پژوهش در برنامه ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه ریزی درسی)
سال:1400 | دوره:18 | شماره:42 (پیاپی 69) |تعداد مقالات:12

هدف پژوهش حاضر ترسیم جایگاه اخلاق مراقبتی در کتاب های درسی دوره ی آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظرروش از نوع تحلیل محتوای کمّی است که طی آن کلیه ی کتاب های درسی دوره ی آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان، به صورت تمام شماری مورد تحلیل قرار گرفتند. واحد ثبت در این پژوهش، مضمون هر پاراگراف بود. فرآیند کدگذاری به شیوه ی قیاسی انجام شد و برای توصیف میزان توجه کتاب های مورد نظر به مؤلفه های اخلاق مراقبتی، از فراوانی، درصد و نمودار برای بررسی تفاوت فراوانی مصادیق معطوف به مؤلفه های مورد بررسی، از آزمون خی دو استفاده شد. یافته های حاصل از تحلیل محتوا نشان داد که در کتاب های تحلیل شده، به مؤلفه ی پرهیز از آسیب رساندن، بیشترین توجه معطوف شده و سایر مؤلفه های اخلاق مراقبتی از قبیل درک مفهوم مراقبت، همنوایی، توجه پذیرشی، ارتباط مراقبتی، اقدام مراقبتی، تأیید آن از سوی مراقبت شونده و عدم تعرض به حریم خصوصی دیگران چندان مورد توجه قرار نگرفته اند. نظر به اینکه این مؤلفه ها محورهای اصلی اخلاق مراقبتی را تشکیل می دهند، گنجاندن آنها در محتوای کتاب های درسی دوره ی آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان می تواند به دانشجومعلمان کمک کند ضمن درک مفاهیم اخلاق مراقبتی، آنها را برای بسط این مفاهیم در نظام آموزشی در تربیت دانش آموزان به کار گیرند.

اخلاق جنسی همواره یکی از دغدغه های والدین، مربیان، پژوهشگران و دست اندرکاران امور آموزشی بوده است زیرا در صورت رشد تربیتی سالم افراد، زمینه های ایجاد رشد جامعه محقق می گردد. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی برنامه ی درسی اخلاق جنسی دوره ی دوم متوسطه انجام شد. طرح پژوهش کیفی و به طور ویژه مطالعه ی موردی کیفی است. حوزه ی مورد مطالعه این پژوهش، مبانی نظری، دیدگاه صاحب نظران، متخصصان و کارشناسان، مدیران و معاونان و اعضای هیات علمی گروه های علوم تربیتی و اخلاق دانشگاه های آزاد خراسان رضوی بوده است. بر اساس روش نمونه گیری هدفمند، افرادی که در این زمینه تخصص، تدریس و تجربه داشته و تألیفاتی ارائه داده بودند مورد مصاحبه های نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. مشارکت کنندگان پژوهش در نهایت 13 نفر شدند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل مضمون بر اساس مدل آتراید-استرلینگ (Attride-stiriing) استفاده شد. روایی و پایایی اطلاعات به دست آمده سنجیده شد و الگوی برنامه ی درسی در قالب شبکه ی مضامین پیشنهاد و عناصر مرتبط با برنامه ی درسی استخراج گردید. مدل پیشنهادی در زمینه ی الگوی برنامه ی درسی اخلاق جنسی در دوره ی متوسطه دوم مشتمل بر 4 عامل: اهداف، محتوا، روش های یاددهی-یادگیری و روش های ارزشیابی است.

هدف پژوهش حاضر طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه ی درسی تربیت دینی در دوره ی ابتدایی است. در این پژوهش روش های تحلیل محتوای کیفی، روش اسنادی مورد استفاده قرارگرفت. نمونه ی مورد نظر برای گردآوری داده ها عبارت از پانزده متخصص رشته ی برنامه ی درسی و سایر تخصص های مرتبط با موضوع پژوهش و چهل منبع در رابطه با برنامه ی درسی تربیت دینی بود که به صورت هدفمند انتخاب شدند. فنون گردآوری داده ها عبارت از مصاحبه ی نیمه ساختاریافته ی فردی با متخصصان و تحلیل کیفی متون بود. داده های به دست آمده از مصاحبه ها با روش نظام مقوله بندی قیاسی تجزیه و تحلیل شد. یافته های این پژوهش، ویژگی های عناصر برنامه ی درسی تربیت دینی را به ترتیب برای هدف، محتوا و سازماندهی محتوا، روش و ارزشیابی و نقش معلم به دست داد و الگوی اولیه ی برنامه ی درسی تربیت دینی طراحی شد و همچنین فرایند، مراحل و چگونگی ارائه ی الگوی برنامه ی درسی تربیت دینی منتج از پژوهش های پیشین مربوط به موضوع بود. الگوی مذکور پس از اعتباریابی توسط متخصصان و صاحب نظران و اعمال تعدیل ها، مورد تأیید قرار گرفت. نتایج این پژوهش می تواند در طراحی و تدوین برنامه ی درسی تربیت دینی دردوره ی ابتدایی مورد استفاده قرار گیرد.

هدف اصلی این پژوهش، طراحی الگوی برنامه ی درسی تربیت بدنی و سلامت دوره ی اول متوسطه با رویکرد فرهنگی _ تربیتی است. این پژوهش جزء پژوهش های آمیخته با طرح اکتشافی است که در دو بخش کیفی-کمّی انجام شده است؛ در بخش کیفی به فرایند طراحی الگو و در بخش کمّی با روش توصیفی از نوع پیمایشی، به اعتبارسنجی الگو پرداخته شده است. در بخش کیفی حوزه ی مطالعات شامل کلیه ی متون و منابع نظری و پژوهشی داخلی و خارجی در دسترس و همچنین 18 نفر از متخصصان و صاحب نظران حوزه ی برنامه ریزی درسی و تربیت بدنی است که به روش نمونه گیری هدفمند و با تکنیک گلوله برفی انتخاب شده اند. ابزار گردآوری، مصاحبه ی نیمه ساختار یافته بود که از طریق روش های پرسش از همکار و چک اعضا، داده ها تأیید و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده شد. در بخش کمّی و برای اعتبارسنجی الگوی طراحی و از نظرات 22 نفر از متخصصان دانشگاهی در حوزه ی برنامه ریزی درسی و رشته ی تربیت بدنی طی پرسشنامه ای و برای بررسی روایی محتوای کمّی نیز از شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) استفاده شد. نسبت روایی محتوا به مقدار 72/0 و شاخص روایی محتوا به مقدار 90/0 مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن نیز با روش ضریب آلفای کرونباخ به مقدار89/0 تأیید شد. الگوی به دست آمده متشکل از سه بخش مبانی، عناصر راهبردی و عناصر دهگانه اکر بود که برای هریک از بخش های الگو مؤلفه هایی ارائه شد.

هدف پژوهش حاضر بازنمایی تجارب زیسته ی معلمان دوره ی ابتدایی درباره ی مؤلفه های بازخورد در ارزشیابی توصیفی (کیفی) است. این مطالعه با اتخاذ رویکرد کیفی از نوع پدیدارشناسانه انجام شد و برای این منظور با شیوه ی نمونه گیریِ مطلوب، 15 نفر از معلمان دوره ی ابتدایی برای مشارکت در مصاحبه ی نیمه ساختاریافته انتخاب شدند. داده ها با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شد. ابتدا شصت مفهوم استخراج شدکه بعد از نامگذاری( کد گذاری) و دسته بندی و ادغام موارد مشابه به هجده واحد معنایی( کد) تقلیل و نهایتاً در پنج مقوله ی اصلی: بهبود یادگیری در حین تدریس و یادگیری، خودراهبری در یادگیری، هم راهبری دانش آموز در یادگیری، درگیرسازی والدین، آشکارسازی از یادگیری در پایان یادگیری، دسته بندی شد. همچنین یافته های پژوهش از طریق استادان راهنما و چند نفر از شرکت کنندگان و تأیید نتایج تحلیل مصاحبه از طرف آن ها از صحت یافته ها اطمینان حاصل شد. بر این اساس پیشنهاد می شود در آموزش معلمان برای توسعه و استقرار عمیق تر این الگوی ارزشیابی، بر راهکار تلفیق ارزشیابی و تدریس از راه توسعه ی بازخوردهای فرایندی بیشتر تأکید شود.

پژوهش کاربردی حاضر با روش فراتحلیل در صدد ترکیب پژوهش های انجام شده در زمینه ی تأثیر آموزش های مبتنی بر سازنده گرایی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان در درس علوم تجربی بود. میدان پژوهش شامل مطالعاتی بود که طی 15 سال گذشته در داخل و خارج کشور به صورت پایان نامه، مقاله های علمی پژوهشی و کنفرانس های علمی در پایگاه های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، بانک منابع اطلاعات جهاد دانشگاهی، بانک اطلاعات نشریات کشور، سیویلیکا و مجلات علمی-پژوهشی در حوزه ی علوم تربیتی و روان شناسی، Science Direct، ERICT، Psych info، Scopusو Google Scholar در دسترس بود. بر اساس ملاک های ورود و خروج 14 اندازه ی اثر از میان 109 تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل پژوهش های اولیه اندازه ی اثر ترکیبی با دو مدل اثر ثابت و تصادفی استفاده شد و برای بررسی سوگیری انتشار از روش تحلیل حساسیت با استفاده از نمودار قیفی و شاخص آماری تعداد امن از تخریب و برای بررسی میزان ناهمگنی از آزمون Q کوکران و مجذور I استفاده شد و برای تبدیل اندازه ی اثر از ضریب Z فیشر استفاده گردید. نتایج مربوط به اندازه ی اثر ترکیبی برای مدل اثرات تصادفی (64/2) به دست آمد. همچنین، نتایج نشان داد که متغیرهای نوع ابزار و نوع مداخله های به کار رفته تعدیل گر اثربخشی آموزش های مبتنی بر سازنده گرایی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان در درس علوم تجربی اند. یافته های این فراتحلیل دارای پشتوانه ی نظری و تجربی مکفی است و لزوم بازنگری و استفاده از آموزش های مبتنی بر سازنده گرایی را در نظام آموزشی کشور موجّه می-سازد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی برنامه ی درسی تجربه شده در دوره ی کارشناسی ارشد رشته ی برنامه ریزی درسی با روش پدیدارشناسی انجام شد. مشارکت کنندگان در این پژوهش، 26 نفر از دانشجویان ورودی کارشناسی ارشد رشته ی برنامه ریزی درسی در دانشگاه بوعلی سینا طی سه سال تحصیلی 1394-1393، 1395-1394 و 1396-1395 بودند که همگی آنان مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات، مصاحبه های نیمه ساختاریافته با دانشجویان بود که سؤالات آن بر مبنای چهار سطح برنامه ی درسی تجربه شده از دیدگاه Fathi Vajargah (2005) (برنامه ی درسی سطح مورد انتظار، نهفته، تعاملی و یاد گرفته شده) طرح شده بود. داده ها به روش کدگذاری و مقوله بندی تحلیل و با معیارهای پژوهش های کیفی نظیر توصیف دقیق و عینی فرایند پژوهش و مقولات، درگیری طولانی مدت با میدان، نمونه گیری با در نظر گرفتن کثرت تفاوت ها از سه دوره ی ورودی دانشجویان، جمع آوری اطلاعات حتی بعد از اشباع نظری برای یافتن موارد احتمالی رد یافته ها و چک کردن یافته ها توسط مشارکت کنندگان در پژوهش، اعتباربخشی شدند. یافته ها نشان داد دانشجویان در هریک از سطوح برنامه ی درسی تجربه شده با مقوله های مختلفی روبه رو بودند. در سطح برنامه ی درسی مورد انتظار، مقوله ی تصور دشواری شناسایی شد. در سطح برنامه ی درسی نهفته، مقوله های انگیزه ی تحصیل و دانش ها و مهارت های لازم به دست آمد. در سطح برنامه ی درسی تعاملی، در بخش درس ها، مقولات تغییر نگرش نسبت به برخی دروس، تکراری بودن برخی از دروس، نداشتن منبع مشخص در برخی دروس، دشواری تکالیف، چالش های ارزشیابی و تعامل و پاسخگویی استادان و در بخش پایان نامه نیز مقولات انتخاب استاد راهنما و انتخاب موضوع پایان نامه شناسایی شد. در سطح برنامه ی درسی یادگرفته شده نیز یادگیری های آشکار، پوچ و پنهان حاصل شد و هریک از مقولات نیز شامل زیرمقوله های متعدد بود. نتایج پژوهش نشان داد برنامه ی درسی تجربه شده در هریک از سطوح، دچار تغییراتی می شود و در نهایت، برنامه ی درسی سطح یادگرفته شده، با مورد انتظار تفاوت بسیاری دارد. از طرفی دانشجویان با قرار گرفتن در معرض تجربه و بدون هیچ حمایتی با سردرگمی ها و ابهامات زیادی روبه رویند؛ از این رو لازم است فرایند تجربه ی برنامه ی درسی را برای آنان بهبود دهند.

این پژوهش به منظور بررسی اثربخشی الگوی توسعه ی حرفه ای مداوم معلمان ریاضی مبتنی بر رویکرد تربیت مغز، بر یادگیری و خودپنداره ی ریاضی دانش آموزان دختر دوره ی متوسطه ی دوم (سال تحصیلی 99-98) در شهر اصفهان انجام شد. نمونه ی مورد مطالعه شامل 44 دانش آموز (دختر) بود که به صورت غیر تصادفی و نمونه ی در دسترس، از دو مدرسه ی دولتی ناحیه ی 3 که مدیر، معاون و معلم ریاضی آن ها حاضر به همکاری با پژوهشگران بودند، انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده در پژوهش عبارتند از: بسته ی آموزشی توسعه ی حرفه ای مداوم معلمان ریاضی مبتنی بر رویکرد تربیت مغز، تهیه شده توسط شاهسونی و همکاران (2019) برای آموزش معلم گروه آزمایش، چک لیست محقق ساخته در درس ریاضی و پرسشنامه ی خودپنداره ی ریاضی 7 گویه ای پهلوان صادق که پایایی چک لیست و پرسشنامه ی مذکور، با محاسبه ی ضریب آلفای کرونباخ تعیین شد؛ این ضریب برای پرسشنامه ی خودپنداره ی ریاضی87/0 و برای چک لیست ریاضی 71/0 به دست آمد. در این پژوهش از طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه گواه استفاده شد؛ ابتدا پیش آزمون بر روی آزمودنی ها اجرا شد و پس از آن در24 جلسه ی 90 دقیقه ای (یک ترم)گروه آزمایشی تحت آموزش معلمی قرار گرفتند که دوره ی توسعه ی حرفه ای مداوم معلمان مبتنی بر رویکرد تربیت مغز را گذرانده بود، درحالی که گروه گواه، تحت آموزش معلمی بود که دوره ی توسعه ی حرفه ای مداوم معلمان مبتنی بر رویکرد تربیت مغز را نگذرانده بود. پس از اتمام دوره، پس آزمون یادگیری ریاضی و خودپنداره ی ریاضی از کلیه ی دانش آموزان گرفته شد. برای تحلیل داده های آماری، از روش تحلیل کواریانس تک متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که این الگو باعث افزایش یادگیری وخودپنداره ی ریاضی دانش آموزان نسبت به پیش آزمون شده و این تغییر از لحاظ آماری معنادار است.

هدف این پژوهش تعیین اثربخشی آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خودکارآمدی و تفکر انتقادی دانش آموزان دوره دوم متوسطه بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی و از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه و آزمایش بود. جامعه آماری، دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه منطقه 6 تهران بود. از این منطقه به روش نمونه گیری در دسترس، یک مدرسه انتخاب گردید و از میان دانش آموزان آن مدرسه بر اساس نمونه گیری تصادفی تعداد 80 در دو گروه آزمایش و کنترل( هر گروه 40 نفر) گمارش شدند. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه تحت آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی قرار گرفت ولی برای گروه کنترل این آموزش انجام نشد. برای سنجش تاثیر آموزش ها از پرسشنامه حود کار آمدی موریس و تفکر انتقادی ریکتس استفاده گردید برای تحلیل داده ها پس از اطمینان از عدم تخطی از مفروضه های لازم از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته ها نشان داد، آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خودکارآمدی و تفکر انتقادی دانش آموزان اثر معنادار و مثبت دارد.

این پژوهش با هدف بررسی میزان برخورداری دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان سنندج از دانش روشها و فنون تدریس و شناسایی عوامل مؤثر بر آن انجام شده است. رویکرد پژوهش، آمیخته از نوع متوالی-تبینی و روش تحقیق در بخش کمّی توصیفی از نوع پیمایشی و در بخش کیفی پدیدارشناسی است. جامعه ی آماری پژوهش را 108 نفر از دانشجو معلمان که درس روشها و فنون تدریس را گذارنده بودند، تشکیل داده است. با توجه به شرایط پژوهش، نمونه گیری در بخش کمّی با روش سرشماری(108نفر) و در بخش کیفی به صورت هدفمند و از بین دانشجویانی که نمره ی آنها یک انحراف معیار بالاتر و پایین تر از میانگین بود (38 نفر) انجام شده است. برای جمع آوری اطلاعات در بخش کمّی از پرسشنامه ی محقق ساخته و در بخش کیفی از مصاحبه ی نیمه ساختار یافته و برای تحلیل اطلاعات در بخش کمّی از آمار توصیفی و در بخش کیفی برای تحلیل متن مصاحبه ها از روش تحلیل تفسیری استفاده شده است. معدل دانشجویان از آزمون 66/20 به دست آمد که نشان می دهد سطح یادگیری و آموخته های دانشجومعلمان در این درس در حد متوسط است. در بخش کیفی نیز چهار عامل اصلیِ تأثیر استادان، تأثیر فضای کلاس درس، نگرش دانشجویان و عوامل اجتماعی و بیرونی به عنوان عوامل مؤثر در یادگیری درس روشها و فنون تدریس شناسایی شدند.

این پژوهش با هدف اصلی تحلیل سبک سؤالات کتاب های علوم دوره ی ابتدایی با استفاده از TQSAI بود. جامعه ی آماری پژوهش کتاب های علوم دوره ی ابتدایی چاپ 1398 و نمونه ی آماری سؤالات کتاب های علوم بود. روش تحقیق از نوع تحلیل محتوا ( تحلیل سؤالات) و ابزار مورد استفاده، ابزار ارزیابی سبک های پرسش های کتاب درسی لووری و لئونارد (1978) بود. روایی این مقیاس بر اساس روایی محتوایی مورد تأیید متخصصان قرار گرفت و پایایی این روش نیز با استفاده از پایایی ضریب توافق کاپای کوهن محاسبه شد که 89/0 به دست آمد. نتایج تحلیل سؤالات کتاب های درسی علوم در شش پایه نشان داد که فراوانی سؤالات باز (05/54 درصد) در پایه ی اول و (3/47 درصد) در پایه ی ششم نسبت به سایر دوره ها بیشتر بود. فراوانی سؤالات متمرکز در کتاب علوم پایه ی دوم (1/13درصد)، پایه ی سوم 5/37 درصد، پایه ی چهارم 3/39 درصد و پایه ی 7/47 درصد بود. بررسی کتاب های درسی علوم تجربی دوره ی ابتدایی نشان داد سؤالات تجربی بیشتر از نوع سؤالات سازماندهی است. این موضوع نشان می دهد که باید برای طراحی سؤالات سطح بالا و انواع دیگر سؤالات تجربی، توجه بیشتری نشان داد؛ بنابراین بهتر است مؤلفان کتب درسی علوم بین سؤالات سطح بالا و سؤالات سطح پایین تعادل ایجاد کنند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی میزان اثربخشی استفاده از داستان های مثنوی معنوی بر رشد مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان دوره ی دوم متوسطه ی منطقه ی 3 شهر کرج انجام پذیرفت. روش پژوهش از نوع شبه آزمایشی و طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه آزمایش است. جامعه ی آماری را کلیه ی دانش آموزان دوره ی دوم متوسطه منطقه ی 3 شهر کرج در سال تحصیلی 96-97 تشکیل داده است. برای انجام پژوهش در شرایط یکسان هر دو گروه پیش آزمون با استفاده از پرسشنامه تفکر انتقادی واتسون گلیزر(1994) به عمل آمد که روایی آن به صورت روایی محتوایی توسط متخصصان تأیید و پایایی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 87/0 محاسبه شد. بسته ی آموزشی (داستان های مثنوی معنوی) طی 16 جلسه ی 90 دقیقه ای در 8 هفته به گروه آزمایش ارائه شد، درحالی که در این مدت گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکردند. پس از اتمام جلسات آموزشی بر روی گروه آزمایش، از هر دو گروه در شرایط یکسان پس آزمون به عمل آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیره و چندمتغیره از نرم افزار SPSS25 استفاده شد. پس از تعدیل نمرات پیش آزمون، تفاوت بین گروه آزمایش و کنترل در متغیر تفکر انتقادی در سطح آلفای 01/0 معنادار و میانگین تعدیل شده ی گروه آزمایش (95/33) بیشتر از میانگین تعدیل شده گروه کنترل (07/25) بوده است. نتایج نشان داد که آموزش داستان های مثنوی معنوی در رشد تفکر انتقادی و مؤلفه های آن (استباط (sig=0. 83)، شناسایی مفروضات (sig=0. 47)، استنتاج (sig=0. 64)، تفسیر (sig=0. 71) و ارزیابی (sig=0. 28) مؤثر بود.