جغرافیا و پایداری محیط
سال:1397 | دوره:8 | شماره:29 |تعداد مقالات:7

توسعه و ایجاد روش های جدید حفاظت از آب و خاک که سبب کاهش یا کنترل هدررفت خاک می شوند، امری حیاتی است و در این راستا، استفاده از انواع اصلاح کننده های خاک، به منزلة راهکار مناسبی شناخته شده است. در این مطالعه، تأثیر ورمی کمپوست و کاه و کلش، به مثابة اصلاح کنندة آلی خاک، در کاهش میزان تولید رواناب و رسوب در سطح پلات های دو متر مربعی مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، 400 گرم کاه و کلش گندم و 500 گرم ورمی کمپوست در هر مترمربع با خاک سطحی پلات ها مخلوط شد؛ همچنین با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران قابل حمل، بارش هایی با شدّت 51 و 65 میلی متر بر ساعت در عرصه و شرایط طبیعی ایجاد شد. نتایج نشان داد در شدّت 51 میلی متر بر ساعت، تیمار کاه گندم، حجم رواناب را 84/16% نسبت به تیمار شاهد کاهش داده است، امّا بار رسوب معلّق 06/9% افزایش یافته است. در تیمار ورمی کمپوست، پارامترهای حجم رواناب و بار رسوب معلّق، به ترتیب 37/2% و 04/11% افزایش یافته اند؛ با این حال، معیارهای آماری نشان دادند که در این شدّت بارشی، هیچ کدام از نتایج یادشده، در سطح معنی دار نبوده اند. با افزایش شدّت بارندگی از 51 به 65 میلی متر بر ساعت، تیمار کاه گندم، پارامتر حجم رواناب را در سطح معنی دار (01/0p

یکی از مهم ترین عواملی که بر صنعت توریسم تأثیر می گذارند، آب وهوا است. پژوهش حاضر مطالعه ای میدانی مبتنی بر پرسش نامه است که هدف آن، بررسی نقش آب وهوا در گردشگری و اعتبارسنجی عملکرد شاخصهای زیست اقلیمی است. این پژوهش در محدودة تالاب گندمان استان چهارمحال و بختیاری، در بازة زمانی تعطیلات نوروزی 1396 انجام گرفته است. داده های میدانی با استفاده از پرسش نامه با موضوعات محوری شامل احساس حرارتی، ترجیح حرارتی، زیباشناختی، رفتارهای تطبیقی و ویژگیهای فردی گردآوری شده است. فراسنجهای آب وهوایی شامل دما، رطوبت نسبی، ابرناکی و باد است که هم زمان با تکمیل پرسش نامه به وسیلة دستگاه دیتالاگر (کالیبره شده با استاندارد CE) اندازهگیری شده است. برای سنجش شرایط آسایش حرارتی، از شاخصهای بیوکلیمایی متوسّط نظرسنجی پیش بینی شده و دمای معادل فیزیولوژیک و در تحلیل داده ها از مدل همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج نشان دادند ازنظر آماری، همبستگی قابل توجّه و معنیداری بین داده های واقعی حاصل از پرسش-نامه و مقادیر برآورد شده توسّط شاخص ها وجود ندارد. شاخص های بیوکلیمایی شرایط گرمایش بیشتری را نشان دادهاند در حالی که داده های واقعی بیشتر بیانگر وجود احساس حرارتی سرمایشی بوده است. درمقابل، احساس حرارتی افراد، تأثیرپذیری قابل توجّه و معنیداری را از فراسنج های مستقل آب وهوایی نشان داد که بالاترین آن برای ابرناکی (88/0-= R) و رطوبت (82/0-=R) بوده است؛ به عبارتی، شرایط بصری محیط، نقش بارزی در نوع احساس حرارتی افراد داشته است و به نظر میرسد با توجّه به منفی-بودن این ضرایب، آسمان ابری به همراه رطوبت بالا، به صورت معنیداری در نوع احساس حرارتی بیان شده در پرسش نامهها تأثیرگذار بوده است. استفاده از شاخص های بیوکلیمایی در ارزیابی شرایط آسایش حرارتی نیازمند اعتبارسنجی این شاخص ها و در صورت لزوم اصلاح آنهاست.

بخش کشاورزی به شدّت نسبت به تغییرات آب وهوایی آسیب پذیر است، به طوری که این تغییرات، تهدیدی جدّی برای بخش کشاورزی قلمداد می شود. با توجّه به اهمّیّت روزافزون سازگاری کشاورزان با این تغییرات و اثرات سوء آن، نیاز به بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار سازگاری با تغییرات آب وهوایی اهمّیّتی دوچندان می یابد. هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار کشاورزان گندم کار شهرستان کرمانشاه نسبت به سازگاری با تغییرات آب وهوایی است. جامعة آماری پژوهش حاضر، کشاورزان گندم کار شهرستان کرمانشاه به تعداد 30 هزار نفر بودند که تعداد 380 نفر از آن ها براساس جدول کرجسی و مورگان به عنوان نمونة آماری انتخاب شدند. برای انتخاب نمونه های مورد مطالعه، از روش نمونه گیری چندمرحله ای تصادفی متناسب با حجم جامعة آماری بهره گرفته شد. ابزار گرد آوری اطّلاعات، پرسش نامه ای محقّق ساخت بود که روایی صوری آن توسّط دو نفر از اعضای هیئت علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان و یک عضو هیئت علمی گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکدة علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی تأیید شد. پایایی پرسش نامه ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی و تأیید شد که بین 72/0 تا 89/0 بود که نشان دهندة پایایی مناسب ابزار پژوهش است. نتایج پژوهش مشخّص کرد که همبستگی مثبت و معنی داری بین متغیّرهای ادراک خطر، باور به تغییرات آب وهوایی و اعتماد به نهادهای دولتی با متغیّر رفتار سازگاری کشاورزان بود. این بدان معنی است که با افزایش متغیّرهای ادراک خطر، باور به تغییرات آب وهوایی و اعتماد به نهادهای دولتی، رفتار سازگاری کشاورزان افزایش می یابد؛ همچنین نتایج حاصل از مدل معادلات ساختاری نشان داد متغیّرهای باور، ادراکِ خطر، اعتماد به نهادهای دولتی و اعتماد به متخصّصین، بر رفتار سازگاری کشاورزان اثر دارند.

تخمین پارامترهای ساختاری جنگل ها با استفاده از داده های ماهواره ای، اهمّیّت فراوانی در مدیریت پایدار و مؤثّر آن ها دارد. هدف از این پژوهش، استفاده از روش های ترکیب تصاویر در سطح پیکسل به منظور بهبود تخمین میانگین سن و ارتفاع درختان (گونةکاج مونتری) است. اطّلاعات سن و ارتفاع درختان در قالب 61 پلات از جنگل دست کاشت کاج برداشت شد و عملکرد سه روش ترکیب تصاویر در سطح پیکسل، شامل تبدیل مؤلّفه های اصلی، تبدیل موجکو تبدیل مؤلّفه های اصلی مبتنی بر تبدیل موجک به منظور بررسی بهبود تخمین میانگین سن و ارتفاع درختان با استفاده از تصاویر اسپات-5 مورد مقایسه قرار گرفت. از هریک از تصاویر حاصل از ترکیب، اطّلاعات طیفی و بافتی استخراج شد. برای استخراج اطّلاعات طیفی، از شاخص-های گیاهی و باندهای انعکاسی و برای استخراج اطّلاعات بافتی، از ماتریس وقوع توأم گام های خاکستریدر چهار اندازه پنجره و چهار زاویة مختلف استفاده شد. مقایسة عملکرد مدل های حاصل از اطّلاعات بافتی مستخرج از تصویر پانکروماتیک اسپات-5 و اطّلاعات بافتی حاصل از سه روش ترکیب تصاویر مورد استفاده در این پژوهش نشان داد: تخمین های حاصل از اطّلاعات بافتی مستخرج از تصاویر ترکیب شده دارای دقّت بیشتری هستند؛ همچنین، نتایج مدل سازی با استفاده از روش رگرسیون چندمتغیّره نشان داد که روش تبدیل مؤلّفه های اصلی مبتنی بر تبدیل موجک با درصد خطای 16% برای سن درختان و 11% برای ارتفاع درختان، عملکرد بهتری نسبت به دو روش دیگر در تخمین میانگین سن و ارتفاع درختان دارد.

کنش های متقابل بین شهرها و روستاها جریان هایی را به وجود آورده اند که عنصر کلیدی آن مردم هستند. مردمی که در قالب گروه های اجتماعی با ارتباط ها و تماس ها، جریان ایده ها را شکل داده و وابستگی اجتماعی را اجتناب ناپذیر ساخته اند. هدف پژوهش حاضر بررسی پیوندهای جمعیّتی بین دو سکونت گاه شهری-روستایی در قالب شبکه های اجتماعی و تأثیر آن بر خلق سرمایة اجتماعی است. برای دستیابی به این هدف، مهم ترین شاخص های سرمایة اجتماعی استخراج، پرسش نامه طرّاحی و در شهرستان های دماوند، فیروزکوه و شمیرانات تکمیل شدند. با توجّه به معیارهایی همچون رواج گردشگری خانه های دوّم روستاهایی که جریان های جمعیّتی بیشتری داشتند انتخاب شدند. این روستاها 22487 نفر جمعیت دارند که 377 پرسش نامه به صورت تصادفی در آن ها تکمیل شد. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل شبکه استفاده شد تا بتوان به جای پرداختن به ویژگی های سکونت گاه ها به صورت مجزّا، ساختار روابط دوسویه و متقابل آن ها را بررسی کرد. نتایج نشان می دهند که تراکم پیوندهای برقرارشده برای شهرستان های دماوند، فیروزکوه و شمیرانات، حدود 60% است که این میزان در حدّ کمابیش مطلوبی است؛ همچنین حدود 50% از این پیوندها دوسویه بوده که با حدود 60% انتقال پذیری، گویای پایداری شبکه است؛ امّا در این میان مرکزیت با نقاط شهری بوده و تهران دارای محوریت در شبکة مورد مطالعه است. درمجموع، نتایج بیانگر وجود پیوندهای جمعیّتی کمابیش پویا در مناطق مورد مطالعه است. پس از بررسی پیوندهای جمعیّتی، شاخص های سرمایة اجتماعی ارزیابی شدند. با توجّه به نتایج این بخش و سطح معنی داری برای هریک از شاخص ها، می توان نتیجه گرفت که پیوندهای جمعیّتی بین این دو سکونت گاه در سطح اطمینان 95% منجر به سرمایة اجتماعی شده است که براساس میانگین ها، در سطحی بالاتر از متوسّط، یعنی حدود 5/3 (براساس طیف لیکرت) قرار دارند و این بیانگر مطلوبیت این شاخص ها در مناطق مورد مطالعه است.

ارزیابی و برآورد انتقال رسوب و فرایندهای همراه با آن، از دیرباز یکی از مسائل عمده و اصلی مهندسان هیدرولیک و رودخانه بوده است. رودخانه های با بستر شنی، ویژگی هایی دارند که آنها را از رودخانه های با بستر ماسه ای متمایز کرده و باعث ایجاد مسائل و چالش هایی در تحلیل آن ها می شود. تعیین میزان بار بستری که در رودخانه ها حمل می شود، به عوامل متفاوتی ازجمله پارامترهای هیدرولیکی، هیدرولوژیکی و رسوبی بستگی داشته و همین عامل سبب پیچیدگی و همچنین دشواری برآورد این پدیده شده است. در پژوهش حاضر پس از تعیین پارامترهای تأثیرگذار در تخمین بار بستر انتقالی در 20 رودخانه با بستر شنی، داده های به کار گرفته شده در بازه های مختلفی براساس پارامترهای هیدرولیکی و رسوبی به صورت آزمون و خطا دسته بندی شده و دقّت ماشین بردار پشتیبان در برآورد بار بستر در هر بازه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد مدل با چهار ورودی شامل عدد فرود، نسبت سرعت متوسّط به سرعت برشی جریان ( )، نسبت شعاع هیدرولیکی به متوسّط اندازة ذرّات رسوبی ( ) و عدد شیلدز ( ) و با معیار ناش-ساتکلیف برابر با 806/0 = NSE از دقّت بالاتری در برآورد بار بستر برخوردار است؛ همچنین ارزیابی-های صورت گرفته نشان داد که فرایند برآورد بار بستر در بازة 1 تا 4/1 میلی متر، مربوط به قطر متوسّط ذرّات عبوری بار بستر و بازة 65/0 تا 75/0، مربوط به عدد فرود به ترتیب با دارابودن معیار ناش-ساتکلیف به-ترتیب برابر با 952/0 = NSE و 925/0 =NSEاز دقّت بالاتری برخوردار هستند؛ افزون بر این، در بازه بندی براساس هرکدام از پارامترهای عدد رینولدز برشی و شیب کف رودخانه بازه هایی بررسی شد که شرایط حاکم بر جریان در آن ها موجب افزایش قابلیت پیش بینی بار بستر می شود.

تغییر کاربری زمین های کشاورزی، بی استفاده ماندن و رهاکردن زمین های کشاورزی حاشیة شهرها، یکی از مهم ترین چالش های پیش روی بخش کشاورزی و روستایی است. این تغییرات، طی دهه های اخیر آثار مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به همراه داشته است؛ به همین سبب، پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای جلوگیری از تغییر کاربری زمین های کشاورزی از دیدگاه کشاورزان انجام شد. جامعة آماری این تحقیق را کشاورزان بخش مرکزی شهرستان سنندج (4900 = N) تشکیل داده اند. حجم نمونه ها درمجموع با استفاده از فرمول کوکران، 357 نفر تعیین شد و برای نمونه گیری، از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک استفاده شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه بود که روایی آن توسّط گروه کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان و پایایی آن با انجام پیش آزمون و مقدار آلفای کرونباخ به میزان 88/0 مورد تأیید قرار گرفت. برای تعیین راهکارهای جلوگیری از تغییر کاربری زمین های کشاورزی، از مدل سازی معادلات ساختاری به روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. نتایج نشان داد که راهکارهای به کارگیری زمین های کشاورزی رهاشده و بایر در چهار گروه شامل اجتماعی-اقتصادی، فنّی-ساختاری، مدیریتی-نظارتی و قانونی-سیاست گذاری قابل تقسیم بندی است. براساس نتایج تحلیل عاملی تأییدی از دید کشاورزان، مؤثّرترین راهکارها به ترتیب قانونی-سیاست گذاری و مدیریتی-نظارتی هستند. راهکارهای قانونی و سیاست گذاری در منطقة مورد مطالعه یعنی شهرستان سنندج، می تواند عوامل دیگر را به خود وابسته کند و تا حدود زیادی مانع کاربری های اراضی کشاورزی در اطراف شهر گردد؛ بنابراین، لازم است تا با وضع قوانین اساسی و شفاف و اجرای سیاست های لازم الاجرا در زمینة کاربری های زمین های اطراف شهر و با برنامه ریزی و نظارت جدّی، این مشکل را مدیریت کرد.