پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1400 | دوره:18 | شماره:44 (پیاپی 71) |تعداد مقالات:12

این پژوهش درصدد استنتاج مبانی و اصول برنامه درسی روئیدنی در دوره پیش دبستان بوده است. برای این منظور پس از تحلیل اسنادی و مفهومی ماهیت این برنامه، با بهره گیری از روش پژوهش «استنتاج پس رونده» به استنباط مبانی این برنامه پرداخته شده است. در طرح پس رونده در ابتدا کلیه مصادیق این برنامه از 60 سند معتبر ملی و بین المللی (کتب، مقالات، رساله های مکتوب و الکترونیکی) از سال 1994 تا سال 2020 استخراج شدند، سپس به منظور تجزیه وتحلیل داده های جمع آوری شده در سه مرحله، کدگذاری باز، محوری و گزینشی داده ها دسته بندی و حدود 31 مبنا احصاء شد. در ادامه با بهره گیری از روش «استنتاج پیش رونده» اصول ناظر به هر مبنا استنتاج شدند. نمونه گیری مورد استفاده در این پژوهش، از نوع هدفمند بوده است؛ چراکه به بررسی اسناد موثر در فهم مسئله پژوهش پرداخته شده است. جهت اعتباربخشی نتایج حاصل از این پژوهش، مراحل کدگذاری در تعامل با متخصصین برنامه ریزی درسی و فلسفه تعلیم و تربیت، حدود 10 بار مورد بازنگری دقیق قرار گرفتند. اهم یافته ها پیرامون ماهیت برنامه درسی روئیدنی عبارتند از پدیده ای منعطف، پویا و مارپیچ چندبعدی با سطح مقطع های متفاوت. مهم ترین مبانی برنامه درسی روئیدنی در دوره پیش دبستان عبارتند از اینکه کودک موجودی منعطف با ابعاد همه جانبه، دارای هویت اجتماعی و استعدادهای منحصربفرد است و معرفت نیز اکتشافی، پویا، بدیع و متناظر با علایق کودکان است. برخی از اصول اساسی برنامه درسی روئیدنی نیز شامل جامع نگری به کودک، توجه به تفاوت های فردی، تدارک امکان کندوکاو، ارتباط با پدیده موردمطالعه و فرضیه سازی هستند.

از آنجا که PCK به عنوان یکی از ارکان دانش معلمی در نظر گرفته می شود، این مطالعه ی با هدف درک چگونگی حمایت از PCKو طبقه بندی مؤلفه ها و عوامل حمایت از شکل گیری آن انجام شده است. این مطالعه ی مروری سیستماتیک از 11 سال تحقیق در فاصله ی سال های (2021-2010) در زمینه مؤلفه های حمایت از شکل گیری PCK است. کلیدواژه های مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از: «توسعه ی PCK، حمایت از شکل گیری PCK نومعلمان، دانش موضوعی-تربیتی و آموزش معلمان، برنامه ی حمایت از نومعلمان، رشد حرفه ای و دانش موضوعی-تربیتی» که در پایگاههای Science Direct، Google Scholar، Eric، Scopus، Sage، Web of Science جستجو شد. در جستجوی اولیه 750 مقاله شناسایی شد که در مرحله ی اول غربالگری 95 مطالعه ی مرتبط به دست آمد؛ در نهایت در مرحله ی دوم غربالگری، پس از بررسی متن کامل مطالعات و ارزیابی آنها با استفاده از ابزار ارزیابی روش های ترکیبی (MMAT) 39 مقاله وارد فرایند مرور سیستماتیک شدند. تجزیه و تحلیل مطالعات بر 12 مؤلفه و 9 گروه بازیگر تأکید داشت که از میان 12 مؤلفه، مؤلفه های «نقش برنامه های آماده سازی معلمان در توسعه ی PCK، PCK مبتنی بر تجربه ی شخصی و رشد تأمل معلمان همسو با توسعه ی PCK» به عنوان مؤلفه های اصلی حمایت از شکل گیری PCK شناخته شده اند. سایر مؤلفه ها عبارتند از: «توسعه ی PCK در جامعه ی یادگیرندگان تدریس، رشد حرفه ای مبتنی بر PCK، برنامه ی مربیگری با محوریت PCK، حمایت رسمی مدارس از شکل گیری PCK، تسلط به حیطه ی موضوعی به عنوان معلم، تأثیر متقابل توسعه ی PCK و رشد باورهای سازنده ی معلم، توسعه ی PCK در بستر آموزش مجازی، تجارب زیسته ی مشترک با دانش آموزان. در این مطالعه ی، چندین بازیگر از ادبیات مربوطه شناسایی و بر اساس درصد به 9 دسته طبقه بندی شدند که شامل «معلم راهنما، نومعلمان، مدیران مدارس، مسئولان برگزاری دوره ها در دانشگاه، دانش آموزان، همکاران، استاد راهنما، محققان و والدینند و از بین آنها «معلم راهنما، نومعلمان، مدیران مدارس و مسئولان برگزاری دوره ها در دانشگاه» به عنوان بازیگران برتر شکل گیری PCK شناخته می شوند.

این پژوهش با هدف مطالعه ی نظام مند و با استفاده از پژوهش های انجام شده توسط محققان داخلی و خارجی در بیست سال گذشته در مورد صلاحیت های دانش و مهارت های تربیتی معلم (Pedagogie) به مرحله ی اجرا درآمد. روش به کار گرفته شده در این تحقیق، روش مروری بوده و در این رابطه از بین 150 پژوهش انجام شده طی بیست سال در فاصله ی سال های 1378 تا سال1398 درباره ی موضوع به عنوان حوزه ی پژوهش، پژوهشگر با 43 پژوهش به سطح اشباع داده ای رسیدند و با استخراج نتایج به دست آمده به صورت واحدهای معنایی و کدگذاری صلاحیت ها از نوع استقرایی، 74 کد در مرحله ی نخست ایجاد و با روش فراترکیب در 13 مقوله سازمان دهی شدند و در نهایت سه درون مایه از صلاحیت ها به دست آمد که عبارتند از: 1-درون مایه ی صلاحیت های پیش نیاز با پنج مؤلفه ی «صلاحیت های عمومی، مهارت های ارتباطی، علاقه مندی به حرفه ی معلمی، توسعه ی حرفه ای، منش معلمی». 2-درون مایه ی صلاحیت های برنامه ی ریزی با شش مؤلفه ی «درک موضوع درسی، تطبیق برنامه ی با فراگیران، آماده سازی موضوع درسی برای تدریس، شناخت فراگیران و صلاحیت عمومی». 3-درون مایه ی صلاحیت های اجرا و ارزشیابی با هفت مؤلفه ی «فعال سازی دانش آموزان، مدیریت کلاس درس، شناخت فراگیران، سازمان دهی فرایندهای یاددهی و یادگیری، مهارت های ارتباطی و مهارت های تدریس مطلوب» طبقه بندی گردید.

هدف پژوهش حاضر، طراحی و اعتباربخشی الگوی بهینه ی برنامه ی درسی سواد مالی برای دانش آموزان دوره ی متوسطه ی اول بود. برای گردآوری داده ها از رویکرد کیفی به شیوه ی تطبیقی و اسنادپژوهی استفاده شد. جامعه ی پژوهش شامل اسناد سواد مالی طی بازه ی زمانی 2020-2000 بود. نمونه گیری به شیوه ی هدفمند انجام شد و حجم نمونه شامل 90 سند بود. مبنای تحلیل و کدگذاری داده ها واحد مضمون بود. روایی داده ها از طریق سه سویه سازی و چک کردن همکاران پژوهشگر اصلی و اعتباربخشی از طریق اجرای مجدد، حاصل شد. یافته ها مطابق با الگوی اکر در قالب مؤلفه های برنامه ی درسی سواد مالی شاملِ منطق، اهداف، محتوا، فرصت های یادگیری، منابع، نقش معلم، زمان، فضا، گروه بندی و ارزشیابی، تبیین گردید. برای اعتباربخشی الگوی پیشنهادی از شیوه ی گروه کانونی استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل، ویژگی های مؤلفه ی اهداف برنامه ی درسی سواد مالی بدین صورت اولویت بندی گردید: 1) آماده-سازی نوجوانان در مدیریت امور مالی؛ 2) حصول امنیت مالی در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی؛ 3) برنامه ریزی-های کوتاه مدت و بلندمدت مالی؛ 4) آینده نگری و مسئولیت پذیری مالی؛ 5) خودکارآمدی مالی و کارآفرینی؛ 6) ایجاد نگرش انتقادی نسبت به مسائل مالی؛ 7) تقویت قدرت تجزیه و تحلیل و حل مسائل مالی و 8) درونی سازی ارزش-های دینی و اخلاقی. همچنین، تدوین استانداردهای ملی سواد مالی پیشنهاد شد.

هدف پژوهش حاضر طراحی چارچوبی برای کارگاه آموزش کارآفرینی به منظور ارتقاء صلاحیت حرفه ای اعضای هیئت علمی دانشگاه مبتنی بر استانداردهای سازمان ملی کارآفرینی و اعتبار یابی آن از منظر متخصصان ذی ربط بود. به لحاظ روش شناسی، این مطالعه «آمیخته» از نوع اکتشافی است. جامعه آماری سه دسته شامل کلیه اعضای هیئت علمی دانشگاه، متخصصان برنامه ریزی درسی و متخصصان کارآفرینی دانشگاه های شهرستان ارومیه بودند. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود که به تمامی افراد ارسال شد. بعد از پیگیری های لازم، در بعضی مواقع طی تماس با افراد، از دسته ی اعضای هیئت علمی دانشگاه، 261 نفر، از متخصصان برنامه درسی 27 نفر و از دسته ی متخصصان کارآفرینی 49 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند. در طراحی چارچوب پیشنهادی برنامه درسی کارگاه-های آموزشی در سه حوزه «شناختی»، «عاطفی» و «مهارتی»، برای عنصر «اهداف» برنامه درسی کارگاه آموزشی 11 ویژگی، «محتوا» 13 ویژگی، «فعالیت های یادگیری» 12 ویژگی، «روش های تدریس» 18 ویژگی و «ارزشیابی» 9 ویژگی استخراج و پیشنهاد گردید. برای بررسی نظرات گروه های مختلف در مورد ویژگی های پیشنهادی از آمار توصیفی و برای اعتبار یابی چارچوب برنامه درسی پیشنهادشده، از آزمون خی دو استفاده شده است؛ و انجام تحلیل های آماری از نرم افزار SPSS و برای ترسیم الگوی نهایی از نرم افزار Visio استفاده گردید. یافته ها نشان داد که ازنظر گروه-های نمونه اعتبار چارچوب ارائه شده مورد تائید است و الگوی پیشنهادشده برای برگزاری کارگاه آموزشی کارآفرینی برای اساتید اعتبار دارد. پیشنهاد می شود از یافته های به دست آمده برای تدوین برنامه درسی کارگاه های آموزشی کارآفرینی توانمندسازی اساتید بهره گرفته شود.

هدف این پژوهش، مرور نظام مند مطالعات کلاس های چندپایه در ایران برای دسته بندی و ارائه ی تصویری کلی از چالش های کلاس های چندپایه و راهکارهای شناسایی شده و تحلیل آن ها بود. پژوهش حاضر به روش کیفی از نوع مرور نظام مند انجام شد. پژوهش های معتبر از طریق جست وجوی الکترونیکی کلیدواژه های کلاس های چندپایه، آموزش چندپایه و تدریس چندپایه در پایگاه های علمی مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، مجلات تخصصی نور، گوگل اسکولار، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، بانک اطلاعات نشریات کشور، پرتال جامع علوم انسانی و سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران با در نظر گرفتن بازه ی زمانی 1386-1399 انجام شد. فرایند شناسایی، غربالگری، تعیین صلاحیت و ورود به مطالعه ی نمونه بر اساس بیانیه ی پریزما صورت گرفت. در جست وجوهای انجام شده 204 مطالعه برای انجام مرور نظام مند شناسایی شدند که پس از حذف موارد تکراری و غربالگری های صورت گرفته شده، در نهایت 35 پژوهش که دارای معیارهای ورود به مطالعه بودند انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفتند. مستندات انتخاب شده بر اساس فراتحلیل کیفی مورد بررسی قرار گرفت. در تحلیل چالش های مربوط به کلاس های چندپایه، یافته ها حاکی از پنج طبقه ی اصلی از چالش ها شاملِ چالش های مربوط به معلمان، دانش آموزان، جامعه و محیط، عناصر برنامه ی درسی و نظام چندپایه بود که به صورت جداگانه و یا ترکیبی بررسی شد. همچنین در مرور پژوهش ها، راهکار اصلی برای رفع هریک از این چالش ها، طراحی و تدوین برنامه ی درسی سازگار با ویژگی های دانش آموزان و ویژگی های جامعه ی محلی بود. برنامه ای که از یک سو وفادار به برنامه ی درسی ملی و از سوی دیگر مرتبط با واقعیت های کلاس های چندپایه و جامعه محلی باشد. بر این اساس، پیشنهاد می شود برنامه ی درسی ملی با همکاری معلمان و کارشناسان چندپایه تعدیل شود؛ به گونه ای که بتوان برنامه ی درسی کلاس های تک پایه را بر اساس برنامه ی درسی کلاس های چندپایه تطبیق و یکپارچه نمود.

هدف این پژوهش" تبیین اهداف برنامه درسی آموزش خانواده در مدارس دوره ابتدایی " است. رویکرد پژوهش کیفی و با روش تحلیل محتوای قراردادی (رویکرد استقرایی) بود. جامعه ی هدف 20 نفر از اعضای هیئت علمی گروه های برنامه ریزی درسی، جامعه شناسان، مشاوران و مدرسان آموزش خانواده و روانشناسان بودند وبا روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. برای روایی و پایایی داده ها ازمعیارهای قابلیت اعتبار و قابلیت تایید استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل محتوای قراردادی مبتنی بر استقرا بهره گرفته شد. تحلیل داده ها منجر به استخراج70 مفهوم، 12 مقوله ی فرعی و 5 مقوله ی اصلی شد. مقولات اصلی پدیدار شده شامل: "ارتقای سواد رسانه ای"، "آگاهی نسبت به آداب و مهارتهای زیستن"، "مشارکت خانواده ها و نقش والدگری"، "شناخت نسبت به مراحل رشد و زندگی کودکان" و "آگاهی نسبت به اصول و مبانی تعلیم و تربیت" می باشند. نتایج حاصل می تواند در برنامه ریزی واجرای هرچه بهتر دوره های آموزش خانواده درمدارس دوره ابتدایی تسهیلگر باشد و برنامه ریزان و مجریان این دوره ها نیز می توانند در بعد عملی از آن بهره گیرند.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان هماهنگی و انطباق برنامه درسی قصد شده، اجرا شده با کسب شده دانش خانواده و جمعیت در جهت تقریب بین این سه برنامه بود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی در نظام تعلیم و تربیت است. روش پژوهش در بخش برنامه درسی قصد شده تکنیک تحلیل محتوا بود که اهداف کتاب درسی با اهداف سند بالادستی مطابقت داده شد. در بخش برنامه درسی اجرا شده از روش پژوهش کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده شد و کلاس های درس دانش خانواده و جمعیت مورد واکاوی قرار گرفت. در بخش برنامه درسی کسب شده نیز از روش پژوهش کیفی از نوع پدیدارشناسی استفاده شد که میدان پژوهش، شامل دانشجویان دوره کارشناسی دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تهران بودند که به وسیله نمونه گیری هدفمند در پژوهش جای گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که مطابقت خوبی بین اهداف سند بالادستی و اهداف کتاب دانش خانواده و جمعیت ویراست دوم وجود دارد. به نظر می رسد که محتوای این درس را استادان به صورت کاربردی در کلاس درس بیان کرده اند که نشان از برنامه درسی کسب شده در دانشجویان است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مولفه های پرسشگری استراتژیک در راستای توسعه پایدار نظام آموزش عمومی انجام پذیرفت. تحقیق حاضر از نوع پژوهش کیفی و با روش گراندد تئوری (Grounded Theory) یا نظریه داده بنیاد انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش را تمامی صاحبنظران حوزه علوم تربیتی و مدیریت آموزشی تشکیل می دهد. روش نمونه گیری به صورت روش هدفمند ملاک محور است که حجم نمونه آن براساس قاعده اشباع نظری با 12 نفر از خبرگان دانشگاهی تشکیل می دهد. در این روش نمونه گیری هدف پژوهشگر انتخاب مواردی است که با توجه به هدف تحقیق، سرشار از اطلاعات باشند. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش، مصاحبه نیمه ساختار یافته است. برای سنجش روایی و اعتبار مصاحبه ها؛ اعتبار، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تاییدپذیری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تجزیه و تحلیل مصاحبه ها، 430 کد باز اولیه، 147 کد باز ثانویه، 42 مفهوم و 19 مقوله می باشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که پرسشگری استراتژیک بر توسعه رویکرد پژوهشی، روش های فعال یادگیری، نقد منصفانه، خلق دانش جدید و نظرگاههای افق آفرین، پرسشگری هوشمندانه و تعالی بخش، تغییر وضع موجود و پاسخگو کردن نظام آموزشی تاکید می کند.

هدف پژوهش حاضر نقد و تحلیل برنامه درسی ملی بر مبنای انطباق با نیازهای آموزشی دانش آموزان پیش دبستانی و دوره اول ابتدایی عشایر با تاکید بر رویکرد دانش بومی بود. روش تحقیق مورد استفاده تحلیل محتوا بود. جامعه این پژوهش 15 عنوان اصلی سند برنامه درسی ملی که به کمک ابزار چک لیست محتوا کدگذاری شد. واحد تحلیل متن (پاراگراف) بوده است. بدین منظور ابتدا نیازهای آموزشی از طریق مطالعه مبانی نظری شناسایی و به کمک تکنیک دلفی در سه حیطه دسته بندی شد؛ سپس محتوای سند برنامه درسی ملی بر اساس این نیازها تحلیل و نقد گردید. نتایج بررسی حاکی از توجه نسبی سند به نیازهای آمورشی بود؛ طوری که حوزه «تجارب یادگیری» «اصول ناظر برنامه های درسی»، «مبانی فلسفی و عملی» و «چشم اندازها » به طور مستقیم و مناسب به مولفه های بوم شناختی تمرکز داشت؛ و بند اصول ناظر بر فرایند «یاددهی و یادگیری» این موضوع را کمتر مد نظر داشته است. همچنین بقیه بندها به صورت تلویحی و کلی به استفاده از این رویکرد اشاره داشته اند. در بخش دوم، در مجموع 6 مورد نقد برداشت شده که می توان به کلی گویی متن سند در مورد مبانی جامعه شناختی، معرفی نکردن برنامه اجرایی خاص برای آموزش عشایر با توجه به ظرفیت های طبیعی موجود و توجه کمتر سند به برخی مولفه های رویکردهای دانش بومی اشاره کرد.

پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه درسی زمینه-محور با تاکید بر ارتباط گرایی برای آموزش علوم تجربی متوسطه اول انجام شد. روش پژوهش از نوع آمیخته و طرح اکتشافی است. در بخش کیفی از روش تحلیل محتوای کیفی جهت , دار برای طراحی الگو و در بخش کمی از روش پیمایشی برای اعتبارسنجی الگو استفاده شد. داده ها از طریق اسناد بالادستی و متون علمی در بازه زمانی 2020-2000 و مصاحبه نیمه ساختار یافته به روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی با 10 نفر از صاحب نظران گردآوری گردید. روش تحلیل داده , ها در بخش کیفی، کدگذاری استقرایی و در بخش کمی، تحلیل عاملی تأییدی، شاخص های توصیفی میانگین، انحراف معیار و آزمون استنباطی کندال (w) بود. پس از دستیابی به الگوی پیشنهادی از طریق پرسشنامه محقق ساخته با 30 نفر از صاحب نظران به روش نمونه گیری هدفمند جهت اعتبارسنجی الگو نظرخواهی شد. از جمله نتایج به دست آمده در این پژوهش، 72 کد محوری مربوط به ویژگی های عناصر منطق، هدف، محتوا، نقش معلم، فعالیت های یادگیری، گروه بندی، منابع، زمان، مکان و ارزشیابی بود. در مرحله کمی، پس از تحلیل عاملی تأییدی پرسش نامه محقق ساخته توسط نرم افزار PLS، 2 متغیر به دلیل داشتن بار عاملی کمتر از 5/0 از الگوی اولیه حذف شده و الگوی اصلاح شده، با 70 متغیر، پس از تحلیل عاملی تأییدی و برازش مناسب و همچنین بررسی توافق صاحب نظران، اعتبارسنجی و ارائه شد.

هدف این پژوهش مقایسه ی اثربخشی مداخله ی فرانظری ویژه ی دانش آموزان دارای فرسودگی تحصیلی با آموزش راهبردهای فراشناختی برانگیزش تحصیلی دانش آموزان پسر مقطع دوم متوسطه ی شهر اصفهان بود. در پژوهش حاضر روش تحقیق نیمه آزمایشی بود. جامعه ی آماری شامل دانش آموزان پسر دارای فرسودگی تحصیلی در مقطع دوم متوسطه در سال 1398 و نمونه ی پژوهش 45 نفر از دانش آموزان بودند که بر اساس معیارهای ورود و به شیوه ی دردسترس انتخاب و به روش تصادفی در سه گروه 15 نفره قرار گرفتند. ابزار پژوهش پرسشنامه ی فرسودگی تحصیلی (برسو و همکاران 1997) و انگیزش تحصیلی (ولرند، 1992) بود که در مطالعه ی ویسانی و همکاران (1391) آلفای کرونباخ آن تأیید گردیده است که بر روی دو گروه اول مداخله ی فرانظری و آموزش راهبردهای فراشناختی اجرا گردید و گروه کنترل هیچ مداخله ی ای دریافت نکرد. سپس از هر سه گروه پس آزمون و پیگیری به عمل آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کواریانس استفاده گردید. نتایج نشان داد که بین اثربخشی مداخله ی فرانظری با آموزش راهبردهای فراشناختی بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری (p<0. 05) وجود دارد ولی مداخله ی فرانظری نسبت به آموزش راهبردهای فراشناختی تأثیر و دوام بیشتری دارد.