمشق یتعلق بزینب الصغری ملقب بام کلثوم بنت الامام علی (ع) و ام شعیب المخزومیه و لهذا انتساب هذا المدفن بزینب الکبری بنت فاطمة الزهراء لا اصل له و لا اعتبار حقیقیة.   چکیده فارسی:سال هاست که محققان پیرامون محل دفن زینب کبری (س) نظراتی ارائه کرده اند و هر یک کوشیده اند تا به اثبات یا رد یکی از مکان های مورد نظر بپردازند و نهایتا با دلائلی که همه آن ها قابل تحلیل و بررسی و نقد است به نتیجه ای قطعی و روشن دست یابند، اما هنوز این امر در هاله ای از ابهام و تردید است. ذهن نگارنده نیز سال هاست که به این نکته مشغول است و این که با توجه به اختلاف و تشتت آرا و نظرات مطروحه، به راستی مکان واقعی دفن ایشان کجاست و کدام یک از این مکان ها که امروزه هزاران نفر به زیارتش می روند و حتی در کنار آن ها شاهد کرامات و برآورده شدن حاجات خود هستند مکان واقعی قبر ایشان است؟ قرن هاست که پنج مکان به عنوان محل دفن زینب کبری (س) گفته شده است که دو مکان اشتهار بیش تری دارند و دو مکان دیگر هم یکی از معروفیت کمی برخوردار و دیگری نیز قولی شاذ است. دو مکان معروف یکی راویه دمشق در سوریه و دیگری قنطره السباع در مصر است و سه مکان دیگر یکی قبرستان بقیع در مدینه و دیگری قبرستان باب الصغیر در دمشق و مکان سوم که قول شاذی است، سنجار در موصل عراق است. در این تحقیق به این نتیجه رسیده ایم که این 5 قول هیچ یک جز قاهره مصر اعتباری ندارد و به زینب کبری (س) متعلق نیست، بلکه به سایر دختران امام علی (ع) تعلق دارد و این اشتباه از آن روست که آن حضرت چهار دختر به نام های زینب و لقب ام کلثوم داشته است ازجمله زینب کبری و صغری و ام کلثوم کبری و صغری. در این تحقیق به بررسی مکان دفن ایشان در قنطره السباع قاهره که از میان اقوال یادشده قوی ترین و درست ترین است پرداخته ایم. گفتنی است در مقاله ای که در مجله بین المللی علوم انسانی به شماره 19 به چاپ رساندیم اثبات کردیم که مدفن زینب (س) در راویه دمشق متعلق به زینب صغری ملقب به ام کلثوم دختر امام علی (ع) از ام سعید مخزومی است و انتساب آن به زینب کبری اصل و اعتباری ندارد.