تولید گیاهان زراعی در شرایط تنش های محیطی (علوم زراعی)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:1-2 (پیاپی 6) |تعداد مقالات:8

به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مراحل رویشی و زایشی بر عملکرد دانه و برخی خصوصیات فیزیولوژیک 5 هیبرید ذرت SC704، SC700، SC647، SC500 و SC108 دو آزمایش مجزای مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با پنج تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی کهریز ارومیه در سال زراعی 85-1384 تحت تنش خشکی و شرایط نرمال به ترتیب 150 و 75 میلی متر تبخیر از سطح تشتک کلاس A اجرا شد. همچنین، جهت مطالعه اثر تنش خشکی در مرحله نهال بذری پژوهش آزمایشگاهی با استفاده از محلول پلی اتیلن گلیکول (PEG 8000) با طرح کاملا تصادفی در پنج تکرار بر روی بذر ارقام مذکور اعمال گردید. نتایج نشان داد که عملکرد دانه به طور معنی داری تحت تنش خشکی قرار دارد. بیشترین درصد تغییرات مربوط به سه صفت ضریب بریکس (49.48 درصد)، هدایت الکتریکی (51.31 درصد) و انباشت پتاسیم برگ پرچم (106.51 درصد) بود. بیشترین و کمترین مقدار عملکرد دانه، به ترتیب متعلق به هیبریدهای SC704 (305.54 گرم بر مترمربع) در شرایط بهینه رشد و SC108 (143.01 بر مترمربع) در تنش خشکی به دست آمد. در ارزیابی آزمایشگاهی صفات مرتبط با جوانه زنی شامل طول ساقچه و ریشچه و وزن خشک آنها تحت تنش خشکی کاهش یافت. هیبرید 500SC  به دلیل داشتن وزن خشک ساقچه و ریشچه بیشتر نسبت به سایر ارقام تحت شرایط تنش خشکی به عنوان ژنوتیپ متحمل در مرحله گیاهچه ای شناسایی شد.

به منظور بررسی پایداری و همچنین مطالعه سهم نسبی اجزای عملکرد نخود در شرایط دیم، آزمایشی با استفاده از 17 ژنوتیپ نخود در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار به مدت دو سال 83-1382 در پنج ایستگاه تحقیقات کشاورزی کرمانشاه، لرستان، گچساران، گرگان و ایلام اجرا گردید. معنی دار شدن اثر متقابل ژنوتیپ × محیط حاکی از واکنش متفاوت ارقام به محیط های مختلف بود. نتایج تجزیه پایداری عملکرد ژنوتیپ ها نشان داد ژنوتیپ FLIP 97-114 دارای وضعیت بهتری در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها در محیط های مختلف است. استفاده از روش واریانس درون مکانی و ضریب تغییرات درون مکانی ژنوتیپ های FLIP 97-78 و FLIP 97-41 را با عملکرد بالا و پایدار معرفی کرد. با استفاده از شاخص برتری، ژنوتیپ FLIP 97-78 به عنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد. در نهایت ژنوتیپ FLIP 97-78 با توجه به عملکرد بالاتر و پایداری آن در بیشتر مناطق تحت بررسی به عنوان ژنوتیپ برتر انتخاب شد. سهم نسبی تعداد دانه در غلاف در اثر متقابل بیشتر از سهم نسبی تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه می باشد. همچنین مشاهده شد که حساسیت تعداد دانه در غلاف به تغییرات محیطی کمتر از دو جزء دیگر یعنی تعداد غلاف در بوته و وزن صددانه است، بنابراین نقش بیشتری در پایداری عملکرد نخود در شرایط مختلف کشت دیم دارد.

در استان خوزستان تناوب زراعی به گونه ای است که در برخی موارد پس از کشت های تابستانه، کاشت کلزا با تاخیر مواجه شده و به تبع آن اثرات منفی بر عملکرد را به دنبال دارد. به منظور تعیین مناسب ترین ژنوتیپ و تاریخ کاشت، تحقیق فوق بر مبنای آزمایش کرت های یک بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در اهواز طی سال زراعی 85-1384 اجرا گردید. چهار تاریخ کاشت 15 و 30 آبان، 15 و 30 آذر در کرت های اصلی و چهار ژنوتیپ (هیبرید هایولا 401، رقم پی پی 401، رقم آر.جی.اس 003، رقم آپشن 500) در کرت های فرعی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد عملکرد دانه، اجزاء عملکرد، ماده خشک کل و شاخص برداشت تحت تاثیر تاریخ کشت اختلاف معنی داری داشتند و اولین تاریخ کاشت از نظر صفات فوق برتر بود. ژنوتیپ های مورد بررسی نیز از نظر عملکرد دانه و اجزاء آن و سایر صفات ذکر شده اختلاف معنی داری داشتند. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب به هیبرید هایولا 401 با 2.61 تن در هکتار و رقم آپشن 500 با 1.51 تن در هکتار تعلق داشت. تاریخ کاشت اول از نظر کلیه شاخص های فیزیولوژیک مورد بررسی نسبت به سایر تاریخ کاشت ها برتر بود. هیبرید هایولا 401 به دلیل بیشتر بودن شاخص سطح برگ (3.51)، ماده خشک کل (1249 گرم بر مترمربع)، سرعت رشد محصول (21 گرم بر مترمربع در روز)، میزان جذب خالص (7 گرم بر مترمربع در روز) و سرعت رشد نسبی (0.064 گرم بر گرم در روز) دارای بالاترین عملکرد دانه (2805 کیلوگرم بر هکتار) بود. طبق نتایج این تحقیق کاشت هیبرید هایولا 401 در تاریخ کاشت مطلوب نیمه آبان ماه توصیه می شود.

به منظور ارزیابی تحمل به انجماد ژنوتیپ های عدس تحت شرایط کنترل شده، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. در این مطالعه اثر 9 دمای انجماد (صفر، 3-، 6-، 9-، 12-، 15-، 18-، 21- و 24- درجه سانتی گراد) بر هفت نمونه عدس شامل ژنوتیپ های MLC-7، MLC-60، MLC-185، MLC-225، MLC-357، رباط و قزوین، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ژنوتیپ های MLC-60 و رباط با میانگین های 51 و 39 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین درصد بقاء را داشتند. اثر دماهای آزمایشی بر درصد بقاء معنی دار (P £0.01) بود. کلیه ژنوتیپ ها تا دمای 12- درجه سانتی گراد قادر به بقاء بودند و در دماهای پایین تر از بین رفتند. ژنوتیپ های MLC-7 و MLC-60 دارای بیشترین وزن خشک ساقه، شاخه و وزن خشک کل اندام های هوایی و نیز طول ساقه و شاخه در پایان دوره بازیافت بودند. همبستگی بین درصد بقاء با وزن خشک کل گیاه (r=0.91**)، طول ساقه (r=0.89**) و وزن خشک شاخه پس از دوره بازیافت (r=0.88**) و همچنین LT50 (r=-0.87) نسبت به سایر صفات برتر بود. نتایج به طور کلی نشان دهنده تحمل بیشتر ژنوتیپ MLC-60 به تنش انجماد و خصوصیات بهتر رشدی آن در دوره بازیافت بود.

به منظور بررسی اثر سن گیاهچه و مصرف سایکوسل (CCC) بر عملکرد دانه رقم طارم هاشمی، آزمایشی به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چالوس اجرا گردید. عامل اصلی شامل سه سطح سن گیاهچه رقم طارم هاشمی (20، 30 و 40 روزه) و عامل فرعی نیز با سه میزان سایکوسل (0، 1.2، 2.4 لیتر در هکتار) در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که با افزایش سن گیاهچه میزان عملکرد دانه به نسبت حدود 33 درصد کاهش یافت. بیشترین مقدار عملکرد دانه در سنین گیاهچه 20 و 30 روزه (به ترتیب 299.2 و 341.8 گرم در مترمربع) و کمترین آن برای سن گیاهچه 40 روزه (215.9 گرم در مترمربع) حاصل گردید. بالاترین طول خوشه، بیشترین تعداد خوشه در مترمربع، تعداد کل پنجه در بوته و تعداد پنجه موثر در بوته برای سن نشاء 20 روز حاصل گردید. مصرف سایکوسل بر صفاتی مانند تعداد خوشه در مترمربع، درصد خوشه چه پر در خوشه، تعداد کل پنجه در بوته و تعداد پنجه موثر در بوته تفاوت معنی داری نشان داد. اثر متقابل سن گیاهچه در سایکوسل در صفات مورد آزمایش معنی دار نگردید. کمترین شاخص برداشت برای سن گیاهچه 20 روزه (23.28 درصد) و بیشترین شاخص برداشت برای سنین گیاهچه 30 و 40 روزه (به ترتیب 35.68 و 38.40 درصد) به دست آمد. بیشترین مقاومت به شکستگی تحت تاثیر سایکوسل 2.4 لیتر در هکتار (25.52 گرم بر ساقه) و کمترین آن تحت تاثیر سایکوسل شاهد (18.35 گرم بر ساقه) مشاهده گردید. به طوری که بیشترین عملکرد دانه تحت اثر سنین نشاء 20 و 30 روزه (به ترتیب 299.2 و 341.8 گرم در مترمربع) در یک گروه آماری و کمترین عملکرد دانه در سن نشاء 40 روزه به میزان (215.9 گرم در مترمربع) حاصل گردید.

به منظور بررسی تاثیر کاربرد زئولیت و محلول پاشی سلنیم بر صفات فیزیولوژیک و زراعی گیاه دارویی کدو پوست کاغذی در رژیم های مختلف رطوبتی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1389 در منطقه تاکستان به اجرا در آمد که در آن عامل آبیاری در سه سطح شامل آبیاری معمول (شاهد)، قطع آبیاری در مرحله گلدهی و قطع آبیاری در میوه دهی، عامل زئولیت در دو سطح عدم کاربرد و مصرف 10 تن در هکتار و عامل محلول پاشی سلنیم نیز در دو سطح صفر (عدم کاربرد) و 30 گرم در لیتر در هکتار بودند. بدین منظور صفاتی نظیر شاخص سبزینگی، میزان رطوبت نسبی برگ، وزن میوه، تعداد دانه، طول و عرض دانه، وزن صد دانه، عملکرد دانه و درصد روغن مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان داد که تنش کم آبی موجب کاهش معنی دار صفات مورد ارزیابی گردید. کاربرد زئولیت به میزان ده تن در هکتار در شرایط تنش کم آبی موجب بهبود صفاتی همچون شاخص سبزینگی برگ، میزان رطوبت نسبی برگ، تعداد دانه در میوه، وزن صد دانه، عملکرد دانه و درصد روغن گردید، ولی کاربرد آن در شرایط آبیاری معمول تاثیر معنی داری بر صفات یاد شده نداشت و تنها موجب افزایش تعداد دانه در میوه گردید. محلول پاشی سلنیم تحت تمام سطوح آبیاری تاثیر مناسبی بر صفات مورد ارزیابی داشت، به طوری که در شرایط آبیاری معمول، محلول پاشی سلنیم منجر به افزایش RWC، وزن میوه، تعداد دانه در میوه، و عملکرد دانه گردید و در شرایط تنش نیز تاثیر مثبتی بر صفات RWC و عملکرد دانه داشت.

به منظور بررسی تاثیر تاریخ های کاشت تاخیری تابستانه بر صفات زراعی ذرت دانه ای در کشت دوم بعد از محصول زراعی برنج، آزمایشی در سال زراعی 1388، در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واقع در شهرستان چالوس، به صورت کرت های خورد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. تاریخ کاشت در چهار سطح (29 مرداد، 6، 12 و 19 شهریور ماه) به عنوان عامل اصلی و دو سطح رقم نیمه زودرس (Ksc304) و خیلی دیررس (Ksc704) به عنوان عامل فرعی آزمایش در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت اثر معنی داری در سطح احتمال یک درصد روی کلیه صفات مورد مطالعه داشت. میزان کاهش عملکرد دانه در تاریخ کاشت 19 شهریور نسبت به 29 مرداد، 6 و 12 شهریور به ترتیب 90.3، 9.6 و 81.9 درصد بود. تنها طول بلال، تعداد دانه در بلال و وزن خشک بوته از نظر آماری تحت تاثیر رقم قرار نگرفتند. میزان عملکرد دانه در هیبرید 704 بیشتر از هیبرید 304 بود. حداکثر عملکرد دانه هیبرید 704 در تاریخ های کاشت 6 شهریور و 29 مرداد ماه (به ترتیب 730.63 و 718.59 گرم در مترمربع) و در هیبرید 304 در تاریخ کاشت 29 مرداد ماه (674.90 گرم در مترمربع) حاصل گردید. هیبرید 304 در تاریخ کاشت 19 شهریور فقط رشد رویشی داشت. حداکثر نسبت وزن دانه به ساقه در هیبرید 704 با کشت در 6 شهریور به دست آمد که برابر 70 درصد بود.

به منظور ارزیابی عملکرد دانه در لاین های جو بدون پوشینه در شرایط تنش شوری این بررسی طی دو سال زراعی 1385-1383 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان و با استفاده از 10 لاین در قالب دو آزمایش جداگانه و با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی، در چهار تکرار در شرایط بهینه رشد (بدون تنش) و تنش شوری (ECsoil=12.1-18.2 ds/m) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه در شرایط نرمال و تنش شوری وجود تنوع ژنتیکی در بین لاین ها را نشان داد. برای ارزیابی واکنش لاین ها نسبت به تنش، از شاخص های تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI)، میانگین بهره وری (MP)، تحمل (TOL)، میانگین هارمونیک (Harm) و میانگین هندسی بهره وری (GMP) استفاده گردید. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین لاین ها اختلاف معنی دار وجود دارد. در شرایط تنش، سال و اثر ساده لاین بر عملکرد دانه اثر معنی داری دارد و در شرایط بدون تنش نیز اثرات سال و لاین بر عملکرد دانه از نظر آماری معنی دار بود. با محاسبه شاخص های مختلف مورد مطالعه مشخص گردید که لاین های شماره 5 و 6 بر اساس شاخص GMP، Harm و STI از بالاترین تحمل نسبت به شوری برخوردارند. همچنین با محاسبه ضرایب همبستگی عملکرد با شاخص های تحمل مشاهده شد که شاخص های SSI و Harm در شرایط تنش شوری و شاخص های MP، GMP، TOL، SSI و STI در شرایط بدون تنش بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه داشتند و به همین لحاظ به عنوان مناسب ترین شاخص ها برای شناسایی و گزینش لاین های حساس و متحمل معرفی شدند.